گیاه و زیست بوم
سال:1393 | دوره:10 | شماره:40 |تعداد مقالات:9

تخریب رویشگاه های گون سفید (Astragalus gossypinus Fisch.) در استان اصفهان اثرات زیست محیطی و اقتصادی-اجتماعی زیادی داشته است. برای احیای این رویشگاه ها از طریق کاشت گون سفید، تعیین رویشگاه های بالقوه آن در استان اهمیتی حیاتی دارد. مطالعه حاضر به این امر اختصاص دارد. برای دستیابی به این هدف پس از انتخاب و تهیه لایه های اطلاعاتی محیطی و فاکتورهای زیستی مهم گون سفید در رویشگاه های مختلف سطح استان، رابطه بین آن ها مورد بررسی قرار گرفت و در قالب نمودارهای چند بعدی RDA به نمایش درآمد. سپس با استفاده از طول بردار هریک از عوامل محیطی در این نمودارها، مقدار تاثیر آن ها در مدل نهایی تعیین شد و در نهایت با استفاده از روش AHP نقشه رویشگاه های بالقوه این گونه در سطح استان اصفهان تهیه شد. با توجه به نتایج حاصل از این مطالعه می توان خصوصیات اکولوژیکی رویشگاهی گون سفید در استان اصفهان را به شرح زیر بیان کرد: این گیاه به بارندگی سالیانه بین 200 تا 400 میلی متر، تعداد روزهای یخبندان حدود 100 روز، مقدار شیب حدود 8 درجه، مقدار پتاسیم خاک 160ppm،30 درصد رس، 40 درصد شن و مقدار قلیائیت در خاک 7.9 نیازمند است تا بتواند بیشترین مقدار تراکم و پوشش تاجی را در مراتع استان اصفهان به دست آورد.

یک اصل اساسی اکولوژی جوامع گیاهی این است که گونه های گیاهی هر کدام به طور جداگانه به گرادیان های محیطی پاسخ داده و بسته به شرایط زیستگاه، نیازهای اکولوژیکی گیاه و دامنه تحمل آن متغیر است. به منظور دستیابی به رابطه بین پارامترهای پوشش گیاهی با عوامل محیطی و ادافیکی بخشی از منطقه حفاظت شده جهان نما در مراتع ییلاقی سر علی آباد گرگان مورد بررسی قرار گرفت. برای انجام این تحقیق ابتدا با عملیات میدانی پلات های یک مترمربعی به صورت تصادفی مستقر گردید و همچنین برای اندازه گیری درختان مستقر در عرصه از پلات های ده آری استفاده شد و درصد تاج پوشش گونه های گیاهی به عنوان متغیر تابع و عوامل توپوگرافی (شیب، جهت و ارتفاع) به عنوان متغیر مستقل در هر یک از پلات ها اندازه گیری شد. سپس از هر منطقه نمونه خاک به منظور تجزیه و تحلیل عوامل ادافیکی به عنوان متغیر مستقل برداشت گردید. با استفاده از رگرسیون چند متغیره گام به گام (Stepwise) موثرترین عامل یا عوامل بر روی درصد تاج پوشش گیاهی به دست آمد. نتایج نشان داد گونه های گیاهی فقط با عوامل فیزیکی (ارتفاع، شیب و جهت) در سطح 5 درصد معنی دار است و عوامل خاکی هیچ نقشی در پراکنش پوشش گیاهی ندارد. رابطه بین عوامل فیزیکی و درصد پوشش تاجی گونه های غالب نشان داد که گونه های Juniperus sabina،Cousinia glaucopsis و Juniperus communis با ارتفاع و درصد شیب رابطه معکوس و گونه Festuca ovina  رابطه مستقیمی با ارتفاع و درصد شیب دارند. اما گونه Onobrychis cornata هیچ رابطه معنی داری با ارتفاع ندارد ولی با درصد شیب رابطه معکوسی دارد. درصد پوشش تاجی گونه های Juniperus sabina و Festuca ovina و Cousinia glaucopsis با اسیدی شدن خاک کاهش می یابد. درصد پوشش تاجی گونه های Juniperus sabina و Festuca ovina و Juniperus communis با هدایت الکتریکی خاک رابطه مستقیم دارند. درصد پوشش تاجی گونه هایJuniperus sabina، Onobrychis cornata و Cousinia glaucopsis با سنگلاخی شدن خاک افزایش می یابند ولی گونه Festucaovina با افزایش درصد شن در خاک کاهش می یابد. با افزایش عمق موثر خاک، درصد پوشش تاجی گونه Juniperus Sabina افزایش می یابد و گونه های Onobrychis cornata و Juniperus communis. تا عمق 75 سانتی متر درصد تاج پوشش افزایش می یابد و از این میزان به بعد کاهش می یابد.

جنگل های بلوط (شاخه زاد) منطقه کاکارضا در 45 کیلومتری شمال شرق شهرستان خرم آباد و در ناحیه زاگرس میانی واقع شده اند. این تحقیق با هدف بررسی تغییرات سطح و تراکم تاج پوشش منطقه در ارتفاع ها و فاصله های مختلف از روستا با استفاده از تفسیر عکس های هوایی سال 1334 (55000 :1) و سال 1376 (40000 :1) و بهره گیری از نرم افزار GIS انجام شد. بدین منظور ابتدا تصحیحات هندسی بر روی عکس های هوایی ذکر شده انجام شد، سپس طبقات تراکمی تاج پوشش با استفاده از یک شبکه نقطه چین 2 میلی متری تعیین شدند و مرز طبقات تفکیک شده به صورت پلی گون های بسته ترسیم و مساحت هر پلی گون به طور مجزا تعیین و در هر مرحله از عکس ها، با هم مقایسه شد، در ادامه، نقشه تغییرات طبقات تراکمی تاج پوشش تهیه و سپس اقدام به تهیه نقشه های ارتفاع در سه کلاسه (1700-1400 متر، 2000-1700 متر و بیش از 2000 متر) و نقشه های فاصله های مختلف از روستا در سه کلاسه (300-0 متر، 600-300 متر و 900-600 متر) برای دو دوره در محیط نرم افزار Arcview شد و از تلفیق هر کدام از این نقشه ها با نقشه تراکمی سال های 1334 و 1376، میزان تغییرات جنگل در ارتفاع ها و فاصله های مختلف از روستا مشخص شد. نتایج نشان می دهد که بیشترین مساحت طبقات تراکمی انبوه (F1) و نیمه انبوه (F2) و تنک (F3) در ارتفاع (2000-1700 متر) و کمترین مقدار مساحت آن ها در ارتفاع (بیشتر از 2000 متر) است. همچنین نتایج نشان می دهد که تراکم جنگل در طبقات انبوه (F1) و نیمه انبوه (F2) دارای بیشترین میزان مساحت در فاصله های دور از روستا و کمترین میزان مساحت آن ها در فاصله های نزدیک به روستا است اما در مورد طبقه تراکمی تنک (F3) بیشترین میزان مساحت آن، مربوط به فاصله های نزدیک به روستا و کمترین میزان مساحت آن در فاصله های دور از روستا است.

در این پژوهش تاثیر استفاده کمپوست و آفتاب دهی به صورت جداگانه و توامان بر روی گیاه گوجه فرنگی (Lycopersicum esculentum) مورد بررسی قرار گرفت. بستر کشت گوجه فرنگی به مدت 2 ماه هر روز در حدود 14 ساعت آفتاب دهی شدند تا درجه حرارت خاک به بالای 60 درجه سانتی گراد برسد. پس از طی دوران آفتاب دهی کمپوست که به روش های مختلف ایجاد شده بود تا عمق 20 سانتی متری با خاک مخلوط شد. هدف از کاربرد آفتاب دهی در این پژوهش از بین بردن علف های هرز و آفات جهت کاهش رقابت، افزایش رشد میوه ها، پیکره رویشی گیاه و فتوسنتز در قالب طرح فاکتوریل با بلوک های کامل تصادفی بود به این ترتیب که با از بین بردن علف هرز میزان سایه اندازی برروی بوته کاهش یافته و افزایش فتوسنتز را در برداشت و هدف از کاربرد کمپوست افزایش توان رشد و تغذیه گیاه با استفاده از مواد ارگانیک بود و به طور کلی هدف از به کاربردن کمپوست و سولاریزاسیون اجرا کردن یک آزمایش در قالب یک مزرعه ارگانیک بود. نتیجه پژوهش به این ترتیب بود که افزایش وزن میوه ها به طور کامل و محسوس مشاهده شد و تا حدود 37% افزایش عملکرد را در پی داشت این افزایش عملکرد به دلیل حذف علف های هرز با استفاده سولاریزاسیون بوده به طوری که سایه اندازی علف هرز با این روش حذف شده و همچنین به دلیل عدم وجود علف هرز دیگر رقابتی بین گیاه و علف هرز وجود ندارد. در پی استفاده از کمپوست در خاک به طور چشم گیری میزان رشد فتوسنتز و پیکره رویشی افزایش داشت. به دلیل وجود مواد مغذی و ارگانیک و موجودات زنده اعم از آکتینومیست ها و پروتوزاها که عمل تثبیت را افزایش می دهند بستر کشت غنی و مغذی شد و همچنین نابود سازی عوامل بیماری زا از مهم ترین جنبه های تولید کمپوست است. در فرآیند کمپوست سازی و به طور مشخص کاربرد توامان آن با سولاریزاسیون عوامل بیماری زا حذف شدند.

به منظور بررسی تاثیر آب مغناطیسی بر هیوسین دانه و رشد دو گونه تاتوره Datura.metel و Datura .stramonium درسال 1389 آزمایشی به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در 3 تکرار در سربندان شهرستان دماوند اجرا شد. صفات مورد بررسی عبارتند از درصد آلکالوئید هیوسین دانه، وزن هزار دانه (گرم)، تعداد گل، تعداد برگ، میانگین تعداد گرز در بوته و میانگین وزن بذر میوه های هر بوته (گرم). نتایج منحنی های پاسخ نشان داد که تجزیه رگرسیون بر مبنای فاصله مقادیر آب مغناطیسی در صفت درصد آلکالوئید هیوسین دانه سهم خطی در سطح 5% و برای میانگین وزن بذر میوه های هر بوته در سطح 1% و همچنین در صفت تعداد گل جزو خطی و اثر درجه دوم در سطح 1% معنی دار شده است. در صفت های تعداد برگ و میانگین تعداد گرز هر بوته اثر خطی در سطح 1% و اثر درجه دوم در سطح 5% معنی دار شده است. اثر متقابل بین گونه و مقادیر آب مغناطیسی نشان داد که سهم خطی در صفت درصد آلکالوئید هیوسین دانه و سهم خطی و درجه دوم در صفت های وزن هزار دانه، تعدادگل و میانگین تعداد گرز هر بوته و سهم درجه دوم در صفت تعداد برگ در سطح 1% معنی دار شده است. نتایج تجزیه همبستگی نشان داد که تعداد گل با صفت های تعداد برگ، میانگین وزن بذر میوه های هر بوته، با میانگین تعداد گرز هر بوته وتعداد برگ با صفات میانگین تعداد گرز هر بوته، با میانگین وزن بذر میوه های هر بوته و میانگین تعداد گرز هر بوته با میانگین تعداد گرز هر بوته همبستگی معنی دار دارند. نتایج تجزیه رگرسیون گام به گام نشان داد که وزن هزار دانه و تعداد برگ تاثیر مثبتی بر درصد آلکالوئید هیوسین دانه دارند.

در این پژوهش گل های بریده رز رقم «فول هاوس» (Rosa hybrid cv. Full house) با غلظت های 25، 50 و 100 پی پی امنانوذرات نقره به مدت 1 ساعت به صورت پالسی تیمار شدند. سپس جهت ارزیابی تا پایان آزمایش در آب مقطر قرار گرفتند و نقش نانو ذرات نقره در شاخص های پس از برداشت گل بریده شامل طول عمر، قطر گل، محتوی کربوهیدرات محلول برگ و گلبرگ، محتوی آنتوسیانین گلبرگ، محتوی کلروفیل برگ، وزنتر نسبی و محتوی آبی گلبرگ مورد بررسی قرار گرفت. طبق نتایج حاصله، تیمار نانوذرات نقره با غلظت 50 پی پی ام موجب تعویق پیری گل های بریده رز شد. از سوی دیگر تیمار مذکور اثرات مطلوبی بر روی سایر صفات مورد ارزیابی داشت که بیشترین طول عمر گل بریده از ان جمله است. در دوره های ارزیابی محتوی کربوهیدرات محلول گلبرگ و برگ، آنتوسیانین گلبرگ، کلروفیل برگ، محتوی آبی گلبرگ و وزن تر نسبی روند نزولی داشتند که کم ترین میزان کاهش در تیمار نانوذرات نقره 50 پی پی ام مشاهده شد تیمار نانوذرات نقره 100 پی پی ام اثرات نامطلوبی بر روی صفات مورد ارزیابی داشت به طوری که کم ترین میزان طول عمر را به خود اختصاص داد. در نهایت، تیمار نانوذرات نقره 50 پی پی ام برای افزایش طول عمر گل بریده رز رقم «فول هاوس» قابل توصیه می باشد.

آویشن (Thymus) یکی از مهم ترین جنس های تیره نعناعیان (Lamiaceae) می باشد. این جنس دارای 350 گونه معطر دایمی علفی یا بوته ای است که به سبب کاربرد و مصارف متعدد در صنایع غذایی، بهداشتی، آرایشی و به ویژه دارویی مورد توجه قرار گرفته اند. در بررسی حاضر مشکل جوانه زنی بذر نمونه هایی از جنس آویشن موجود در بانک ژن منابع طبیعی که در عرصه قادر به سبز شدن و استقرار نبودند و همچنین نمونه بذرهای جمع آوری شده از طرح ملی ذخایر ژنتیکی گیاهان دارویی، با روش های پیشنهادی ISTA مورد آزمون قوه نامیه و شکستن خواب قرار گرفتند. نتایج نشان داد که عدم جوانه زنی نمونه بذرهای نگهداری شده در بانک ژن و مشکل استقرار در عرصه به سبب طول دوره نگهداری (زوال بذر) و عدم رعایت زمان مناسب جمع آوری بذر (از نظر رسیدگی) می باشد. اگرچه در آزمون تترازولیوم درصد به نسبت بالایی از بذرها قوه نامیه خود را حفظ کرده بودند ولی تفاوت چشمگیری بین نتایج آزمون تترازولیوم و آزمون جوانه زنی وجود داشت. براساس نتایج مشخص شد که مدت زمان مناسب سرمادهی جهت برطرف کردن خواب بذر این جنس یک ماه است و با افزایش زمان سرمادهی اختلاف معنی داری بین تیمارها از نظر جوانه زنی مشاهده نشد. در مورد نمونه بذرهای مورد بررسی مشخص شد که نگهداری طولانی مدت بذر (بیش از 7 سال) موجب زوال بذر و افت قوه نامیه آن ها شده است که می تواند متاثر از عوامل دخیل در جمع آوری بذر به ویژه زمان رسیدگی باشد. بر اساس نتایج حاصله رفتار انباری بذر جنس آویشن ارتودکس است.

خانواده نعناییان دارای حدود 200 جنس و 4000 گونه گیاهی میباشد که جنس آویشن یا Thymus یکی از آن ها میباشد. اکثر گیاهان این خانواده دارای اسانس بوده که در صنایع مختلف دارویی، آْرایشی و بهداشتی و غذایی کاربرد دارند. جنس آویشن دارای گونه های مختلفی در ایران است که در استان های مختلف پراکنش دارد. هدف از این مطالعه بررسی ترکیبات موجود در اسانس حاصل از اندام های هوایی گونه گیاهی Thymus eriocalyx و بررسی اثر ضد میکروبی عصاره گونه مذکور می باشد. نمونه های گیاهی در سال 1390 از مناطق مختلف منطقه پرسک الشتر از استان لرستان و در مرحله گلدهی از گیاه برداشت شد. نمونه ها پس از انتقال به آزمایشگاه در سایه خشک شدند. ابتدا برای مطالعات آناتومیکی از رنگ آمیزی با رنگ قهوهای بیسمارک و سبز متیل استفاده شد و سپس اسانس آن به روش تقطیر با آب توسط دستگاه کلونجر استخراج و توسط دستگاه گاز کروماتوگرافی متصل به شناساگر جرمی بررسی و اجزای آن شناسایی شد. همچنین در این پژوهش اثر ضد میکروبی عصاره گونه مورد نظر بر علیه 4 باکتری گرم مثبت و گرم منفی با استفاده از روش دیسک به کمک محیط کشت مولر هینتون آگار (MAH) و سنجش قطر هاله عدم رشد بررسی شد. در بررسی های آزمایشگاهی مشخص شد گونه مورد مطالعه با گونه های دیگر در منطقه لرستان با نامهای T. Lancifolious و T.kotschyanus از نظر آناتومیکی خصوصیات مشابهی دارند. با توجه به زمان بازداری ترکیب ها، اندیس بازداری کواتس، طیف جرمی و مقایسهی این پارامترها با ترکیبات استاندارد، نتایج نشان داد که این گونه 45 ترکیب در اسانس خود دارد که در مجموع 95.85 درصد کل اسانس را تشکیل می دهند. ترکیبات اصلی آن شامل سیمول 3(3.26درصد)، کارواکرول 4(52.34درصد)، تیمول 5(16.43 درصد)، گاما ترپنین 6(10.86 درصد) می باشد. نتایج این تحقیق با سایر تحقیقات به لحاظ ترکیبات اصلی موجود در اسانس یکسان بود اما میزان آن ها متفاوت است که این تفاوت ممکن است ناشی از اثر عوامل محیطی یا روش های برداشت نمونه ها بر روی بیوسنتز اسانس باشد که زمان برداشت، مکان، مرحله رشد گیاه، تغییرات آب و هوایی و نیز عوامل منطقه ای از جمله آن ها است. همچنین نتایج حاصله در خصوص اثر ضد میکروبی نشان داد که عصاره های گونهی مورد نظر دارای اثرات ضد باکتریایی می باشد.

زیره پارسی (Bunium persicum [Boiss] B. Fedtsch)، یک گیاه دارویی و معطر متعلق به خانواده Apiaceae (جعفری) است. هدف این تحقیق، شناسایی و مقایسه ترکیب های شیمیایی اسانس زیره پارسی در سه رویشگاه مختلف استان کرمان بود. میوه های زیره پارسی از سه رویشگاه مختلف واقع در دره در، بی بی حیات و راور استان کرمان جمع آوری گردید. استخراج اسانس به روش تقطیر با آب از میوه انجام شد. اسانس نمونه ها توسط دستگاه GC-MS مورد تجزیه و شناسایی قرار گرفت. بازده حجمی/ وزنی اسانس برای نمونه ها به ترتیب 2.8، 3.2 و 4.4 درصد به دست آمد. تعداد 27، 26 و 22 ترکیب که به ترتیب نشان دهنده 95.66%، 97.39% و 97.81% کل ترکیب های اسانس نمونه های دره در، بی بی حیات و راور بود، شناسایی شدند. 6 ترکیب اصلی در جمعیت دره در شامل گاما-ترپینن (25.7%)، کومین آلدهید (18.4%)، لیمونن (9.3%)، پارا-سیمن (8.1%)، پارا-سیمن- آلفا- ال (6.5%) و بتا-پینن (6.2%)، در جمعیت بی بی حیات، گاما-ترپینن (29.1%)، کومین آلدهید (19.9%)، پارا-سیمن (9.9%)، لیمونن (9.2%)، پارا-سیمن-آلفا-ال (8.6%) و 2-کارن-10-آل (6%) و در جمعیت راور گاما-ترپینن (28.4%)، کومین آلدهید (20.1%)، پارا-سیمن (14.5%)، 3-کارن-10-آل (8.92%)، لیمونن (8.9%) و 2-کارن-10-آل (6.6%) بودند. مقایسه ترکیب های تشکیل دهنده اسانس در جمعیت های مطالعه شده نشان داد که اسانس این سه جمعیت از لحاظ کمی و کیفی با هم متفاوت است که این امر می تواند ناشی از تفاوت اکولوژیکی مناطق رویش این سه جمیت مانند دما، رطوبت و ارتفاع از سطح دریا و یا سایر عوامل خاکی و جغرافیایی و ژنتیکی باشد.