گیاه و زیست بوم
سال:1392 | دوره:9 | شماره:36-1 (ویژه نامه) |تعداد مقالات:9

گیاه مرتعی کنگر اهلی، گیاهی چندساله و علفی است که در بعضی مناطق ایران به صورت خودرو می روید. در این مطالعه برخی خصوصیات رویشگاهی، صفات مورفولوژیک و محتوای دانه (روغن، پروتئین و اسیدهای چرب) کنگر مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که این گونه در منطقه مورد مطالعه با بارندگی متوسط سالانه 241.8 میلی متر و دمای متوسط سالانه 18 درجه سانتی گراد رویش مناسبی دارد و خاکی با بافت متوسط تا سبک را ترجیح می دهد. میانگین اسیدیته و هدایت الکتریکی خاک هایی که در آن رویش دارد به ترتیب 8.18 و 1.3 دسی زیمنس بر متر می باشد. مطالعات فنولوژیک نشان داد که شروع رشد برگ های جوان از اوایل اسفندماه بوده و زمان بذردهی در اواسط اردیبهشت ماه می باشد. مقدار روغن موجود در مغز دانه های این گیاه 44.2 درصد و مقدار پروتئین موجود در مغز و سرشاخه ها به ترتیب 14.7 و 3.87 درصد اندازه گیری شد. از بین 10 اسید چرب شناسایی شده در روغن بذر کنگر، اسید لینولئیک و اسید اولئیک به ترتیب با 45.46 و 38.5 درصد بالاترین میزان را دارا بودند.

اﻓﺰاﻳﺶﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻫﺎ در زمینه ﮔﺮﻣﺎﻳﺶﺟﻬﺎﻧﻲ و ﺗﻐﻴﻴﺮ اﻗﻠﻴﻢ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪﺧﺎک و ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ آن در ﺗﺮﺳﻴﺐ ﻛﺮﺑﻦﺑﻪﺻﻮرت ﭘﺎﻳﺪار ﺗﻮﺟﻪ وﻳﮋه ای ﺷﻮد. بنابراین در راستای همین هدف، این پژوهش، به منظور بررسی نقش و تاثیر عامل توپوگرافی (ارتفاع) در توان ترسیب کربن خاک پای گونه های گیاهی مورد مطالعه در سه عمق مختلف انجام شد.به همین منظور یک منطقه معرف از سه تیپ گیاهی غالب (Stipa barbata, Astragqlus verus, Gundelia tournefortii) در مراتع حوزه سیاه خور واقع در شهرستان اسلام آباد غرب در استان کرمانشاه انتخاب شد، با استفاده از نقشه توپوگرافی و سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و استفاده از GPS طبقات ارتفاعی 1600- 1400، 1800- 1600، 2000- 1800 منطقه مشخص گردید.تراکم و پوشش در هکتار و زیست توده هوایی و زیرزمینی هر سه گونه گیاهی غالب منطقه تعیین گردید، خاک پای هر سه گونه گیاهی مورد مطالعه در هر سه عمق مختلف خاک در هر سه طبقه ارتفاعی به تعداد سه تکرار برای هر گونه به آزمایشگاه برده شد. اندازه گیری ترسیب کربن خاک با روش و الکی- بلاک انجام شد. ترسیب کربن خاک پای زیست توده گیاهی رابطه مستقیم با ترسیب کربن زیست توده دارد. در این تحقیق مقایسه میانگین ترسیب کربن خاک پای سه گونه گیاهی مورد بررسی در سه طبقه مختلف ارتفاعی نشان داد که بیشترین میانگین ترسیب کربن خاک پای سه گونه گیاهی متعلق به گونه Gundelia tournefortii (کنگر)، بعد گونه Astragqlus verus (گون) و کمترین میانگین ترسیب کربن خاک متعلق به گونه Stipa b arbata (استپی ریش دار) بود، در بین سه طبقه ارتفاعی در هر سه گونه گیاهی مورد بررسی بیشترین میانگین ترسیب کربن خاک پای هر سه گونه گیاهی در ارتفاع 2000-1800 بعد ارتفاع 18000-1600 و کمترین میانگین ترسیب کربن خاک در طبقه ارتفاعی 1600-1400 مشاهده شد. نتایج ترسیب کربن خاک پای هر سه گونه در اعماق مختلف خاک نشان داد که بیشترین میانگین ترسیب کربن در عمق اول (0-30 cm) بود و هر چه عمق خاک افزایش می یابد میزان ترسیب کربن خاک کاهش می یابد.

آنغوزه با نام علمی Ferula assa-foetida L. از گیاهان دارویی مهم تیره چتریان و یکی از گونه های دارویی، صنعتی و غذایی است که ارزش علوفه ای چندانی ندارد، اما علاوه بر نقشی که در حفاظت خاک برعهده دارد نوعی صمغ تولید می نماید که ارزش دارویی و صنعتی فراوانی دارد. در این تحقیق که به منظور شناخت نیازهای اکولوژیکی این گونه جهت برنامه ریزی با هدف مدیریت و بهره برداری پایدار از آن گونه صورت پذیرفت، پراکنش گونه با استفاده از مطالعات صحرایی مشخص گردید، سپس خصوصیات اکولوژیکی رویشگاه از قبیل: اقلیم، توپوگرافی، ارتفاع از سطح دریا، شیب، پوشش گیاهی و گونه های همراه، فنولوژی و خاک مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این مطالعه نشان داد که منطقه چاه سوخته سبزوار یکی از رویشگاه های عمده این گونه در استان خراسان رضوی می باشد. مساحت کل منطقه حدود 7228 هکتار که از این میان 1858 هکتار رویشگاه مفید و قابل بهره برداری می باشد. ارتفاع از سطح دریای رویشگاه های آن بین 1350 تا 1918 متر متغیر بوده، با بارندگی بیش از 189.5 میلی متر و متوسط دمای حداکثر سالانه 23.9 و متوسط حداقل سالانه 11.4 درجه سانتی گراد، شیب بین 10تا بیش از 50%، با اقلیم نیمه خشک که بیشتر در خاک های اریدی سل است که متشکل از ماسه سنگ و مارن قرمز است، دیده می شوند. میزان ECe آن بین 0.5 dS/cm تا 2.1 و pH بین 7.5 تا 8 متغیر است. درصد مواد آهکی این نوع خاک بین 17-15 درصد تعیین شده است. گیاهانی چون گونه های درمنه Artemisia aucheri، آنغوزه Ferula assa-foetida L. و تلخه بیان Sophora pachycarpa به ترتیب تیپ گیاهی اول را و گونه های درمنه Artemisia aucheri و قیچ Zygophyllum atriplicoides تیپ گیاهی دوم را در این رویشگاه تشکیل می دهند.

شناخت ارزش غذایی علوفه مرتع به منظور فراهم کردن نسبت های مناسبی از نیازهای غذایی حیوانات چراءکننده ضروری می باشد. هدف از این مطالعه بررسی ارزش غذایی تعدادی از گیاهان مراتع ییلاقی و قشلاقی شهرستان مانه و سملقان در استان خراسان شمالی ازنظر تامین نیازهای دام منطقه می باشد. بنابراین از تعدادی از گونه های غالب موجود در مراتع مورد بررسی در سه مرحله فنولوژیکی (رشد رویشی، گلدهی و بذردهی) به روش کاملا تصادفی نمونه برداری انجام شد. سپس بعضی از شاخص های مهم ارزش غذایی علوفه شامل پروتئین خام (CP)، انرژی متابولیسمی (ME) و هضم پذیری ماده خشک (DMD) این گونه ها محاسبه و با حد بحرانی آنها مقایسه شد. به طور کلی نتایج این مطالعه نشان می دهد که در مراتع قشلاقی مورد مطالعه در طول دوره چراء، دام چراءکننده ازنظر پروتئین خام و هضم پذیری ماده خشک دچار مشکل نخواهد شد ولی ازنظر انرژی متابولیسمی به جز در مرحله رشد رویشی احتمالا دام دچار کمبود خواهد شد و ممکن است عملکرد آن و درنتیجه درآمد دامداران کاهش یابد. بنابراین لازم است که در این دوره از دانه های مقوی، علوفه دستی و یا مکمل های انرژی برای رفع کمبود منابع غذایی استفاده شود. در مراتع ییلاقی در مرحله رشد رویشی نیاز دام ازنظر پروتئین خام، انرژی متابولیسمی و هضم پذیری ماده خشک تامین می گردد ولی در مراحل گل دهی و بذردهی احتمالا دام دچار کمبود خواهد شد. بنابراین لازم است که در این دوره های رویشی با برنامه ریزی خوراک دهی یا مکمل های غذایی نیازهای دام برای حالت نگه داری تامین شوند.

دی اکسید کربن به عنوان مهم ترین گاز گلخانه ای در اتمسفر و عامل اصلی افزایش گرمای جهانی و تغییر اقلیم در قرن اخیر، بایستی به روش های ممکن از اتمسفر جذب و ترسیب شود. ترسیب کربن زیستی، شامل جذب کربن اضافی اتمسفری توسط فیتومس، ساده ترین و ارزان ترین روش جهت کاهش تبعات تغییر اقلیم می باشد. اکوسیستم های مراتع طبیعی و مراتع مصنوعی توانایی زیادی در افزایش توان ترسیب کربن دارند. اکوسیستم مرتع مصنوعی حاصل تبدیل دیمزارهای کم بازده یک ساله به مراتع دست کاشت می باشد. به منظور مقایسه توان ترسیب کربن فیتومس اکوسیستم مرتع طبیعی و مرتع مصنوعی، در منطقه کوهستانی میدان در ارتفاعات شمال اسفراین، میزان کربن ترسیب شده دو گونه غالب Astragalus hypsogeton و Onobrichis cornuta در اکوسیستم مرتع طبیعی در دو بخش هوایی و زیرزمینی و گونه Medicago sativa در اکوسیستم مرتع مصنوعی، تنها در بخش فیتومس زیرزمینی، در هر پایه اندازه گیری و با استفاده از روابط رگرسیونی به دست آمده، در واحد سطح، برآورد گردید. نتایج مقایسه میانگین کربن ترسیب شده فیتومس زیرزمینی این دو اکوسیستم، با آزمون t مستقل، گویای اختلاف معنی دار آنها (P<0.01) بود، به طوری که میزان آن در اکوسیستم مرتع مصنوعی 5.6 برابر مرتع طبیعی بود. همچنین عدم اختلاف معنی دار میانگین ترسیب کربن فیتومس کل، در واحد سطح، در این دو اکوسیستم، حاصل مقایسه آن دو با آزمون t مستقل (P<0.05)، نشان داد، استقرار اکوسیستم مرتع مصنوعی به جای اکوسیستم کشت دیم یک ساله، می تواند علاوه بر حفظ منابع پایه اکولوژیکی، توان ترسیب پایدار کربن در واحد سطح را از نزدیک به صفر به سطح مقدار آن در مرتع طبیعی ارتقاء دهد.

مراتع با دارابودن پتانسیل های طبیعی به عنوان منبعی مهم در تولید محصولات دامی و گیاهی به شمار می آیند. در این راستا جهت اعمال برنامه های درست و مناسب مدیریتی در مراتع بایستی فعالیت های حیاتی گونه های مختلف گیاهی مورد بررسی قرار گیرد. هدف از تحقیق حاضر بررسی مراحل مختلف فنولوژی گونه Stipa hohenackeriana به منظور دستیابی به برنامه های صحیح مدیریتی در منطقه مورد مطالعه و مناطق مشابه به آن می باشد. به همین منظور تحقیقی در مراتع نیمه استپی کردان استان البرز به مدت 4 سال (1389-1386) اجرا شد.از گونه گیاهی مورد نظر 10 پایه انتخاب و در طول 4 سال در فصل رویش، در مقاطع زمانی 15 روزه در مرحله رویشی و هفتگی در مرحله زایشی تاریخ وقوع مراحل حیاتی گیاه شامل، مرحله رویش و رشد رویشی، مرحله گلدهی، بلوغ بذر و مرحله خشک شدن گیاه به همراه اطلاعات مربوط به ارتفاع کل گیاه بر حسب سانتی متر در فرم های ویژه ثبت گردید. همچنین آمار و اطلاعات هواشناسی مربوط به هر یک چهار سال بررسی شامل، درجه حرارت متوسط ماهانه و میزان بارندگی ماهانه از نزدیک ترین ایستگاه هواشناسی به منطقه تهیه و باتوجه به آن منحنی آمبروترمیک سال های 1386 تا 1389 به طور جداگانه به منظور تطبیق با مراحل فنولوژیکی گونه مورد مطالعه ترسیم گردید. نتایج به دست آمده از تحقیق نشان داد که این گونه بسته شرایط آب و هوایی منطقه به ویژه دمای محیط (درجه-روز) رشد خود را در سال های مختلف در تاریخ های متفاوتی شروع می کند.

منطقه ندوشن با وسعت تقریبی 109400 هکتار در 80 کیلومتری شمال غربی شهرستان یزد واقع شده است. میزان متوسط بارندگی سالیانه منطقه در دوره ده ساله (86-1377) برابر 98 میلی متر است می باشد.بررسی به عمل آمده نشان داد که در منطقه مورد مطالعه 30 گونه گیاهی دارویی، 15 گونه گیاهی اسانس دار و 20 گونه گیاهی دارویی و اسانس دار متعلق به 46 جنس و 21 خانواده وجود دارد. بیشترین تعداد گونه ها مربوط به خانواده Lamiaceae با 18 گونه، خانواده Asteraceae با 9 گونه، Apiaceae با 7 گونه، Brassicaceae با 6 گونه و Rosaceae با 5 گونه در مراتب بعدی قرار می گیرند. ازنظر شکل زیستی، 46 درصد گونه ها همی کریپتوفیت، 20 درصد فانروفیت، 14 درصد تروفیت، 11 درصد کامفیت و 9 درصد ژئوفیت می باشند. ازنظر پراکنش جغرافیایی، گیاهان مورد مطالعه شامل: 63.1 درصد عنصر ایران- تورانی، 9.2 درصد ایران - تورانی و مدیترانه ای، 7.7 درصد عنصر جهانی، 6.2 درصد عنصر ایران تورانی و صحرا سندی، 4.6 درصد ایران تورانی و مدیترانه ای و صحرا- سندی، 4.6 درصد عنصر ایران - تورانی و اروپا- سیبری، 3.1 درصد عنصر ایران- تورانی و مدیترانه ای و اروپا- سیبری و 1.5 درصد عنصر ایران- تورانی و مدیترانه و اروپا- سیبری و صحرا- سندی می باشند. از 65 گونه گیاهی دارویی و اسانس دار شناسایی شده، 8 گونه انحصاری ایران می باشند که گونه Hymenocrater yazdianus در بین آنها ا نحصاری یزد هستند. با گردآوری مطالب از منابع مرتبط، خواص مهم دارویی گیاهان مورد مطالعه مشخص که با اختصار در این نوشتار درج گردیده است.

این تحقیق به منظورمطالعه تنوع ژنتیکی میان جمعیت هایی از گونه برموس تومنتلوس Bromus Tomentellus بر اساس مطالعات الکتروفورز پروتئین کل و بررسی ارتباط آن با عوامل اکولوژیکی انجام شد. به این منظور الگوی پروتئینی 80 ژنوتیپ از 8 جمعیت گونه تومنتلوس برای تعیین میزان تنوع ژنتیکی موجود مورد بررسی قرار گرفت. بر اساس نتایج SDS–PAGE، 24 باند قابل تکثیر، پپتید پروتئینی برای مطالعه تنوع ژنتیکی ثبت گردید. درصد پلی مورفیسم در کل باندها از %52 تا %19 متفاوت بود. همبستگی ماتریکس فاصله های ژنتیکی و جغرافیایی به وسیله آزمون منتل ثابت نشد و ضریب همبستگی بین آنها ازنظر آماری معنی دار نگردید (P=0.0049، R2=0.400) و این نشان دهنده عدم وجود شیب محیطی در گوناگونی پروتئین های کل است. از آنجایی که ایران مرکز تنوع گونه های برموس است چنین تنوع بالایی در ویژگی های مختلف این گیاه دور از انتظار نمی باشد. بنابراین در برنامه های اصلاحی بروموس می بایست تنوع ژنتیکی ارقام به وسیله استفاده از والدین مختلف افزایش یابد. افزایش اساسی ژنتیکی برای اصلاح بروموس می تواند به وسیله کابرد سیستماتیکی ژرم پلاسم که الگوی پروتئینی متفاوتی داشته و ویژگی های کمی بهتری دارند، حاصل شود.

خاک یکی از فاکتورهای اساسی تشکیل دهنده هر اکوسیستم مرتعی است. هر نوع اختلال در چرخش عناصر غذایی خاک ممکن است در درازمدت منجربه کاهش باروری خاک و درنتیجه تخریب آن شود. بنابراین به منظور روشن شدن اثر چرای دام روی فسفر، پتاسیم و اسیدیته خاک تحقیق حاضر در مرتع دیجینگ حاشیه تفتان شهرستان خاش انجام گرفت. بعد از بازدید صحرایی، 3 منطقه نمادین شدت چرایی (مرجع، کلید و بحرانی) مشخص گردید. سپس نمونه گیری خاک در هر سه منطقه به صورت تصادف- سیستماتیک انجام پذیرفت. نمونه های خاک از دو افق (10-0 سانتی متری و 30-10 سانتی متری) و در هر سه دوره زمانی در طول فصل چراء به تعداد 20 نمونه (از هر افق و در هر دوره زمانی) از مناطق مختلف جمع آوری شد. بعد از جمع آوری داده ها و آگاهی از نرمال بودن آنها تجزیه و تحلیل در قالب طرح کرت های دو بار خرد شده انجام گرفت. نتایج تجزیه واریانس و آزمون دانکن نشان داد مقدار فسفر، پتاسیم و اسیدیته خاک در منطقه بحرانی بیشتر از دو منطقه دیگر بوده است. همچنین تفاوت فاکتورهای ذکرشده بین دو افق معنی دار بوده، به طوری که مقدار پتاسیم و فسفر در افق اول بیشتر از افق دوم بود اما مقدار اسیدیته در افق دوم بیشتر بوده است.