تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران
سال:1397 | دوره:49 | شماره:2 |تعداد مقالات:12

یکی ازجنبه های مهم مدیریت پایدار زمین، کشاورزی حفاظتی و اصول مربوط به خاک ورزی و آماده سازی زمین جهت کاشت محصول می باشد. هدف کلی کشاورزی حفاظتی، استفاده بهتر از منابع کشاورزی به واسطه مدیریت بهینه منابع خاک، آب و بطور کلی منابع زیستی است، بطوریکه استفاده از عوامل تولید خارجی را به حداقل ممکن برساند. بنابراین با توجه به اینکه برنامه ریزان و سیاستگزاران در تصمیمات خود همواره بر تحلیل های هزینه-فایده تکیه می نمایند و این تحلیل ها نیز بر پایه کمی و پولی استوار است، لذا مطالعه حاضر با هدف ارزیابی مالی کاربرد کشاورزی حفاظتی در تولید گندم در استان فارس انجام شده است. بر اساس نتایج ارزیابی مالی، سود ناخالص حاصل از هر هکتار کشت بی خاکورزی گندم 5/2 برابر سودناخالص حاصل از کشت مرسوم در هر هکتار گندم می باشد که علت آن را می توان از یک طرف به بیشتر بودن بازدهی محصول در تکنولوژی حفاظتی و از طرف دیگر به پایین بودن هزینه های لازم جهت کاشت یک هکتار گندم در سیستم مذکور بیان نمود. همچنین بر اساس نتایج، پارامترهای برآورد شده تابع هزینه حاکی از آن است که با پذیرش تکنولوژی حفاظتی، می توان هزینه کل را به میزان 36 درصد کاهش داد. به عبارت دیگر تغییر تکنولوژی از کشاورزی مرسوم به کشاورزی حفاظتی، به طور متوسط در منطقه مورد بررسی، منجر به صرفه-جویی 8383 هزار ریال در هزینه تولید محصول گندم خواهد شد. بدین ترتیب انتظار می رود با ترویج این قبیل تکنولوژی بتوان به اقتصادی تر شدن فرآیند تولید در بخش کشاورزی کمک نمود.

گوشت انواع ماهی، به لحاظ دارا بودن پروتئین و چربی با کیفیت بالا و فراوانی انواع مواد معدنی و ویتامین هایی که در آن موجود است، به عنوان یک غذای کامل محسوب می شود. در این مطالعه به منظور بررسی رفتار مصرف کنندگان در بازار ماهی (پرورشی، دریایی و فیله ماهی) بر پایه ترجیحات لکسیکوگرافیک، مصرف کنندگان به دو دسته کیفیت گرا و قیمت گرا تقسیم بندی شدند و برای محاسبه کشش های قیمتی و درآمدی آنان به تفکیک مدل رفتاری آنان، از سیستم تقاضای تقریباً ایده-آل درجه دو استفاده شد. برای رسیدن به اهداف مطالعه از پرسشنامه در سال 1394 در استان مازندران استفاده شد. نتایج مطالعه نشان می دهد رفتار افراد بر حسب کیفیت گرایی و قیمت گرایی متفاوت است و میانگین کشش درآمدی ماهی دریایی برای افراد کیفیت گرا 16/1 و برای افراد قیمت گرا 3/1 است. بنابراین، هر دو گروه در رده کالاهای لوکس قرار دارند. کشش قیمتی ماهی دریایی برای افراد کیفیت گرا 59/0-و قیمت گرا 63/0-است. از آن جا که در استان مازندران تعداد افراد کیفیت گرا بیش از افراد قیمت گرا است؛ بنابراین، سیاست گزاران در جهت افزایش مصرف ماهی در این استان باید بهبود کیفیت ماهی و محصولات آن را در اولویت اولیه خود قرار دهند، که می توان به افزایش تنوع در مصرف ماهی و معرفی محصولات نوین شیلاتی در جهت بهبود کیفیت ماهی پرداخت.

برداشت از آب های زیرزمینی به میزان بیش از شارژ طبیعی آبخوان موجب کسری بیلان، افت سطح سفره های زیرزمینی و کمبود آب در بسیاری از مناطق گردیده است. هدف اصلی مطالعه حاضر، برآورد (PCC) هزینه های شخصی مصرف کنندگان منابع آب زیرزمینی و هزینه های اضافی ناشی از برداشت از این منابع در شهرستان اردکان بود. به منظور برآورد هزینه نهایی شخصی مصرف کنندگان، هزینه های پمپاژ سالیانه مبلغ 63 میلیارد ریال و هزینه های حفر چاه مبلغ 290 میلیارد ریال برآورد گردید. در بخش هزینه های اضافی ناشی از برداشت، مجموع ارزش حفاظتی آب های زیرزمینی شهرستان اردکان با استفاده از ارزش گذاری مشروط و تکنیک دو گانه دو بعدی مبلغ 22 میلیارد ریال برآورد شد. همچنین، از سال 1366-1395 هزینه ی کاهش تولید محصولات کشاورزی مبلغ 1211 میلیارد ریال برآورد شد. اختلاف بسیار زیاد بین مجموع هزینه های شخصی مصرف کنندگان و هزینه های اضافی ناشی از برداشت، بیانگر وضعیت بحرانی منابع آب زیرزمینی شهرستان است. این تفاوت می تواند در جهت تغیر نگرش مسئولین و بخش های صنعت و کشاورزی به عنوان بزرگ ترین مصرف کننده منابع آبی، در زمینه ی مصرف بهینه ی منابع آب زیرزمینی مفید واقع شود. همچنین، مجموع هزینه ی برداشت از آب های زیرزمینی به-میزان 1586میلیارد ریال می تواند کمک شایانی به دولت و سیاست گزاران برای توجیه انتقال آب جایگزین به منطقه نماید.

خسارت های زیست محیطی ناشی از فعالیت های کشاورزی همواره یکی از چالش های پیش روی سیاست گزاران این بخش بوده است. بنابراین، برآورد هزینه اقتصادی این خسارت ها اهمیت دارد. هدف این مطالعه برآورد هزینه سایه ای خسارت زیست محیطی شوری آب ناشی از تولید گندم آبی در ایران در دوره 1380 تا 1391 بود. برای این منظور، یک تابع مسافت ستاده فضایی توسعه داده شد. نتایج نشان داد سهم خسارت ناشی از شوری آب، 4/6 درصد از قیمت گندم را تشکیل می دهد. 16 درصد از این میزان خسارت، ناشی از مجاورت مناطق با یکدیگر است. همچنین، نرخ رشد هزینه سایه ای شوری آب از قیمت گندم در دوره مورد بررسی بیشتر است که نشان از افزایش میزان خسارت های زیست محیطی است. تعیین هزینه سایه ای آلاینده های زیست محیطی می تواند در تعیین قیمت واقعی گندم و سطح زیرکشت پایدار هر استان، مورد توجه سیاست گزاران قرار گیرد.

هدف اصلی این تحقیق بررسی تأثیر مولفه های آموزش های کارآفرینانه بر توسعه مهارت های کارآفرینانه در دانشجویان رشته های کشاورزی بود. جامعه آماری پژوهش 1188 نفر از دانشجویان تحصیلات تکمیلی رشته های کشاورزی در پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران بودند که با توجه به جدول کرجسی-مورگان، تعداد 291 نفر از آنان از طریق روش نمونه گیری طبقه ای با انتساب متناسب انتخاب شدند. برای گردآوری داده ها از پرسشنامه استفاده گردید. روایی صوری پرسشنامه با نظر پانلی از متخصصان مورد تایید قرار گرفت و روایی سازه و پایایی ترکیبی ابزار تحقیق نیز از طریق برآورد مدل اندازه گیری و پس از انجام اصلاحات لازم تایید شد (برای مولفه های آموزش کارآفرینانه در دامنه بین 714/0 تا 881/0 و مهارت های کارآفرینانه در دامنه بین 803/0 تا 860/0). داده های گردآوری شده با استفاده از مدل سازی معادلات ساختاری تجزیه و تحلیل شد. نتایج نشان داد که چهار عامل محتوا، روش تدریس، صلاحیت های مدرسان و مشخصه های فراگیران اثر مثبت و معنی داری بر متغیر وابسته داشتند و 51 درصد از واریانس توسعه مهارت های کارآفرینانه در دانشجویان را تبیین کردند.

آینده کشاورزی ارگانیک، تا حد زیادی، بستگی به تقاضای مصرف کنندگان و انگیزه آنها به منظور پرداخت هزینه اضافی جهت خرید محصولات ارگانیک دارد و در واقع، مصرف کنندگان نقش محوری در سرمایه گذاری آینده کشاورزی ارگانیک دارند. رشد تقاضای مصرف کنندگان جهت محصولات سبز یا عاری از مواد شیمیایی به گسترش مزارع ارگانیک که به عنوان بخشی از جنبش گسترده تر تولیدکنندگان و مصرف کنندگان است، منجر می شود. در نهایت، انتخاب مصرف کنندگان در کل زنجیره تولید محصولات ارگانیک برای تولید کنندگان مهم است. بنابراین، یک درک عمیق از مکانیسم هایی که مردم را به استفاده از این محصولات تشویق می کند، مهم است. هدف این مطالعه بررسی سازه های الگوی اعتقادات سلامت بر تمایل مصرف کنندگان به استفاده از میوه های ارگانیک بود. روش نمونه گیری به صورت تصادفی از 204 سرپرست خانوار انجام گرفت. نتایج مدل معادلات ساختاری نشان داد که دو متغیر منافع یا مزایای درک شده و گرایش به تندرستی بر تمایل افراد به استفاده از میوه های ارگانیک تأثیر داشته است. که این دو متغیر قادر به پیش بینی 58 درصد از تمایلات مصرف کنندگان به استفاده از میوه های ارگانیک بودند.

فرسایش خاک به عنوان یک مشکل عمده و مانع جدی برای دستیابی به کشاورزی پایدار به شمار می آید. این مشکل در اراضی شیب دار حادتر است. یکی از روش های حفاظت خاک در این قبیل اراضی، کاشت درخت و احداث باغ می باشد. هدف پژوهش حاضر بررسی عوامل موثر بر پذیرش باغ کاری در اراضی شیب دار شهرستان های مینودشت وگالیکش واقع در استان گلستان بود. بدین منظور از روش تحقیق توصیفی-همبستگی استفاده شد. جامعه مورد مطالعه شامل تمام کشاورزانی بود که حداقل یک هکتار زمین شیب دار در طرح تغییر کاربری اراضی شیب دار طی سال های 1385 تا 1390 داشتند (1985=N). نمونه گیری با کمک فرمول کوکران و به روش خوشه ای تصادفی انجام گردید که بر اساس آن تعداد 145 نفر از 25 روستای محدوده تحقیق انتخاب گردید. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه بود. روایی صوری پرسشنامه بر اساس نظرات اساتید دانشگاه و کارشناسان ادارات جهاد کشاورزی دو شهرستان مینودشت وگالیکش تایید گردید. میزان پایایی پرسشنامه با انجام یک مطالعه راهنما بررسی گردید و ضرایب آلفای کرونباخ برای شاخص های ریسک پذیری، آینده نگری و نگرش حفاظت خاک به ترتیب برابر 65/0، 75/0 و 87/0 به دست آمد. نتایج نشان داد که دو گروه پذیرنده و نپذیرنده عملیات باغ کاری در اراضی شیب دار، از نظر سطح تحصیلات، تعداد قطعات زمین، سطح مکانیزاسیون، میزان اراضی تحت مالکیت، درآمد کشاورزی، دریافت کمک دولتی، مشارکت اجتماعی، نگرش نسبت به حفاظت خاک، دانش حفاظت خاک و آینده نگری، تفاوت معنی داری با یکدیگر دارند. در تمام متغیر های یاد شده به جز متغیر آینده نگری، میانگین گروه پذیرنده از میانگین گروه نپذیرنده بالاتر به دست آمد. همچنین، بهترین متغیرهای تبیین کننده پذیرش باغ کاری در اراضی شیبدار به ترتیب شامل کمک های دولتی، تعداد قطعات زمین و درآمد کشاورزی بود.

هدف این پژوهش توصیفی-همبستگی بررسی روابط بین گرایش کارآفرینانه ی فردی، یادگیری فردی و خلاقیت با عملکرد شغلی بود. همچنین، نقش میانجی یادگیری فردی و گرایش کارآفرینانه ی فردی بررسی شد. جامعه آماری شامل کلیه کارشناسان سازمان جهاد کشاورزی استان همدان به تعداد 635 کارشناس بود و حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران تعداد 242 تن تعیین شد که با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای متناسب انتخاب شدند. داده های پژوهش با استفاده از چهار مقیاس استاندارد شامل مقیاس یادگیری فردی Sujan et al. (1994)، مقیاس گرایش کارآفرینانه ی فردی Bolton & Lane (2012)، مقیاس خلاقیت Tierney et al. (1999) و مقیاس عملکرد فردی et al. Staples (1990) گرد آوری شد. برای بررسی روایی پرسشنامه از تحلیل عاملی تاییدی و برای بررسی پایایی از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد (83/0≥ α ≥ 76/0). نتایج مدل یابی معادله های ساختاری و بوت استرپ نشان داد که یادگیری فردی با عملکرد شغلی رابطه ی مثبت و معنادار دارد و همچنین، رابطه بین گرایش کارآفرینانه و عملکرد شغلی را میانجی گری می کند. افزون بر این، خلاقیت با گرایش کارآفرینانه و با عملکرد شغلی رابطه مثبت و معناداری دارد. اثر غیرمستقیم گرایش کارآفرینانه بر عملکرد شغلی با میانجی گری یادگیری فردی مثبت و معنادار بود. بر اساس یافته های پژوهش، مدیران و رهبران سازمان می توانند در فرایند بهبود گرایش کارآفرینانه بر مکانیسم یادگیری فردی و خلاقیت تمرکز نمایند و از این طریق عملکرد شغلی را ارتقا دهند.

تحقیق حاضر به بررسی تأثیر ابعاد کیفیت زندگی بر قصد خرید محصولات ارگانیک در میان مصرف کنندگان شهر تبریز پرداخت. با استفاده از روش نمونه گیری طبقه ای و با کمک فرمول کوکران، 224 نفر از مصرف کنندگان به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. داده ها و اطلاعات مورد نیاز در سال 1396 از طریق پیمایش های میدانی و تکمیل پرسش نامه استاندارد کیفیت زندگی سازمان سلامت جهانی (WHOQOL-BREF) جمع آوری شد. به منظور دست یابی به ترجیح مصرف کننده در خرید خیار ارگانیک یا معمولی از روش انتخاب تجربی و برای بررسی روابط علّی بین متغیرها، از مدل معادلات ساختاری استفاده گردید. یافته ها حاکی از آن است که متغیرهای سلامت جسمانی، سلامت روان و سلامت محیط قادرند 52 درصد از تغییرات قصد مصرف کنندگان نسبت به خرید محصولات ارگانیک را تبیین کنند. متغیر روابط اجتماعی تأثیر معناداری بر پیش-بینی قصد مصرف کنندگان نداشت. ترجیحات مصرف کنندگان نشان داد که به ترتیب 2/77 درصد خیار ارگانیک و 8/22 درصد خیار معمولی را انتخاب نخست خود می دانند و بر اساس نتایج آزمون t، میانگین کل کیفیت زندگی در افرادی که خیار ارگانیک در اولویت خرید آنان بوده است، بیشتر از افرادی است که خیار معمولی را انتخاب کرده اند. لذا، ارتقای کیفیت زندگی مصرف کنندگان در سه بعد سلامت جسمانی، روانی و محیط به منظور تشویق آنان به خرید محصولات ارگانیک پیشنهاد می شود.

هدف تحقیق حاضر بررسی تاثیر دانش، نگرش و رضایت مندی شغلی بر سطح پایداری واحدهای تولید گلخانه ای بود. این پژوهش از نوع توصیفی و جامعه مورد مطالعه نیز گلخانه داران سبزی و صیفی عضو تعاونی های شهرستان پاکدشت (340N=) بودند. نمونه پژوهش با استفاده از فرمول کوکران 188 نفر تعیین و داده ها به صورت کاملاً تصادفی از بین آنها جمع آوری شد. ابزار اصلی مورد استفاده در تحقیق حاضر پرسشنامه بود که روایی ظاهری آن به وسیله پنل متخصصین و پایایی آن با استناد به ضرایب آلفای کرونباخ، پایایی ترکیبی و میانگین واریانس استخراج شده برای مقیاس های دانش کشاورزی پایدار، نگرش به کشاورزی پایدار و رضایت شغلی مورد تأیید قرار گرفت. داده های گردآوری شده در دو بخش آمار توصیفی و استنباطی در نرم افزار های SPSS وLisrel مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج مد ل سازی معادلات ساختاری نشان داد متغیر های دانش، نگرش و رضایت مندی گلخانه داران تاثیر مثبت و معنی داری بر سطح پایداری گلخانه ها دارند. در نهایت، پس از تحلیل اثرات مستقیم و غیر مستقیم متغیر ها بر سطح پایداری واحد های تولید مشخص شد که این عوامل در مجموع توانایی تبیین 69 درصد متغیر وابسته را داراست.

شناسایی کنشگران نهادی و ارزیابی تعاملات آنها با یکدیگر از ملزومات استقرار نظام ترویج و آموزش کشاورزی تکثرگراست. پژوهش حاضر با بهره گیری از رویکرد تحلیل شبکه ی اجتماعی، وضعیت تعامل نهادهای مرتبط با فعالیت های آموزشی-ترویجی در سطح استان کرمان را بررسی و تحلیل کرده است. در این راستا، ابتدا به روش پژوهش آرشیوی، مشاهده مستقیم و مصاحبه غیرساختارمند با 163 نفر از متخصصان کلیدی فعال در حوزه ی ترویج و آموزش کشاورزی، تعداد 51 نهاد دولتی، خصوصی، انتفاعی و غیرانتفاعی شناسایی شدند و در مرحله ی بعد، برای تحلیل ساختار الگوی روابط بین این کنشگران نهادی از رویکرد تحلیل شبکه اجتماعی برای شش شبکه ی تبادل کارشناس فنی، اجرای پروژه مشترک، تحقیق و مشاوره علمی، حمایت فنی، حمایت مالی و اثر سیاستی استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد که در شرایط فعلی در زمینه ی فعالیت های آموزشی-ترویجی، شبکه ی نهادی پویا و سیّال از تعامل و ارتباط ارگانیک همه ی کنشگران برخوردار نیست. همچنین، در شبکه های نهادی موجود بین سازمان های مردم نهاد و غیردولتی با سازمان های دولتی توازن در نفوذ و اقتدار وجود ندارد، به گونه ای که سازمان های خصوصی، انتفاعی و غیرانتفاعی، اقتدار، نفوذ و قدرت کنترل پایین تری دارند و در فرآیند سیاستگزاری، مدیریت و تصمیم گیری کمتر مورد توجه قرار می گیرند، به طوری که نظام ترویج و آموزش کشاورزی تکثراگرا در سطح استان کرمان بیش از آن که «کشاورزمحور»، «روستایی محور» و «بهره بردار محور» باشد، «بودجه محور» است.

هدف از انجام این پژوهش، شناسایی مؤلفه های تاثیر گذار بر تحول نظام ترویج کشاورزی ایران بود که با استفاده از یک رویکرد کیفی به انجام رسید. در مرحله اول پژوهش، مؤلفه های تاثیرگذار برتحول نظام ترویج کشاورزی در سایر کشورها (15 کشور) با استفاده از روش تحقیق فراترکیب، مورد بررسی قرار گرفت. در این مرحله، 11 مؤلفه شناسایی شدند که عبارت بودند از تمرکززدایی، خصوصی سازی، گسترش فناوری اطلاعات، تقاضامحوری، خدمات مشاوره ای، ترویج تکثرگرا، تقویت تعاملات ترویج با مراکز تحقیقاتی، اصلاح سیاست ها، انجام حمایت های زیست محیطی، مدیریت دانش و افزایش سطح پوشش مناطق روستایی. مرحله دوم تحقیق با استفاده از تکنیک دلفی و بهره گیری از نظر کارشناسان معاونت ترویج و اعضای هیات علمی ترویج در دانشکده های کشاورزی تهران، تربیت مدرس و شیراز (N=55)، به منظور مشخص نمودن میزان توافق نظر اعضاء نسبت به اینکه مؤلفه های شناسایی شده چقدر در تحول نظام ترویج کشاورزی ایران می توانند مؤثر باشند؛ انجام شد. نتایج به دست آمده نشان داد که در مورد مؤلفه های تقویت تعاملات ترویج و تحقیق، اصلاح سیاست ها، ترویج تکثرگرا، تمرکززدایی، و سرمایه گذاری، توافق نظر بیش از 90 درصدی در بین جامعه آماری وجود داشت. در مرحله سوم، وضعیت فعلی نظام ترویج کشاورزی ایران نسبت به هر یک از مؤلفه های شناسایی شده، با استفاده از روش کمی، مورد ارزیابی قرار گرفت و مشخص شد که در نظام فعلی ترویج ایران، تمرکز زدایی، خصوصی سازی و تقویت تعاملات، بیش از سایر مؤلفه ها باید مورد توجه قرار گیرد. در نهایت، در مرحله چهارم، از تلفیق مراحل سه گانه فوق، نظریه تحول آفرینی نظام ترویج کشاورزی بر اساس الگوی اشتراوس و کوربن، با استفاده از رویکرد کیفی نظریه برخاسته از داده ها به دست آمد.