جغرافیا
سال:1392 | دوره:11 | شماره:38 |تعداد مقالات:18

خشکسالی، نتیجه کاهش طبیعی در مقدار بارش دریافتی طی یک دوره زمانی مشخص در یک ناحیه معین معمولا یک فصل یا بیشتر است. به این دلیل که داده های طولانی مدت بارش نسبت به سایر داده های آب و هوایی و هیدرولوژیک به آسانی قابل دسترس هستند، این داده ها به طور گسترده ای برای محاسبه شدت خشکسالی به کار گرفته می شوند. هدف از این مطالعه ضمن پایش خشکسالی در مقیاس های زمانی مختلف با استفاده از شاخص بارندگی- تبخیر و تعرق استاندارد شده در ایستگاه کبوترآباد اصفهان، تعیین ارتباط این شاخص با شاخص بارندگی استاندارد شده و رطوبت خاک می باشد. نتایج نشان داد شدیدترین خشکسالی ها در این ایستگاه در سال 2000 بازه زمانی 1997 تا 2002 روی داده است. بیشترین فراوانی آن مربوط به مقیاس 3 و 6 ماهه است که نشان دهنده خشکسالی هواشناسی بیشتر در این منطقه بوده است. با افزایش مقیاس زمانی، خشکسالی هم تداوم بیشتری داشته است. همچنین نتایج نشان داد شاخص بارش استاندارد شده و شاخص بارش- تبخیر و تعرق استاندارد شده دارای همبستگی معنی دار بوده اما شاخص بارش تبخیر و تعرق استاندارد شده پاسخ سریعتری نسبت به خشکسالی داشته است. با توجه به کارایی شاخص بارش تبخیر و تعرق استاندارد شده و لحاظ نمودن بیلان آب این شاخص دارای همبستگی قابل قبول با میزان رطوبت خاک نشان داد. نتایج این مطالعه می تواند درتعریف شاخصی برای ارتباط بین انواع خشکسالی ها (مانند هواشناسی و هیدرولوژیک) مفید باشد.

فضاهای عمومی شهری در پی رشد شتابان و بی برنامه شهرها، بویژه در کلانشهرها، دیگر پاسخگوی نیازهای شهری نیستند و لازم است با ساماندهی و نوسازی این فضاها نقش از دست رفته را به آنها بازگرداند و راهبردهای مناسب را برای ایفای این نقش در شرایط امروزین جامعه با توجه به اولویت ها بر پایه محدودیت منابع و هزینه ارائه نمود. چراکه فراهم کردن دسترسی بهتر به فضاهای عمومی شهری، از اختلاف در فرصت ها کاسته و موجب ترویجِ برابری و همبستگی اجتماعی می گردد. در این پژوهش به شناخت ویژگی های مثبت و منفی حاکم بر فضاهای عمومی شهری منطقه 5 شهرداری تهران به عنوان نمونه مورد مطالعه، با هدف تحلیل و شناسایی مولفه های کلان، میانه و خرد اثرگذار در فعالسازی یا رکود فضاهای عمومی شهری در راستای تحقق حوزه عمومی و دستیابی به راهکارهای ساماندهی و نوسازی این فضاها درحوزه های عملکردی، زیبایی شناختی و زیست محیطی بر پایه امکانات و محدودیت های موجود و اولویت بندی این راهکارها بویژه برای فضاهای روباز با استفاده از مدل ترکیبی ANP -SWOT و مدل های جانبی (مانند مدل های Copland و Dematel) اقدام شد. در نهایت مشخص شد فضاهای مذکور به دلیل نقایصی چند ازجمله از منظر مدیریتی، نتوانسته اند نقش بایسته خود را به عنوان فضایی برای تعاملات اجتماعی (حوزه عمومی) ایفا نمایند. همچنین مشخص شد با ارائه راهبردها و راهکارهای پاسخده به نیاز شهروندان و اولویت بندی آنها بر اساس محدودیت منابع و هزینه ها، و ترتیب و توالی اجرای آنها می توان به ساماندهی و نوسازی این فضاها با تاکید بر ساختار مدیریتی آنها در راستای دست یافتن به یک فضا عمومی شهری به عنوان یک حوزه عمومی دست یافت.

مسکن به مثابه جزیی از نظام فضایی روستا از ویژگیهای خاص ساختاری- کارکردی برخوردار است. این پدیده در دهه های اخیر به سبب گسترش فعالیتهای عمرانی، در معرض دگرگونی قرار گرفته است. یکی این گونه طرحها، طرح بهسازی و نوسازی مسکن روستایی است که اجرای آن در برپایی دگرگونی در ساخت و کارکردهای خانه های روستایی نقش آشکاری برعهده داشته است. با توجه به ترغیب شهرگرایی و فقدان توجه لازم به ارتباط بین ساختار و کارکردهای خانه های روستایی، این دگرگونیها در پاره ای موارد زمینه ساز ایجاد نوعی دوگانگی بین مسکن و فعالیتهای بنیادین خانوارهای روستایی شده است. این مقاله می کوشد، دگرگونی های حاصل از فعالیتهای نوسازی (و بهسازی) در عرصه مسکن روستایی را در چارچوب قانونمندی عام رویکرد "پویش ساختاری- کارکردی" مورد تدقیق قرار دهد. این قانونمندی حاکی از این واقعیت آشکار است که تغییر در ساختار کالبدی، چه آگاهانه و چه ناآگاهانه، زمینه دگرگونی فعالیتها و روابط را هم فراهم می آورد.

علم سنجش از دور با استفاده از تشعشع مادون قرمز حرارتی و کاربرد مدل های فیزیکی ابزار مناسبی جهت محاسبه مقدار دمای سطح در نواحی وسیع محسوب می شود. در این تحقیق با استفاده از باندهای 4 و 5 سنجنده AVHRR و نیز باندهای 31 و 32 سنجنده MODIS، دمای سطح زمین در محدوده استان های تهران و قزوین مورد بازیابی قرار گرفت. پس از بررسی تعداد 114 تصویر متعلق به دو سنجنده مذکور، 16 تصویر برای محاسبه نهایی دما انتخاب گردید. از بین 18 الگوریتم Split-window ارائه شده توسط محققین، الگوریتم پرایس برای محاسبه دمای سطح از تصاویر NOAA/AVHRR و الگوریتم کی ین جهت برآورد دما از تصاویر MODIS انتخاب شد. جهت اعتبار سنجی مقادیر به دست آمده، از اطلاعات دمای عمق 5 سانتیمتری خاک در 11 ایستگاه هواشناسی استفاده شد. بالا بودن ضرایب همبستگی در اکثر روزهای دوره مطالعه بویژه در مورد سنجنده AVHRR بیانگر قابل اطمینان بودن روش مورد استفاده در برآورد دمای سطح می باشد. همچنین با توجه به نقشه های دمای حاصل از داده های دمای سطح و با در نظر گرفتن وضعیت توپوگرافی منطقه، شرایط کلی حاکم بر توزیع دما در سطح منطقه توجیه پذیر است.

مفهوم کیفیت زندگی یکی از اساسی ترین مفاهیم توسعه در عصر حاضر است که به بررسی و ارزیابی رفاه عمومی فرد و جامعه می پردازد. این مفهوم گرچه جدید نیست و از دیرباز مورد توجه بوده است، اما اکنون در طیف گسترده ای از زمینه های توسعه، سلامت و سیاست مورد استفاده قرار می گیرد؛ به گونه ای که می توان آن را پارادایمی نوین نامید. اندازه گیری کیفیت زندگی معمولا مستلزم کاربرد شاخص ها به شکل ذهنی یا عینی و به ندرت با هر دو نوع شاخص بوده است. محله های در حال گذار شهری با داشتن موقعیت ویژه، کیفیت زندگی متمایزی دارند، که ساکنان محلی را با فرصت ها و چالش های متعددی روبرو می سازند. هدف اصلی پژوهش حاضر سنجش کیفیت زندگی در محله های "درحال گذار شهری" با اتکا به شاخص های ذهنی بوده است. برای این منظور 244 پرسشنامه در بین ساکنین محله دروازه شمیران توزیع و داده های حاصل، بررسی و تحلیل شده است. روش تحقیق در پژوهش حاضر اکتشافی است. نتایج پژوهش نشان داد که کیفیت زندگی در محله دروازه شمیران در سطح پایینی است، به گونه ای که 64.3 درصد از ساکنان محله از کیفیت زندگی خود ناراضی هستند. بیشترین نارضایتی ساکنین مربوط به قلمرو محیط زیست محله و کمترین نارضایتی مربوط به قلمرو دسترسی بوده است. قلمرو مسکن و کیفیت تسهیلات خدماتی بیشترین تاثیر را بر کیفیت زندگی ساکنین محله دروازه شمیران داشته است. بنا به استناد جامعه آماری، نتایج مطالعه نشان می دهد که "درحال گذار بودن" این محله، عاملی مهم در کاهش کیفیت زندگی ساکنین است.

این پژوهش تلاش دارد که توزیع فضایی قدرت در کلان شهر تهران را از منظر حکمروایی شهری مورد آسیب شناسی قرار دهد. از این رو، تلاش شده است به این پرسش پاسخ داده شود که از منظر حکمروایی شهری، ساختار و شکل کنونی توزیع فضایی قدرت سیاسی چگونه سبب بروز ناکارآمدی در مدیریت شهری کلان شهر تهران شده است؟ به منظور پاسخگویی به این سوال فرضیه زیر طرح شده است: به نظر می رسد از منظر حکمروایی شهری ساختار و شکل کنونی توزیع فضایی قدرت سیاسی با توجه به برنامه ریزی و توزیع قدرت از بالا به پایین سبب تکوین ناکارآمدی در توزیع فضایی قدرت سیاسی در کلانشهر تهران شده است. این پژوهش با روشی توصیفی- تحلیلی نگاشته شده است. و همچنین به منظور تشریح بهتر وضعیت الگوهای روابط و پیوندهای نهادی و اثرگذاری آن ها بر خدمات رسانی به شهروندان از منظر حکمروایی شهری، از مدل Swot استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد از یک سو، بیشتر نهادها و کنشگران دخیل در مدیریت کلانشهر تهران دولتی هستند و دایره اختیارات آن ها بسیار گسترده است و همچنین نهادهای مردم پایه حضور و دخالت محدود و مشروطی در اداره امور شهری دارند و اختیارات آنها در سطح اجرایی و اداری محدود است و بنابراین قدرت سیاسی به آنها داده نشده است.

تحقیق حاضر به مقایسه دو مدل شبکه عصبی مصنوعی و رگرسیون چند متغیره در تخمین دبی حداکثرخروجی با استفاده از داده های بارش و دبی روزانه پرداخته است. در این راستا حوضه آبخیز مادرسو با مساحت 2364.93 کیلومتر مربع در استان گلستان به دلیل شدت سیل خیزی زیاد انتخاب گردید. برای ارزیابی مدل شبکه عصبی مصنوعی در پیش بینی سیلاب و دبی حداکثر سیلابی از نرم افزارQNET2000  استفاده گردید در تحقیق حاضر از شبکه عصبی مصنوعی MLP سه لایه با الگوریتم آموزش پس انتشار خطا استفاده شد. تعداد گره های ورودی مدل (لایه اول شبکه) انتخاب شد (5 گره) و تعداد گره های موجود در لایه مخفی به کمک سعی و خطا تعیین شد. در این مطالعه، برای هر یک از الگوهای ورودی، تعداد مختلفی گره در لایه مخفی (4 تا 7) و یک گره برای لایه خروجی در نظر گرفته شد. داده های مورد استفاده در رگرسیون چند متغیره نیز داده های روش شبکه عصبی مصنوعی بوده است. بررسی نتایج نشان می دهد که مدل شبکه عصبی مصنوعی در مرحله آموزش به تعداد لایه میانه حساس نبوده ولی در مرحله کالیبراسیون، مدل با تعداد لایه میانی 5 عملکرد نسبی بهتری را نشان داده است و در مجموع در مقایسه با روش رگرسیون چند متغیره بسیار بهتر عمل نموده است.

سرمایه اجتماعی از جمله مفاهیم نوینی است که امروزه در بررسی های اقتصادی و اجتماعی جوامع مدرن مطرح شده است. نظریه سرمایه اجتماعی به طور ذاتی بسیار ساده است ایده محوری آن را می توان در دو کلمه اهمیت روابط خلاصه کرد. به این معنی که افراد با برقراری تماس با یکدیگر و پایدار ساختن آنها اعضای جامعه قادر به همکاری با هم و از طریق ایجاد پیوندهایی بین آنها می توانند به کسب چیزهایی که به صورت فردی نمی توانستند به دست آورند، نائل شوند.جامعه آماری در این تحقیق دهستان گودین از توابع شهرستان کنگاور که از نظر توسعه در سطوح مختلفی قرار دارند انتخاب شد در این راستا با استفاده از خوشه بندی روستاها به سه سطح (توسعه یافته، رو به توسعه و کمتر توسعه نیافته) طبقه بندی شد و با استفاده از فرمول کوکران حجم نمونه 292 خانورا برآورد شد. هدف از این پژوهش نیز این بود که آیا اختلاف بین روستاها ریشه در برخورداری بیشتر از سرمایه اجتماعی در روستاهای توسعه یافته تر دارد.روش پژوهش در این تحقیق توصیفی- تحلیلی است و داده های مورد نظر از روش کتابخانه ای، سازمان ها و نهادهای مربوطه و روش میدانی جمع آوری شد و در نهایت برای تحلیل از دو دسته آزمون های توصیفی (میانگین) و استنباطی آزمون های آماری همبستگی پیرسون و به منظور تاثیر مولفه ها از رگرسیون گام به گام استفاده کردیم. در نهایت، به این نتیجه رسیدیم بین مولفه های سرمایه اجتماعی و توسعه رابطه مثبت و معناداری وجود دارد و بیشترین تاثیر را تعهد که 23 درصد از تغییرات توسعه را پیش بینی می کند و در مرحله بعد تعهد با مشارکت مطرح می شود که 28 درصد از تغییرات توسعه را پیش بینی می کند.

در طول دو دهه اخیر یعنی از سالهای اولیه دهه 1990، مفهومی عمده و مهم در چارچوب رویکرد نهادی به توسعه منطقه ای ظهور یافته است که ظرفیت نهادی منطقه ای می باشد. این مفهوم شامل طیفی از مولفه ها در سطح فردی، سازمانی و گروهی بوده و در سال های اخیر از مفهومی تحلیلی به ابزاری تجویزی برای دستیابی به توسعه پایدار در سطوح محلی و منطقه ای تبدیل شده است.در این مقاله با استفاده از روش های کمی- پیمایشی و کیفی به بررسی ارتباط ظرفیت نهادی و توسعه پایدار منطقه ای بر حسب میزان رویه ای شدن آن در تصمیم گیری ها، اقدامات و فعالیت های نهادهای محلی پرداخته می شود. در این راستا جهت مشخص شدن میزان اثرگذاری ظرفیت نهادی بر توسعه پایدار منطقه ای و نیز با توجه به ساختار متمرکز نظام اداره امور در ایران و جهت مشخص شدن اثر چنین نظام متمرکزی، وجود چنین رابطه ای در سطوح محلی و منطقه ای ایران با مطالعه موردی شهرستان های بوکان و ارومیه در استان آذربایجان غربی مورد مطالعه و سنجش قرار گرفته است.نتایج نشان داد که ارتباط معناداری بین ظرفیت نهادی و میزان رویه ای شدن توسعه پایدار وجود دارد و بر اساس نتایج تحلیل رگرسیون، رویه ای شدن توسعه پایدار با مولفه های 5 گانه ظرفیت نهادی دارای 72.5 درصد همبستگی می باشد. علاوه بر آن نتایج مشخص شاخت که مولفه های تشکیل دهنده ظرفیت نهادی سهم متفاوتی در میزان رویه ای شدن توسعه پایدار داشته اند؛ به طوریکه بر اساس نتایج تحلیل مسیر، مولفه های ترتیبات قانونی مناسب، یکپارچه بودن نهادها، توانایی نهادی، یادگیری و دانش به ترتیب با 0.604، 0.356، 0.354، 0.248 و 0.074 بر میزان رویه ای شدن توسعه پایدار اثرگذار بوده اند.

روش سازمان حفاظت خاک آمریکا (SCS) که به شماره منحنی (CN) معروف است یکی از روش های متداول در برآورد مستقیم رواناب حاصل از بارش های 24 ساعته است. این روش با در نظر گرفتن ویژگی های خاک، وضعیت هیدرولوژیکی زمین و نیز کاربری آن، مقدار رواناب حاصله از یک بارش را در بخش های مختلف حوضه برآورد می کند. در این مقاله با استفاده از روش فوق مقدار رواناب حاصل از بارش های 24 ساعته برای حوضه سد یامچی (اردبیل) تهیه شده و فاکتورهای تاثیرگذار در تولید رواناب در بخش های مختلف حوضه مورد بررسی قرار گرفته است. در این تحقیق از آمار بارش های 24 ساعته با دوره بازگشت 5، 25، 50 و 100 ساله استفاده شده است. همچنین با استفاده از تلفیق لایه گروه های هیدرولوژیکی خاک، نوع کاربری و وضعیت هیدرولوژیکی، لایه شماره منحنی (CN) به دست آمد که با استفاده از روابط موجود در مدل، مقدار نگهداشت سطحی خاک و نفوذ برای حوضه محاسبه و در نهایت مقدار رواناب تولیدی حوضه برآورد شد. نتایج تحقیق نشان داد که بیشترین پتانسیل تولید رواناب در بخش های شمالی و غربی حوضه است که با کاربری بایر و نفوذپذیری پایین مشخص شده اند. همچنین برآورد حجم بارش های تبدیلی به رواناب برای چند دوره نشان داد که با افزایش طول دوره، درصد بیشتری از بارش به رواناب تبدیل می شود. برای مثال مقدار رواناب تولیدی از کل بارش در دوره بازگشت 5 ساله از 39 درصد به 55 درصد در دوره 100 ساله می رسد.

توسعه مدرن ملی و محلی در ایران، عموما در فقدان مدیریت یکپارچه و پایدار و در مجموعه گسسته ای از آزمون و خطا و مواضع انفعالی و در هم راستایی با محیط بیرونی و غفلت از محیط درونی پیگیری شده است. به همین دلیل، روند توسعه مدرن در ایران همیشه از نارسائی های تاریخی- ساختاری مدیریت توسعه رنج برده است. جابجایی پایتخت سیاسی کشور نیز از این آسیب عمومی مدیریت توسعه در امان نبوده است. این پژوهش در پاسخ گویی به این سووال اساسی انجام پذیرفت که؛ ابعاد، زمینه ها و الزامات تاریخی- ساختاری ملی، منطقه ای و محلی و روندهای غالب جهانی مربوط به جابجایی پایتخت سیاسی کشور از تهران کدامند؟ از این رو، این مقاله در صدد اتخاذ موضع موافق یا مخالف در برابر جابجایی پایتخت سیاسی کشور از تهران نیست، بلکه بر آن است تا ابعاد، زمینه ها و الزامات مربوط، ارتباط و ضرورت باهم نگری آنها را از منظر یک نظم علمی بین رشته ای و آمایشی (جغرافیا) تبیین نماید. این پژوهش با استفاده از روش مطالعات اسنادی- کتابخانه ای در سه محور و با هدف دستیابی به الزامات جهانی شدن، سیاست های آمایش و تقسیم کار ملی و ویژگی های محلی استان و شهر تهران در جابجایی پایتخت سیاسی ایران از تهران در مقیاس کلان و راهبردی انجام شده است. بر اساس یافته های این پژوهش، جابجایی پایتخت سیاسی ایران از تهران مستلزم جامع نگری و کل نگری سیستمی و راهبردی همه ابعاد جغرافیایی و نحوه اداره سرزمینی ایران و تهران از یکسو و روندهای غالب جهانی از سوی دیگر است.

محیط جغرافیایی مفهومی درآمیخته با فرآیندهای اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و عوامل طبیعی است که درهم تنیدگی آنها در جهت دهی و معنابخشی به کوشش و منش انسان های ساکن، نقش بنیادی داشته است. در بسیاری موارد ویژگی های محیطی به پذیرش شماری از باورهای دینی و مذهبی انجامیده است. یافته های موجود گویای تاثیر عناصر و ویژگی های محیط جغرافیایی بر باورهای دینی و به تبع نظام اندیشه و جهان بینی افراد و گروه هاست که در قالب تعامل اشکال گوناگون مذهب، نوع فعالیت، فضا و چشم اندازهای جغرافیایی نمود یافته به گونه ای که بخش عمده ای از سوگیری آموزه های دینی و کنش مصلحان اجتماعی در پیوند با خاستگاه محیطی آنها بوده است. بخش گاتهای کتاب اوستا به عنوان کهن ترین متن زبان فارسی جدای از اداراک محیطی پیام آور آن نمی تواند تحلیل شود. رویکردی تحلیل هرمنوتیک حاکم بر متن یاد شده بازتاب اندیشه و آرمان زرتشت و گویای تشویق گذار جامعه شبانی به کشاورزی و یکجانشینی در پرتو ارزش های الهی (راستی و پرهیز از دروغ) است. بر این پایه، افزون بر مکاشفات ذهنی و عرفانی زرتشت، نابسامانی های محیطی و باورهای کهنِ ساکنان ایران ویچ در جهت دهی به اندیشه ها، آرمان ها و آموزه های مطرح در گاتها، کارکرد به سزایی داشته است.