مطالعات و پژوهش های شهری منطقه ای
سال:1388 | دوره:1 | شماره:3 |تعداد مقالات:7

شهرهای بسیار بزرگ که بخش عمده ای از جمعیت و فعالیت های اقتصادی کشورها در آنها متمرکز شده است و اغلب پایتخت های این کشورها هستند، نخست شهر نامیده می شوند. در مدل های ایستا، نخست شهری بیشتر یا کمتر از حد باعث تخصیص ناکارایی منابع و کاهش بهره وری و تولید می شود. نخست شهری، توسط حاکمیت و دولت ملی کشورها که عمدتا در نخست شهرها مستقر هستند، تشویق می شود. زیرساخت های حمل و نقل (آماده کردن این زیرساخت ها از وظایف دولت است)، تاثیر زیادی بر نخست شهری دارند، بنابراین، تاثیر سیاست های دولت از طریق بخش حمل و نقل شهری، بر الگوی توسعه شهری واضح و آشکار است. در این مقاله، با استفاده از داده های سری زمانی 1385- 1347 و تکنیک حداقل مربعات معمولی به بررسی تاثیر پرداخت یارانه بنزین بر نخست شهری کل کشور پرداخته شده است. نتایج تحقیق نشان دهنده این است که پرداخت یارانه بنزین نتوانسته است موجب کاهش نخست شهری در ایران شود. البته این مساله که نشان دهنده عدم کارایی پرداخت یارانه حمل و نقل است، مساله ای است که اغلب کشورهای در حال توسعه با آن روبه رو هستند.

بررسی وضعیت کاربری زمین در مقاصد گردشگری، از اهمیت بالایی برخودار است، چرا که گردشگری یک فعالیت منبع پایه محسوب می شود، بنابراین، از نظر زیست-محیطی حساس است و حفاظت و صیانت از منابع برای ادامه حیات، رونق و پایداری نواحی گردشگری امری ضروری محسوب می شود. هدف این تحقیق، بررسی نقش گردشگری در بروز تغییرات کاربری زمین نواحی روستایی بخش مرکزی شهرستان نوشهر، در استان مازندران است. روش تحقیق، از نوع توصیفی و تحلیلی است که در آن از مصاحبه با ساکنان محلی و گردشگران، تجزیه و تحلیل نقشه های پایه و تصاویر ماهواره ای IRS, Landat ETM استفاده شده است. نتایج نشان می دهد، که؛ گردشگری در حوزه مورد مطالعه، با ایجاد تغییرات گسترده در کاربری های اراضی، بویژه اراضی زراعی، باغات، اراضی حریم ساحلی و جنگلی، تخریب منابع طبیعی و گردشگری در دهه های اخیر را به دنبال داشته است.

یکی از مسایلی که امروزه گریبانگیر اکثر شهرها، به خصوص شهرهای کوچک و میانی کشور است، موضوع گسترش پراکنده و انسجام نیافته آنهاست. در شهر یزد در ربع قرن اخیر و مخصوصا پس از ادغام سازمان های عمران اراضی شهری و تشکیل سازمان زمین شهری، در امر واگذاری زمین شتابزدگی هایی به چشم می خورد. در این میان، با وجود آماده سازی و واگذاری زمین در شهر یزد بعد از گذشت حدود 30 سال، هنوز بسیاری از متقاضیان پس از دریافت زمین اقدام به ساخت ننموده اند. به عنوان نمونه، در پروژه واگذاری 17.5 هکتاری ادامه سیلو، حدود %42 از زمین های واگذاری مسکونی سال 1374، پس از گذشت 13 سال از زمان واگذاری، همچنان به صورت ساخته نشده باقی مانده اند. این وضعیت، در پروژه های دیگری، همچون محدوده ذوزنقه ای امام شهر، جواد الائمه، کوی گلستان و ... به وضوح دیده می شود. در همین راستا، با بررسی های میدانی و تکمیل پرسشنامه و در نهایت، بهره گیری از همبستگی پیرسون و معادلات رگرسیونی، مشخص شد که ضعف سیاست زمین حمایتی شامل گرانی مصالح و کارگر در درجه اول و آماده نبودن زمین در درجه دوم، در تاخیر ساخت اراضی واگذاری در سطح مناطق بسیار موثر بوده است. در مورد علل رهایی اراضی واگذاری نیز معادله رگرسیون ایجاد شده، حاکی از رابطه قویتر بین گرانی مصالح در درجه اول و عدم حمایت دولت در درجه دوم است. همچنین قیمت زمین آماده سازی شده در طول مدت واگذاری این دست اراضی، سالانه حدود 81 درصد رشد داشته است که خود عامل تقویت بلااستفاده ماندن زمین بوده است. شایان ذکر است که هیچ تلاش آگاهانه ای نیز توسط سازمان زمین و سیاستگذاران مسکن برای شناخت و مساعدت گروه کم درآمد در امر واگذاری زمین که هدف اصلی این اقدام بوده، صورت نگرفته است که این امر نشان از اجرای نادرست سیاست واگذاری زمین دارد.

موج فراگیر فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی که تا نواحی روستایی نفوذ کرده است، شرایط تازه ای را بر این نواحی حاکم نموده است. پژوهش حاضر، با شیوه توصیفی و تحلیلی به بررسی الگوهای تاثیرپذیری حوزه های سه گانه اقتصادی- اجتماعی زندگی روستاییان (آگاهیknowledg ؛ نگرشApproach ؛ مهارت و فعالیت(Skill & activity  از فناوری اطلاعات و ارتباطات پرداخته است. در واقع، این مطالعه در جستجوی پاسخ به این سوال است که تاثیرات اقتصادی اجتماعی ICT بر روی کاربران این فنآوری بر اساس چه الگوهایی صورت می پذیرد؟ و شیوه دسترسی به این فناوری ها چه تاثیری بر روی میزان استفاده از آنها و نیز وضعیت شاخص های اقتصادی اجتماعی دارد؟ این پژوهش که در روستاهای بخش مرکزی شهرستان گرگان انجام شده، نشان می دهد که سه حوزه مذکور ضمن تاثیرپذیری از فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی، دارای مدل خاصی از روابط در درون خود نیز هستند. از سوی دیگر، شیوه های دسترسی رابطه مستقیمی با میزان استفاده از ICT و نیز وضعیت شاخص های اقتصادی اجتماعی دارند. برای تحلیل داده های این پژوهش، آزمون های مختلفی، از جمله آزمون t، تحلیل رگرسیون، R2 (ضریب تعیین) و آزمون زوجی دانکن به شیوه تحلیل مسیر انجام شده است.

بافت تاریخی کاشان به دلیل جایگاه خود در مرکزیت شهر، از مهم ترین محدوده ها برای تمرکز خدمات تجاری، اداری، سیاسی، اقتصادی به شمار می آید. گرچه محدوده بافت تاریخی، تنها بخشی از کل مساحت شهر کاشان را در بر می گیرد، اما بررسی چگونگی کاربرد اراضی در این محدوده از اهمیت خاصی برخوردار است، زیرا قلب کاشان (مجموعه بازار) هنوز در این قسمت می تپد و عناصر کالبدی، مشخص کننده هویت تاریخی شهر در این محدوده قرار دارد. این که چگونه می توان مساله حفظ میراث و ارزش های کالبدی بافت تاریخی را با مقتضیات کالبدی زندگی روزمره شهری برقرار ساخت، بخشی از پاسخ خود را در چگونگی کاربرد اراضی پیدا می کند که این امر، موجب اندیشیدن تدابیری خاص و برنامه ریزی منسجم برای تقسیم کاربردها و میزان وسعت و سرانه آنها با توجه به نقش و کارایی آنها در درون بافت می گردد. به طور کلی، هدف از انجام این پژوهش، مطالعه وضعیت موجود کاربردهای زمین در محدوده بافت تاریخی و بررسی وسعت، سرانه، تراکم، پراکندگی هر یک از کاربردهای بافت و شناسایی کمبودها و ایجاد تعادل در تشخیص کاربردها با توجه به اهمیت و کارایی آنها در محدوده بافت است. با نگرش به مبانی، مفاهیم و معیارهای کاربرد اراضی، بافت قدیم شهر کاشان، با مساحتی معادل 478 هکتار و جمعیتی برابر 45133 هزار نفر (در سال 1385)، بررسی و تحلیل گردید. بافت تاریخی شهر در وضع موجود، در کاربردهای فرهنگی، ورزشی، تفریحی و فضای سبز دارای کمبود است و این کمبود، مشکلاتی را در زمینه انحراف اجتماعی و عقب افتادگی فرهنگی-اجتماعی جوانان ساکن در بافت شهر سبب گردیده است. از نتایج این پژوهش می توان اشاره نمود که برخی کاربرد ها، مانند: کاربرد اداری، تجاری (بازار) در داخل بافت دارای عملکرد فرا شهری هستند؛ به طوری که نسبت به سایر کاربردها جذب و تولید سفر بیشتری دارند. ضمن اینکه یک سری کاربردها در داخل بافت وجود دارند که تاثیر مثبت بر سایر قطعات مجاور می گذارند.

عدم تعادل مناطق و بخش های مختلف شهری از خدمات و امکانات شهری و توزیع نامناسب کاربری های شهری، یکی از زمینه های عینی است که همواره ذهن برنامه ریزان و مدیران شهری را به خود مشغول نموده است. در شهر اصفهان نیز با توجه به رشد و گسترش شهرنشینی، مهاجرت های شهری و ضعف و کمبود امکانات و خدمات شهری، معضلات شهری بیش از پیش پیچیده تر شده و برنامه ریزی کاربری اراضی شهری را با چالش های جدی مواجه ساخته است. در میان کاربری های شهری، کاربری پارکینگ، از جمله کاربری هایی است که کلیه کاربری های شهری به وجود آن نیاز دارند و روشن است که در دنیای وابسته به اتومبیل، پارکینگ ها نیز به اندازه راه ها و پل ها اهمیت دارند، زیرا دسترسی آسان به محل کار، سکونت، خرید، تفریح و ... را میسر ساخته، بخش لاینفکی از تاسیسات زیربنایی هستند. همچنین از آن جا که زمان توقف خودروها در شهرها به مراتب بیشتر از مدت زمان حرکت آنهاست، از این رو پیش بینی فضای مناسب پارکینگ برای اتومبیل ها، بویژه در مناطق پرتراکم و مرکزی شهر از اهمیت زیادی برخوردار است. اما به رغم همه برنامه ریزی هایی که در راستای ساماندهی کاربری پارکینگ در سطح شهر اصفهان صورت گرفته و با همه تمهیداتی که توسط مدیران شهری اندیشیده شده است، وضعیت کاربری پارکینگ در حال حاضر بسیار نگران کننده است و به عنوان یکی از معضلات پیچیده شهری از آن یاد می شود. از طرف دیگر، حجم ورود اتومبیل به شهر اصفهان، خرید و تملک آسان خودرو و علاقه شهروندان به استفاده از اتومبیل شخصی، به دلایل متعدد و افزایش روزافزون سفرهای شهری، به واسطه دسترسی نامناسب به خدمات شهری، از جمله علل دیگری است که بر اهمیت کاربری پارکینگ می افزاید. با این اوصاف، این مقاله می کوشد با نگاهی جغرافیایی، وضعیت کاربری پارکینگ را در سطح شهر اصفهان با استفاده از سه مدل کاربردی (تغییر سهم، آزمون موازنه سرانه و روش آزمون همبستگی اسپرمن) تجزیه و تحلیل نماید. نتایج به دست آمده از مدل های مذکور، نشان می دهد که سرانه کاربری پارکینگ در مناطق 1، 3، 4، 5 و 10 پایین تر و در مناطق 2، 6، 7، 8، 9 و 11 بالاتر از سرانه شهر اصفهان است. اما اختلاف میان مناطق یازده گانه و کل شهر اصفهان، از این نظر چندان زیاد نیست. از طرف دیگر سرانه پیشنهادی طرح تفصیلی مصوب برای این کاربری، در هیچ یک از مناطق یازده گانه تحقق نیافته، تمام مناطق شهری اصفهان از این لحاظ دارای کمبود هستند که در مناطق 3، 1 و 5 این مساله حادتر است. در پایان نیز راهکارها و پیشنهادهایی در راستای حل این معضل شهری ارایه شده است.

در قرن حاضر حمل و نقل هوایی در روابط کشورهای مختلف جهان، تبادل فرهنگ، نمایش قدرت های اقتصادی و نظامی و تسریع امور حیاتی یک کشور نقش حساسی بر عهده دارد، و در این بین فرودگاه ها بخش حیاتی و مهمی از سیستم حمل و نقل هوایی را تشکیل می دهند و در واقع زیربنایی ترین بخش در صنعت حمل و نقل هوایی محسوب می شوند. در حال حاضر با توجه به اهمیت فرودگاه ها در جابه جایی مسافران و درگیر بودن مسایل اقتصادی، صنعتی و گردشگری و ... در این صنعت، لازم است به بررسی نقش فرودگاه در تسریع فعالیت های فوق پرداخته شود. بدین منظور در این مقاله فرودگاه مهرآباد، به عنوان مطالعه موردی انتخاب شده است و با استفاده از اطلاعات مربوط به تعداد مسافران هوایی داخلی ورودی و خروجی ماهیانه فرودگاه مهرآباد، (از 20 شهر)، طی سال های 85-1380، رتبه بندی فعالیت های اقتصادی و صنعتی شهرهای مذکور، تعداد گردشگران وارد شده به مهرآباد و با کاربرد مدل های جاذبه، رگرسیون و سری های زمانی و نرم افزار Spss و Itsm به تحلیل نقش عامل فاصله در تقاضای سفر هوایی به تهران (مدل جاذبه)، تاثیر فعالیت های اقتصادی، صنعتی و گردشگری در تقاضای سفر هوایی به تهران (مدل رگرسیون)، و پیش بینی تعداد مسافران ورودی و خروجی مهرآباد طی سال های 90- 1388 (مدل سری های زمانی) پرداخته شده است. نتیجه تحلیل فوق مشخص می کند عامل فاصله سایر شهرهای کشور تا تهران در تقاضای سفرهای هوایی به تهران طی سال های فوق 17% دخالت دارد (R2=%17) و بین عوامل اقتصادی، صنعتی و گردشگری، عامل فاصله و فعالیت صنعتی بیشترین تاثیر را در تقاضای سفرهای هوایی به فرودگاه مهرآباد داشته است. همچنین تعداد مسافران ورودی و خروجی فرودگاه مهرآباد در سال های آینده رو به افزایش است.