پژوهش های خاک
سال:1389 | دوره:24 | شماره:1 |تعداد مقالات:11

توازن عناصر غذایی در بافت های گیاهی از بحث های مهم در علم تغذیه گیاهی می باشد. یکی از عوامل مهم برهم زننده توازن تغذیه ای، برهمکنش بین عناصر در گیاه است. به منظور بررسی برهمکنش عناصر روی، آهن و منگنز باهم و تاثیر آن بر غلظت این عناصر در اندام های مختلف گندم (Triticum aestivum L.)، یک تحقیق گلخانه ای به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با چهار تکرار صورت گرفت. تیمارها شامل سه سطح روی0) ، 40 و 80 میلی گرم در کیلوگرم خاک)، سه سطح آهن و سه سطح منگنز 0)، 15 و 30 میلی گرم در کیلوگرم خاک) به ترتیب از منابع سولفات روی، سکوسترین آهن و سولفات منگنز بودند. نتایج این تحقیق نشان داد که کاربرد روی بطور معنی داری باعث افزایش غلظت آهن در ساقه 85.22) به 99.45 میلی گرم در کیلوگرم) و کاهش آن در ریشه (از 171.4 به 159.7 میلی گرم در کیلوگرم) و خوشه (از 55.95 به 52.56 میلی گرم در کیلوگرم) گردید. از طرف دیگر، غلظت منگنز را در ریشه و ساقه کاهش و در خوشه افزایش داد. مصرف خاکی آهن، باعث کاهش غلظت روی و منگنز در خوشه (به ترتیب از 46.6 و 43.31 به 44.18 و 33.76 میلی گرم در کیلوگرم) و ساقه (به ترتیب از 34.35 و 24.43 به  25.97و 20.42 میلی گرم در کیلوگرم) و افزایش غلظت آنها در ریشه گردید. مصرف منگنز باعث افزایش غلظت روی در ریشه و ساقه (به ترتیب از 57.41 و 29 به 59.21 و31.28  میلی گرم در کیلوگرم)، افزایش غلظت آهن در ساقه و خوشه (به ترتیب از 142.2 و 52 به 163.9 و55.17  میلی گرم در کیلوگرم) و کاهش غلظت آهن در ریشه گردید. نتایج همچنین نشان داد که در مصرف توام این سه عنصر، مقدار انتقال روی از ریشه به خوشه بیش از دو عنصر دیگر بود. با توجه به نیاز بیشتر گندم به آهن و منگنز نسبت به روی، این امر می تواند باعث برهم خوردن تعادل این عناصر در گیاه بخصوص در دانه گندم گردد.

کاربرد مستقیم خاک فسفات به عنوان یک کود فسفره که از ساده ترین و کم هزینه ترین روش های تامین فسفر گیاه محسوب می شود، در خاکهای آهکی به علت حلالیت ناچیز خاک فسفات چندان موثر نبوده و ثمربخش نیست. کاربرد خاک فسفات مخلوط شده با گوگرد و مواد آلی و مصرف خاک فسفات همراه با میکروارگانیسم های مختلف و از جمله حل کننده های فسفات، اکسید کننده های گوگرد و قارچ های میکوریزی، از جمله روش های مستقیم کاربرد خاک فسفات به شمار می روند. تحقیق حاضر در مزرعه آزمایشی مرکز تحقیقات کشاورزی صفی آباد دزفول با هدف استفاده مستقیم از خاک فسفات به منظور تامین فسفر مورد نیاز کلزا،. به صورت طرح بلوک های کامل تصادفی با 8 تیمار و سه تکرار در یک خاک آهکی اجرا گردید، که تیمارها شامل: شاهد، کود سوپرفسفات تریپل ( 80کیلوگرم در هکتار)، خاک فسفات (160 کیلوگرم در هکتار)، خاک فسفات + مواد آلی، خاک فسفات + موادآلی + مایه تلقیح باکتریهای حل کننده فسفات، خاک فسفات + گوگرد + مایه تلقیح تیوباسیلوس، خاک فسفات + گوگرد + موادآلی، خاک فسفات + گوگرد + مایه تلقیح تیوباسیلوس + موادآلی بودند. پس از عملیات تهیه زمین، در کرتهایی به ابعاد 3 x 7 متر تیمارها اعمال شدند. نیتروژن (اوره)، پتاسیم (سولفات پتاسیم) و روی (سولفات روی) در تمام کرت ها بر اساس آزمون خاک یکنواخت مصرف گردیدند. بذور کلزا با فاصله 20 سانتی متری روی پشته هایی به فواصل 60 سانتی متر کاشته شدند. در طی مراحل رشد گیاه، عملیات داشت در همه واحدهای آزمایشی یکنواخت صورت گرفت. پس از کامل شدن دوره رشد گیاه، برداشت گیاه انجام شد و عملکرد دانه، عملکرد کاه، تعداد بوته در کرت، تعداد غلاف در هر بوته، تعداد دانه در غلاف، وزن هزاردانه، درصد روغن و پروتئین دانه و همچنین میزان نیتروژن، فسفر، پتاسیم، گوگرد، آهن، روی، مس و منگنز در دانه و بخش هوایی اندازه گیری شدند. بیشترین عملکرد دانه و کاه از تیمار سوپرفسفات تریپل (تیمار2) بدست آمد که در مقایسه با شاهد عملکرد دانه و کاه را به ترتیب 60 و 92 درصد افزایش داد. تیمار خاک فسفات + گوگرد + ماده آلی + مایه تلقیح تیوباسیلوس (تیمار8) در مقایسه با شاهد عملکرد دانه و کاه را به ترتیب 38 و 70 درصد افزایش داد و تنها تیماری بود که با تیمار کود سوپرفسفات در یک سطح آماری قرار گرفت و با سایر تیمارها تفاوت معنی دار نشان داد. از لحاظ وزن هزاردانه، تعداد دانه در غلاف، تعداد بوته در مترمربع، تعداد غلاف در بوته و درصد پروتئین دانه تفاوت معنی دار بین تیمارها مشاهده نشد. تیمار 8 با 39 درصد افزایش روغن دانه، بعد از تیمار 2 حایز بیشترین درصد روغن دانه بود. در مجموع تیمارهای حاوی گوگرد در مقایسه با تیمارهای بدون گوگرد درصد روغن بیشتری داشتند و این برتری در مورد برخی از تیمارها معنی دار بود. از لحاظ غلظت نیتروژن، پتاسیم، گوگرد، آهن، روی، مس و منگنز برگ و دانه، تفاوت معنی داری بین تیمارهای مختلف مشاهده نشد ولی تیمارهای 8 و 2 نسبت به سایر تیمارها از لحاظ شاخص های مذکور برتری نشان دادند. از لحاظ نیتروژن، فسفر، پتاسیم، گوگرد، روی، آهن، مس و منگنز جذب شده توسط دانه، تیمار 2 و تیمار 8 با دارا بودن بیشترین مقادیر، در یک سطح آماری قرار گرفته و تفاوت آنها با شاهد معنی دار بود. بررسی روند تغییرات فسفر خاک نیز نشان داد که 2 ماه بعد از اعمال تیمارها فسفر قابل جذب خاک به حداکثر رسیده و پس از اندکی کاهش در تمام تیمارها روند نسبتا یکسانی را نشان داد.

به منظور بررسی تاثیر مواد آلی بر عملکرد کلزا (رقم7045.91  PF) و برخی خصوصیات خاک در سال زراعی 1380 - 81 این آزمایش در مرکز تحقیقات کشاورزی صفی آباد - دزفول به صورت آزمایش کرت های یکبار خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار اجرا گردید. کرت های اصلی شامل منابع مختلف مواد آلی (کمپوست کودگوسفندی، کمپوست باگاس نیشکر و کاه گندم) و کرت های فرعی شامل مقادیر مختلف مواد آلی (5، 10 و 15 تن در هکتار) بودند. همچنین در هر تکرار یک کرت به عنوان شاهد (بدون مصرف مواد آلی) در نظر گرفته شد. نتایج آزمایش نشان داد که کاربرد مواد آلی به خصوص کمپوست کود گوسفندی و کمپوست باگاس نیشکرموجب افزایش محصول کلزا گردید، به طوری که تفاوت عملکرد حاصل از مصرف مواد آلی نسبت به شاهد حدود یک تن در هکتار بود. از طرفی مصرف مواد آلی باعث ارتقا ماده آلی خاک و کاهش جرم مخصوص ظاهری خاک شد. لذا با توجه به نتایج بدست آمده مصرف 5 تن در هکتار کمپوست کود گوسفندی و یا کمپوست باگاس نیشکر توام با مصرف کودهای شیمیایی نیتروژنی، فسفری و پتاسیمی بر اساس تجزیه خاک توصیه می گردد.

کادمیم (Cd) یکی از فلزات سنگین است که افزایش غلظت آن در محیط ریشه گیاه سبب بروز اختلالات متابولیسمی در گیاه می گردد. از طرف دیگر به دلیل شباهت رفتاری یونهای روی (Zn) و Cd، افزایش Zn در محیط ریشه می تواند تعدیل کننده تاثیرات سمی Cd باشد. به منظور بررسی اثر این دو یون بر رشد و عملکرد چغندر لبویی (Beta vulgaris L. cv. dark red) آزمایشی گلخانه ای با سه سطح) Cd صفر، 45 و 90 میکرو مولار( و سه سطح0.5) Cd ،155  و 310 میکرو مولار) با چهار تکرار به صورت فاکتوریل و در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در سال 1385 انجام گرفت. بذور چغندر لبویی در گلدانهای 14 لیتری در بستر پرلایت کاشته شد. گیاهان با محلول غذایی هوگلند آبیاری گردیدند. مقدار کلروفیل، فتوسنتز و سطح برگ گیاهان در طول زمان رشد، بررسی و پس از گذشت سه ماه چغندر لبویی برداشت و غلظت Zn و Cd در برگ و ریشه گیاهان تحت آزمایش اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که مصرف Cd موجب افزایش معنی دار غلظت Cd در برگ و ریشه گیاه چغندر لبویی و کاهش معنی دار فتوستنز خالص شد. در تیمار 90  میکرومولار(Zn1Cd2) Cd ، وزن خشک، سطح برگ، فتوسنتز، کلروفیل و غلظت Zn  برگ به ترتیب 72، 32، 39، 29 و 60 درصد نسبت به تیمار شاهد (Zn1Cd0) کاهش نشان دادند. مصرف Zn باعث افزایش معنی دار عملکرد گیاه، مقدار کلروفیل، سطح برگ و تعداد برگ گردید. مصرف Zn باعث افزایش غلظت Cd در برگها و ریشه چغندر لبویی گردید. اثر متقابل Zn و Cd بر میزان کلروفیل برگ معنی دار بود وZn  تخریب کلروفیل توسط Cd راکاهش داد.

بهبود جذب عناصر غذایی با روش های زیستی، از اصول کشاورزی پایدار بوده و یکی از راه های تثبیت و افزایش عملکرد می باشد. این آزمایش با هدف ارزیابی تاثیر ریزجانداران حل کننده فسفات، مایکوریزا و پرایمینگ بذر بر فرایند گره زایی در نخود (Cicer arietinum) در شرایط مزرعه اجرا گردید. تیمارهای آزمایش شامل پرایمینگ بذر (آب،Poly Ethylene Glycol 6000 (PEG)  و شاهد)، مایکوریزا Glomus intraradices) و شاهد) و ریزجانداران حل کننده فسفات Bacillus megaterium)، Aspergillus niger و شاهد) بودند. آزمایش در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی و به صورت فاکتوریل در چهار تکرار اجرا شد. نتایج نشان داد در بسیاری از موارد تیمارهای استفاده شده در این آزمایش اثر مثبت بر خصوصیات گره بندی داشتند. از نظر تعداد کل گره ریزوبیوم ایجاد شده بر روی ریشه نخود، تمامی تیمارهای حاوی پرایمینگ، دارای مقادیر مساوی و یا بیشتر نسبت به بذور پرایم نشده بودند. در بین ترکیبات، تیمارهای قارچ حل کننده + پرایمینگ با PEG و باکتری حل کننده + آب نسبت به بقیه تیمارها، تعداد کل گره بیشتری داشتند. پرایمینگ بذر و حل کننده های فسفات باعث افزایش تعداد گره فعال در گیاهان مایکوریزایی شدند. در مورد درصد فعال بودن گره ها، نتایج نشان داد گیاهانی که پرایم شده بودند درصد گره فعال مساوی یا بیشتر نسبت به گیاهان پرایم نشده داشتند. استفاده از قارچ حل کننده فسفات به همراه پرایمینگ، باعث افزایش معنی دار وزن تر گره نسبت به دیگر تیمارها گردید. در مورد وزن خشک گره، مشاهده شد که در حضور پرایمینگ با آب، تمامی ترکیبات ریزجانداران حل کننده دارای بیشترین مقادیر هستند. به طور کلی با توجه به نتایج این آزمایش می توان انتظار داشت تا با ترکیب مناسبی از کودهای زیستی و پرایمینگ بذر، تثبیت زیستی نیتروژن و جذب دیگر عناصر غذایی را بهبود بخشید و در نهایت باعث پایداری و افزایش عملکرد شد. از جمله بهترین ترکیبات تیمارها در این آزمایش می توان به قارچ حل کننده + پرایمینگ باPEG ، باکتری حل کننده + پرایمینگ با آب و مایکوریزا + پرایمینگ با آب، اشاره نمود.

باکتری های افزاینده رشد گیاه به عنوان کودهای بیولوژیک نقش مهمی در مدیریت پایدار بوم نظام های زراعی و افزایش حاصلخیزی و تولید آن ها دارند. به منظور بررسی تاثیر چند گونه بومی از این باکتری ها شامل: ازتوباکتر کروکوکوم، آزوسپیریلوم لیپوفروم، آزوسپیریلوم برازیلنس و سودوموناس فلورسنس بر ویژگی های ظاهری مرتبط با رشد رویشی بوته، تسهیم ماده خشک و برخی ویژگی های ریشه دورگ های ساده دیررس ذرت700 ، 704 و یک دورگ امیدبخش (B73 × K18)، آزمایشی در شرایط گلخانه اجرا گردید. تیمارهای آزمایش شامل تلقیح بذرهای این دورگ ها با تک تک باکتری ها،به صورت دوتایی، سه تایی و عدم تلقیح باکتریایی به عنوان تیمار شاهد بودند. ویژگی های مورد بررسی عبارت بودند از: ارتفاع بوته و بلال، قطر ساقه، تعداد برگ های بوته و بالای بلال، وزن خشک برگ ها، ساقه، گل تاجی و بوته، سطح، حجم،طول و وزن خشک ریشه و نسبت وزن خشک بخش هوایی بوته به وزن خشک ریشه. نتایج بدست آمده مشخص نمود که بجزء تعداد برگ های بوته و بالای بلال سایر ویژگی های مورد بررسی تحت تاثیر تیمارهای آزمایش و اثر متقابل آن ها قرار گرفتند. همچنین مشخص گردید که به ترتیب دورگ های 704،  B73 × K18و 700 از لحاظ ویژگی های بررسی شده بیشتر تحت تاثیر تلقیح با باکتری های افزاینده رشد قرار گرفتند و تلقیح با مایه تلقیح تلفیق باکتری های سه جنس بیشترین تاثیر افزایندگی رشد را بر هر سه دورگ نشان داد. کاربرد مایه تلقیح تلفیق باکتری های ازتوباکتر کروکوکوم و سودوموناس فلورسنس و تیمار تلقیح بذر با هر یک از این دو باکتری، از لحاظ تحریک رشد در مرتبه های بعدی قرار داشتند.

قارچ های میکوریز آربسکولار(AMF)  از مهمترین قارچ های همزیست با ریشه گیاهان می باشند که از مهمترین اثرات آن ها می توان به جذب فسفر از خاک اشاره نمود. به منظور بررسی نقش قارچ میکوریز آربسکولار بر افزایش رشد، جذب فسفر و صفات ریخت شناسی گیاه دارویی گشنیز(Coriandrum sativum L.)  در شرایط تنش خشکی، این تحقیق در سال 1385 در موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور انجام گرفت. آزمایش مزرعه ای به صورت کرتهای خرد شده در قالب بلوک های کامل تصادفی با 4 تکرار اجرا گردید. تیمارهای مورد بررسی شامل کاربرد و عدم کاربرد یک قارچ میکوریزی به نام (Glomus hoi)، مقادیر صفر، 35 و 70 کیلوگرم در هکتار کود فسفر (سوپر فسفات تریپل) و دور آبیاری 30 میلی متر تبخیر (آبیاری معمول) و 60 میلی متر تبخیر از سطح تشتک تبخیر (تنش خشکی) بودند. نتایج نشان داد که اثر کاربرد قارچ میکوریزی و فسفر بر عملکرد اندام هوایی، درصد کلنیزاسیون ریشه، عملکرد اندام زمینی، درصد اسانس، وزن هزاردانه، مقدار فسفر اندام هوایی، طول ریشه و طول بلندترین میانگره معنی دار و بر ارتفاع گیاه، تعداد شاخه فرعی و قطر ساقه معنی دار نبود. مقایسه میانگین ها نشان داد که بیشترین میزان صفات فوق از کاربرد Glomus hoi و 70 کیلوگرم کود فسفر در هکتار و بیشترین درصد اسانس و درصد کلنیزاسیون ریشه از کاربرد 35 کیلوگرم کود فسفر در هکتار به دست آمدند. همچنین اثر دور آبیاری بر تمامی شاخص های اندازه گیری شده در سطح 1 درصد معنی دار بود و بیشترین میزان این صفات از آبیاری معمول و بیشترین درصد کلنیزاسیون ریشه، طول ریشه و درصد اسانس در شرایط تنش به دست آمدند. بر اساس نتایج کسب گردیده مشخص می گردد که قارچ میکوریز آربسکولار از طریق افزایش جذب فسفر در شرایط کنترل و تنش خشکی سبب افزایش رشد گیاه گشنیز گردیده که علاوه بر کاهش مصرف کود فسفره که می تواند گامی مهم در جهت عدم آلودگی خاک باشد، سبب افزایش مقاومت گیاه گشنیز در شرایط تنش رطوبتی نیز می گردد.

واحد های کاربری اراضی تحت تاثیر رویدادهای طبیعی، عملکردهای انسانی، مسایل اجتماعی و اقتصادی بویژه در اطراف شهرهای بزرگ همواره دستخوش تغییر می شوند. در این تغییرات اراضی گوناگون به اراضی ساخته شده اعم از مسکونی، تجاری، صنعتی یا شبکه راهها تبدیل شده و در برخی موارد بصورت اراضی بایر رها می شود. برای به نقشه در آوردن مرز واحدهایی که به سرعت در حال تغییر می باشد ابزار و تکنیک هایی مورد نیاز می باشد که قادر به جمع آوری و ثبت داده ها در مدت زمان کوتاه بوده تا نتایج آن بصورت نقشه های موضوعی در دسترس قرار گیرند. در این تحقیق با استفاده از قابلیت تکنیک سنجش از دور تغییرات کاربری اراضی شهر کرج و اطراف واقع در غرب شهر تهران به منظور تخمین میزان کاهش اراضی کشاورزی و باغی و افزایش سطح مجموعه شهری در بازه زمانی بین سال های 1366 تا 1381 1987) تا (2002 مورد بررسی قرار گرفته است. برای تعیین انواع کاربری های منطقه از تصاویر ماهواره ای لندست های 5 و7   (ETM+)استفاده گردید. محدوده مورد مطالعه از تصاویر استخراج گردیده سپس با روش طبقه بندی نظارت شده با استفاده از نقشه های سال 1378 با مقیاس 1:25000، شاخص های روشنایی و سبزینگی واحدهای اراضی تعیین گردبد. نتایج حاصله با یکدیگر و با واقعیت های زمینی مقایسه گردیده و مشخص شد که نوع کلاسبندی نظارت شده با واحد های اراضی موجود تطابق بیشتری را نشان می دهد. با بررسی تصاویر در دو زمان می توان دریافت که همانند دیگر کلان شهر های دنیا کلان شهر کرج نیز در طول 15 سال گذشته در اثر تغییر کاربری اراضی تغییرات وسیعی داشته که در اغلب موارد نتیجه این تحولات به زیان محیط زیست بالاخص پوشش گیاهی بوده و در زمینه های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی نیز بسیار موثر بوده است.با بررسی تصاویر ماهواره ای مشخص گردید وسعت اراضی مسکونی ساخته شده در تصویر سال 1987 شامل شهر کرج و آبادی های پراکنده در اطراف آن تقریبا 6032.3 هکتار بوده و در تصویر سال  2002که شهر کرج به شهری بزرگ و آبادی های آن به شهرهای کوچک تبدیل شده اند در مجموع وسعتی بالغ بر 10541.12 هکتار را اشغال شده است. گسترش سریع شهر کرج و حومه بویژه به سمت جنوب و غرب سبب گردیده اراضی تولید کننده محصولات زراعی - باغی که دارای شرایط مناسب برای کشت می باشند به واحدهای ساخته شده مسکونی، صنعتی و غیره تبدیل گردیده اند. به این ترتیب می توان برآورد نمود که به طور میانگین هر سال 300.6 هکتار بر وسعت اراضی ساخته شده افزوده شده که قسمت اعظم آن با پیشروی در اراضی کشاورزی بوده است .