تاکسونومی و بیوسیستماتیک (مجله پژوهشی علوم پایه دانشگاه اصفهان)
سال:1389 | دوره:2 | شماره:2 (پیاپی 3) |تعداد مقالات:7

دریاچه زاینده رود، بزرگترین دریاچه استان اصفهان با مساحتی حدود48  کیلومتر مربع در غرب شهر اصفهان واقع شده است. به منظور شناسایی و بررسی اکولوژیک جمعیت های اوگلنوفایت ها و مقایسه تنوع گونه ای آنها در طول فصل های بهار، تابستان، پاییز و زمستان، نمونه برداری در 4 ایستگاه از آبان 1384 تا شهریور ماه 1385 انجام شد. طی تحقیقات انجام شده، 4 جنس و 9 گونه شناسایی شد. Euglena proxima Dang.،Phacus caudatus var. ovalis Drez.  و Trachelomonas robusta Swir. از بیشترین تراکم گونه ای به ترتیب با مقدار 1420، 952 و 2380 سلول در سانتی متر مکعب برخوردار بودند. در این تحقیق، همچنین فاکتورهای اکولوژیک، نظیر دما، شوری،pH ،EC  و یون های فسفات و نیترات در زمان های مختلف نمونه برداری و اندازه گیری شدند. تراکم گونه ها و شاخص تنوع اوگلنوفایت ها در هر فصل محاسبه گردید که بیشترین تراکم گونه ای در فصل بهار با تعداد 2380 سلول در سانتی متر مکعب در ایستگاه یان چشمه در سطح آب شمارش گردید. با توجه به اینکه این گونه ها بر اساس شاخص پالمر به عنوان شاخص های مهم آلودگی آب محسوب می گردند، بررسی اکولوژیک و تنوع گونه ای این شاخه از جلبک ها بسیار حایز اهمیت است و بر اساس نتایج این دریاچه در زمره آب های الیگو-مزوتروف است.

به منظور بررسی حضور گونه های متفاوت جنس نمدار در جنگل های هیرکانی، بعد از نمونه برداری برگ در سراسر محدوه پراکنش آن در شمال ایران، اقدام به بیومتری صفات مورفولوژیک و مطالعه نوع کرک های سطح پشت و روی برگ با استفاده از میکروسکوپ الکترونی گردید. نتایج حاصل از بررسی ریخت شناسی، وجود هفت گروه با صفات ریختی متمایز را تایید می نماید. تحلیل ممیزی، صفات حضور کرک در پشت و روی برگ، شکل حاشیه برگ و حضور کرک روی دمبرگ را مهم ترین صفات تشخیصی در تمایز گروه ها از یکدیگر معرفی می نماید. برگ درختان گروه اول، به دلیل دارا بودن کرک های ستاره ای پراکنده در روی سطح برگ از سایر گروه ها متمایز است. از نظر نوع و شکل حاشیه برگ، درختان واقع در گروه دوم و سوم با دارا بودن دندانه کشیده و با خارهای بلند روی دندانه و همچنین نوک بسیار کشیده به راحتی از سایر گروه ها تفکیک می گردند. البته، تنها تفاوت این دو گروه وجود کرک ستاره ای در پشت برگ و دمبرگ گروه دوم است. همچنین درختان گروه چهارم و پنجم نیز در سطح پشتی برگ دارای کرک ستاره ای هستند؛ با این تفاوت که دمبرگ در گروه چهارم دارای کرک های ستاره ای هستند. گروه ششم دارای دمبرگ کرک دار و پشت و روی برگ صاف هستند و در نهایت در گروه هفتم، دمبرگ و سطح برگ کاملا صاف و بدون کرک هستند. این تحقیق، ضمن محتمل دانستن حضور گونه هایTilia begonifolia Steven ،T. dasystyla Steven ،Rupr.  T. caucasica، حضور T. platyphyllos Scop. را در ایران مورد تردید قرار می دهد. همچنین تاکسون جدیدی از جنس نمدار واقع در ارتفاعات بالابند و کوهستانی جنگل های شمال ایران را معرفی نموده، تصمیم گیری نهایی را به انجام مطالعات تکمیلی از جمله مطالعات ریخت شناسی میوه، گل و مطالعه مولکولی منوط می نماید.

جنس Onobrychis Mill. با حدود 60 گونه، دومین جنس بزرگ تیره Fabaceae در ایران است. گیاهان این جنس به دلیل ارزش غذایی بالا، اغلب به عنوان علوفه استفاده می شوند. بخش Onobrychis، با تقریبا 15 گونه در ایران یکی از بخش های مهم این جنس است. گونه Onobrychis transcaspica V. Nikitin، یکی از گونه های این بخش است که در شمال شرق ایران پراکنش دارد. برای تعیین وجود تنوع درون گونه ای گیاه O. transcaspica از جنبه تاکسونومیک و تشخیص عامل اکولوژیک موثر بر آن، از روش تعیین زیستگاه ویژه، برای جمع آوری داده ها استفاده شد. بر این اساس، از بین زیستگاه های مورد بررسی در شمال شرق ایران، چهار زیستگاه ویژه تعیین شد. نتایج حاصل از آنالیز داده های فلوریستیک (ترکیب رستنی های هر زیستگاه ویژه به عنوان مارکر فلوریستیک) با نرم افزارMVSP ، به روش PCO، به تشخیص سه گروه متمایز منجر شد که نشان دهنده وجود تنوع درون گونه ای در این گونه گیاهی است. آنالیز داده های حاصل از بررسی مورفومتری افراد گونه مورد بررسی از هر زیستگاه ویژه، با استفاده از 65 ویژگی رویشی و زایشی، به روش های PCO و UPGMA نیز وجود سه گروه متمایز را تایید نمود. آنالیز داده های اکولوژی به روش CCA نیز مشخص نمود که سه گروه ریختی مذکور، به عنوان سه فنواکودیم حاصل از تاثیر ارتفاع، قابل شناسایی و معرفی است.

گونه های Potentilla balansae Sojak و Potentilla radiata Lehm. برای اولین بار از شمال و شمال شرق ایران گزارش می شوند. گونه P. balansae، با گونه های P. anatolica و P. umbrosa قرابت دارد، اما به خاطر صفاتی، مانند: گلبرگ های کوچکتر، معدود بودن دندانه های برگچه ها و برگ های تقریبا شانه ای از دو گونه نام برده تفکیک می شود. گونه P. radiata در اصل تاکسونی هیبرید  (P. argentea × P. thuringiaca)است. شکل های مربوط به این گزارش های جدید همراه با جزییات قطعات رویشی و زایشی (توسط میکروسکوپ دیجیتالی)، تصاویر فرا ساختاری کرک (با استفاده از (SEM و نیز نقشه پراکنش ارایه شده است.

گونه Nonea stenosolen Boiss. & Balansa از تیره گاوزبان، برای اولین بار از ایران گزارش می شود. این نمونه در حین بررسی های صحرایی در منطقه کردستان در سال 1387 جمع آوری شد. تصاویر و جزییات گونه جدید همراه با یادداشت هایی در مورد گونه و توزیع آن در ایران آمده است. بررسی های ریز ریخت شناسی بر روی دانه گرده و سطح مریکارپ نیز انجام شده است. دانه های گرده ناجور قطب و تری پانتوکلپوریت بوده و دارای سطحی نسبتا صاف هستند. سطح مریکارپ، واجد زگیل های سفید و بستر چین خورده ای است که شاخص ترین صفت تشخیصی در این گونه محسوب می شود.

به منظور بررسی تنوع ژنتیکی و ساختار جمعیتی ماهی کلمه که یکی از گونه های مهم اقتصادی و در معرض تهدید دریای خزر است، 58 نمونه از مناطق گرگانرود و خلیج گرگان جمع آوری و با استفاده از 10 جفت پرایمر ریزماهواره بررسی شد. هر 10 جایگاه ژنی مورد استفاده چند شکلی نشان دادند و دارای ظرفیت اطلاعات چند شکلی 0.72 تا 0.93 بودند. نتایج نشان داد که مناطق مورد بررسی از غنای اللی (تعداد الل: 10.3) و ژنی (هتروزیگوسیتی: 0.67) قابل قبولی برخوردار هستند. در بررسی تعادل هاردی-واینبرگ، 10 نمونه از 20 تست مورد بررسی (10 جایگاه ژنی × 2 منطقه) انحراف معنی داری از تعادل نشان دادند که علت عمده آن را می توان ناشی از کسری هتروزیگوسیتی مشاهده شده دانست. دندروگرام UPGMA ترسیم شده بر اساس فاصله ژنتیکی  Neiنیز جدایی آشکاری را بین جمعیت ها نشان نداد. همچنین، آنالیز واریانس مولکولی نشان داد که تنوع بالایی (%98) در درون جمعیت های مورد بررسی وجود دارد.

برای Barbus capito توسط (1948-1949) Berg و برخی دیگر از مولفان دو زیرگونه معرفی شده است. برای تشخیص این 2 شکل بر روی 35 نمونه که در حوزه جنوبی خزر جمع آوری شده بودند، اندازه گیری انجام شد. تمام این نمونه ها در ناحیه جنوبی دریای خزر گردآوری شده اند و جزیی از نمونه های موجود در موزه تاریخ طبیعی کانادا(CMN)  هستند. برای تحلیل تفاوت های مورفولوژیک آنها از تحلیل های آماری PCA و DFA استفاده شد. تفاوت های دو گروه در طول سر، طول باله دمی، طول سبیلک ها و طول باله پشتی پنهان است. بر مبنای این تحلیل ها، شواهد برای تفکیک این دو زیر گونه به دو گونه مستقل کافی نیست و با توجه به سایر اختلافات، طول سر به عنوان ویژگی ثابت و متمایزکننده ای قلمداد نشد. به هر حال، در نواحی جنوبی دریای خزر، علاوه بر زیر گونه معمولی، واریته ای از این گونه با سر بزرگتر و طول باله چنگالی بزرگتر و طول باله سینه ای بزرگتر یافت شده است. و این دو گروه نیز به عنوان دو واریته یا دو فرم قلمداد شدند.