تاکسونومی و بیوسیستماتیک (مجله پژوهشی علوم پایه دانشگاه اصفهان)
سال:1389 | دوره:2 | شماره:5 |تعداد مقالات:7

حوزه آبخیز زنگلانلو در شمال شرق ایران و در 28 کیلومتری جنوب شرق شهر درگز، در مختصات جغرافیایی 59o8 تا 59o35 طول شرقی و 37o13 تا 37o27 عرض شمالی واقع شده است. وسعت این منطقه 2482 هکتار است. زنگلانلو منطقه ای کوهستانی با میانگین بارندگی سالانه 412.7 میلی متر است. میانگین حداکثر دما 20.8 درجه سانتی گراد در مرداد ماه و میانگین حداقل دما 9- درجه سانتی گراد در دی ماه است. پوشش گیاهی این منطقه به روش فلوریستیک مطالعه و سپس شکل های زیستی و پراکنش جغرافیایی آنها تعیین شد. به طور کلی، در منطقه 64 تیره، 238 جنس و 286 گونه وجود دارد که از این تعداد 8 گونه بوم زاد ایران هستند. بزرگترین تیره، Asteraceae با 40 جنس و 51 گونه و بزرگترین جنس،Astragalus از تیره پروانه آساها با 7 گونه است. شکل های زیستی عمده منطقه به ترتیب عبارتند از: همی کریپتوفیت ها با 114 گونه (39.87 درصد)، تروفیت ها با 89 گونه (31.12 درصد) و کریپتوفیت ها با 44 گونه (15.38 درصد). درصد بالای همی کریپتوفیت ها نشان دهنده اقلیم سرد و کوهستانی منطقه است. بیشترین پراکنش جغرافیایی گیاهان با 146 گونه (51.05 درصد) مربوط به منطقه ایرانی-تورانی است.

تحقیق حاضر به منظور شناسایی تیپ های مختلف روزنه و تعیین موقعیت قرارگیری آن نسبت به سلول های اپیدرم در گونه نمدار(Tilia spp.) ، انجام شد. نتایج آنالیز طرح آشیانه ای، حاکی از تفاوت معنی دار بین جمعیت های مختلف از نظر صفات طول روزنه، عرض روزنه و مساحت روزنه و عدم تفاوت معنی دار است. بیشترین میزان مساحت روزنه مربوط به جمعیت لوه (شرق جنگل های هیرکانی) و کمترین آن مربوط به جمعیت چمستان است. بررسی همبستگی بین صفات روزنه با مشخصات جغرافیایی رویشگاه نشان داد که با افزایش عرض جغرافیایی و کاهش طول جغرافیایی اندازه روزنه، به ویژه مساحت آن کاهش می یابد. نتایج آنالیز تشخیص، حاکی از مطابقت 60 درصدی بین خصوصیات روزنه با شرایط اکولوژیکی رویشگاه است. چهار تیپ روزنه شامل: آنموسیتیک، آنیزوسیتیک، پاراسیتیک و آنموسیتیک با دیواره سلول های همراه موّاج، برای جنس Tilia L. شناسایی شدند. از نظر موقعیت قرار گرفتن روزنه نسبت به سلول های همراه نیز سه تیپ متمایز بسته به شرایط اقلیمی رویشگاه شناسایی گردید. تیپ اول: روزنه پایین تر از سطح سلول های اپیدرم، که در ارتفاعات فوقانی جنگل های هیرکانی و بالاتر از 2000 متر مشاهده شد؛ تیپ دوم: روزنه بالاتر از سلول های سطحی، که در جنگل های هیرکانین شرقی (رویشگاه لوه) دیده شد؛ تیپ سوم: روزنه هم سطح با سلول های اپیدرمی، که برای درختان واقع در رویشگاه های میانی جنگل های شمال کشور (شامل رویشگاه های ولیک بن، واز، چمستان) مشاهده گردید

در سواحل جنوبی دریای خزر (رودخانه حویق واقع در استان گیلان و رودخانه گرگانرود واقع در استان گلستان) با استفاده از نشانگرهای ریزماهواره تنوع ژنتیکی و ساختار جمعیت ماهی سیاه کولی دریای خزر (Vimba vimba persa) مطالعه شد. هدف از این تحقیق، مطالعه ساختار جمعیت های احتمالی مربوط به گونه سیاه کولی در دریای خزر و همچنین معرفی نشانگرهای ژنتیکی مربوط است. در این بررسی تعداد 50 نمونه ماهی سیاه کولی توسط صید پره از مصب رودخانه های گرگانرود، واقع در استان گلستان (30 نمونه) و حویق، واقع در استان گیلان (20 نمونه) جمع آوری شد. استخراج ژنوم DNA از بافت باله نمونه های جمع آوری شده با استفاده از روش فنل- کلروفرم صورت گرفت و سپس واکنش PCR با 17 جفت آغازگر ریزماهواره انجام پذیرفت که 10 جفت از آنها توانایی تولید باندهای پلی مورف را داشتند. میانگین اللی به دست آمده در هر جایگاه 6.75 و میانگین هتروزیگوسیتی مشاهده شده و مورد انتظار به ترتیب 0.817 و 0.735 به دست آمد. بیشتر مناطق انحراف از تعادل هاردی- واینبرگ را نشان دادند. با توجه به مقادیر محاسبه شده Fst، به نظر می رسد که دو جمعیت معنی دار از ماهی سیاه کولی در سواحل شرقی و غربی دریای خزر وجود دارد که باید در بازسازی ذخایر مدنظر قرار گیرد. بر اساس نتایج به دست آمده در این بررسی، با توجه به کاهش شدید جمعیت این گونه و وجود تنوع ژنتیکی نسبتا بالا، می توان حدس زد که این گونه در گذشته از تنوع فوق العاده بالایی بر خوردار بوده است.

کپور معمولی (Cyprinus carpio) یکی از گونه های با ارزش ماهیان استخوانی است که در نواحی جنوبی دریای خزر از نظر اقتصادی حایز اهمیت است. در دهه های اخیر بازسازی ذخایر ماهی کپور معمولی از طریق تکثیر مصنوعی صورت می گیرد که می تواند تنوع ژنتیکی را دستخوش تغییراتی کند. در این تحقیق، برای بررسی ساختار جمعیتی ماهی کپور معمولی تعداد 56 نمونه ماهی از مناطق انزلی و قره سو (28 نمونه از هر منطقه) جمع آوری شد. DNA نمونه ها به روش فنل-کلروفرم استخراج و با استفاده از 8 جایگاه ژنی ریزماهواره ای بررسی شد. طبق نتایج حاصل محدوده تعداد آلل، متوسط هتروزیگوسیتی مورد انتظار و مشاهده شده به ترتیب 0.90, 18-11 و 1.000 به دست آمد. آنالیز واریانس مولکولی نشان داد که تنوع بالایی (99 درصد) در درون جمعیت های مورد بررسی وجود دارد. میزان شاخص FST ، 0.017 به دست آمد که نشان دهنده وجود تمایز ژنتیکی پایین بین مناطق انزلی و قره سوست که علت آن را می توان مهاجرت طبیعی ماهیان عنوان کرد. 13 نمونه از 16 آزمون مورد بررسی، انحراف معنی داری (p£0.05) از تعادل هاردی - واینبرگ نشان دادند که علت عمده آن را می توان به افزایش هتروزیگوسیتی نسبت داد. همچنین نتایج حاصل از ترسیم دندروگرام بیانگر تمایز ژنتیکی دو جمعیت مورد بررسی است. با توجه به نتایج حاصل، می توان بیان داشت که جمعیت های مورد بررسی از غنای اللی و تنوع ژنتیکی قابل قبولی برخوردارند. همچنین وجود هتروزیگوسیتی بالا در منطقه قره سو، گویای جریان ژنی بالا در این منطقه بوده که تاثیرات منفی تکثیر مصنوعی بر تنوع ژنتیکی را خنثی می کند.

بررسی فون سنجاقک شکلان (Odonata) استان فارس برای اولین بار در بخش زیست شناسی دانشگاه شیراز، طی پروژه ای تحقیقاتی به همین نام در سال 1380 آغاز شد. مقاله حاضر تنها بخشی از نتایج این طرح است که در ارتباط با بالغان آنهاست. توجه به منابع علمی در دسترس نشان داد که تا زمان شروع اجرای طرح، هیچ گونه مطالعه مشروحی درباره این گروه از حشرات، نه تنها در استان فارس که درسطح کشور نیز انجام نشده بود. هر چند تعدادی نمونه از سال ها پیش در موزه حشرات بخش زیست شناسی دانشگاه شیراز جمع آوری و در گنجینه ارزشمند حشرات این بخش حفظ شده است، با این حال، برای مطالعه حاضر اقدام به جمع آوری های جدید از فرم بالغ سنجاقک شکلان از زیستگاه های مختلف استان گردید. در طی یک سال نمونه برداری، تعداد 650 نمونه بالغ شامل 264 نمونه آسیابک (dragonfly) و 386 نمونه سنجاقک (damselfly) جمع آوری و شناسایی شدند. نمونه های جمع آوری شده متعلق به 22 گونه (15 گونه از زیر راسته Anisoptera و 7 گونه از زیر راسته Zygoptera) هستند. 9 گونه از آنها برای اولین بار از استان فارس توصیف و گزارش می شوند. طراحی ها، عکس ها و نقشه های پراکنش گونه های معرفی شده به طور جداگانه تهیه شده است که در اینجا برای نمونه تعدادی از آنها ارائه می شود.

جنگل پسته چهچهه واقع در شمال شرقی خراسان رضوی، در محدوده جغرافیایی36o 36’ تا 36o 35’  عرض شمالی و 60o 23’ تا 60o 21’  طول شرقی با مساحتی معادل 3000 هکتار، واقع شده است. ارتفاع منطقه بین 450 تا 1000 متر متغیر بوده، بارندگی سالیانه 254.8 میلی متر و متوسط درجه حرارت سالیانه 17.9 درجه سانتی گراد است. در نتیجه جمع آوری 1536 نمونه گیاهی، تعداد 248 گونه متعلق به 159 جنس و 36 تیره شناسایی و معرفی شد. تیره های کاسنیان (Asteraceae) با 47 گونه، گندمیان (Poaceae) با 30 گونه، باقلاییان (Fabaceae) با 24 گونه و کلمیان (Brassicaceae) با 23 گونه مهمترین تیره های موجود در منطقه بودند. بزرگترین جنس های گیاهی منطقه از نظر تعداد گونه عبارتند از Astragalus :و Cousinia با 8 گونه، Alyssum، Bromus،Polygonum  و Centaurea هر یک با 5 گونه. تروفیت ها (55.6 درصد)، همی کریپتوفیت ها (26.4 درصد) و کامفیت ها (9.2 درصد) از مهمترین گروه های ساختار شکل زیستی منطقه بودند. بررسی کورولوژیک غلبه عناصر ایرانی تورانی (56.4 درصد) را نشان داد و بقیه متعلق به یک، دو، سه یا چند منطقه جغرافیایی و یا با پراکنش جهانی بودند. همچنین تعداد 6 گونه انحصاری در منطقه موجود بود که 2.41 درصد از کل گونه های منطقه و 0.33 درصد از کل گونه های انحصاری ایران را شامل می شود.

جنگل های مازی بن و سی بن با وسعت تقریبی بالغ بر 15000 هکتار در فاصله حدود 60 کیلومتری جنوب شهرستان رامسر، در گستره ارتفاعی 300 تا 2300 متر بالاتر از سطح دریا قرار دارد. وجود اکوسیستم های گوناگون رودخانه ای، جنگلی، مرتعی و گذار (اکوتون) در این منطقه، شرایط زیست محیطی مناسبی برای حضور انواع گونه های گیاهی و جانوری فراهم نموده است. به منظور حفظ ذخایر ژنتیکی موجود، منطقه مزبور در سال 1381 به عنوان منطقه شکار ممنوع معرفی شده است. مطالعه حاضر در سال های 1388-1389 در این منطقه با استفاده از یک ترابرش نمونه برداری از ارتفاع پست تا کوهستانی (با حدود 2000 متر اختلاف ارتفاع) انجام شد و سه قطعه نمونه در هر فاصله ارتفاعی 100 متری برداشت شد و در نهایت، اطلاعات فلوریستیک از 63 قطعه نمونه جمع آوری گردید. تعداد کل 339 آرایه متعلق به 235 جنس و 80 خانواده گیاهی شناسایی شد. دولپه ای ها با 268 آرایه غنی ترین گروه هستند و تک لپه ای ها با 58، نهانزادان آوندی با 11 و بازدانگان با 2 آرایه حضور دارند. میزان تغییرات اشکال زیستی در طول شیب ارتفاعی بین چهار دامنه ارتفاعی بررسی شد. همی کریپتوفیت ها شکل زیستی چیره بودند و 40 درصد فلور منطقه را شامل می شوند. از میان آرایه های شناسایی شده 15 آرایه انحصاری یا تقریبا انحصاری بوده است. از نظر کورولوژی، بیشترین سهم مربوط به عناصر اروپا- سیبری (23.8 درصد) و پس از آن چند ناحیه ای (19.9 درصد)، اروپا-سیبری / ایرانی-تورانی (19.3 درصد) و اروپا- سیبری / ایرانی-تورانی / مدیترانه ای (16.6 درصد) هستند.