تاکسونومی و بیوسیستماتیک (مجله پژوهشی علوم پایه دانشگاه اصفهان)
سال:1392 | دوره:5 | شماره:15 |تعداد مقالات:9

بررسی ساختارهای سنی و جنسی از اهمیت ویژه ای در پویایی شناسی و مدیریت جمعیت سم داران وحشی برخوردار است. هدف از انجام پژوهش حاضر، برآورد سن خوک وحشی با استفاده از روش های مختلف و بررسی همبستگی بین اندازه های بدن و سن در این گونه است. برای این منظور، از چهار روش زیر برای برآورد سن تعداد 24 راس خوک وحشی به دست آمده از جزیره مینو (استان خوزستان) و پارک ملی خبر (استان کرمان) استفاده شد: فرمول دندانی در سنین مختلف و الگوهای رویش دندان ها، فرسایش سطحی دندان ها، بررسی موقعیت برجستگی spina ristae facialis و تلفیق دو روش الگوی رویش و فرسایش سطحی دندان ها. بر اساس یافته ها، پایین ترین سن برآورد شده برای نمونه های موجود حدود شش ماه و بالاترین سن حدود 96 - 108 ماه به دست آمد. بیشترین فراوانی مشاهده شده به رده های سنی بین 1.5 تا 3 سال اختصاص داشت. آزمون اسپیرمن، همبستگی معنی داری میان روش های مختلف برآورد سن نشان داد(P<0.05) . نتیجه حاصل از آزمون رگرسیون خطی، رابطه معنی دار و بسیار معنی داری بین اندازه های ثبت شده بدن و سن حیوان نشان داد (P<0.01; P<0.05).

خانواده Entomobryidae به راسته پادمان (Collembola) تعلق دارد که به واسطه شکل ظاهری بدن، پادمان بدن استوانه ای (slender sprigtails) نامیده می شوند. شکم در پادمان معمولا شش بندی است که در گونه های این خانواده بند چهارم نسبت به بند سوم بزرگتر است و به این طریق از سایر پادمان متمایز می شوند. این موجودات همه جا زی هستند، اما عمدتا زیستگاه آن ها درون خاک برگ، روی سطح خاک، زیرپوسته درختان، تاج درختان جنگلی و حتی درون غارها است. به منظور بررسی فونستیک پادمان این خانواده، نمونه هایی از خاک برگ و خاک زیرخاک برگ به وسیله قیف برلیز طی سال های 1388 تا 1390 از باغ ها، مزارع و جنگل های مناطق مختلف خزری واقع در استان مازندران جمع آوری و شناسایی شدند. علاوه بر این، نمونه های به دام افتاده توسط تله گودالی نیز بررسی شدند. در مجموع، پنج جنس و پنج گونه از پادمان این خانواده جمع آوری و شناسایی گردیدند که سه گونه از آن ها برای فون ایران جدید است (با علامت * مشخص شده است). از این خانواده، نمونه هایی از جنس Lepidocyrtus (Bourlet, 1839) جمع آوری شد که مشخصات آن با گونه های گزارش شده مطابقت نمی کند. گونه های شناسایی شده در این پژوهش عبارتند از: Heteromurus major ،*Seria domestica ،*E. multifasciata ،*Entomobrya atrocincta و  Pseudosinella octopunctata.

پوشش گیاهی مهم ترین راهنمای قضاوت در مورد عوامل بوم شناختی یک منطقه و در حقیقت انعکاس دهنده واکنش های زیستی در برابر شرایط محیطی، روند تکامل گیاهان و شرایط جغرافیایی دوران گذشته است. هدف این پژوهش، جمع آوری و شناسایی گیاهان آبزی در شرق و غرب مازندران است. بدین منظور، ابتدا ایستگاه های نمونه برداری شامل مزارع آبی، آب بندها و... بر روی نقشه استان مشخص شد، سپس با مراجعه به محل، نمونه های گیاهی جمع آوری و برای شناسایی به هرباریوم باغ گیاه شناسی نوشهر و هرباریوم پژوهشکده علوم گیاهی دانشگاه فردوسی مشهد منتقل و بر اساس منابع علمی معتبر شناسایی شدند. در مجموع، 126 گونه گیاهی متعلق به 44 تیره جمع آوری و شناسایی شده است. از میان گیاهان جمع آوری شده، 56 گونه از دولپه ایها، 63 گونه از تک لپه ای ها، 4 گونه از نهانزادان آوندی، یک گونه از جلبک ها و دو گونه از بریوفیت ها گزارش شد. از نظر پراکنش جغرافیایی، بیشترین عناصر رویشی این منطقه، به عناصر اروپا - سیبری/ مدیترانه ای/ ایرانی - تورانی (سه منطقه ای) اختصاص داشتند، سپس عناصر چند منطقه ای و جهان وطن در مراتب بعدی قرار گرفتند.

اکوسیستم های رودخانه ای در ایران به مقدار اندکی مطالعه شده اند و اطلاعات در مورد آن ها بسیار پراکنده و کلی است. بنابراین، ضرورت تمرکز بر روی جنبه های مختلف مطالعه رودخانه ها آشکار و به همین ترتیب مدیریت و حفاظت از آن ها لازم و ضروری است. این بررسی، با هدف تهیه اطلاعاتی درباره جمعیت های زیستی کلیدی و پاسخ آن ها به متغیرهای محیطی به عنوان مدلی برای رودخانه های شمال ایران (گیلان) انجام شد. در طول 6 ماه نمونه برداری (تابستان - پاییز سال 1389) از سطح بستر رودخانه ماسوله 23 جنس دیاتومه شناسایی شد. همزمان، عوامل فیزیکی و شیمیایی شامل دما، هدایت الکتریکی، اسیدیته، آهن، شوری، نیترات و اورتو فسفات در ستون آب رودخانه اندازه گیری و تحلیل شد. نتایج آزمون CCA نشان داد که متغیرهای محیطی هدایت الکتریکی، اسیدیته، آهن و شوری مهم ترین عوامل موثر در پراکنش دیاتومه ها بودند. مقدار ویژه دو محور اول CCA برای دیاتومه ها دارای اختلاف معنی دار بود (P<0.05). تحلیل DCA بیشتر تغییرات تاکسونومیک و میزان تشابه بین جنس ها را نشان می دهد. به طور کلی، تاثیر عوامل شیمیایی بر روی جمعیت دیاتومه ها بسیار بیشتر از عوامل فیزیکی ارزیابی شد. لیکن، برای بررسی و ارزیابی سلامت رودخانه ها هم عوامل فیزیکی و هم شیمیایی مورد نیاز هستند. در این بررسی، با استفاده از شاخص های دیاتومه (شاخص تنوع، شاخص یکنواختی،TDI  وPTI ) اطلاعات مهمی در مورد جوامع زیستی به دست آمد و لذا، استفاده از این شاخص ها برای ارزیابی بیشتر در رودخانه های شمال کشور پیشنهاد می شود.

در این پژوهش، آناتومی برگ و ساقه 11 گونه از جنس Ornithogalum از تیره Hyacinthaceae در ایران بررسی شده است. نمونه های گیاهی جمع آوری شده در محلول تثبیت کننده قرار گرفته، سپس برش های متعددی از آن ها با دست تهیه شد که پس از رنگ آمیزی با رنگ های سبز متیل و کارمن و تهیه اسلاید، با میکروسکوپ نوری مطالعه شد. ویژگی های تشریحی مختلفی نظیر شکل مقطع ساقه، تعداد لایه ها، ضخامت و شکل سلول های بافت اسکرانشیم، ضخامت و تعداد غلاف های آوندی ساقه و نیز تعداد لایه، ضخامت و شکل سلول های بافت مزوفیل، ضخامت و تعداد غلاف های آوندی، سلول های پارانشیمی حفره ای (لاکونا)، تراکم روزنه در اپیدرم زیرین برگ، بررسی شدند. از این میان، صفاتی چون شکل مقطع ساقه، وجود کرک، ضخامت لایه اسکرانشیم پوستی و تعداد غلاف های آوندی ساقه، شکل و ضخامت لایه مزوفیل، سلول های پارانشیمی حفره ای، تعداد و ضخامت دستجات آوندی و اندیس روزنه اختلاف های عمده ای را در میان گونه ها نشان دادند. صفات تشریحی برگ و ساقه صفات مناسبی برای جداسازی گونه ها در جنس Ornithogalum هستند.

مطالعات مقایسه ای تکوین گل، صفات جدیدی را برای بررسی های تبارشناختی فراهم می آورد. چنین مطالعاتی در درک بهتر تکامل گل در زیرتیره های تیره باقلاییان مفید واقع شده است. با وجود این، اهمیت داده های تکوینی برای ارزیابی موقعیت سیستماتیکی گونه های مختلف یک جنس تاکنون نشان داده نشده است. در همین راستا، هدف از پژوهش حاضر، ارایه مسیر تکوینی گل در گونه ابریشم مصری (Caesalpinia gilliesii (Hook).Dietr) به عنوان عضوی از زیرتیره ارغوان و مقایسه آن باتکوین گل در سایر گونه های بررسی شده این جنس است. بدین منظور، جوانه های گل در سنین متفاوت جمع آوری شدند و در تثبیت کننده FAA تثبیت شدند. پس از 24 ساعت، نمونه ها شسته شدند و پس از فلس زدایی در اتانول 70 درصد، آبگیری آن ها در محلول اتانول 95 درصد ادامه یافت. رنگ آمیزی نمونه ها در محلول 0.5 درصد نیگروزین در اتانول خالص انجام شد. نتایج نشان می دهد که تفاوت بین مسیرهای تکوینی گل در گونه های مختلف جنس Caesalpinia برجسته است و عمدتا در مراحل ابتدایی نمو ظاهر می گردد. در گونه C. gilliesii تمامی حلقه ها با روندی تک جهتی آغازش می یابند، به استثنای گلبرگ ها که با الگوی دوجهتی ظاهر می گردند. الگوهای متفاوت آغازش کاسبرگ از جمله حالت مارپیچی، متمایل به حلقه ای و تک جهتی تغییریافته در سایر گونه های Caesalpinia گزارش شده است. بر خلاف سایر گونه های مطالعه شده از این جنس، هم پوشانی در زمان آغازش حلقه های مختلف گل در گونه ابریشم مصری قابل مشاهده است. الگوی تک جهتی آغازش و هم پوشانی در زمان آغازش حلقه ها ویژگی های پیشرفته ای هستند که گونه ابریشم مصری را از سایر گونه های مطالعه شده Caesalpinia متمایز می سازد.

پایگاه داده های فلوریستیک پس از پایگاه داده های تاکسونومیک - نام گذاری، دومین سطح از پایگاه داده های گیاهی را تشکیل می دهد. در این مقاله، جزییات ساختار داده ها و منابع قابل دسترس برای ایجاد یک پایگاه داده فلوریستیک قابل توسعه به همراه توضیحاتی در زمینه پایگاه داده های تاکسونومیک و فلوریستیک ارایه گردیده است. این مقاله، امکان استفاده و وجود یک مسیر کوتاه برای رسیدن به یک پایگاه داده فلوریستیک ملی را از طریق یکنواخت و یکپارچه سازی مجموعه داده های پراکنده در مراکز مختلف گیاه شناسی ایران، نشان می دهد. بدین ترتیب، کشور ایران می تواند دومین کشور در منطقه جنوب غرب آسیا دارای پایگاه داده فلوریستیک در مقیاس ملی باشد و خدمات آن را به جامعه علمی کشور ارایه نماید.

دریاچه سد سپیدرود با وسعتی معادل 56 کیلومترمربع در حاشیه غربی شهر منجیل واقع شده است. ارتفاع آن از سطح دریای آزاد حدود 300 - 400 متر و میزان متوسط بارندگی سالانه 213.7 میلی متر است. پوشش گیاهی غالب اطراف آن از نوع تیپ رویشی درمنه - بادام کوهی است. بر اساس جمع آوری گیاهان طی سال 1389، 239 گونه از منطقه تشخیص داده شد. از این تعداد، یک گونه سرخس، دو گونه بازدانه، 210 گونه نهان دانه دولپه ای و 26 گونه نهان دانه تک لپه ای است که به 57 تیره و 194 جنس تعلق دارند. بزرگترین تیره های گیاهی از نظر تعداد گونه به ترتیب: Asteraceae (18 درصد)، Poaceae (7.5 درصد)، Brassicaceae (6.7 درصد)، Lamiaceae (6.3 درصد)، Fabaceae (5.4 درصد)، Chenopodiaceae (5.4 درصد) و Caryophyllaceae (5 درصد)، هستند. در میان گیاهان این منطقه از لحاظ شکل زیستی، تروفیت ها با 48.5 درصد و همی کریپتوفیت ها با 25.5 درصد فراوان ترین شکل زیستی گیاهان منطقه هستند. 47.7 درصد گونه های گیاهی منطقه از عناصر ناحیه رویشی ایرانی - تورانی اند. اراضی آهکی سنگریزه ای با 178 گونه گیاهی بیشترین غنای گونه ای را در میان زیستگاه های مختلف منطقه دارند.

گونه Acorus calamus بر اساس نمونه ای از استان گیلان به فلور ایران معرفی شده است. این گیاه، طی 50 سال اخیر در ایران مشاهده نشده است و نمونه هرباریومی آن نیز در دسترس نیست. در زمان مطالعه گیاهان آبزی استان مازندران، نمونه ای از این گونه از جنوب شهرستان ساری جمع آوری و شناسایی شد که طی آن حضور این گونه به صورت طبیعی در ایران تایید می گردد. شرح تکمیلی گیاه شناسی، تصاویری از رویشگاه، شکل گیاه و نقشه پراکنش این گونه ارایه شده است.Acorus  در فلورا ایرانیکا و فلور ایران، به عنوان جنسی از تیره Araceae در نظر گرفته شده است، در حالی که در مطالعات اخیر به صورت مستقل در تیره Acoraceae قرار داده شد. بر این اساس،Acoraceae  به عنوان تیره ای جدید برای فلور ایران معرفی می گردد.