تاکسونومی و بیوسیستماتیک (مجله پژوهشی علوم پایه دانشگاه اصفهان)
سال:1395 | دوره:8 | شماره:26 |تعداد مقالات:6

پناهگاه حیات وحش مهروییه با دربرداشتن گونه های متنوع گیاهی برای بررسی انتخاب شد. منطقه پناهگاه با وسعت اولیه 7000 هکتار و توسعه داده شده به 15000 هکتار در این پژوهش، در 65 کیلومتری شمال شهرستان کهنوج قرار دارد. منطقه مورد مطالعه شامل: مناطق دشت، سردشت، دامنه ها و دره های مشرف به پناهگاه است. طول دوره کاملا خشک در پناهگاه، 180 روز از اواسط اردیبهشت تا اواسط آبان ماه است. اقلیم منطقه با روش دومارتن توسعه یافته، خشک بیابانی گرم است. محدوده ارتفاعی منطقه از 630 متر در دشت تا ارتفاع 1200 متر در دامنه های کوهستان را شامل می شود. پوشش گیاهی منطقه با روش فلوریستیک مطالعه شد. در مجموع، 260 گونه گیاهی شامل 5 گونه سرخس، یک گونه بازدانه، 211 گونه نهاندانه دولپه ای و 43 گونه نهاندانه تک لپه ای از منطقه گزارش شده است که این گونه ها به 56 تیره و 194 جنس تعلق دارند. شکل زیستی گیاهان با روش رانکایر بررسی شد. در بین گیاهان منطقه تروفیت ها با 42 درصد و همی کریپتوفیت ها با 25 درصد گونه مهم ترین شکل های زیستی منطقه هستند. پراکنش جغرافیایی و بوم زادی گونه های گیاهی منطقه با استفاده از منابع بررسی شد. از 38 گونه بوم زاد ایران و فلات ایران در منطقه، 10 گونه متعلق به تیره Asteraceae و 4 گونه تیره Lamiaceae است. پراکنش جغرافیایی عمده منطقه مربوط به ناحیه صحرا–سندی با 23 درصد، ایرانی–تورانی/صحرا–سندی با 16.6 درصد و ایرانی–تورانی با 15.5 درصد گونه ها است که در مجموع، تاثیر و حضور عناصر رویشی صحرا–سندی در منطقه بیشتر است. غنای بیشتر تیره های: Asteraceae، Poaceae،Amaranthaceae و Brassicaceae و شکل زیستی تروفیت در این منطقه نشان دهنده فلور مناطق بیابانی است که با پژوهش های دیگران در مناطق بیابانی مطابقت دارد.

روستای اوین دین در منطقه کوهستانی (کوه کیامکی) در شمال شهرستان مرند واقع شده است. نمونه های گیاهی جمع آوری شده از این منطقه، طی سال های 1392تا 1393 بر اساس روش های مرسوم تاکسونومی گیاهی با استفاده از منابع مختلف گیاه شناسی بررسی و شناسایی شد و تیره، جنس و گونه هر یک از آنها تعیین شد. نتایج به دست آمده از پژوهش حاضر نشان داد که منطقه مورد مطالعه، دارای 26 تیره، 83 جنس و 109 گونه گیاهی است. گونه های گیاهی شناسایی شده شامل گیاهان علفی، بوته ای، درختچه ای و درختی، از ارتفاعات مختلف منطقه مورد مطالعه است. تیره ها Asteraceae (18 گونه)،Poaceae ( 18 گونه)، Lamiaceae (16گونه(، Fabaceae (10 گونه) و Caryophyllaceae (9 گونه)، به ترتیب بیشترین سهم گونه ها را به خود اختصاص داده اند. مطالعه طیف زیستی گونه ها نشان می دهد که همی کریپتوفیت ها با 56.9 درصد شکل زیستی غالب در منطقه است. همچنین، بررسی پراکنش جغرافیایی منطقه نشان دهنده تعلق 69.83 درصد گونه ها به ناحیه ایرانی-تورانی است.

اشترانکوه با 4050 متر ارتفاع بالاتر از سطح دریا در غرب ایران واقع شده است. پژوهش حاضر، با هدف شناسایی گونه های گیاهی و معرفی فلور، تعیین شکل های زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان آلپی دو قله اشترانکوه انجام گرفت. به این منظور، نمونه های گیاهی از نقاط مختلف این منطقه از ارتفاع 3000 تا 4050 متر طی دو فصل رویشی بین سال های 1387 تا 1389 جمع آوری و شناسایی شد. طیف زیستی گیاهان منطقه مورد مطالعه با تعیین درصد گونه های متعلق به هر یک از شکل های زیستی ترسیم شد. جایگاه این منطقه از نظر جغرافیای گیاهی ایران، بر اساس داده های حاصل از پراکنش جغرافیایی گونه های شناسایی شده و منابع موجود بررسی شد. از 82 گونه شناسایی شده در منطقه مورد مطالعه، 76 گونه دولپه ای و 6 گونه تک لپه ای حضور دارد. این گونه ها به 27 تیره و 63 جنس تعلق دار. مهم ترین تیره های منطقه عبارتند از14) Asteraceae : گونه،17.07  درصد)، Lamiaceae ( 11گونه، 13.4 درصد) و 9) Fabaceae گونه، 10.9 درصد). از نظر شکل زیستی، 67.07 درصد همی کریپتوفیت، 15.85 درصد کامه فیت، 9.76 درصد ژئوفیت، 2.44 درصد تروفیت، 2.44 درصد فانروفیت و 2.44 درصد انگل هستند. 67 گونه (81.7 درصد) فلور منطقه بوم زاد ناحیه ایرانی-تورانی هستند که از این تعداد 23 گونه بوم زاد ایران است و در میان آنها پراکنش گونه های:Astragalus shuturunkuhensis ، A. lurorum،Dionysia gaubae و Cousinia khorramabadensis  به استان لرستان محدود می شود.

به منظور بررسی تنوع ژنتیکی نمونه های جمعیتی چای کوهی، آزمایشی روی 41 نمونه جمعیتی جمع آوری شده از چهار منطقه در اصفهان شامل یک ژنوتیپ از فریدون شهر، 22 ژنوتیپ از دامنه ، 14 ژنوتیپ از گاوخفت و چهار ژنوتیپ از سمیرم، در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه صنعتی اصفهان اجرا شد. بر اساس نتایج تجزیه واریانس تفاوت معنی دار میان ژنوتیپ های مورد مطالعه برای همه صفات مشاهده شد. اما بین تکرارها تفاوت معنی داری مشاهده نشد. ژنوتیپ دامنه 20 بیشترین (3.37درصد) و ژنوتیپ دامنه 17 کمترین میزان اسانس (0.092 درصد) را داشتند. عامل نخست در تجزیه عامل ها، 26 درصد از کل واریانس متغیرها را توجیه کرد. صفات وزن خشک، ارتفاع و تعداد گلچه عمده ترین نقش را در تشکیل این مولفه داشتند. تعداد برگ در شاخه اصلی و تعداد برگ در شاخه فرعی دارای ضرایب بردار بیشتری در تبیین عامل دوم بودند. بر اساس تجزیه خوشه ای، 41 ژنوتیپ مورد مطالعه در پنج گروه قرار گرفتند و اختلاف معنی دار به ویژه در صفات وزن تر، وزن خشک، روز تا گل دهی، روز تا بذردهی، تعداد گلچه و درصد اسانس نشان دادند. در پایان، می توان از طریق تلاقی بین ژنوتیپ های برتر خوشه های مختلف، از طریق برنامه های اصلاحی و انتخاب ژنوتیپ برتر، نسبت به تولید ارقام با ویژگی های مطلوب زراعی و بالاترین عملکرد اسانس اقدام نمود.

یکی از بزرگ ترین جنس های گیاهی، جنس Salsola است که گسترش جهانی دارد. این جنس متعلق به تیره Chenopodiaceae است که اخیرا به تیره Amaranthaceae ملحق شده است. این جنس در ایران 41 گونه دارد که اغلب در مناطق شور و بیابانی کشور می رویند. شناسایی گونه های Salsola به دلیل وجود شباهت های مورفولوژیک بین گونه ها، زیستگاه های بسیار متنوع و تفاوت های ظاهری شدید در بین گیاهان جوان و بالغ، برای گیاه شناسان دشوار است. در تحقیق حاضر، با جمع آوری نمونه های گیاهی از نقاط مختلف استان، تعداد 16 گونه از 19 گونه Salsola که از عناصر با اهمیت در پوشش گیاهی مراتع استان است، شناسایی و برای آنها کلید شناسایی تهیه شد. ویژگی های مهم تفکیک کننده گونه ها در این کلید، 17 صفت کمی و کیفی مربوط به ساختارهای رویشی و زایشی در نمونه های جمع آوری شده است. صفات کمی شامل: اندازه برگ، گلپوش با بال، خامه، کلاله، ارتفاع گیاه و قطر تاج پوش و صفات کیفی شامل: شکل رویشی، وضعیت کُرک، شکل برگ، نوک برگ، آرایش برگ، شکل قاعده برگ، نوع گل آذین، زمان گل دهی، شکل قطعات گلپوش، وضعیت بال گلپوش و شکل جنین است. از میان این گونه ها، 7 گونه یک ساله و 9 گونه چند ساله هستند. جنس Salsola با وجود سیستم ریشه ای عمیق، فشار اسمزی بالا، کارآیی بالا در استفاده از آب و شکل های زیستی مختلف به عنوان یک گیاه مهم علوفه ای در زمین های خشک شناخته می شود و برای کاشت در زمین های شور، جایی که محصولات دیگر تولید خوبی ندارند یا در نواحی که آبیاری فقط با آب شور امکان دارد، دارای اهمیت است.

مشاهده متن مطالعه تنوع زیستی گیاهی در زاگرس مرکزی از جنبه های مختلف دارای اهمیت بوده و در کانون توجه قرار گرفته است. در تحقیق حاضر، فلور کوه شیت واقع در حد فاصل شهرستان شهرکرد و شهر سامان در استان چهارمحال و بختیاری، با وسعت 1100 هکتار و ارتفاع 2110 تا 2660 متر مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج حاصل نشان داد که پوشش گیاهی این منطقه شامل: 204 گونه، 143 جنس و 35 تیره است. مهم ترین تیره ها از نظر تعداد گونه، Asteraceae  (31 گونه، 15.1 درصد)،Brassicaceae  (30 گونه، 14.7 درصد)،Poaceea  (19 گونه، 9.3 درصد) وFabaceae  (18 گونه، 8.8 درصد) و بزرگترین جنس ها از نظر تعداد گونه، به ترتیب:Astragalus  (13 گونه)، Euphorbia  (8 گونه)،Centaurea  (7 گونه) و Scorzonera و Salvia (هر یک با 4 گونه) هستند. بررسی فراوانی شکل های رویشی رانکایر در فلور منطقه نشان داد که 51 درصد گونه ها (104 گونه) همی کریپتوفیت، 28 درصد (57 گونه) تروفیت، 15 درصد (30 گونه) کریپتوفیت، 5 درصد (11 گونه) کامه فیت و یک درصد (2 گونه) فانروفیت هستند. همچنین، 150 گونه (74 درصد) متعلق به ناحیه رویشی ایرانی-تورانی، 19 گونه (9 درصد) به نواحی یورو-سیبری/مدیترانه ای/ایرانی-تورانی، 17 گونه (8 درصد) به نواحی یورو-سیبری/ایرانی-تورانی و 17 گونه (8 درصد) به نواحی مدیترانه ای/ ایرانی-تورانی تعلق داشتند. بر اساس منابع موجود، 30 گونه از نظر وضعیت حفاظت در طبقه ریسک کم (low risk) و یک گونه در طبقه تهدید شده (vulnerable) و 173 گونه در طبقه data deficit قرار دارند. در بررسی مقایسه ای فلور منطقه با 16 فلور مطالعه شده همجوار دیگر، حضور 17 گونه گزارش نشده در فلور منطقه نشان داده شد و تحلیل چندمتغیره حضور و غیاب گونه ها، جایگاه این فلور را در میان فلورهای منطقه نشان داد و فلورهای بررسی شده را در دو خوشه مجزا طبقه بندی نمود. نتایج این تحقیق، همچنین کاربرد تحلیل های چندمتغیره را در مطالعات فلوریستیک نشان داد.