دراسات الادب المعاصر (التراث الادبی)
سال:1389 | دوره:2 | شماره:7 |تعداد مقالات:9

چکیده عربی:یعتبر الاخلاص و صدق النیات زینة لکل إنسان، والتحلی بهذه الزینة لیس من السهل الیسیر بل یتطلب من الإنسان سنوات من الترویض لتتحقق لدیه هذه الصفات. والإسلام شجع المسلمین علی التحلی بهذه الصفات کما شجعهم علی الأخلاق الحسنة.و من جانب آخر نری أن حیاة الأنبیاء والأتقیاء عامرة بالاجتهاد للوصول إلی الأخلاق الحسنة وللابتعاد عن الرذائل الأخلاقیة. لیس من الیسیر للإنسان أن یتغلب علی النفس الأمارة بالسوء، کما لیس من السهل أن یسیطر علی غضبه و أنانیته. و لهذا قیل: «الجنة حفت بالمکاره والنار حفت بالشهوات.»یهدف هذا المقال إلی دراسة جانب من الجوانب الأخلاقیة للإمام علی (ع) إذ نراه قمة الأخلاق الفاضلة، وقدوة الإخلاص فی أقواله وأعماله. فالمقال یقدم حکایة طریفة لحیاة هذا الإمام الهمام فی إحدی الغزوات، والحکایة نقلها مولانا جلال الدین فی المثنوی المعنوی، إذ صور الإمام (ع) فارسا شجاعا، مسیطرا علی غضبه و أنانیته، إلی جانب تمسکه العظیم بالقیم الأخلاقیة، والمبادئ الإنسانیة. چکیده فارسی:اخلاص و صدق نیت برای هر انسانی زیوری ارزشمند است. آراستگی به این زیور آسان بدست نمی آید بلکه چه بسا انسان جهت تزکیه روح سالیانی متمادی ریاضت بکشد. دین مبین اسلام همواره مسلمانان را به آراستگی به صفات مذکور تشویق نموده، همانطور که آنان را به اخلاق نکو دعوت فرموده است.زندگانی پیامبران و پرهیزگاران، سرشار از مجاهدت ها جهت وارستگی اخلاقی و دوری از پستی ها می باشد. چیرگی بر نفس امرکننده به بدی امر آسانی نیست. کنترل خشم و مهار خودخواهی نیز آسان نمی نماید. از این رو گفته شده: بهشت در حصار ناخوشی ها است و دوزخ را نیز شهوت ها احاطه کرده است.مقاله پیش رو به بررسی یکی از ویژگی های اخلاق حضرت علی (ع) می پردازد، و وی را مظهر اخلاق نکو، و الگوی اخلاص در رفتار و کردار معرفی می نماید.مقاله برگرفته شده از گوشه ای از رفتار این امام در یکی از غزوات است. اصل ماجرا توسط مولانا در مثنوی آمده و امام (ع) همچون مبارزی شجاع، بدور از خشم و خودخواهی، و پایبند به اصول اخلاقی و ارزش های انسانی نمایانده شده است.

چکیده عربی:کان الإسلام مؤثرا علی کل زوایا الحیاة البشریة و غیر العقائد والأفکار و جاء بمعان سامیة فی کل الأمور بما فیها الشعر والرثاء. وثمة جوانب مهمة من الأدب مؤثرة بالإسلام تحتاج إلی من یجلو صدأ الإهمال عنها. و عندما رأیت التأثیر الملحوظ للإسلام فی أدب الرثاء یحدونی الأمل إلی إضافة مقال جدید فی هذا الباب. و عندما شرعت فی التعرض للموضوع، وضعت نصب عینی أن تشمل الدراسة نظرة الشعراء الجاهلیین إلی الدهر والکون و مشکلة البقاء والفناء، و نظرة الشعراء الإسلامیین الذین تأثروا بمبادئ الإسلام فی الموت والحیاة. و بعد مقارنة و جیزة بین الرثاء الجاهلی والرثاء الإسلامی، تطرقت إلی المراثی النبویة وأتیت بأمثلة من بعض الشعراء و من خلال مراثیهم بینت أثر الإسلام فی ألفاظهم وأسالیبهم و معانیهم.و قدمت دراسة فنیة علی الدالیه الشهیرة لحسان بن ثابت الأنصاری فی رثاء الرسول بصفته شاعر النبی المفضل مصحوبا بتحلیل فی المعنی واللفظ والأسلوب، راجیا أن تکون هذه الدراسة ساهمة فی أداء خدمة زهیدة للأدب العربی المبین و ملقیة الضوء علی دالیة حسان فی رثاء خیر الإنسان. چکیده فارسی:در دین اسلام، انسان موجودی فعال و مسوول است که سرنوشت او نه عدم و فنا، بلکه خلود و بقاست. آموزه های ارزشمند الهی با وحی و الهام توسط پیامبر اکرم به جامعه آن روز عرب رسید، پیامبری که وفات او در جان مسلمانان اثری تلخ گذاشت و شاعران را برانگیخت تا در سوگ او قصایدی بسرایند. یکی از این سوگ نامه ها، چکامه دالیه حسان ابن ثابت انصاری است که نشانه هایی از نوگرایی و ابداع در آن مشهود است. این نوگرایی هم در حوزه معانی است و هم در حوزه الفاظ، علاوه بر این که معانی سمو و تعالی یافته اند، الفاظ نیز نرم و لین شده اند.این مقاله به اثر عقیده اسلام بر شعر مرثیه و به ویژه مراثی رسول اکرم پرداخته، و این تغییرات را در قصیده حسان هویدا ساخته، به جلوه های ابداع و ابتکار آن پرداخته، هر چند نگارنده بر آن است که شخصیت پیامبر بسیار نادر و بی همتا است و قصاید و ابیات و عبارات را یارای آن نیست که به کنه صفات والای او برسند و حق ستایش او را به جای آورند.

چکیده عربی:شکلت موضوعات الحکم والأمثال الفارسیة، القسم الکبیر من الکتب والرسائل المترجمة عن الفارسیة و أبرزها فی مجال الفکر والأدب. و کانت کذلک تعرف باسم کتب النصائح أو المواعظ، و هی ترجمة الـ <اندرز> أو الـ <الپند> بالفارسیة.یؤکد هذا المقال علی أن مثل هذه الکتابات من الجوانب المهمة فی الأدب الفارسی بل هی من أرکانه. و بعد تقصی الحقائق التاریخیة والأدبیة خلال العصور المنصرمة، و مراجعة البحوث الدائرة، یظهر لنا بأن للفرس دورا کبیرا فی الأدب العربی بما کتبوا فیه، وأغنوه بمعارفهم و نتاج قرائحهم. و قد نبغ منهم مؤلفون کبار فی شتی العلوم العربیة واللسانیة، وانتشرت اللغة العربیة فی بلاد فارس، و أصبحت عندهم لغة العلوم والآداب، فتأثر الأدب الفارسی بالأدب العربی إلی حد بعید. چکیده فارسی:بخش بزرگی از موضوعات کتب و رسائل ترجمه شده از فارسی را امثال و حکم فارسی تشکیل داده است که بارزترین آنها در حوزه اندیشه و ادب است. این آثار همانطور که می دانیم به نام کتب نصایح یا مواعظ شناخته می شود که همان ترجمه پند و اندرز فارسی است. در این مقاله برآنیم که این کتب را بعنوان ارکان مهم ادب فارسی معرفی نماییم.بعد از موشکافی حقائق تاریخی و ادبی، در اعصار گذشته و مراجعه به مطالب و مکتوبات عصر حاضر، چنین در می یابیم که مردم فارس نقش بزرگی در ادب عربی داشته، به وسیله معارف و دستاوردهایشان آن را غنی ساخته اند. دلیل ما وجود نوابغ و مولفین بزرگی است که در علوم مختلف عربی در این دیار زیسته اند. زبان عربی چنان در میان سرزمین فارس انتشار یافته که در اشعار و علوم مختلف از آن استفاده می رفته است. در این میان، زبان و ادبیات فارسی تا حد زیادی از زبان عربی متاثر شده است.

چکیده عربی:أبوالفتح عثمان بن جنی الموصلی - وجنی بکسر الجیم وتشدید النون وکسرها وسکون الیاء، علم رومی وهو معرب «کنی» - یعتبر أحد العباقرة فی فقه اللغة والصرف والنحو الذی عاش طیلة القرن الرابع الهجری، و کان تلمیذا لأبی علی الفارسی منذ أربعین سنة. لابن جنی إبداعات ومبتکرات فی العلوم العربیة، جاء بآراء کثیرة فی کتبه التی جاوزت الستین. یتطرق هذا المقال إلی بعض دراساته حول اختلاف اللهجات فی المعنی والإعراب مقارنا بینها و بین آراء الآخرین من النحاة، و یعالج أولا اختلافهم فی المعنی حیث تتفق اللهجتان فی لفظ واحد ولکن المعنی لایکون واحدا بینهما، و قد یختلف وقد یتناقض أحیانا. ثم یتناول اختلافهم فی الإعراب بذکر نماذج فی هذا الاختلاف محاولا التعرف علی دوافع کل لهجة لهذا الاختیار أو ذاک بحسب ما توفر من أدلة و اطلاع. چکیده فارسی:این مقاله بر آنست که ضمن بیان مختصری از زندگی و ادب ابن جنی قضیه اختلاف لهجه ها را از حیث معنا و اعراب توضیح دهد. ابن جنی دارای ابداعات و ابتکارات متعددی در علوم ادبی است و نظریه های جالبی را در آثار خویش بیان کرده است، یکی از این نظریه ها قضیه اختلاف لهجات و میزان تاثیر معنا و اعراب در آن است.در این جستار مصطلحات اعراب و معنا توضیح، آنگاه بخشی از این اختلافات ذکر و به مقایسه آنها با آرا دیگر صاحب نظران پرداخته و سعی شده است ابتدا اختلاف آنها را در زمینه معنا بررسی نماید، به طوریکه مثلا دو لهجه در یک لفظ اتفاق داشته باشد اما از نظر معنا اتفاقی میانشان نباشد و حتی گاهی متناقض هم باشد، سپس به اختلاف آنها در زمینه اعراب پرداخته و نمونه هایی از این اختلاف را بیان کرده و تلاش شده که دلایل انتخاب یک لهجه نسبت به لهجه دیگر بیان گردد.

چکیده عربی:قبیل إعلان الدستور و بعده فی إیران والعراق قام المتجددون یدعون إلی الأفکار الجدیدة منها الدفاع عن مکانة المرأة و حقوقها. فشارکهم «بهار» فی إیران و «الرصافی» فی العراق، إلا أن لآراء بهار صبغة تقلیدیة تجمع بین المناداة إلی تعلیم المرأة و تعلمها الفنون و بین التقالید. والشاعر الإیرانی ینسی کثیرا من المشاکل الأساسیة للمرأة. أما الرصافی فإنه یدعوها إلی التعلم والنشاطات الإجتماعیة سافرة. کما أنه یتناول المشاکل الأخری للمرأة کفقدها حقوقها فی العمل والزواج والطلاق دون أن یحمیها الشرع ولا الحکومة. چکیده فارسی:بی تردید بهار ورصافی از پیشگامان نوآوری در ایران و عراق هستند. این دو شاعر شباهت هایی با هم دارند که از جمله این شباهت ها داشتن مایه های فکر دینی و مذهبی در عنفوان جوانی، و بازتاب آن در اشعار آنها، و تلطیف این افکار در گذر زمان، و همراهی با جریانات جامعه، و نیز پرداختن به موضوعات نو به ویژه موضوع زن و مسائل مربوط به وی می باشد. در این میان دیدگاه سنتی نسبت به زن هیچگاه در اشعار بهار رنگ نمی بازد. این در حالی است که رصافی دیدگاه سنتی درباره زن را به هیچ وجه بر نمی تابد و به صراحت زنان را به کشف حجاب می خواند. مادر، دختر، و همسر بیشترین نمادهای زن در شعر رصافی و بهار است. آموزش و احترام به زنان پر رنگ ترین نقطه اشتراک این دو شاعر، و گرایش به سنت یکی و گریز دیگری از آن وجه تمایز کلی آن دو است. آزادی در انتخاب همسر، حق کار، حق طلاق، مخالفت با تعدد زوجات از موضوعات خاص رصافی یا از موضوعات مورد اهتمام ویژه او به آنها بوده است.

چکیده عربی:إن الأدب ظاهرة اجتماعیة تتأثر بالواقع و تعتنی بالفکر والرسالة و تلعب دورا هاما فی توجیه الشعوب نحو قیم إنسانیة سامیة. و من هذا المنطلق فإن شعر المقاومة اللبنانیة کنوع من الأدب الملتزم، یسعی لتحقیق أهدافه من خلال الترکیز علی الظروف الصعبة التی یعیشها الناس من ناحیة، و یحاول أن یقدم ما أقصی عنده و ما یستطیع أن یقوم به لإذکاء الثقة بالنفس و تعضید الذات من ناحیة أخری. فهو الأدب المعبر عن العمل من أجل تفجیر الطاقات الإیجابیة الواجبة لمواجهة الظلم والعدوان والذی یحث علی الأمل و یفتح آفاقا واسعة للصمود والاستمرار بالمقاومة.فنجد شعراء المقاومة اللبنانیة من جانب یصورون الدمار والاحتلال والألم والوجع تصویرا صادقا، و من جانب آخر یتحمسون لکرامتهم و یثیرون إقبال الناس إلی مقاومة الاحتلال ویستنهضونهم للدفاع عن القعیدة، فإذا لایقل خطورة شعرهم عن سلاح المقاومین و هذه هی مهمة شاعر المقاومة الذی یرسم طریق الاستقامة للمستقبل و یحیی الأمل فی قلوب المضطهدین والمظلومین ویفعمها بالرجاء والنور.هذه المقالة تلقی ضوءا یسیرا علی هذه المهمة الشعریة والوظیفة الاجتماعیة عند شعراء المقاومة اللبنانیة الذین فتحوا نوافذ للنور عن طریق عقد الثنائیات و مقابلة الضدین کاللیل والنهار والآه والبرکان والإذعان والملحمة والاحتلال والغضب والخیبة والأمل والموت والحیاة الأبدیة. چکیده فارسی:شاعران مقاومت لبنان همواره از سویی ویرانی و احتلال و درد را بشکلی راستین به تصویر می کشند و از سویی دیگر با شجاعت از کرامت انسانی خود دفاع کرده، روی آوری مردم را به مقاومت در برابر احتلال برانگیخته، و آنان را در برابر دفاع از عقیده تشویق می کنند. از این روی اهمیت شعر آنان از اسلحه مقاومان کمتر نیست و رسالت شاعران مقاومت، ترسیم نقشه راه برای آینده و زنده ساختن آرزو در دل های رنج دیدگان و مظلومان است.این مقاله به رسالت شعری و تکلیف اجتماعی شاعران مقاومت لبنان، که از راه دوگانگی ها و تقابل تضادها همچون: روز و شب و آه و آتشفشان و پذیرش و حماسه و اشغالگری و خشم و ناامیدی و امید و مرگ و زندگی، پنجره هایی بسوی نور گشوده اند، می پردازد.

چکیده عربی:المطر مظهر من رحمة الله علی خلقه و له دور هام فی حیاة البشریة، والإنسان اهتم منذ هبوطه إلی الأرض إلی یومنا هذا بالمطر، والشعراء کلهم قاموا بتوصیفه و تشبیهه والتعبیر عنه فی دواوینهم و کلامهم المنظوم، و أکثروا من توظیف صورة المطر فی موضوعاتهم المختلفة کصورة المرأة، والممدوح والمرثی و صورة الحرب والحیوان و ما إلیها من الصور الجمیلة والبدیعة. فالبحث هذا یکون شرحا مختصرا حول المطر فی بعض معانیه و صوره التی عالجناها فی دیوانی الشاعرین امرئ القیس و عبید بن الأبرص. چکیده فارسی:باران یکی از جلوه های رحمت الهی برای بندگان است و نقش بسیار مهمی در زندگی انسان دارد. انسان از زمانی که به کره خاکی پا نهاده، همواره توجه ویژه ای به باران داشته است. شاعران همگی باران را توصیف نموده، آن را تشبیه کرده، در دیوان های شعری خود به نظم در آورده اند. آنان نماد باران را در ساختار شعری خود و در کنار نمادهایی همچون زن، ممدوح، صحنه کارزار، حیوانات، و دیگر نمادهای زیبا بسیار به کار برده اند. این مقاله به اختصار به بررسی بازتاب باران در دو دیوان امروالقیس و عبید بن ابرص، می پردازد.

چکیده عربی:ظلت المدرسة الرومانسیة مسیطرة علی الذوق العام و علی الشعر العربی فترة طویلة حیث انتهج أغلب الشعراء نهج هذه المدرسة التی أصبحت لها عدة روافد أهمها: مدرسة الدیوان، مدرسة أبولو، و مدرسة المهجر.من أبناء هذا الجیل هو الأدیب الناقد والمجاهد سیدقطب الذی عاش فی عصر تحولات مریرة و شهد عهدین مختلفین کل الاختلاف أحدهما لیبرالی دیمقراطی، والآخر شمولی عسکری. و فی کلا العهدین لم یتوقف عن الحرکة والنشاط فربما نعرفه من خلال تألیفاته الإسلامیة والنقدیة أکثر من أشعاره. من هذا المنطلق یلقی هذا المقال الضوء علی دراسة شعره حیث استخدم سمات المذهب الرومانسی فیه. چکیده فارسی:تجربه ای که در ساحت شعر در گذار قرن ها در مغرب زمین شکل گرفته بود تنها در چند دهه در جهان عرب تبلور یافت و چشم انداز پر دامنه و روشنی فرا پیش نهاد بگونه ای که شعر به سرعت از مرحله کلاسیسم به سمت رمانتیسم به حرکت درآمد و توجه بسیاری از شاعران را به خود معطوف ساخت.از این میان سیدقطب ناقد و مفسر توانای مصری در برخی از اشعار خود تحت تاثیر این حرکت قرار گرفت. در این نوشتار نمونه هایی از اشعار وی از جهت تاثیرپذیری از مکتب رمانتیسم مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.

چکیده عربی:ظهرت فی القرن العشرین، دعوات تنادی بالنسویة وأطلق علیها مصطلح «الأدب النسائی»، فی سیاق الحرکات الداعیة لتحرر المرأة وأطلت علی الأدب العربی فی السبعینات و فی الثمانینیات حتی ظهر تیار عربی سمی بالنقد النسوی. و مازال هذا المصطلح، موضع شک وارتیاب بالنسبه لکثیرات من المبدعات، و مازال بالنسبة لبعضهن تهمة تنصق بما یکتبنه و من هنا بقی المصطلح یتأرجح بین مؤید و معارض وسط مناقشات فی الأوساط النسائیة الأدبیة بشکل خاص.و طبعا تم الاختلاف حول المصطلح، هل الأدب النسائی هو الأدب الذی تنتجه المرأة؟ أم هو ما تکتبه المرأة و یدعو إلی التمرد علی ذکوریة المجتمع؟ أم هو غیر ذلک؟ قبل ذلک هل یوجد أدب نسوی و أدب رجالی؟ أم أن الأدب هو أدب إنسانی لارجولیة ولانسویة فیه؟ أیضا ما المصطلح المناسب؟ أدب نسوی، أم أدب المرأة؟ أم الأدب الأنثوی؟ أم الأدب النسائی؟ چکیده فارسی:پژواک ادبیات فمنیستی در قرن بیستم و در چارچوب جنبش های آزادی زنان، بازتابی گسترده داشته است. این ادبیات در دهه هفتاد و هشتاد میلادی وارد ادبیات عربی شد تا اینکه جنبشی عربی بنام نقد فمنیستی در این ادبیات پدید آمد. این اصطلاح همواره نزد بسیاری از زنان نوآور جای شک و تردید دارد و چه بسا اتهامی به پدیده های ادبی ایشان باشد از این روی، اصطلاح نقد فمنیستی در محافل زنان، میان برخی مخالف وعده ای موافق در نوسان است.بیشتر اختلاف ها بر این است که آیا ادبیات فمنیستی را تنها زنان بوجود می آورند؟ یا افزون بر شرط مذکور این ادبیات باید بر مردسالاری جامعه نیز شورش کند؟ یا اینکه شرایط دیگری برای آن وجود دارد؟ آیا اصلا ادبیات زنانه و مردانه وجود دارد یا اینکه ادبیات انسانی است؟ اصطلاح مناسب برای اینگونه ادبیات چیست؟ ادبیات فمنیستی؟ یا ادبیات زن؟ یا ادبیات مونث؟ یا ادبیات زنانه؟