مطالعات قرآنی (فدک، فصلنامه دین پژوهی و کتابشناسی قرآنی)
سال:1389 | دوره:1 | شماره:2 |تعداد مقالات:9

ایمان نقش تعیین کننده ای در رسیدن انسان به سعادت دارد. بحث درباره ایمان در حوزه الهیات دارای سابقه ای طولانی است و همواره به صورت موضوعی زنده و اثرگذار در مباحث اندیشمندان مطرح بوده است. بحث بر سر این است که آیا لازم است ایمان و باورهای دینی عقلانی باشند یا خیر. بر این اساس مقاله حاضر در دو شماره، ایمانگرایی را بر دو محور مسیحیت و اسلام با توجه به مبانی نظری آنها مقایسه و نقد میکند. در بخش نخست به بیان مفهوم ایمان از منظر مسیحیت، ایمانگرایی و مراتب آن، تبیین مبانی فکری برخی از اندیشمندان ایمانگرا از جمله سورن کرکگور، نقد ایمانگرایی و بیان و نقد عقلگرایی افراطی می پردازیم. چکیده عربی: للإیمان دور مصیریّ فی وصول الإنسان إلی السعادهة. والحدیث عن الإیمان له تاریخ طویل فی الشریعهة، وکان ولم ی زل موضوعا حیّا، وذات تأثیر فی أحادیث المفکّرین. والموضوع المطروح یدور حول سؤال، وهو: أن العقائد الدینیهة والإیمان، هل یجب عقلانیتها، أم لا؟ ومن هذا المنطلق یدرس هذا المقال فی قسمین، المیل إلی الإیمان فی المسیحیهة والإسلام بالنظر إلی مبانیهما النظریهة. وفی القسم الأول یکون الحدیث عن تب یین مفهوم الإیمان فی المسیحیهة، والمیل إلی الإیمان ودرجاته، وتب یین المبانی الفکریهة لعدد من المفکرین الذین مالوا إلی الإیمان منهم سورن کرکغور، کما یتمّ نقد المیل إلی الإیمان والعقلانیهة المفرطهة.

رسول و امت هر یک مسوولیتی دارند؛ رسول مسوول تبلیغ آیات و احکام الهی است و امت اسلامی مسوول فهم و پذیرش دعوت الهی اند، در واقع حقیقت اطاعت، کوشش برای رسیدن به هدف والای رسول است.مسوولیت خاتم پیامبران بلاغ آشکار است و در مقابل، وظیفه مومنان قرار دارد که اطاعت است. اطاعت مومنان از رسول اکرم موجب هدایت، قبولی اعمال، وحدت و دوری از گناه میشود و اطاعت نکردن باعث عذاب دنیوی و اخروی است. بنابراین اطاعت از رسول یکی از موارد امتحانات الهی برای مومنان است. چکیده عربی: للرسول والأمهة مسؤولیهة واحدهة. فواجب الرسول بلاغ ا یلآات الإلهیهة والأحکام السماویهة، وواجب الأمهة الإسلامیهة استیعاب الدعوهة الإلهیهة وقبولها. وواقع الأمر هو أن حقیقهة الإطاعهة تکمن فی السعی إلی الوصول إلی غایات الرسول السامیهة. تکمن مسؤولیهة خاتم الرسل فی البلاغ المبین، وفی المقابل علی المؤمنین أن یطیعوه. وإطاعهة المؤمنین عن الرسول تؤدّی إلی الهدایهة وقبول الطاعات والوحدهة والابتعاد عن المآثم، کما أن عصیانهم یؤدی إلی عذاب الدنیا والآخرهة. فإطاعهة الرسول لاتعدّ إلا إحدی طرق الامتحانات الإلهیهة للمؤمنین.

حمداله مستوفی در خلق اثر ارزنده خود، تاریخ گزیده توانسته است با توسل به 55 آیه از قرآن کریم که سند معتبر عالم اسلام و گنجینه معارف انبیای سلف و بزرگ منادی دانش و خرد و حکمت است رازهای پنهان و آشکار تاریخ را از لابه لای متون پرمحتوا و ارزشمند آن بیرون بکشد و با استناد به این آیات، ارزش و اهمیتی خاص همراه با قداست به مطالب مندرج در تاریخ خود بدهد. به همین جهت است که تاریخ گزیده او در میان تواریخ عهد ایلخانان کتابی معتمد، معتبر و مستند است و بیشتر مورخان پس از او آن را سندی متقن دانسته اند و بهره های فراوانی نصیب آنها شده است. چکیده عربی: استطاع حمدالله مستوفی، فی تألیف أثره القیم، أن ی ستخرج رموز تاریخ الخفیهة والواضحهة من طیات نصوصه القیمهة والزاخرهة بالمعنی، لیضفی بالاستناد إلی تلک ا یلآات، علی موضوعاته المطروحهة فی تاریخه اعتبارا ممزوجا بالقداسهة. ولهذا أصبح تاریخه بین کتب التاریخ فی العهد الإیلخانی، کتابا موثوقا معتمدا بحیث اعتبره أکثر المؤرخین بعده سندا متقنا، واستفادوا منه کثیرا.

آیه 33 سوره مائده مبنای تبیین موضوع و حکم محاربه با خدا و رسول و افساد فی الارض است. با توجه به تفاسیر و روایات وارده در این خصوص فقهای شیعه محاربه را بر کشیدن سلاح برای ترسانیدن مردم تعریف کرده اند، اما از تعریف امام خمینی شرط سومی نیز برای آن به دست می آید که عبارت است از قصد افساد در زمین. مجازات محاربه کنندگان با خدا و رسول نیز در آیه مذکور چهار نوع تعیین شده است که عبارت اند از کشتن، بر دار زدن، بریدن دست و پای مخالف و تبعید از محل زندگی. در روایات برای تعیین حد محارب، سه روشِ ترتیب، تخییر و تخییر ترتیبی بیان شده که قول مشهور فقهای شیعه و به تبع آن در قانون مجازات اسلامی قول به تخییر است و انتخاب هر یک از حدود چهارگانه به اختیار حاکم واگذار شده است. چکیده عربی: تترتّب ا یلآهة 33 من سورهة المائدهة علی أسس تب یین محاربهة الله والرسول والإفساد فی الأرض وأحکامها. وبالنظر إلی التفاسیر والروایات الموجودهة فی هذا المجال قدّم علماء الشیعهة تعریفا للمحاربهة، وهو: إشهار السلاح لإخافهة الناس، غیر أن هناک شرطا ثالثا لها بعد دراسهة التعریف الذی قدّمه الإمام الخمینی، وهو: قصد الإفساد فی الأرض. وحدّدت ا یلآهة المذکورهة عقوبهة محاربی الله والرسول فی أربع، هی: القتل، والصلب، وقطع ا یلأدی والأرجل، والنفی من الأرض. کما أن الروایات ذکرت ثلاث طرق لتحدید عقوبهة المحارب، هی: الترتیب، والتخ ییر، والتخ ییر الترتیبی، والرأی المشهور عند فقهاء الشیعهة وبالتالی فی قوانین العقوبات الإسلامیهة، هو التخ ییر؛ حیث خُیِّرَ الحاکمُ فی أیٍّ من العقوبات الأربع.

جدایی علم و دین در قرون وسطا و ابتدای رنسانس مطرح نبود، چرا که در آن اعصار بسیاری از دانشمندان علوم طبیعی، همزمان متکلمان و عالمان دینی جوامع خود نیز بودند. با ظهور علوم تجربی در قرن هفدهم، کم کم احساس استغنای از دین در دانشمندان علوم به وجود آمد و منجر به پیدایش خداباوری فارغ از وحی و سپس جریان روشنگری فرانسوی و در نهایت ماتریالیسم علمی شد. در قرنهای هجدهم و نوزدهم به نظر رسید که علوم به پایان راه خود رسیده اند و به زودی جای دین را خواهند گرفت. چنین برداشتی تا نیمه اول قرن بیستم نیز ادامه داشت. در این بین فیلسوفان، متکلمان و حتی دانشمندان بر آن شدند تا با ارایه راه حلهایی، مشکل تعارض علم و دین را حل کنند. این نوشتار پس از مرور جریانهای عمده فکری مرتبط با موضوع، راه حلهای ارایه شده برای رفع تعارض علم و دین را نقد و بررسی می کند. چکیده عربی: لم یکن الحدیث عن فصل العلم عن الدین فی القرون الوسطی وبدء عصر التنویر رائجا فی العالم. وذلک لأ ن کثیرا من علماء العلوم الطبیعیهة کانوا من المتکلمین وعلماء الدین. إلی أن ظهرت العلوم التجربیهة فی القرن السابع عشر، ما أدّی إلی عدم الحاجهة إلی الدین فی رأی علماء العلوم التجربیهة، وانتهی إلی ظهور الاعتقاد بالله دون الوحی، وأخیرا إلی الماتریالیهة العلمیهة. وتراءی للبعض فی القرنین الثامن عشر والتاسع عشر، أن العلوم وصلت إلی نهایهة مطافها، وتحتل مکان الأدیان عن قریب. واستمرّت هذه الفکرهة حتی النصف الأول من القرن العشرین. وأراد الفلاسفهة والمتکلمین وحتی بعض العلماء أن یحلّوا التعارض الموجود بین العلم والدین. ی حاول هذا المقال أن ینقد ویدرس الحلول المقدمهة لمحو التعارض بین العلم والدین، بعد إلقاء الضوء علی التیارات الفکریهة السائدهة التی لها صلهة بالموضوع.

در فقه و قانون مدنی نهاد خانواده اهمیت ویژه ای دارد و شارع و قانون گذار آزادی اراده طرفین را در آن به سبب پیوستگی کامل حیات اجتماع به حیات خانواده محدود و موارد فسخ نکاح و طلاق را تعیین کرده است. در این ارتباط فقها و حقوق دانان طلاق را به طور مطلق حق مرد می دانند و در موارد استثنایی طرقی برای دستیابی زن به طلاق در نظر می گیرند. در این نوشتار ضمن بررسی دیدگاه های مختلف فقهای اسلام و ارزیابی ادله آنها به مواردی می پردازیم که حق طلاق مطابق با موازین فقهی و قانونی به زن واگذار شده است که عبارت اند از:1. وکالت بلاعزل و توکیل غیر زن در طلاق2. عسر و حرج (طلاق قضایی)3. خلع و مبارات چکیده عربی: للأسرهة أهمیهة خاصهة فی الفقه والقانون، والله تعالی جعل للزوجین الحریهة الکاملهة فی التعایش مع بعض لاستمرار الحیاهة الاجتماعیهة. کما عیّن مواضع فسخ النکاح. أما بخصوص الطلاق فإن الفقهاء ورجال القانون یرون الطلاق حق الرجال علی الإطلاق بحیث لایرون هذا الحق للنساء إلا فی القلیل النادر. یلقی هذا المقال الضوء علی آراء فقهاء الإسلام المختلفهة وتقویمها، کما یتطرق إلی المواضع التی أوکل الطلاق فیها للمرأهة وفقا للموازین الفقهیهة والقانونیهة، وهی:  .1 توکیل المرأهة فی طلاق نفسها  .2 العسر والحرج )الطلاق القضائی(  .3 الخلع والمباراهة

یکی از رایج ترین شیوه های بهره گیری از آیات قرآن در نثر نویسندگان، اقتباس و تضمین است. تاریخ جهانگشای جوینی که یکی از برجسته ترین متون نگارش یافته به نثر فنی است از این شیوه بسیار بهره برده است. در این مقاله ضمن اشاره به تضمین و اقتباس و اغراض آن در تاریخ جهانگشا انواع آن را نیز از نظرگاههای متفاوت بررسی میکنیم.یکی از مواردی که در این نوشته مورد توجه قرار گرفته جایگاه دستوری آیات قرآن در جملات است. از این منظر آیات قرآن به عنوان رکن تکمیل کننده جمله از جهت دستوری گاه نقش مفعول، مضاف الیه، صفت، مسند و مانند آن را ایفا می کنند. در این اثر، نویسنده به گونه ای هنرمندانه از آیات قرآن از سویی برای غنای معنایی و از سوی دیگر به منظور زیباسازی فضای کلام و نمایاندن هنر نویسندگی استفاده کرده است. چکیده عربی: یعتبر الاقتباس والتضمین من أکثر الطرق رواجا لاستخدام الآیات القرآنیهة فی النثر بین الکتّاب. واستفاد الجوینی فی تاریخه من هذا الأسلوب کثیرا. یلقی هذا المقال الضوء علی التضمین والاقتباس وأغراضهما فی تاریخ جهانگشا، کما یتطرق إلی أنواع هذا الأسلوب. واهتم المقال أیضا بالمکانهة النحویهة للآیات القرآنیهة فی الجملات. ومن هذا المنطلق تأخذ ا یلآات القرآنیهة، باعتبارها تکملهة الجمل، أدوارا مختلفهة: کالمفعول به، والمضاف إلیه، والصفهة، والمسند، وماشابهها. فاستطاع المؤلف أن یستخدم ا یلآات القرآنیهة للسموّ بالمعانی من ناحیهة، کما استخدمها لجمال الکلام وتقدیم فنّ الکتابهة من ناحیهة أخری.

ارض مقدس که بر اساس قرائن موجود در قرآن کریم و تورات عبارت از سرزمین فلسطین است، سرزمینی حاصلخیز و بهرهمند از نعمات مادی است و یکی از وجوه اتصاف آن به قدسیت و برکت همین است، اما به تصریح قرآن کریم و اشاره تورات، وجه قوی در قدسیت یافتن آن، تاثیر این سرزمین در خیزش و انتشار جریانهای رسالی و الهی در طول تاریخ بشر بوده است. در فرهنگ قرآن، اعطای نعمات الهی به قوم بنی اسرائیل در راستای تحقق مشیت خداوند در پیگیری خط رسالات پیشین و ایجاد جامعه توحیدی بوده است. این مطلب را به روشنی در فقرات فراوانی از تورات نیز میتوان پی جویی کرد اما به دلیل ظهور و تعمیق اندیشه تفضیل نژادی در میان بنی اسرائیل، وجه قدسیت ارض مقدس در انگاره های این قوم دچار تغییر و تحویل شده و به سطح نازل «محل اسکان قوم برتر خدا» تنزل یافته است. چکیده عربی: تتصف الأرض المقدسهة، وهی فلسطین وفقا للقرائن الموجودهة فی القرآن و التوراه،ة بالخصب والنعمات المادیهة، وهذا هو وجه من وجوه اتصافها بالقدسیهة والبرکهة. أما التصریح القرآنی والإشارات فی التوراه فاعتبر الوجه الأقوی لقدسیهة هذه الأرض، أنها کانت ذات تأثیر فی نهضهة الدیانات السماویهة وانتشارها طوال التاریخ. وکانت النعمات الإلهیهة النازلهة علی بنی إسرائیل امتدادا لتحقیق الإرادهة الإلهیهة فی مواصلهة طریق الأنبیاء وإیجاد المجتمع التوحیدی، وهذا الأمر یمکن فهمه فی فقرات کثیرهة من التوراه غیر أن ظهور فکرهة العنصریهة لدی بنی إسرائیل وتعمیقها أدّی إلی تحریف وجوه قدسیهة هذه الأرض المبارکهة بحیث تدنّت عندهم هذه الوجوه إلی أدنی المستویات، وهی: »محلّ إسکان شعب الله المختار«.

اعجاز قرآن از جنبه های گوناگونی بررسی شده است که یکی از انواع آن اعجاز علمی است. علوم در قرآن به دو دسته تقسیم می شوند: علم به حقایق حسی و عقلی، علم به حقایق غیبی و ماورایی. گرچه قریب به یک چهلم آیات شریفه به خلقت آسمانها، ماه، خورشید، ستارگان و عجایب آنها اختصاص پیدا کرده است، وجود احادیثی درباره منع ایجاد ارتباط بین گردش ستارگان و تاثیر آنها بر سرنوشت بشری را نمی توان نادیده گرفت. در این مقاله سعی بر این است تا با تعریف «احکام» نجوم و «احوال» آن و بررسی حد و مرز هر یک و ایجاد قدرت تشخیص بین این دو مقوله نظر شفاف قرآن درباره علم نجوم بیان شود. همچنین به مواردی چند از پیشگویی های قرآن در علم نجوم اشاره شده است. چکیده عربی: إن الإعجاز القرآنی کان موضع نقاش العلماء من النواحی المختلفهة، منها الناحیهة العلمیهة. وتنقسم العلوم فی القرآن إلی قسمین: العلوم الحسیهة والعقلیهة، والعلوم الغیبیهة والماورائیهة. ومع أنه تم اختصاص واحد فی الأربعین من الایات القرآنیهة بخلق السماوات والقمر والشمس والنجوم وعجائبها، لکن مع هذا لایمکن غضّ النظر عن أحادیث حول منع الصلهة بین دورانها وتأثیرها علی التقدیر البشری. یحاول هذا المقال أن یعرّف »أحکام«   النجوم و »أحوالها« وأن یدرس الحدود بین کلّ منهما وأن یمیّز بین هذین الأمرین لیعبّر عن آراء القرآن الصریحهة حول علم النجوم. کما أن المقال یتطرق إلی عدد من النبوءات القرآنیهة حول علم النجوم.