زمین و منابع
سال:1389 | دوره:3 | شماره:2 (پیاپی 7) |تعداد مقالات:8

ساختگاه سد جریانی دز بر اساس تقسیمات زمین شناسی در زون زاگرس چین خورده واقع گردیده است. مهمترین چشمه های لرزه زا نسبت به ساختگاه سد، گسله های خلج، پیراحمد و دزفول می باشند که بایستی در طراحی سازه سد توجه خاصی به آن ها مبذول داشت. گسل خلج در صورت فعالیت، توانایی تولید زمین لرزهای دست کم با بزرگای 7 را دارد. نتیجه را و ارزیابی به روش تعیینی نشان می دهد که در صورت جنبش، این گسل توانایی تولید بیشینه شتاب افقی 0.697 g و قائم  0.618 gرا در ساختگاه دارد. همچنین با توجه تحلیل احتمالاتی خطر زلزله در گستره طرح برای دوره های بازگشت 150، 475 و  2000سال، به ترتیب شتابی برابر0.273 g, 0.234 g  و 0.331 g برآورد می گردد.

محدوده مورد مطالعه در 55 کیلومتری شرق شهرستان اردبیل بوده و از نظر ساختاری این منطقه در زون ساختاری البرز غربی واقع شده است. در این منطقه، حجم گسترده ای از سنگ های آتشفشانی ائوسن با ترکیب بسیار متنوع آندزیت، بازالت، ریوداسیت و توف های وابسته وجود دارد. به طوری که سنگ آندزیت مگاپورفیری در مقایسه با دیگر سنگ ها، حجم گسترده تری دارند. کانی سازی در محدوده مورد مطالعه به صورت رگه، رگچه و پرکننده فضاهای خالی، قابل مشاهده است. بر اساس مطالعات مینرالوگرافی کانی های سازنده این کانسار عبارتند از مس طبیعی، مالاکیت، کالکوسیت، کوولیت و کوپریت می باشد. کانی سازی در این کانسار توسط گسله ها کنترل می شود. با توجه به نوع سنگ میزبان که از نوع آندزیت های مگاپورفیر می باشد و بر اساس شکل، فرم کانی سازی و همایند کانه ای احتمال داده می شود که کانی سازی در منطقه مورد مطالعه، توسط محلول های هیدروترمال که از سنگ های آندزیت مگاپورفیر منشا گرفته اند، باشد. کلیه ویژگی های زمین شناسی و فرایندهای موثر بر تشکیل کانی سازی حکایت از خاستگاه مس از نوع مس آندزیتی برای این کانسار دارد.

محدوده مورد مطالعه برگه 1:50،000 علیشار در شمال غربی استان مرکزی، شمال غربی شهر ساوه و در نزدیکی بخش رازقان واقع گردیده است. در این محدوده تعداد 170 نمونه ژئوشیمیایی از رسوبات آبراهه ای در سایز 80 مش برداشت شده است. روش مطالعه، بررسی غنی شدگی عنصر طلا و عناصر ردیاب آن با استفاده از روش آنالیز فاکتوری (عاملی) داده های نرمال به روش همبستگی پیرسون (Pearson) و در نهایت رسم نقشه آنومالی فاکتورهای مربوط به طلا و عناصر ردیاب بوده است. در نتیجه با استفاده از روش آنالیز فاکتوری چهار منطقه آنومال به جهت اکتشاف طلا معرفی گردید که منطقه چهارم به دلیل در برگرفتن هر سه فاکتور اهمیت بسزایی در مقایسه با سه منطقه دیگر دارد و در شمال برگه واقع گردیده است. لیتولوژی های دربرگیرنده این منطقه شامل گرانودیوریت، مونزونیت و ایگنمبرایت هایی با ترکیب اسیدی تا حد واسط می باشند که این سنگ ها توسط لیتولوژی هایی رسوبی از قبیل ماسه سنگ، شیل، سنگ آهک و علاوه بر آن توف ها احاطه شده است.

در حاشیه و در دهانه رودخانه سفیدرود تجمعاتی از رسوبات ماسه ای سیاهرنگ حاوی کانی های سنگین قابل رویت است. مطالعات و نمونه برداری های صحرایی نشان می دهند که میزان این رسوبات از دهانه به سمت بالادست رودخانه به تدریج کاهش می یابد تا جائی که دیگر اثری از آن ها دیده نمی شود به طوری که در دهانه رودخانه، در حاشیه دریای خزر (دلتای سفیدرود در کیاشهر) حداکثر فراوانی و در رودبار به حداقل میزان خود می رسند. بر اساس مطالعات استریومیکروسکوپ اجزای اصلی تشکیل دهنده این رسوبات عبارتند از: کانی های تیره سنگین اساسا تیتانومنیتیت، هماتیت و ایلمنیت های سیاه براق به همراه کوارتز، بیوتیت، پیروکسن، آمفیبول، کلسیت و فلدسپات. آنالیز شیمیایی این رسوبات مبین مقادیر بالای اکسید تیتانیم، سریم، لانتانیم، گالیم و هافنیم در آن ها است که از این لحاظ شباهت شیمیایی زیادی با توده های گابروهای آلکالن منطقه دارند، لذا به نظر می رسد که توده های گابرویی مذکور منشا رسوبات ماسه های سیاهرنگ رودخانه سفید رود باشند. با توجه به ترکیب نورماتیو نمونه مورد آنالیز دیاگرام مثلثی  FeO-TiO2-Fe2O3ترکیب آن با سری هماتیت- ایلمنیت مشابهت دارد که در آن بخشی از تیتانیم در ساختمان منیتیت وارد شده است که در این حالت به آن منیتیت تیتان دار می توان اطلاق نمود. با توجه به مطالعات تجربی کانی های مزبور از یک ماگمای حاوی 0 تا 12 درصد اکسید تیتانیم و در 1954 درجه سانتی گراد و همزمان با تشکیل کانی های سیلیکاته تشکیل شده اند. اکسیدهای تیتان دار در ماسه های سیاهرنگ مورد مطالعه بیشتر به صورت اکسولوشنی (exolusion) از مانیتیت و ایلمنیت است که قابل جدایش با هیچ یک از وسایل امروزی نمی باشند.

در منطقه رامسر در شمال ایران، چندین چشمه گرم وجود دارد که به علت غلظت بالای سولفات، کلسیم و رادون در این چشمه ها دارای خواص درمانی بوده و از سالیان پیش تاکنون برای درمان بیماری هایی چون رماتیسم، بیماری های پوستی و گوارشی و... به کار می رفته است. از طرف دیگر، رامسر یکی از مناطق مسکونی در جهان است که جزء مناطق دارای تشعشعات بالای طبیعی (HLNRA) محسوب می گردد. در این بین می توان به Yangjiang در چین، Kerala در هند، Guarpari به در برزیل نیز اشاره نمود. در منطقه رامسر میزان پرتودهی سالیانه  260 mGy y-1و میزان میانگین پرتودهی برای جمعیت حدود 2000 نفری  10 mGy y-1می باشد. علت این پرتودهی را می توان به میزان بالای رادیوم در چشمه های گرم موجود، سنگ ها و خاک های منطقه رامسر نسبت داد. به دلیل حضور این چشمه های گرم در منطقه و به کارگیری سنگ های پرتوزای این محدوده در ساختمان های مسکونی و تجاری، ساکنین رامسر در معرض اشعه حاصل از رادیوم و ایزوتوپ های حاصل از تخریب آن و همچنین میزان بالای رادون (بیشتر از 1000 MBqm-3) قرار دارند. عده ای بر این باورند که رابطه ای خطی بدون آستانه (Linear, no-threshold) (LNT) میان میزان تشعشعات و اثرات سرطان زایی وجود دارد؛ البته تاکنون برای منطقه رامسر و تمامی مناطق HLNRA(High Level Natural Radiation Area) چنین اثری به طور قطعی یافت نشده است، لذا در این زمینه نیاز به بررسی های بیشتر و کام لتر احساس می گردد. در این پژوهش به بررسی رابطه تشعشعات طبیعی حاصل از چشمه ها و مواد پرتوزای به کار رفته در ساختمان ها با بیماری های گوناگون و خواص درمانی و شفابخشی چشمه های گرم رامسر پرداخته شده است.

منطقه مورد مطالعه در 60 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان زاهدان قرار دارد. این ناحیه در زون فلیش یا زون نهبندان -خاش در شرق ایران قرار می گیرد. محدوده توزگی از نظر زمین شناسی بوسیله رسوبات فلیشی و سنگ های نفوذی متوسط تا دانه درشت گرانودیوریت روشن رنگ پوشیده شده است. این منطقه دارای گسل های کوچک و بزرگی است که عموما روند شمال شرق- جنوب غرب دارند که کانی سازی آنتیموان در امتداد آن ها صورت گرفته است. بر اساس مطالعات مقاطع نازک کانی های کوارتز، بیوتیت، پلاژیوکلاز و فلدسپات پتاسیک مهمترین کانی های متشکله منطقه می باشند. استیب نیت به عنوان اصلی ترین کانی سازی محدوده است. بررسی پتروگرافی سیالات درگیر نشان می دهد که سیالات درگیر منطقه توزگی از نوع اولیه بوده و شکل آن ها بیشتر کروی می باشد. دامنه تغییرات دمای ذوب آخرین قطعه یخ 3- تا 20- درجه سانتی گراد و محدوده شوری از 0.18 تا 7.86 معادل درصد وزنی نمک طعام متغیر است. با توجه به مطالعات سنگ شناسی، دگرسانی، درصد مقادیر کم کانی های سولفیدی، فلزات موجود و مطالعه سیالات درگیر و نقش عمده آب های جوی در کانسارسازی، این کانسار از نوع اپی ترمال و سولفیداسیون پایین می باشد.

منطقه مورد مطالعه در بخش غربی البرز مرکزی و در شمال غرب شهر قزوین واقع شده است. این منطقه جزو زیرزون زمین ساختاری تارم بوده و در برگیرنده سنگ های آتشفشانی زیردریایی و قاره ای ائوسن، کنگلومرای نئوژن و نهشته های کواترنری است. از دیدگاه چینه شناسی، سنگ های آتشفشانی منطقه هم ارز سازند کرج در البرز مرکزی بوده و سن آ نها ائوسن میانی تا پایانی در نظر گرفته شده است. تقریبا تمامی سنگ های آتشفشانی منطقه مورد مطالعه دچار دگرسانی گرمابی شده اند و بدین جهت می توان این فرض را بسیار محتمل دانست که فعالیت آتشفشانی ترشیری و عملکرد سیالات گرمابی همزمان و پس از آن مسوول ایجاد پهنه های دگرسانی در این سنگ ها بوده است. پهنه های دگرسانی گرمابی که در منطقه آبترش رخنمون دارند، شامل انواع دگرسانی های پروپیلیتی، آرژیلی-آلونیتی و سیلیسی می باشند که از این بین دگرسانی آرژیلی-آلونیتی منطقه از نظر شدت و وسعت اهمیت ویژه ای دارد. این دگرسانی در توف های اسیدی منطقه تشکیل شده و خود مشتمل بر سه بخش می باشد که در یک توالی عمودی از پایین به بالا به ترتیب شامل سریسیتی -آرژیلی، آرژیلی-آلونیتی و سیلیسی است. مطالعات کانی شناسی انجام شده بر روی نمونه های برداشت شده از بخش های مختلف پهنه دگرسانی آرژیلی -آلونیتی منطقه نشان داد که هر یک از سه بخش مذکور از مجموعه کانی های مختلفی تشکیل شده اند. بدین ترتیب که در بخش سریسیتی - آرژیلی: سریسیت - کوارتز - پیریت -مونتموریلونیت - ژیپس ± کائولینیت ± پتاسیم فلدسپار ± آناتاز ± آلونیت، در بخش آرژیلی- آلونیتی: کائولینیت - آلونیت -کوارتز - مونتموریلونیت ± جاروسیت و در بخش سیلیسی: کوارتز - آلونیت - کائولینیت ± مونتموریلونیت شناسایی شدند. بررسی های ژئوشیمیایی و رفتار عناصر کمیاب نشان داد که دگرسانی های آرژیلی -آلونیتی منطقه مورد مطالعه مشابه دگرسانی های نوع اسیدسولفات یا اپی ترمال سولفیداسیون بالا بوده که در محیط گرمابی ماگمایی یا هیپوژن تشکیل می شوند.

پتانسیل طلای بردسکن در خراسان رضوی در پهنه مرکزی بر روی کمربند ولکانوپلوتونیک شمال گسل درونه قرار دارد و بخشی از زون تکنار است. بعضی از واحدهای بخش تحتانی و فوقانی سازند تکنار در منطقه برونزد دارند. سنگ های آذرین منطقه شامل ریولیت و ریوداسیت مربوط به بخش تحتانی سازند تکنار و سنگ های ولکانوکلاستیکی شامل ماسه سنگ های توفی و همچنین سنگ های دگرگونی منطقه شامل شیست و فیلیت، در اصل مربوط به بخش فوقانی سازند تکنار هستند .کانی سازی در منطقه به دو صورت رگه ای و پراکنده (افشان) دیده می شود. کانی سازی نوع رگه ای در شکستگی ها و گسل ها رخ داده است و به صورت رگه های کوارتزی و کوارتز سولفیدی دیده می شود که در رگه های کوارتز سولفیدی، سولفید عمدتا کالکوپیریت و گاه پیریت است. کانی سازی نوع پراکنده نیز بصورت افشان و پراکنده در سنگ میزبان های دگرسان شده منطقه (ماسه سنگ های توفی دگرگون شده و شیست ها) دیده می شود. بر اساس مطالعات صحرائی، سیالات درگیر، ایزوتوپی و سایر شواهد بحث شده در این مقاله می توان پتانسیل طلای منطقه بردسکن را مشابه ذخایر طلای اپی ترمال سولفیداسیون پائین معرفی نمود.