زمین و منابع
سال:1389 | دوره:3 | شماره:1 (پیاپی 6) |تعداد مقالات:10

منطقه کجور در 25 کیلومتری جنوب نوشهر و در زون ساختاری البرز مرکزی قرار دارد. واحدهای سنگی این منطقه را گدازه های آتشفشانی و آذرآواری های تشکیل می دهند. نهشته های آذرآواری شامل آگلومرا، برش های اپی کلاستیک، اتوکلاستیک و کلاستیت ها هستند. الیوین بازالت، آندزی بازالت و تراکی آندزیت جزء گدازه های آتشفشانی اند که در این نوار ماگمایی فوران نموده اند. بررسی شواهد سنگ شناسی و ژئوشیمیایی این سنگ ها حاکی از تغییر و تحولات پیوسته ای در آن ها شامل تبلور تفریقی، بافت غربالی، ظهور و حذف برخی کانی ها و خوردگی فنوکریست ها که نشانگر عدم تعادل ماگما هنگام تبلور در خزینه ماگمایی است. نمودارهای مختلف ژئوشیمیایی حاکی از طبیعت آلکالن گدازه ها، غنی شدگی نمونه ها از LREE و عناصر ناسازگار و همچنین عناصر HREE نسبت به کندریت و گوشته اولیه و از لحاظ محیط تکتونوماگمایی تعلق آن ها به جایگاه بازالت های آلکالن درون قاره ای (WPB) است و احتمالا با مناطق مرتبط با تکتونیک کششی ایجاد شده اند.

در این مطالعه پس از انجام مشاهدات صحرایی و آنالیز نمونه های سنگی به روشXRF ، با استفاده از روش های آماری و تجربی به تعیین آنومالی های ژئوشیمیایی اورانیوم و بررسی همبستگی این عنصر با دیگر عناصر موجود در محدوده آنومالی 6 منطقه خشومی واقع در پهنه ساختاری-رسوبی ایران مرکزی پرداخته شده است. بدین منظور، پس از نرمال سازی توزیع عناصر و تعیین پارامترهای آماری میانگین (M) و انحراف معیار (S)، مقدار زمینه و حد آستانه ای آنومالی ها مشخص و در نهایت نقشه آنومالی هر یک از عناصر تهیه شده است. بر این اساس، مقدار زمینه اورانیوم در این منطقه 5 ppm و بیشترین مقدار آن که نشاندهنده آنومالی است 20 ppm محاسبه شده است. در منطقه مورد مطالعه سه آنومالی اورانیوم تشخیص داده شده است که مهم ترین آن ها در نقطه N0S0 و در سنگهای میزبان گرانیت آناتکسی، میگماتیت و زون دگرسانی پروپلیتیک اطراف این سنگ ها واقع گردیده است. همچنین برای تعیین رابطه و همبستگی بین عناصر و مشخص نمودن عناصر ردیاب اورانیوم، از تجزیه و تحلیل خوشه ای دندروگرام، ضریب همبستگی رتبه ای اسپیرمن و نقشه های آنومالی ژئوشیمیایی عناصر استفاده شده است. بر این اساس، اورانیوم با عناصر Th, Zr, Sr, Rb, Pb, Ce, Ba همبستگی منفی و با عناصر Y, V, Ni, Nb, Mo, Cu, Cr, Co و نیز دو اکسید اصلی Tio2 و Fe2o3 همبستگی مثبت دارد.

کرفتو (Karaftou) نام یکی از غارهای مهم ایران است که در استان کردستان قرار دارد. این غار در دل صخره های مرتفع، در 74 کیلومتری شرق سقز واقع شده است که از دیدگاه های مختلف از جمله زمین شناسی، باستان شناسی و بویژه ژئوتوریسم بسیار مهم، قابل توجه و بی نظیر می باشد. غار کرفتو از دو بخش طبیعی و دست ساز (آثار معماری صخره ای) تشکیل شده است و اکنون شامل چهار طبقه مجزا می باشد. این غار در سینه یک رشته کوه آهکی و در شمال دره ای عمیق قرار گرفته که آثار متعددی از پناگاه ها، دخمه ها و حفره هایی نیز در کنار دهانه غار اصلی دیده می شوند. این غار در طول دوران مختلف با تغییراتی جزئی و کلی محل امنی برای زندگی انسان ها بوده است. نهشته های آهکی ضخیم لایه که غار کرفتو در میان آن ها تشکیل شده متعلق به دوره الیگومیوسن بوده و از لحاظ چینه شناسی معادل سازند قم در نظر گرفته می شوند. این غار با طول حدود 750 متر از لحاظ بافت ساختمانی بی نظیر است به گونه ای که ارتفاع دهانه ورودی آن از سر تپه به بیش از 25 متر می رسد که در گذشته راهی بس دشوار و مشکل برای ورود به درون آن بوده است. با توجه به مطالعات باستان شناسی، احتمالا از اواخر هزاره پنجم پ.م. تا هزاره چهارم پ.م. این غار مورد استفاده قرار گرفته و از دوره سلوکی به بعد، یعنی در دوره های اشکانی، ساسانی و اسلامی نیز از آن برای سکونت استفاده شده است. لازم به ذکر است که این غار بسیار زیبا و پر رمز و راز، ثبت آثار ملی (به شماره ثبت 330) گردیده است.

سنگ های بازالتی جنوب املش بخشی از یک مجموعه افیولیتی می باشند. بر اساس مطالعات صحرایی سنگ های بازالتی مزبور غالبا به شکل گدازه بالشی و ندرتا به صورت گدازه های جریانی و گدازه های برشی رخنمون دارند. مطالعات پتروگرافی نشان می دهد که این سنگ ها در دو گروه متفاوت قرار می گیرند که عبارتند از: بازالت های آلکالن (حاوی کانی های کلینوپیروکسن تیتان اوژیت، پلاژیوکلاز، الیوین، اکسیدهای آهن و تیتان و آپاتیت) و بازالت های ساب آلکالن (شامل کلینوپیروکسن (دیوپسید تا اوژیت) و پلاژیوکلاز، به عنوان کانی های اصلی می باشند که ندرتا با الیوین و کانی های سولفیدی همراه شده اند). اکثر سنگ ها تحت تاثیر دگرگونی بستر اقیانوسی قرار گرفته و در نتیجه کانی های اولیه سنگ (پلاژیوکلاز، کلینوپیروکسن و الیوین) دگرسان شده اند. مطالعات ژئوشیمیایی نشان می دهد که ماگمای سازنده این سنگ های دارای ماهیت تولئیتی از نوع ساب آلکالن می باشد. الگوی پراکندگی عناصر نادر خاکی در این سنگ ها حکایت از غنی شدگی آن ها از عناصر نادر خاکی سبک (LREE) دارد. این در حالیست که تهی شدگی بارزی از عناصر تیتانیم، نیوبیوم، زیرکونیم و فسفر در این سنگ ها قابل مشاهده است. این خصوصیات از ویژگی های مشخص محیط های سوپراسابداکشن می باشد. در مقایسه الگوی پراکندگی بازالت های آلکالن به طور مشابه غنی شدگی بارزی از عناصر نادر خاکی سبک (LREE) و عناصر نادر خاکی متوسط (MREE) و تهی شدگی مشخصی از عناصر نادر خاکی سنگین (HREE) دارند و مبین ماهیت بازالت های جزایر اقیانوسی (OIB) در آن ها است. بر این اساس دو گروه سنگی مجزا بر مبنای مطالعات سنگ شناسی و ژئوشیمیایی در منطقه محرز می باشد.

منطقه مورد مطالعه در استان سمنان و در جنوب- جنوب شرق دامغان واقع شده که جزئی از منطقه معدنی و فلززایی ترود است. در منطقه معدنی ترود که در بخش شمالی زون ایران مرکزی قرار دارد رخنمون سنگ های پرکامبرین تا رسوبات عهد حاضر مشاهده می گردد. قدیمی ترین سنگ های منطقه منسوب به پرکامبرین بوده و شامل مجموعه ای از گنیس، آمفیبولیت و شیست می باشند. کانی سازی مس در محدوده چاه گله در درون سنگ های تراکی آندزیت به صورت یک رگه مس دار با روند شرقی- غربی وجود دارد، طول رگه 1200 متر می باشد و رگه معدنی از نظر عیار به دو قسمت پر عیار و کم عیار تقسیم بندی شده است. متوسط ضخامت بخش پر عیار 40 سانتی متر و بخش کم عیار 1 متر می باشد. میانگین عیار مس در بخش پر عیار حدود  3.1درصد و در بخش کم عیار  0.2درصد تعیین شده است. میزان ذخیره کانسنگ مس بخش پر عیار هزار 26 تن و بخش کم عیار 65 هزار تن تخمین زده شده است. بر پایه مطالعات انجام شده، خاستگاه کانسار چاه گله محلول های هیدرو ترمال با درجه حرارت نه چندان زیاد می باشد، که از سنگ های آتشفشانی نوع آندزیتی و تراکی آندزیتی منشا گرفته اند.

در تشکیل کانسارهای اورانیم رسوبی چند ویژگی عمده از قبیل وجود سنگ منشا و سنگ میزبان مناسب، سیستم هیدرودینامیکی جهت حمل کمپلکس های اورانیم و لایه های رسوبی تراوا به جهت انتقال و نهشته کردن اورانیم محلول نقش به سزایی دارند. در این مقاله سعی شده است مطالعه هم سویی در رابطه با سنگ منشا و سنگ میزبان اورانیم رسوبی در منطقه رزگاه صورت گیرد تا در نهایت توده نفوذی نفلین سینیت رزگاه به همراه واحدهای رسوبی اطراف آن از جهت کانی زایی اورانیم رسوبی مورد بررسی قرار گیرد. توده نفلین سینیت رزگاه در شمال غربی شهرستان سراب در استان آذربایجان شرقی در شمال غربی ایران قرار گرفته است که وسعتی در حدود 20 کیلومتر مربع را پوشش داده است. در حاشیه جنوب شرقی آن واحدی ماسه سنگی گسترش یافته است که به عنوان سنگ میزبان احتمالی کانسار اورانیم ماسه سنگی مورد اکتشاف قرار گرفت. پس از بررسی مطالعات صورت گرفته در گذشته و مشاهدات صحرایی، عملیات رادیومتری توده و واحد ماسه سنگی میزبان احتمالی توسط دستگاه سنتیلومتر صورت گرفت که افزایش پرتوزایی حاصل از عناصر رادیواکتیو را در هر دو بخش بویژه بخش های آلتره توده نفلین سینیت رزگاه نشان می داد پس از این مرحله از نقاط با پرتوزایی بالا در توده نفوذی نفلین سینیت و سنگ میزبان احتمالی، نمونه های سنگی برداشت گردید که نتایج حاصل از آن دلالت بر مقادیر بالای اورانیم در سنگ منشا (توده نفلین سینیت رزگاه) و همینطور غنی شدگی این عنصر در سنگ میزبان داشت. با توجه به افزایش پرتوزایی تا 2400 cps در بخش های آلتره توده نفلین سینیتی که محتوای اورانیم بیش از 30 ppm را شامل می شوند و همینطور مقادیر اورانیم 40 تا  154 ppmدر سنگ میزبان ماسه سنگی می توان نتیجه گرفت محتوای اورانیم توده نفلین سینیت رزگاه در طی فرایندهای هیدرودینامیکی و تخریبی به واحد ماسه سنگی میزبان انتقال یافته و در این بخش باعث غنی شدگی اورانیم گردیده است که بررسی گسترش واحد ماسه سنگی میزبان و همچنین عیار اورانیم در بخش های مختلف آن مستلزم عملیات اکتشافی گسترده تری می باشد.

منطقه مورد مطالعه در شمال ایران و قسمتی از آزادراه جدید که بین قزوین- رشت در حال احداث می باشد قرار دارد که به لحاظ عبور از رشته کوه البرز از ایمنی مکانی برخوردار نیست که می تواند باعث ایجاد زمین لغزش و سنگ لغزش در طول آزادراه شود تعدادی از زمین لغزش ها قدیمی، غیرفعال و بقیه جدیدند. در طول آزادراه بین رودبار و رستم آباد 13 زمین لغزش اتفاق افتاده که 6 تا از آن ها قدیمی و بقیه جوان هستند. مرکز مطالعات ما بر روی زمین لغزش های جدیدی است که در روستای گلورز اتفاق افتاده است این زمین لغزش 180 متر طول 170 متر عرض و به طور متوسط 15 متر عمق دارند. زمین لغزش گلورز بر روی رسوبات آبرفتی رودخانه ای اتفاق افتاده است شیب سنگ های قدیمی تر در زیر رسوبات آبرفتی، کنتاکت ضعیف، آبیاری باغ های زیتون در بالا و کانال های آب باران در رسوبات آبرفتی می تواند از پارامترهای مهم ایجاد زمین لغزش باشد. بر اساس مطالعات انجام شده یکی از عوامل زمین لغزش انتخاب شیب 8 قائم و 1 افقی می باشد که با این شیب دیواره های ترانشه در دراز مدت پایدار نمی ماند و در آینده نزدیک موجب ناپایداری مسیر آزادراه می شود همچنین زهکشی در بخش فوقانی می تواند در کنترل لغزش ها موثر باشد.

جدایش و مدلسازی زون های گوناگون کانه زایی و ارزیابی ذخایر و منابع آن ها در کانسارهای پورفیری اهمیت بسیاری دارد. در این نوشتار هدف اصلی، مدلسازی زون های کانه زایی موجود در بخش جنوبی کانسار دالی می باشد. بر اساس نتایج بدست آمده از حفاری اکتشافی در بخش جنوبی این کانسار تاکنون سه زون اکسیدان، انتقالی و نیز هیپوژن در این کانسار وجود دارد. برای مدلسازی بخش جنوبی کانسار نخست اطلاعات 6 گمانه حفرشده در این بخش در یک پایگاه داده ساماندهی شدند. سپس با استفاده از نرم افزار RockWorks14 و تلفیق اطلاعات با داده های زمین شناسی سطحی مدل سه بعدی زون بندی در این کانسار ساخته شد. سپس با استفاده از روش مجذور عکس فاصله میزان منابع مس و طلا در هر سه زون به تفکیک مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشانگر تمرکز بیشترین کانسنگ حاوی مس و طلا در زون هیپوژن می باشد. همچنین زون انتقالی در بخش هایی دارای غنی شدگی مس و طلا می باشد و می توان بخشی از زون انتقالی موجود را بعنوان زون غنی شده سوپرژن معرفی نمود.