پژوهش های اعتقادی کلامی (علوم اسلامی)
سال:1392 | دوره:3 | شماره:12 |تعداد مقالات:7

چکیده فارسی:برخی با توجه به آیاتی از قرآن آزدی عقیده را از جمله آزادی های اساسی انسان در اسلام می دانند، در همین راستا، مجازات بسیار سنگینی که اسلام برای شخص مرتد، در نظر گرفته است را با این آزادی منافات می بینند. در این مقاله به نقد و بررسی آن پرداخته شده است. روش تحقیق در این بحث مرکب از توصیفی و تحلیلی بوده و در جمع آوری اطلاعات از روش کتابخانه ای و از ابزار فیش برداری سود جسته شده است، و در آخر نتیجه گرفته شده که مجازات مرتد از جهت تحقق موضوع و اجرای آن بسیار محدود و تحت شرایط خاص از جمله: عناد داشتن و درصدد تضعیف باورهای دینی بودن انجام می گیرد و نیز فلسفه قتل مرتد به جهت تغییر عقیده او نیست تا منافاتی با آزادی عقیده داشته باشد، بلکه به جهت جلوگیری از پیامدهای مخرب ارتداد از جمله تزلزل عقاید مسلمانان، تضعیف نظام اسلامی، تجاوز به حقوق دیگران و... می باشد. چکیده عربی:البعض یعتقد أن الحریة الدینیة هی احدی الحریات الاساسیه للانسان فی الاسلام وفقا لرأی بعض الآیات القرآنیة، و علی هذا النحو یرون ان العقاب الشدید الذی وضعه الاسلام للمرتد ینافی هذه الحریة، و فی هذا المقال نقد و بحث فی هذا الموضوع. و طریقة البحث فی هذا النقاش مختلط من البحث التوصیفی و التجزیئی و طرق جمع المعلومات قد استفید من المکتبات و کتابة الملاحظات من الکتب المختلفه. و اخیرا قد استنتج بأن معاقبة المرتد من جهة وقوعها و اجرائها محدودة جدا و تخضع لاستیفاء شروط معینة منها: المعاندة و هدفها هو تقویض و تضعیف المعتقدات الدینیة و کذلک الهدف من قتل المرتد هو لیس بهدف تغییر عقیدته لکی لاینافی الحریة الدینیة و انما لتجنب الآثار المرمرة للارتداد منها تزلزل عقائد المسلمین و تضعیف الحکومة الاسلامیة و الاعتداء علی حقوق الآخرین و... الی آخره.

چکیده فارسی:یکی از مسایل جدید کلامی، «رابطه دین و اخلاق» است. این مساله را از زوایای متعددی می توان بررسی کرد. این تحقیق به یکی از ابعاد آن که جنبه کاربردی دارد یعنی تاثیر دین بر اخلاق، می پردازد. این نوشتار با روش مطالعه کتابخانه ای، درصدد رد نظریه ای است که معتقد است دین به ارزش های فرعی (خادم) که حجم عظیم اخلاق را تشکیل می دهند، نمی پردازد. این پژوهش می کوشد نقش های مهم و اساسی دین در حوزه اخلاق و نسبت به ارزش های اصلی و فرعی در سه حوزه «معرفت»، «توجیه» و «معیار» ترسیم نماید. دین درتبیین خوبی و بدی و همچنین ذکر احکام جزیی اخلاقی، عقل را یاری رسانده و اهداف اخلاقی را بیان می نماید؛ تحسین و تقبیح خداوند به عنوان ناظر آرمانی، رفتار اخلاقی را موجه می سازد. دین، قرب و رضایت خداوند را به عنوان معیار نهایی در اخلاق معرفی می کند. همچنین دین در تربیت اخلاقی و توانبخشی، نقش اساسی دارد. چکیده عربی:إن من المسائل الجدیدة المطروحة فی علم الکلام هی «العلاقة بین الدین والأخلاق». حیث یمکن بحث هذه المسألة من زوایا وأبعاد متعددة.و هذا البحث یتناول بعدا واحدا من تلک الأبعاد، والذی یتناول الجانب التطبیقی و العملی، و نعنی به تأثیر الدین علی الأخلاق.و نتطرق فی هذا البحث، و ضمن منهج الدراسات المکتبیة لرد النظریة القائلة أن الدین لا یتناول القیم الجزئیة والتی تشکل حجما کبیرا من الأخلاق.و نسعی من خلال هذا البحث أن نبین الأدوار المهمة و الأساسیة للدین فی مجال الأخلاق و نسبتها للقیم الأصلیة و الجزئیة، و ضمن ثلاث مجالات «المعرفة» و «التبریر» و «المعیار».و ان الدین قد أعان العقل فی توضیح و بیان الأمور الحسنة و السیئة و کذلک الأحکام الأخلاقیة الجزئیة، و عند الله تعالی نری أن التحسین و التقبیح المشرف المثالی علی السلوک الأخلاقی.و یعتبر الدین أن القرب والرضا الإلهی هو المعیار النهائی فی الأخلاق. و کذلک فان الدین له دور أساس فی مجال التربیة.

چکیده فارسی:عصمت پیامبران صرف نظر از اختلافات اندکی که درباره حد و گستره آن وجود دارد، اعتقاد مشترک اکثر قریب به اتفاق فرق کلامی مسلمان و بسیاری از معتقدین به دیگر ادیان الهی است و به همین جهت اهمیت و جایگاه ویژه ای در میان مباحث کلامی دارد. در میان اندیشمندان شیعه نیز متکلمین بزرگ اعم از متقدم نظیر شیخ مفید و یا متاخر نظیر علامه طباطبایی به ابعاد گوناگون این مبحث پرداخته اند. علامه طباطبایی با التزام به براهین عقلی، عصمت از سهو و نسیان و خطا در دریافت و ابلاغ و تبلیغ و تبیین وحی را از لوازم نبوت می شمارد و عصمت از گناه را به پرهیز از ترک واجب و انجام حرام، یعنی فعلی که مخالف مقام بندگی و مولویت حضرت حق باشد، معنا می کند. ایشان نفی خطا و اشتباه در ادراکات حسی و علوم اعتباری و تشخیص صلاح و فساد امور تکوینی را خارج از حوزه عصمت پیامبران می داند و لذا برهانی هم بر آن اقامه نمی کند. و اما شیخ مفید با برتر دانستن عصمت پیامبر اکرم (ص) از سائر پیامبران، به عصمت آن حضرت از مطلق سهو و نسیان و کبیره و صغیره عمدی و سهوی، از اول تولد تا هنگام مرگ قائل است و برای سایر پیامبران به جز رسول اکرم (ص) صغیره غیرعمد که موجب سبکی فاعل نشود را تا قبل از رسالت ایشان جایز می داند.این مقاله قصد دارد با روش کتابخانه ای و بر اساس تحلیل محتوا به تبیین و مقایسه دیدگاه و براهین این دو اندیشمند در باب عصمت پیامبران بپردازد و مهمترین دستاورد مقاله نشان دادن اتفاق نظر دو متکلم گرانقدر در عصمت مطلق جمیع انبیا در حوزه مربوط به وحی و رسالت و در دوران نبوت ایشان و اختلاف نظر آنها در امور خارج از حوزه رسالت و دوران قبل از نبوت است. چکیده عربی:(بما أن) عصمه الأنبیاء - بغض النظر عن الخلافات الیسیره فی حدودها و شمولها - من المشترکات الإعتقادیه بین أصحاب النحل الکلامیة الإسلامیة - أکثرهم بل الأغلبیه الساحقه - من جانب و بینهم و بین کثیر من تابعی الأدیان الإلهیة الأخری فلذلک یعتبر هذا المبحث من أهم المباحث الکلامیه ویتبوؤ مکانا بارزا فیها. فمن بین محققی الشیعه قام کبارمتکلمیهم - من المتقدمین کان کالشیخ المفید أو المتأخرین کالعلامه الطباطبائی - بالبحث حول الموضوع و عنوا بجوانبها المختلفه.فالعلامه الطباطبائی معتمدا علی البراهین العقلیه یری أن العصمه عن السهو و النسیان و الخطأ فی مجال تلقی الوحی و التحفظ علیه و المصونیه فی مقام الإبلاغ و التبیین ممایستلزمها النبوه فهویفسرالصیانه عن المعصیه بالتجنب عن ترک الواجب أو إرتکاب الحرام (بمعنی التجنب عماینافر عبودیه العبد و مولویه الرب) و حیث إنه یری الخطأ و الغلط فی الإدراکات الحسیه و العلوم الإعتباریه و التمییز بین الصلاح و الفساد فی الامورالتکوینیه خارجا عن نطاق عصمه الانبیاء (و بالأحری عن موضوع البحث) فلایقیم علیه برهانا.و أما الشیخ المفیدإضافه الی إعتقاده بأن عصمه الرسول الأعظم (ص) أعلی درجه و أفضل ممن سواه من الأنبیاءالعظام یظهر منه مصونیته (ص) مطلقا عن السهو و النسیان و الإمتناع علیه إرتکاب المعصیه کبیره کانت أو صغیره، عمدا کانت أو سهوا من لدن ولادته حتی وفاته و لکنه یجوز بعض المعاصی الصغیره علی غیر عمد - ممالایستخف فاعله - علی الأنبیاء سوی الرسول الأعظم قبل بعثتهم (ع).فهذه المقاله بناء علی الأسلوب المکتبتی و تأسیسا علی تحلیل المحتوی بصددالتبیین و المقارنه بین وجهات النظرلهذین العالمین و البراهین لکل واحد منهما علی عصمه الأنبیاء (ع) و من أهم النتایج التی وصلت إلیهاالمقاله هی الإبانه عن إتفاق المتکلمین کلیهما فی الرأی فی عصمه الأنبیاءأجمعین فی مجالات المعنیه بالوحی و الرساله فی زمن نبوتهم (ع) من جانب و إختلاف وجهه نظرهما فی الامورالخارج عن إطارالرساله و فی ما قبل النبوه من جانب الآخر.

چکیده فارسی:از اهم مباحث الهیاتی حد معرفت انسان نسبت به حق سبحانه است آیا انسان به ساحت قدس ربوی و الوهی رهیافتی دارد و در صورت رهیابی معرفتی انسان به بارگاه الهی و با عنایت به مراتب ذات و اسما و صفات خداوندی، معرفت انسان به کدامیک از این مراتب تعلق می گیرد و آیا معرفت انسان نسبت به مقام الوهی از نوع علم حصولی است یا حضوری؟در این راستا هر یک از دو اندیشمند مورد نظر یعنی ابن سینا و ملاصدرا در عین اشتراک در مواردی چند، چون عدم امکان اکتناه ذات دیدگاه های خاصی نسبت به میزان امکان معرفت انسان به حق ارائه نمودند که ما در این نوشتار با روش توصیفی، تحلیلی در مقام تقریر و نقد آراء آنان بوده نظر مختار را با استفاده از نظرات آنان به نحو مستدل تبیین خواهیم نمود. چکیده عربی:من اهم المباحث الالهیات میزان معرفة الانسان بالنسبة الی الحق سبحانه و بالتالی تطرح الاسئلة الاتیة هل یمکن للانسان معرفة الحق جل و علی؟ و ما حد معرفة الانسان بالنسبه الی الله سبحانه اهی منحصره بالنسبه الی الاسماء و الصفات فی مقام الاحدیة الوصفیة او الواحدیة او یمکن له ان یخطوخلوة و یصل الی صقع الذات؟و علی ضوء ذلک هل یکون معرفة الانسان هذه بنحو الحصولی او الحضوری الشهودی؟و وافق صدرالمتألهین مع ابن سینا فی جل المطالب فی هذا الباب و عدم امکان المعرفة بکنه ذاته تعالی و لکن لکل واحد منهما مختصات لیس للآخر و علینا ان نتحری بمنهج التوصیفی و التحلیلی، فی هذا المقام لنصل الی رأی المختار بعد النقد و التحلیل بعون الله تعالی.

چکیده فارسی:اولین اصل از اصول دین مسلمانان توحید است. یکی از فروع آن توحید عبادی است. وهابیت به عنوان یک جریان انحرافی از اسلام با علم کردن مساله توحید و تفسیر انحصاری جاهلانه، به بسیاری از مسلمانان نسبت شرک می دهند. یکی از بارزترین مسائلی که دستاویز این جریان بوده و آنرا در تعارض با توحید عبادی می دانند «توسل» است. وهابیت به جز توسل به دعای نبی در زمان حیات و قیامت، مابقی وجوه توسل را شرک می دانند. حال سوال اینست که آیا این عقیده وهابیت در بین سایر فرق اسلامی عمومیت دارد یا تنها منحصر به خود آنهاست؟ اکثر فرق اسلامی بسیاری از وجوه «توسل» را قبول دارند. از جمله این فرق، دیوبندیه است. تبیین «توسل»، سازگاری آن با توحید، مشروعیت و عمق التجای مسلمین بدان، مساله مهمی است که در این مقاله با بررسی آن در قلمرو اندیشه و سیره علمای دیوبندیه در نمایاندن بطلان عقاید وهابیت گام برداشته می شود. دیوبندیها ضمن برائت از عقاید وهابیون وجوه مختلف «توسل» مانند توسل به ذات و مقام پیامبر و صالحین، شفاعت، طلب دعا از پیامبر در دنیا، قبر و قیامت، طلب دعا از صالحین در زمان حیات و نیز بعد از مرگشان، زیارت قبر انبیاء و اولیاء، تبرک، شفاء و تکریم قبور و قبه ها را قبول دارند. اهمیت کلی این نوشتار اینست که تلاش وهابیت برای تعمیم افکار و عقاید باطل خود بر کل اهل سنت با ادعای مرجعیت فکری داشتن برای آنها با هدف انحراف فکری به سمت هدف دلخواهشان را، با چالش مواجه ساخته و انزوای عقیدتی آن ها را نشان می دهد. چکیده عربی:اول اصل من اصول دین المسلمین التوحید و التوحید فی العبادة من فروعه. الوهابیة التی تکون فرقة انحرافیة من الاسلام تنسب الشرک الی اکثر المسلمین بالاهتزاز علم التوحید علی الرماح و تفسیر انحصاری جاهلی منه. التوسل احدی المسائل المبرزة التی تکون آلة ید هذه الفرقة و تحسبها معارضة للتوحید فی العبادات. تحاسب الوهابیة وجوه التوسل الشرک غیر التوسل الی دعاءالنبی فی حیاته و فی القیامة. سؤالنا فی هذا المقال هل هذه عقیدة الوهابیة تعم فی سائر الفرق الاسلامیة ام لا بل تخصها؟ اکثر الفرق الاسلامیة تجوز اکثر وجوه التوسل. من هذه الفرق الدیوبندیة. تبیین التوسل، عدم معارضته للتوحید، مشروعیته و عمق التجاءالمسلیمن به مسألة هامة التی بدراسته فی اطار فکر و سیرة العلماء الدیوبندی اختطی فی اظهار بطلان عقائد الوهابیون. یجوز الدیوبندیون مع البرائة من عقائد الوهابیین وجوه مختلفة التوسل کالتوسل الی ذات و جاه النبی و الصلحاء، الشفاعة، الاستغاثة من النبی فی حیاته و قبره و عندالقیامة، الاستغاثة من الصالحین فی حیاتهم و بعد مماتهم، زیارة قبر الانبیاء و الاولیاء، التبرک، الشفاء، و تکریم القبور و قبتهم. تخریب جهد الوهابیون لتعمیم افکارهم و عقائدهم علی جمیع اهل السنة مع ادعاء مرجعیة فکرهم لتحریفهم الفکری الی اهدافهم، و اظهار عزلتهم الاعتقادیة فائدة کلیة لهذاالمکتوب.

چکیده فارسی:فهم و برداشت از قرآن، در طول تاریخ تفسیر گرفتار دو رویکرد نادرست بوده است: نخست تاویل گرایی بی ضابطه و بر داشت های باطنی که هیچ ارتباطی با ظاهر قرآن نداشته و دیگر جمود بر ظواهر کتاب وسطحی نگری و عدم تعمق در آیات الهی که به تعطیل شدن عقل در مقام فهم قرآن انجامید. رویکرد سوم در بر داشت از قرآن، شیوه اهل بیت علیهم السلام می باشد که در فهم و برداشت از قرآن هم باید به ظواهر الفاظ قرآن و معانی ظاهری آن توجه داشت و هم تلاش کرد تا به معانی باطنی آن رسید.در این مقاله پس از طرح هر یک از سه دیدگاه کلامی فوق، ادله ای که بدان استدلال شده است به تفصیل بیان شده و سپس ضمن نقد دو دیدگاه نخست، دیدگاه سوم که دیدگاهی جامع و شیوه عملی و قولی پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام می باشد با ادله متقن اثبات و مورد تاکید قرار گرفته است. چکیده عربی:تأثر فهم القرآن فی طول التاریخ بطرقتین غیر صحیحین؛ الاول الاعتماد علی التأویل الصرف من غیر معیار و ظابطة، و الاخذ بالبواطن التبی لاصلة لها بظواهر القرآن الکریم و تأثر فهم القرآن ایضا بالجمود علی ظواهر القرآن والسطحیة و عدم التعمق فی الآیات الالهیة، حتی انجر الی تعطیل العقل فی مقام فهم القرآن الکریم.اما الطریقة الحیحة فی فهم القرآن هی طریقة مدرسة اهل البیت علیهم السلام التی اعتمد فی فهم والاخذ بالقرآن، علی التوجه الی ظواهر الفاظ القرآن والمعانی الظاهریة والامعان الی الوصول الی المعانی الباطنیة حسب الضوابط و المناهج الدینیة والروائیة.یطرح فی هذا البحث العلمی کل من الآراء الثلاثة المذکورة، والتوجه الی الادلة التی یتمسک بها اصحاب هذه الآراء، ثم یفند ادلة الرأیین الاولین و یختار الرأی الثالث المطابق لمدرسة اهل البیت علیهم السلام التی هی مطابقه لسیرة النبی (ص) و اهل البیت علیهم اسلام قولا و عملا، و یؤتی لهذا الرأی الثالث الادلة القطعیة بالاسلوب العلمی الجامع للنظریة المختارة.

چکیده فارسی:از جمله معتقدات اساسی ادیان خصوصا ادیان توحیدی و بالاخص دین مبین اسلام مساله عصمت است. اصل این مساله چندان جای بحث و بررسی ندارد، لکن محدوده آن و تعریفی که از آن ارائه می شود محل نقص و ابرام است. در این میان ارائه دیدگاه هایی که به محدود کردن عصمت می انجامد جای تامل داشته و جلب توجه می نماید. یکی از این نظریه ها به سهو النبی (ص) مشهور است.پژوهش پیش رو بر آن است که با بررسی معنای لغوی و اصطلاحی عصمت و ارائه مفهومی روشن و جدید برای عصمت، و هم چنین طرح دلایل عقلی و نقلی عصمت از سهو و فراموشی پیامبر (ص)، دیدگاه سهو النبی (ص) را از نظر تاریخی و روایی و نیز نظریه اسهاء را بررسی کند و نتایج موشکافانه تری از این مبحث مهم دینی را پیش روی شیفتگان حقیقی دین الهی قرار دهد. از این رو با دقت و تامل در مساله عصمت و سهو النبی (ص) در این پژوهش، به اهمیت و ضرورت بیشتر بحث واقف خواهیم شد؛ که با روش کتابخانه ای و شیوه توصیفی و تحلیلی به سوالات پژوهش پرداخته و آنها را مبین ساخته است. چکیده عربی:العصمة من معتقدات الاساسیة للادیان خصوصا الادیان التوحیدیة وبالاخص دین الاسلام المبین، و من الواضح ان اصل مسئلة العصمة لیس فیها شک ونقاش، و لکن النقاش وقع فی محدودیة العصمة و التعاریف الذی عرف العصمة بها، و فی هذا الاطار طرحت آراء حول العصمة التی هی محل تأمل ونقاش منها التی اشتهرت بنظریة سهو النبی (ص).اعتمد هذا البحث العلمی علی طرح واضح لمعنی اللغوی و الاصطلاحی للعصمة، و ارائة مفهوم جدید للعصمة، و ذکر الدلائل العقلیة و النقلیة لعصمة النبی (ص) بشکل مطلق و بالاخص من السهو و النسیان.و کذلک یطرح فی هذا البحث نظریة العصمة من الناحیة التاریخیة والروایة و کذا نظریة الاسهاء المزعومة و یتخلص بنتائج دقیقة فی هذا المجال حتی ینکشف الحق لرواد العلم و کشف الحقائق للقراء الکرام.ولابد من الذکر ان هذا البحث العلمی اعتمد علی الطریقه المکتبیة و التحلیل العلمی للآراء و النظریات و التخلص بنتائج دقیقه فی نهایة المطاف حول نظریة العصمة بالخصوص نظریه سهو النبی (ص).