پژوهش های اعتقادی کلامی (علوم اسلامی)
سال:1393 | دوره:4 | شماره:13 |تعداد مقالات:8

چکیده فارسی:فرقه زیدیه از جمله انشعابات و دسته بندی های درونی تشیع است که در آغازین سال های سده دوم هجری ظهور کرد. و بنابر زمینه ها و عوامل خاص سیاسی، اجتماعی راه خود را از ائمه اثنی عشر جدا ساخته و در طی زمان تبدیل به گروهی با عقاید کلامی، فقهی ویژه و متمایز از دیگر فرق تشیع شد. زمینه های نخستین جدایی تفکز زیدیان ازامامت مستمر شیعه اگر چه به ما قبل از قرن دوم می رسد، اما جدایی دینی و تاریخی این گروه را می توان در نیمه نخست قرن دوم هجری و بعد از قیام زید بن علی بن الحسین و عصر صادقین علیهم السلام علیه خاندان اموی داشت.بررسی چگونگی، زمینه ها و عوامل سیاسی و فرهنگی انشعاب این گروه از پیکر تفکر امامیه و پاره ای از نتایج تاریخی آن، موضوع این نوشتار است که با استناد به منابع اصلی و کهن سامان یافته است.   چکیده عربی:الزیدیة من الفرق الشیعیة التی ظهرت فی مطلع القرن الثانی و انفصلت من الإمامیة لبعض الخلفیات و العوامل السیاسیة و الإجتماعیة. و تبدلت إلی فرقة ممتازة فی الکلام و الفقه فی مر التاریخ. الخلفیات الأولی لإنفصال الزیدیة من الإمامیة ترجع إلی الإمامة المستمرة الإمامیة و لکن إنفصال التاریخی و الدینی یرجع فی منتصف الأول للقرن الثانی بعد قیام زید الشهید و عصر الصادقین.موضوع هذه المقاله دراسة کیفیة الخلفیات و العوامل السیاسی و الثقافی لإنفصال الزیدیة من الإمامیة و نتایجه وتقومت هذه المقاله بالإقتباس من المتون القدیمة و الأصلیة.

چکیده فارسی:بررسی «کتاب مقدس» از موضوعات چالشی و مهمی است که امروزه، به ویژه با گسترش تبلیغات مسیحی، بسامد ابتلای بالایی یافته است و شایسته می نماید تا از منظر فقهی، بازکاوی گردد. مع الوصف، برای آنکه داوری فقهی در این مساله، قرین دقت گردد، ضروری است تا پاره ای از مباحث الهیاتی درباره کتاب مقدس نیز روشنی یابد. لذا، تبیین آیات تورات و انجیل، و نیز دیدگاه آن درباره برخی مباحث کلامی مانند «خداوند» و «پیامبران» مطمح نظر قرار گرفت و سپس، ماهیت و جایگاه «عهدین» از نگاه و داوری قران کریم در یک مقطع، قرین نقادی آن از منظر صاحب نظران الهیات در غرب اندیشه ها گردیده است. از دیدگاه فقهی نیز، با نقد مدعای برخی محققان مبنی بر عدم صدق کتب ضلال بر این مجموعه، به نقد استدلالی آن پرداخته می شود. بنابراین، به سبب ماهیت خاص نوشتار حاضر، روش خاصی، بر این پژوهش سایه افکنده است؛ البته، با این تفاوت که در مباحث موضوع شناسی، مباحث کلامی، نقش پایه ای و نخستین را داراست. رهاورد پژوهش آن است که با توجه به قرائن و شواهد موجود، به ویژه تناقضات درونی که مورد اعتراف دانشمندان الهیات غربی است، کتاب مقدس، فاقد عصمت لفظی، و نوشته ای برساخته و بشری است و از نظر فقهی نیز با توجه به مضامین غیر حقیقی که درباره خداوند و پیامبران در آن وجود دارد، بسان کتب ضلال محسوب شده و حرمت حفظ آن در معنای عام خود، شامل هر نوع فعالیت و برنامه ای است که در راستای ماندگاری و احیای آن تلقی گردد.   چکیده عربی: دراسة الکتاب المقدس من الموضوعات المهمة التی اصبحت الیوم و لاسیما بعد انتشار الدعایات المسیحیة من المسائل الابتلائیة التی تستحق اعادة النظر فیها من الناحیة الفقهیة، ولاجل ان تصطحب النظرة الفقهیة شیئا من الدقة فمن الضروری توضیح قسما من المباحث الکلامیة المرتبطة بالکتاب المقدس.لذا فان تفسیر ایات التوارة و الانجیل وبیان رؤیتهما تجاه بعض المباحث الکلامیة المتعلقة بالباری عز وجل والانبیاء اصبح الیوم محطا للانظار، یتعرض هذا المقال فی قسم من ابحاثه الی حقیقة ومکانة (التوارة والانجیل) بحسب تقییم القران الکریم ووجهة نظره، و کذلک مناقشته من وجهة نظر الکلامیین الغربیین.وتتعرض هذه الدراسة من الناحیة الفقهیة الی النقد الاستدلالی من خلال مناقشة دعوی بعض المحققین المبتنیة علی اساس ان کتب الضلال لا تنطبق علی هذین الکتابین. وبناء علی هذا فحیث ان حقیقة هذا المقال فقهیة فالصبغة الفقهیة الخاصة المتداولة هی التی تطغی علی هذه الدراسة وبطبیعة الحال مع فارق هو ان المباحث الکلامیة لها الدور الاساسی والاولی فی تشخیص الموضوعات.محصل هذه الدراسة هی انه مع الالتفات الی القرائن والشواهد الحالیة، لا سیما التناقضات الداخلیة التی یعترف بها الکلامیون من علماء الغرب، ان الکتاب المقدس یفتقد العصمة اللفظیة و هو کتاب مؤلف من کلام البشر، وهو یعد من الناحیة الفقهیة نظرا لوجود المسائل المزیفة بشان الله والانبیاء من جملة کتب الضلال.

چکیده فارسی:هدف پژوهش حاضر، تحلیل رابطه جهت گیری مذهبی و وفاداری سازمانی در میان کتابداران کتابخانه های دانشگاهی مستقر در شهر کرج است. روش پژوهش پیمایشی و ابزار پژوهش پرسشنامه های جهت گیری مذهبی و وفاداری سازمانی است. جامعه پژوهش شامل 108 کتابدار است که کلیه آن ها به پرسشنامه ها پاسخ دادند. در تحلیل داده ها از آزمون همبستگس پیرسون برای تعیین روابط بین متغیرها استفاده شد. یافته های پژوهش نشان داد که میان جهت گیری مذهبی بیرونی و وفاداری سازمانی رابطه معنادار معکوسی وجود دارد. میان جهت گیری مذهبی درونی و وفاداری سازمانی نیز رابطه معناداری مشاهده شد که این رابطه مستقیم است. بر اساس سایر یافته ها، شاخص هایی که بیشترین میانگین را به دست آورده اند، در جهت گیری مذهبی بیرونی، «نماز خواندن به خاطر کسب حمایت و آرامش»، در جهت گیری مذهبی درونی، «حس کردن حضور خداوند در زندگی» و در وفاداری سازمانی، «خواسته درونی برای ادامه همکاری با کتابخانه» بود.   چکیده عربی:من اهداف هذا المقال، تحلیل رابطة الاتجاه المذهبی و التعهد الاداری عند الموظفین الذین یستغلون فی المکاتبات المستقرة فی بلدة کرجطریقة الوصول الی هذه الرابطة هی انتشار الاسئلة بین الموظفین الغاملون فی المکتبات، و قد اجاب علی هذه الاسئلة 108 موظف.النتائج الحاصلة من هذا التحقیق هو وجود رابطة خاصة بین التجاه المذهبی و التعهدالوظیفی فی الادارة، من انتائج الحاصلة الظوهرالدینیة مثلأ اجاب الموظفین بان الصلاة تأثر فی حصول الارتیاح، و من ناحیة المذهبیة یحس الانسان بحضور الله فی حیاته الاجتماعیة، و من الناحیة الوظیقة الاداریة، یحس الانسان باستدامة وظیفتة فی المکتبة و استمرار عمله فی الجامعة.

چکیده فارسی:عرفان و تصوف مکتبی است که مانند بسیاری از مکاتب، بدنبال شناخت حقیقت وجود و ذات لایزال الهی است، با این تفاوت که مبدأ و منشأ اندیشه های صوفیانه، دین مبین اسلام و وحی و حدیث و روایت است.در اندیشه های محوری عرفان، انسان کامل از ارکان حائز اهمیت بشمار می رود که مظهر تجلی صفات الهی، آگاه از اسرار هستی، واسطه فیض پروردگار و جامع کمالات الهی است که با القاب و عناوینی مانند: قطب، مرشد، جام جهان نما، ولی، خلیفه خدا، چشمه حیات، خضر و ... نامیده شده است.حکیم نظامی ضمن نگرش فلسفی وار به جهان هستی و آشنایی با حکمت نو افلاطونی و اشراقی، با کاربرد اصطلاحات صوفیانه مانند: عشق، باده، خرابات، ساقی و دیگر تعابیر عرفانی در منظومه های خود، موجب شده که او را متمایل به تفکرات عارفانه بشمارند.در تعابیر حکیم گنجه، انسان کامل، همان خلیفه الله، قطب، خضر، ولی، آیینه، آب حیات و ... است که شباهت و اشتراک فراوان با تعابیر اهل تصوف دارد. در این مقاله به تبیین نگاه نظامی به انسان کامل و تقارن اندیشه های او با تفکرات عارفانه و صوفیانه به شیوه توصیفی تحلیلی و ابزار کتابخانه ای پرداخته شده است.   چکیده عربی:علم العرفان و التصوف مثل باقی العلوم، یسعی فی معرفة حقیقة الوجود، و ذات الازلیة الالهیة، ویعتمو مبدأ نظریة الصوفیة علی دین الاسلام و الوحی و الحدیث.تتأصل نظریه العرفائ علی معرفة الانسان الکامل الذی هو مظهر لتجلی الصفات اللهی، و ایضا معرفة اسرار الکون، و واسطة الفیضی الالهی، و الذی جامع لکمالات الالهیة، الذی یعرف هذا الانسان الکامل بالقاب مقددة عند العرفاء، کالقطب، و المرشد، و الولی، و خلیفة الله، و عین الحیاة و الخضر و مال القاب غیرها.الحکیم النظامی ضمن اطار النظریة الفلسفیة له لعالم الکون، و التعرف علی حکمه الافلاطونیة الحدیثة، و الاشراقیة، استخدم الاصطلاحات العرفانیة فی هذا المجال و مال الی الفکر العرفانی، کالعشق، و الکأس، و الخمرة و... و استخدم هذه الکلمات فی نظریة العرفانیة.یظهر من کلمات الحکیم النظامی انه مال الی نظریة اهل التصوف هذه الکلمات هی:الگنجة، و الانسان الکامل الذی هو خلیفة الله، و القطب، و الخضر، و «لولی» و المرآة، و ماء الحیاة و غیرها من الکلمات التی تسعمل عند اهل التصرف.فی هذا التحقیق لجاء کاتب السطور الی بیان نظریة الحکیم النظامی، و تعریف الانسان الکامل و تقارن نظریاته مع تفکرات العرفائ و الصوفیة.

چکیده فارسی:کلام الهی از سویی به بحث از ماهیت وحی و شیوه سخن خدا با انسان و از دیگر سو به رابطه حق با خلق و آفرینش آنها که با عنوان «کلمات خداوند» از آنها یاد شده، ارتباط می یابد.به لحاظ تاریخی اولین تاکید بر این مفهوم، تحت عنوان «لوگوس» یا «کلمه» در یونان و در اندیشه هراکلیتوس اتفاق افتاده که گویا، با توجه به ابهامی که در اندیشه او وجود دارد، آن را به معنای اصل عقلانی حاکم بر جهان و یا شاید «خدا» به کار برد. پس از وی، افلاطون نیز هرچند بدون تاکیدی خاص بر این واژه آن را در معنای عقل الهی مورد استفاده قرار داده است. رواقیان با تاکید بیشتر بر مفهوم لوگوس و احتمالا به پیروی از هراکلیتوس، لوگوس را اصل هر عقلانیت، عقل الهی و همسان با خدا پنداشتند. در حدود سال های نخستین میلادی این مفهوم در افلاطونیان میانه و بیش از همه در فیلون یهودی اسکندرانی تاثیر گذارد، به گونه ای که در اندیشه او نقش محوری یافت و واسطه میان خدا و جهان، قدرت برتر خداوند و نمودی از وجود مطلق شد. تاثیر مکتب فیلون به همراه تاثیر اندیشه های رواقی و غیره را می توان در برخی مسیحیان اولیه و نیز در انجیل چهارم و یا نامه های پولس مشاهده کرد. در اینجا مسیح همان لوگوس و یا کلمه الهی است که از طریق او همه چیز خلق شد و سرانجام پس از منازعات آریوسی، ازلیت و نامخلوق بودن آن، باور عمومی مسیحی گشت. این منازعات در باره مخلوق یا نامخلوق بودن کلمه یا لوگوس، به همراه زمینه های موجود در اندیشه اسلامی، بعدها احتمالا زمینه را برای طرح حادث یا قدیم بودن کلام الهی و یا قرآن، فراهم ساخت و منتهی به دیدگاه های گوناگونی شد که از آن میان می توان به دیدگاه های معتزله، اشاعره و دیدگاه ویژه ابن کلاب اشاره کرد.   چکیده عربی:البحث عن الکلام الالهی تارة من جهة ماهیة الوحی و کیفیة کلام الله مع الانسان و تارة من ناحیة رابطة الحق مع الخلق، و خلق الاشیاء بعنوان «کلمات الله».من الناحیة التاریخیة اول من طرح هذه المفهوم هو هرا کلیتوس فی الیونان تحت عنوان «لوگوس» او «الکلمة»، و لکن کانت هذه النظریة مبهمة فی الغایة استعمل هذا المعنی بعنوان الاصل العقلائی الحاکم علی العالم او علی «الله» تعالی.ثم بعده قام افلاطون بصورة النظریة الاولیة و اطلق هذا المعنی علی العقل الالهی.ثم بعد ذالک اکد الرواقیون علی مفهوم «لوگوس» و لعله اقتدی من هرا کلیتوس، فقالو ان لوگوس اصل کل عقلانیة، و عقل الهی و متحد مع الله تعالی.و من ثم فی السنین الاولی من المیلاد تطور هذا المفهوم عند اتباع افلاطون و کان التأثیر الاکثر عند فیلون الیهودی الاسکندرانی، بحیث کان هذا المعنی هو المحور الاساسی فی نظریته، و قد جعل هذا المفهوم هو الواسطة بین الله و العالم، و کذلک جعل هذا المعنی هو القدرة العظمی للله و علامة للوجود المطلق لله تعالی.تأثیر المسیحین الاوائل و کذلک الانجیل الرابع من رسائل پولس من مکتب الرواقی و غیره، نتیجة هذا التأثیر کان اطلاق کلمة المسیح و ارادة لوگوس او کلمة الله منه، الذی خلق من هذا الطریق جمیع الاشیاء، ثم بعد هذا النظور وقع النزاعات الآریوسیة، و الازلیة، و عدم المخلوقیة، عند اکثر المسیحین.هذه النزاعات التی دارت عند المسیحیین فی کون الکلمة او لوگوس، مخلوق او غیر مخلوق، ساهم فی وقوع النزاع عند المسلمین فی خلق القرآن و الکلام الالهی و انها حادث ام قدیم، انتها هذه المنازعات الی طرح عدة نظریات فی عند المسلمین کالنظریة المعتزلة و الاشاعرة و ابن کلاب و غیرهم.

چکیده فارسی:شخصیت منتظر و فرهنگ انتظار از جمله مسائل بسیار مهم و اساسی در منظومه معرفتی دینی خصوصا اسلام است؛ شناخت این شخصیت و ویژگی های آن با نگاه خاص عرفانی که در نزد عرفای مسلمان مطرح شده است، فرهنگ خاصی را به همراه خود دارد و کارایی انتظار را دارای نقش فوق العاده می کند. در آثار امام خمینی (ره) که خود شخصیتی جامع در حوزه اسلامی و اجتماعی است، شخصیت منتظر که به عنوان خلاصه اوصیاء و خاتم آنان مطرح بوده و انسان کامل می باشد، به شکل بدیع و با ویژگی های منحصر بفرد مطرح شده است، خصوصا در آثار منظوم ایشان؛ در نوشتار پیش رو و با نگاهی عرفانی و با رویکردی کارکردگرایی به مساله مهدویت و انسان کامل در اشعار عرفانی امام خمینی (ره) پرداخته و با شیوه توصیفی تحلیلی و روش کتابخانه ای به صورت جامع این بحث واکاوی شده است.   چکیده عربی:من المسائل المهمة و الاساسیة فی الاسلام بالخصوص فی نطاق المعرفة الدینیة فی الاسلام معرفة المنتظر و ثقافة الانتظار.معرفة شخصیة المنتظر و خصائص من منظار العرفانی عند عرفاء الاسلام لها مکانتها الخاصة و تظهر هذه المکانة فی النتائج العملیة للمنتظرین. و لما نراجع تراث الامام الخمینی (ره) الذی هو کان من ابرز الشخصیات الاسلامیة و الاجتماعیة نری انه بشکل بدیع یعرف، شخصیة المنتظر بانه و خلاصة الاوصیاء و خاتم الانبیاء و الانسان الکامل.خصوصا اذا راجعنا الآثار المنظومة و الاشعار العرفانیة للامام الخمینی (ره).و نحن نتعرض فی هذا المجال بالنظرة العرفانیة و الآثار العملیة، الی مسئلة المهدویة و الانسان الکامل فی اشعار العرفانیة للامام الخمینی (ره) بصورة جامعة و نظر دقیق انشاء الله تعالی.

چکیده فارسی:عرفای بزرگ اسماء و صفات الهی را به اسماء عام الحکم و غیر عام الحکم و همچنین به اسماء ذات، اسماء صفات و اسماء افعال تقسیم کرده اند، اسماء ذات خود به هویت مطلقه و اسماء حسنی تقسیم می گردند. اسماء مستاثره اسمائی هستند که مظهر و تجلی در خارج از ذات ندارند و منطوی در ذاتند.صفات الهی نیز به ایجابی و سلبی تقسیم می شوند که به ترتیب عبارتند از: 1- حیات، 2 وجوب و 3 قیومیت و 4- مثل غنی، 5 قدوسیت و 6 سبوحیت.و صفات سلبیه صفاتی هستند که نقص در آن می باشد که از شأن حق تعالی به دور است مانند: ظلم، جهل.و امهات اسماء عبارتند از 1- حیات 2- قدرت 3- علم 4- اراده 5- سمع 6- کلام و عرفا صفات جمال را به ذات و صفات جلال را بالعرض خوانده اند. مقاله حاضر با بهره گیری از مطالعات کتابخانه ای و استفاده از مطارحات عرفای بزرگ اسلامی به تنقیح مباحث اسماء و صفات الهی پرداخته و مجهولاتی در این خصوص را پاسخ داده است.   چکیده عربی:ینقسم کبار العرفاء الأسماء و الصفات الإلهیه إلی عامة الحکم و غیر عامة الحکم، و کذلک یقسمون الأسماء إلی أسماء الذات و أسماء الصفات و أسماء الأفعال. و تنقسم أسماء الذات إلی الهویة المطلقة و الأسماء الحسنی و الأسماء المستأثره هی الأسماء التی لیس لها مظهر و تجل خارج الذات بل هی داخلة فی الذات.و تنقسم الصفات الإلهیة إلی إیجابیة و سلبیة، و هی علی النحو الآتی بالترتیب: 1- الحیاة، والوجوب، و القیومة و 2- الغنی والقدوس و السبوح، و هذه الإیجابیة. و السلبیة مثل: الجهل و الظلم و... و أمهات الأسماء هی عبارة عن: 1- الحیاة، 2- القدرة، 3- العلم، 4- الإرادة، 5- السمع، 6- الکلامو قد عد العرفاء صفات الجمال صفات بالذات و صفات الجلال صفات بالعرض