سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال:1392 | دوره:6 | شماره:4 (پی در پی 22) |تعداد مقالات:21

این نوشتار درصدد تبیین سبک اشعار دینی نیمه دوم قرن دهم هجری است. برای دست یافتن به سبک این دوره، اشعار شاعران از نظر مختصات فکری در چهار مبحث زیر بررسی گردید:الف. اعتقادات کلامی شیعه: با تکیه بر بحث شفاعت، امامت، قضا و قدر و جبر و اختیارب. اشعار منقبتی: نعت و ذکر فضایل معصومین (علیهم السلام) و هدف شاعران از سرودن اشعار ولاییج. تقید به شریعتد. فلسفه و عرفان: واکاوی نشانه های عرفانی و فلسفی در اشعارمختصات ادبی در سه شاخه؛ علم بیان در چهار مبحث تشبیه، استعاره، کنایه و مجاز، علم معانی و علم بدیع مطالعه گردیده و میزان فصاحت اشعار بررسی شده. مختصات زبانی اشعار نیز مد نظر بوده اند.در این مقاله به نوآوریهای شاعران و بسامدهای به دست آمده از این مطالعات میپردازیم.

ادبیات فارسی آیینه تمام نمای اندیشه های بلند و مضامین و معانی ظریف و لطیف شاعران و نویسندگان پارسیگوست. سوگ یکی از این مضامین ظریف وبسیار مهم در شعر فارسیست که از دیرباز مورد توجه گویندگان بوده. سوگواری و عزاداری در شعر شاعران زبان فارسی قابل بررسیست. در این مقاله سعی کرده ایم که ابتدا ببررسی پیشینه سوگ در ایران و سپس به انواع سوگ و مصادیق آن در شعر شاعران فارسی زبان تا قرن ششم بپردازیم. بعبارت دیگر میخواهیم پاسخگوی این سوال باشیم که آیا شاعران دوره مذکور در شعر خود بموضوع سوگ توجه داشته اند یا نه ؟ اگر داشته اند کدام نوع بیشتر مورد توجه بوده؟برای بررسی موضوع مورد نظر از منابعی که به این موضوع اشاراتی داشته اند و همچنین از اشعار رودکی، کسائی، فرخی، عنصری، منوچهری، ناصرخسرو، انوری، نظامی و خاقانی استفاده شده است.

صاحبنظران قدیم و جدید، عموما شعر را کلامی مخیل دانسته اند که عنصر خیال جزء لاینفک آن است. آنها در تعریف خود از خیال انگیزی شعر، غالبا بر بکارگیری شگردهای بیانی چون تشبیه، استعاره، مجاز و ... بعنوان ابزار تصویرساز و موجد صورخیال تاکید کرده اند؛ حال آنکه در اشعار شاعران معاصر و گذشته، نمونه های فراوانی میتوان به دست داد که شعر از صورخیال در معنی متداول در میان ادبا عاری است؛ اما خیال انگیز مینماید وبا خواندن آن، عواطف خواننده برانگیخته میشود وتصویری عینی از صحنه ای عاطفی در نظرش مجسم میگردد. اینگونه اشعار، غالبا در مضامین عشق، زیبایی و بزرگداشت انسان و پیوندهای انسانی سروده شده اند. از آنجا که این نوع شعرها فاقد صور خیال هستند، عناصر روایی چون شخصیت پردازی، صحنه پردازی، گفتگو و ... به تصویری شدن این اشعار کمک میکنند؛ علاوه بر آن، در حوزه زبان نیز، کاربرد گروهها و ترکیبهای وصفی، قیدی، فعلی، نقش مهمی در عینی شدن تصاویر اینگونه اشعار ایفا میکند. محمود فتوحی، این تصاویر را که از رهگذر کاربرد قاموسی واژه های زبان در ذهن حاصل میشود، تصویرهای زبانی یا واقعی مینامد و آنرا مختص نثر میداند؛ در حالیکه در شعر نیز میتوان از آنها سراغ گرفت. در این پژوهش، اشعار وحشی بافقی از این حیث بررسی میگردد. روش تحقیق از نوع توصیفی-تحلیلی است و سوال اصلی پژوهش آن است که کاربرد تصویرهای زبانی در اشعار وحشی چگونه است؟ یافته ها نشان میدهد که اشعار این شاعر، آکنده از تصاویر زبانی است، بگونه ای که میتوان این خصیصه را از ویژگیهای سبکی شعر او دانست.

در مقاله حاضر، نخست، محدودهای زمانی و مکانی را برای پژوهش مشخص کرده و سپس تعریفی از اصطلاح «نهاد فرهنگی- ادبی» به دست داده ایم؛ آنگاه با در نظر گرفتن دربارهای عصر تیموری به عنوان نهادهایی فرهنگی- ادبی، عملکردهای آنها را از این جهت بر شمرده ایم؛ بدینصورت که نخست، مهمترین حامیان فرهنگ و ادبیات را در دربار های این عصر، صرف نظر از کار کرد سیاسیشان معرفی کرده و حوزه های فعالیت هر یک را نشان داده ایم؛ پس از آن، نقش نهاد فرهنگی- ادبی دربار را در رشد و پیشرفت فرهنگ و ادبیات این عصر بررسی کرده ایم. دربارهای عصر تیموری، در درجه اول، به عنوان نهاد مادر، نهادهای فرهنگی- ادبی دیگر را ایجاد یا مرمت میکرده و از آنها بصورتهای گوناگون پشتیبانی میکرده اند. دومین کار کرد فرهنگی- ادبی آنها ایجاد یا گسترش جریانهای ادبی بدین شرح است: تدوین و ترجمه متون تاریخی؛ پدید آوردن ماده تاریخهای منظوم و منثور؛ مدح، منقبت و مرثیه سرایی برای درباریان؛ سرودن اشعاری در وصف عمارتهایی که درباریان میساختند؛ تذکره نویسی؛ نگاشتن یا سرودن پاسخها و نظیره هایی بر آثار پیشینیان؛ مناظره های شعری رایج میان شاهان و شاهزادگان؛ فن ترسل و منشآت؛ ترجمه و شرح آثار دیگران در قالبهای نثر و نظم؛ مطایبه و مهاجات شاعران؛ ادبیات ترکی؛ سرودن اشعاری از نوع لغز و معما و همچنین تالیف آثاری در این دو فن؛ تدوین کتابهایی با موضوع نوادر و امثال.

شیخ بهاءالدین عاملی، عالم، فقیه و عارف برجسته شیعی قرن دهم هجری بود و با آنکه زبان پارسی زبان مادریش به شمار نمی آمد، دستی هم در شعر و سخنوری به زبان پارسی داشت؛ شاعری میانحال که شعر در دست او نه میدان نمایش هنر که ابزار انتقال احساس و عاطفه و اندیشه بود و این خود عاملی شد که شعرش از پیچیدگیها و تکلفات شاعرانه و تصاویر تودرتو به دور ماند. این مقاله کوششی است در باب تشبیه در اشعار او که با بسامدی چهل و پنج درصدی در میان انواع صور خیال در بالاترین مرتبت در شعرش نشسته است؛ تشبیهاتی که اغلب ابتکار چندانی ندارد، اما خالی از لطافت و ظرافت شاعرانه هم نیست. تشبیهاتی که اساسا تلاشی است برای ملموس و محسوس کردن عناصر انتزاعی. از همین روست که بهائی بیشترین بهره را از تشبیه عقلی به حسی برده و غالب عناصر سازنده در مشبه های خویش را از عناصر مجرد و انتزاعی و مشبه به ها را از عناصر محسوس برگزیده است.

اثیر شاعر قویدست ایران زمین، در سیر تحول سبک از خراسانی بعراقی نقش قابل توجهی دارد. یکی از بارزترین جلوه های اقدامات او در این زمینه آفریدن کلمات مرکب است. این مولفه سبکی کمتر مورد عنایت پژوهشگران بوده است. در این پژوهش به این جنبه شاعری اثیر پرداخته شده است. مهمترین هدف شاعر از ساخت و گنجاندن این واژه های مرکب در پهنه اشعارش، نوگرایی و کاستن سادگی و روانی سبک خراسانیست. از آنجائیکه حضور کلمات مرکب در شعر شاعران سبک خراسانی نمود کمتری دارد، شاعر با بدست دادن این ترکیبات گام بلندی در تحول سبک نهاده است. اثیر در ساختن ترکیبات نسبت بشاعران خراسان آشکارا از ظرفیتهای بیشتری استفاده کرده و جهت اظهار فضل از این روش بیشترین بهره را برده است. واژه های مرکب موجود در دیوان اثیر تحت عنوانهایی چون: ترکیب ونددار، ترکیب شبه ونددار، صفت فاعلی مرکب، صفت مفعولی مرکب و ترکیب وصفی بررسی و تحلیل شده اند. در پایان به این نتیجه میرسیم که بسیاری از کلمات مرکب بر ساخته اثیر تاثیر بسزایی در حرکت شعر بسوی دشواریهای شعری سبک عراقی داشته است.

رشیدالدین وطواط از شاعران و مترسلان بزرگ ایرانی در سده ششم هجری است که آثاری نغز به نظم و نثر در دو زبان فارسی و عربی به جای گذاشته است. نامه های تازی او آیتی از بلاغت و فصاحت و از نمونه های بدیع اسلوب نامه نگاری در آن زمان بوده است که مطالعه سبک شناسی این نامه ها گنجینه ای تازه از علم و ادب ایرانیان را پیش روی خوانندگان قرار میدهد.این پژوهش با رویکرد توصیفی تحلیلی به مطالعه سبک شناسی این نامه ها میپردازد و آنها را در سه سطح زبانی، بیانی و فکری بررسی میکند. سطح زبانی و بیانی که به جنبه موسیقیایی و نحوی جمله ها و واژه ها و تحلیل تشبیهات، استعاره ها، کنایات و انواع صنایع بدیعی میپردازد، نشان میدهد کهن گرایی در استعمال لغات غریب، رعایت مقتضای حال در جملات، هماهنگی لفظ و معنا و وجود صنایع بیانی و بدیعی نشان از چیره دستی وطواط در بلاغت عرب و آشنایی او با دقایق کلام عرب دارد که جلوه ای بدیع به نامه های او داده است. در سطح اندیشه و افکار، نامه ها از بهترین مآخذ پیرامون روابط متقابل خلافت عباسی، سلاطین سلجوقی و خوارزمشاهی و بیانگر تلاش گسترده خوارزمشاهیان در جهت جلب حمایت خلیفه عباسی و کسب مشروعیت سیاسی است که در این راستا با اتهام سلطان سنجر سلجوقی به حمایت از اسماعیلیان و غزوه های گسترده خود با مشرکان تاکید میکنند. اخوانیات رشید نیز حاوی اطلاعات ارزشمند تاریخی و اجتماعی است که شرح حال بسیاری از علما و ادبای آن زمان را میتوان در آنها دید.

بررسی شعر عرفانی در قرن چهاردهم و در کشاکش عصر پولاد و آهن و عرفانهای کاذب و دروغین، رنگ و ذوقی دیگر دارد؛ آن هم شعری که طعم عرفان راستین و ناب در آن چشانده میشود.در این مقاله زندگی، شعر و اندیشه دکتر نعمت الله تابنده مورد بررسی و موشکافی قرار گرفته است. برای نیل به مقصود، مقاله در سه محور اصلی اندیشه و تفکر، بلاغت و ادب، زبان و دستور سازماندهی شد.در محور نخست، اندیشه های کلیدی شعر او و در محور دوم، برجستگیهای شعرش از دیدگاه ادبی بررسی شد و در محور سوم ویژگیهای زبانی او از نظرگاه دستوری نگریسته شد.نکته دیگر، اینکه به دلیل بسآمد بالای بهره گیری نعمت الله از آیات قرآن و احادیث، ویژگی مذکور با عنوان استشهاد به آیات قرآن و احادیث به صورت یک ویژگی زبانی در ذیل محور سوم مورد بررسی قرار گرفت.

سنت شعر فارسی، تا رسیدن به دوره صفویه و پیدایش سبک هندی، تاریخ هفتصدساله ای را پشت سر گذاشته است. ویژگیهای شعر سبک هندی را عموما در پرتو متغیرهای بیرونی (چون اجتماع و فرهنگ و اقتصاد) نگریسته اند و یا تحول زیبایی شناسی شعر این دوره را در چهارچوب صناعات و فنون شعری رایج در آن عصر بررسی کرده اند. گذشته از این، میتوان مولفه های شعری این دوره را در تعامل با میراث شعری پیش از خود و در بستر سنت شعر فارسی تبیین کرد. در این بررسی، تلاش شد تطور بنمایه «حسن و عشق» در سنت غزل فارسی تا شعر صائب تبریزی، تحلیل شود. درنهایت، مشخص شد، گرایش به کاربرد این بنمایه در دوره های نخستین غزل فارسی (تا پایان سده پنجم) ناچیز است. از سده ششم گرایش به کاربرد این بنمایه بیشترمیشود و از سده هفتم به بعد گرایش جدیدی مبنی بر ترکیب این بنمایه با بنمایه یا تلمیح دیگری در قالب یک بیت دیده میشود؛ تا اینکه در شعر سبک هندی، ترکیب این بنمایه با بنمایه ها و تلمیحات در قالب یک بیت ادامه یافته، بیشتر به صورت کاربرد یک بنمایه در مصراع نخست و ذکر تلمیح یا بنمایه دیگر در مصراع دوم، در قالب نوعی ویژه از تمثیل که آن را اسلوب معادله، مثالیه یا مدعامثل نامیده اند، دیده میشود. کاربرد بنمایه حسن و عشق در شعر این دوره بطور معنی دار و در بسامد بالایی افزونی یافته است؛ همچنین، در بیشتر موارد شاعران سبک هندی، ضمن زدودن تداعی و بار معنایی متعارف این بنمایه، تداعی جدیدی را جایگزین تداعی مرسوم آن در سنت غزل فارسی کرده اند.

قبولی از شعرای قرن نهم ایرانست که در آسیای صغیر و در دربار سلاطین عثمانی شهرت و اهمیت وافر داشت. دیوان قبولی اولین بار به سال 1948 میلادی با مقدمه پروفسور اسماعیل حکمت ارتیلان در استانبول چاپ عکسی شده است؛ که محتوی مثنویات، قصاید، هزلیات، غزلیات، مقطعات، رباعیات، و دوقصیده ترکی، و دوازده غزل ترکی در 378 صفحه است.قصاید قبولی منسجم، استوار و غزلیاتش لطیف و آبدار و کلا اشعارش مشحون از صنایع لفظی و معنوی است.در این مقاله برآنیم تا به معرفی حکیم مولانا قبولی وخصایص سبکی وی پرداخته و این موضوع را مورد کنکاش قرار دهیم.

نظریه پردازان علم مدیریت این علم را به چهار نوع مدیریت کلاسیک، نئوکلاسیک، سیستمی و اقتضایی تقسیم میکنند. مدیریت امروزی براساس جهتگیری وضعی و اقتضایی (contingency management) است؛ یعنی تلاش میکند راهکارهای مدیریتی را با نیاز منحصر به فرد اوضاع سازگار و در موقعیتهای ویژه روش خاص انتخاب کند.نظریه پردازان مدیریت اقتضایی روش اصولگرایی- یعنی اصول مدیریت در تمام جهان یکسان است- را نفی میکنند و معتقدند آنچه مدیر در اجرا انجام میدهد، تابع شرایط است. طبق اصول این نظریه، مطلوب بودن شیوه های مدیریت بستگی به موقعیت دارد؛ زیرا شیوه ای که در یک موقعیت، مطلوب است ممکن است در موقعیت دیگری نامطلوب باشد. از این رو، به این نظریه «نگرش موقعیتی» نیز گفته شده است.در این جستار به بررسی دیدگاههای مدیریتی فردوسی پرداخته و به این نتیجه رسیده ایم که فردوسی با تبحر خاص یک مدیر مدرن، با اصول آخرین حلقه این علم آشناست و بصورتی فعال درصدد است تا بهترین تصمیم را، متناسب با شرایط موجود، اجرایی کند و با احاطه کامل بر اوضاع حاکم، افراد را با توجه به نیازشان برانگیزد و در شرایط به ظاهر مشابه، تصمیمات متفاوت و متناسب بگیرد. دیدگاههای برجسته و ممتاز و مدیریت برتر منش و اقتضایی او، میتواند الگویی قابل ملاحظه برای مدیران امروزی باشد.

سلطان ابراهیم میرزا (946-984 ه) پسر بهرام میرزا ابن شاه اسماعیل اول صفوی است. بهرام میرزا کوچکترین فرزند شاه اسماعیل اول صفوی بود و افزون بر شاه طهماسب اول، دو برادر دیگر به نامهای القاس میرزا و سام میرزا (مولف تذکره تحفه سامی) داشت. او از سال 963 هجری از طرف شاه طهماسب فرمانروایی ولایت مشهد را تا پایان عمر(984) عهده دار بود. موضوع این مقاله معرفی دیوان شعر این شاعر (با عنایت به تصحیح نسخه خطی) و نگاهی به هنر شاعری اوست. تنها اثر باقی مانده از او دیوان شعریست که در کتابخانه کاخ گلستان به شماره 2183 و به شماره ردیف 139 در صفحات 337 تا 340 جلد اول، بخش دیوانها با عنوان دیوان جاهی (تخلص شاعر) ثبت و معرفی شده است. در برخی از منابع تعداد ابیات دیوان او را قریب سه هزار بیت دانسته اند (خلاصه التواریخ،ص 110). دیوانی که از وی به دست ما رسیده،993 بیت است که 859 بیت آن به فارسی و باقی به زبان ترکی است. دیوان شامل مقدمه منثور، هشت قصیده، نود غزل، 58پنجاه وهشت رباعی و اشعار ترکی است. این دیوان پنج سال پس از کشته شدن شاعر به دست شاه اسماعیل دوم صفوی در سال 989 هجری به همت دخترش گوهر شاد خانم گردآوری شده؛ سفینه ای است منتخب از کل شعر شاعر که به صورت ذوقی توسط دخترش انتخاب و تدوین شده است. مدح بزرگان دین اعم از: رسول اکرم (ص)، امام حسین (ع) و امام رضا(ع)، وقوعگرایی و توجه به معشوق، مضامین عارفانه، اشارات تاریخی و فخر و خودستایی از مضامین عمده شعر اوست. شعر او ساده، روان و پر تاثیر است.

سبک زنانه، نوشتار زنانه، گویش زنانه و به طورکلی نهضت زنانه نویسی، جنبشی است خودآگاهانه که میکوشد زنان را ترغیب نماید که خود را از زیر سیطره نظام فکری و زبانی مرد محور جامعه بیرون بکشند و از آنان میخواهد که از خود و امیال و امید و آرزوهایشان به عنوان یک نیمه فعال از جامعه بشری، بنویسند و بسرایند. این جنبش سعی دارد با مقایسه بین ادبیات تولید زنان با مردان به تمایزات زبان زنانه یا سبک نوشتاری زنانه نسبت به زبان مردان که همان زبان مسلط و هنجار جامعه میباشد، پی ببرد. در این پژوهش نگارنده، تلاش نموده است با کنکاش در آثار زنان شاعر ایران نشانه های موجود در اشعار ایشان را، که موجب وجه تمایز اشعار زنان از مردان میشود و آن آثار را به سبک نوشتاری زنانه متمایل میکند، شناسایی و معرفی نماید.

اشعار حاوی گله و شکایت یا اصطلاحا «بث الشکوی / شکوائیه» ها که در دوره ای خاص از تکوین شعر فارسی شاید بتوان آن را از دیدگاه انواع فرعی ادبی نیز بررسی کرد، هم از نظر فنی و ادبی بخش قابل ملاحظه ای از شعر فارسی، و هم از نظر انسانی و روانشناسی، قسمتی مهم از فطرت و رفتار آدمی را در مواجهه با دنیای خارج از خویشتن تشکیل میدهند و با توجه به اهمیت این مطلب، اقتضا میکند که گنجینه شعر فارسی و میراث شعرا از این زاویه نگاه نیز مورد بررسی کارشناسی و تخصصی قرار گیرد. این مقاله میکوشد، در مبانی موضوع تحقیق تعریفی روشن از «شکایت» و «شکوائیه» ارائه، و حد و رسم منطقی آن را بیان کند. ایرادهای وارد بر تقسیم «شکوائیه» در منابع پیشین را مطرح و «تقسیمی» جامعتر از آن، بر پایه محورهایی صحیح و قابل قبول ارائه دهد و مباحثی جدید را در انواع آن طرح و بررسی نماید.که براستی جای خالی این هر دو، در آثار پیشین و دایره المعارفهای فارسی احساس میشود.

تشبیه از برجسته ترین صورتهای خیال است که شاعران کودک و نوجوان در دوره معاصر، به کاربرد آن توجه ویژه ای را نشان داده اند. در این پژوهش که با هدف بررسی سبک شناسی کاربرد تصاویر تشبیهی در آثار ادبی کودک و نوجوان صورت پذیرفته، تلاش گردیده تا به شیوه توصیفی و تحلیلی و با توجه به منابع بلاغت سنتی، به این پرسش اساسی پاسخ داده شود که کیفیت کاربرد تصاویر تشبیهی در آثار کودک و نوجوان چگونه است؟ لذا بعنوان نمونه آثار شعری دو تن از برترین آفرینندگان آثار کودک و نوجوان کشور، یعنی مصطفی رحماندوست و افسانه شعبان نژاد، انتخاب گردیده و کاربرد تشبیه از جهت: ساختار، ارکان، تعدد طرفین، وجه شبه و حسی و عقلی بودن، بررسی شده و در نهایت بسامد کاربرد آنها در جداول جداگانه ای نشان داده شده است. نتیجه این تحقیق ضمن این که بیانگر کاربرد تشبیه بعنوان ابزاری مهم در روشنگری، خیال انگیزی و تاثیر بیشتر سخن در آثار کودک و نوجوان است، نشان از آن دارد که نوع مشبه به های بکار گرفته شده، پراکندگی تشبیهات گسترده و فشرده و انواع تشبیه از حیث تعدد طرفین از جمله موارد نشان دهنده تفاوتهای سبکی بین شعر کودک و نوجوان از یکدیگر است و خصیصه هایی نظیر حسی و مفرد بودن طرفین تشبیه و وجه شبه، و قریب بودن زاویه تشبیه از جمله موارد شباهت اشعار این گروه های سنی با یکدیگر میباشد.

به دلیل تناسب عشق و عرفان با شعر و ادبیات و از سویی دیگر با آیین و دین، نظرگاه عرفانی از برجسته ترین قرائتهای عاشورا به حساب میآید. در عصرها و دوره های مختلف، نظرگاه شاعران به موضوع عاشورا متفاوت بوده و از آن برداشتهای متعدد و متفاوت ارائه نموده اند. در این میان دو برداشت یا قرائت حماسی و عرفانی، گسترده تر از قرائتهای دیگر است. گرچه ظاهرا نظریه شهادت عرفانی، تفسیری غیراجتماعی و غیرسیاسی و بلکه سیاست زدایانه از قیام امام حسین (ع) مینمایاند، اما همان گونه که در اشعار بسیار از شاعران عاشورایی مشهود است، فلسفه قیام عاشورا، در آزادیبخشی آن است و بهترین درسی که از قیام امام حسین (ع) میتوان آموخت، حریت خواهی معنوی، بیداری مسلمانان و عزت و حفظ دین است. در عصر حاضر، منظر عرفانی شعر عاشورا، جایگاهی ممتاز با دوره های پیشین دارد و هر کدام حکم مقتل منظوم با رویکرد عدالتخواهی و اهداف سیاست عرفانی در قیام امام حسین (ع) را پیدا کرده اند. این مقاله بر آن است تا عناصر عرفانی را در مراثی ادبیات عاشورایی واکاوی نماید.

طرز تازه یا سبک هندی که از اواخر قرن دهم هجری آغاز و تا اوایل قرن دوازدهم هجری ادامه دارد، سبک شعری رایج طیف وسیعی از شاعران دوره مزبور است که تاثیر آن در ادبیات فارسی، حتی تا به امروز قابل انکار نیست؛ با این وجود متاسفانه در ایران و خارج از ایران هرگز آن طور که باید و شاید به تحقیق درباره این شیوه شاعری و بررسی منصفانه نقاط ضعف و قوت آن پرداخته نشده است. از جمله علل اصلی این بی توجهی و کم کاری، دید منفی استادان و محققان متقدم ادب پارسی نسبت به این شیوه شاعریست که به شدت تحت تاثیر تذکره های نوشته شده در دوره بازگشت ادبی و رویکرد منفی این آثار نسبت به این سبک ادبی و بالعکس، بزرگداشت بی چون و چرای آثار متقدم ادب پارسی، میباشد که همین امر باعث شد از همان ابتدا تلاش کمتری برای شناسایی و شناساندن آثار نوشته شده در این سبک انجام گیرد. مساله بسیار مهم دیگر، پراکندگی منابع تحقیقی موجود درباره این طرز و نیز عدم اطلاع کافی از تحقیقات انجام گرفته پیرامون آن در سایر کشورها و عدم بررسی این موضوع، در یک سیر تاریخیست؛ لذا در این مقاله سعی شده است در ابتدا قدیمی ترین آثار تحقیقی خاورشناسان پیرامون ادبیات فارسی شناسایی و سپس آثاری که به نحوی به معرفی شاعران طرز تازه و یا خود این سبک پرداخته اند، معرفی شوند و مورد نقد و بررسی قرار گیرند و بدین ترتیب، به این سوالات اساسی پاسخ داده شود: 1- نخستین فردی که به معرفی شاعران این دوره پرداخت کیست؟ 2- نخستین تذکره های فارسی که منتشر شدند کدامها هستند و چه نتایجی در روند آتی تحقیقات گذاشتند؟ 3- دید کلی خاورشناسان تا سال 1895 م نسبت به شعر دوره مذکور چیست؟

ملا محمدطاهر کشمیری متخلص به غنی کشمیری شاعر توانمند ادب فارسی در قرن یازدهم هجری است. شعر او همه ویژگیهای سبک هندی را در خود جمع کرده است. مضمونسازی از ویژگیهای برجسته شعر اوست. «آیینه» از مضامین اصلی و پر بسامد در دیوان این شاعر است. غنی با اجزای آیینه مانند چراغ، قاب، پشت، خانه و چشمه آیینه تصویرسازی میکند. ویژگیها و خصایص آیینه نیز مورد توجه اوست از جمله صفا و جلا، ساده رویی و زنگار بستن آن. بیشترین مضمون در ارتباط با مفاهیم و مضامین مرتبط با آیینه شکل میگیرد از جمله آیینه و دم و نفس، آیینه و نمد، آیینه و غبار، آیینه و اسکندر، آیینه و نان خشک، آیینه و طوطی، آیینه و خاکستر، آیینه و زانو... غنی از مضمون آیینه در تصویرسازیهای بلاغی از جمله تشبیه، تمثیل و تشخیص نیز استفاده میکند. بررسی این مضمون در شعر غنی نشاندهنده توانایی این شاعر در مضمونپردازی است.

یکی از بایسته ترین و شایسته ترین کارها در حوزه پژوهشهای ادبی، تحقیق در منابعی همچون سفینه ها، جنگها و مجموعه ها و.. برای یافتن سروده های شاعرانی میباشد که از بد حادثه دیوان اشعار آنها از میان رفته است و یا دیوان مدونی از آنان در دست نیست. پس از این مرحله است که میتوان به درستی درباره سروده ها و سبک آن نظر داد و احیانا به زوایای پنهانی از زندگانی آنان دست یافت. یکی از از آن دسته شاعران فاضل و علامه ذو فنون خواجه نصیر الدین طوسی است. از خواجه دیوانی در دست نداریم، لکن با تحقیق در منابع گوناگون خطی و چاپی میتوان به بخشی از سروده های وی دست یافت. آنچه که در این مقاله خواهد آمد اشعار نویافته ای است که با بررسی و تتبع منابع خطی کهن و نسبتا کهن به آن دست یافته ایم. در برخی موارد اشعاری از خواجه که در این مقاله آمده نوعا در تحقیقات پیشین نیز دیده میشود اما از آنجا که منابعی که ما آن دسته از اشعار را از آن نقل کرده ایم منابعی معتبر و کهنه ای است شایسته دانستیم که آنها را نیز برای فایده بیشتر در اینجا بیاوریم.

هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی میزان قرابت کلمات فارسی معیار نوشتاری روزنامه افغانی انصاف با کلمات فارسی مورد استفاده در ایران میباشد.در این پژوهش، ازمیان روزنامه های موجود در افغانستان، تعداد پنج شماره از روزنامه «انصاف» به عنوان نمونه انتخاب گردید. سپس کلمات روزنامه در پنج هدف مشخص شده مورد بررسی قرارگرفت. (لازم به ذکر است که دسته بندی کلمات بر این اساس برگرفته از کاری است که دکتر انوشه و خدابنده لو درکتاب فارسی ناشنیده انجام داده اند.)1- کلمات فارسی (بیگانه و غیربیگانه)که در روزگاران کهن کاربرد داشته اند. این کلمات در ایران فراموش شده اند، اما در افغانستان همچنان زنده اند و کاربرد روزانه دارند.2- کلماتی که در دوکشورکاربرد دارند، اما معنی آنها(حدودا یا کاملا) در هر یک از دو کشور فرق میکند.3- کلماتی که از زبانهای دیگر به فارسی افغانستان راه یافته اند، اما هیچ حضوری در فارسی ایران ندارند.4- کلماتی که در ایران و افغانستان(با معنای روشن) حضور دارند ولی به لحاظ شکل ظاهری(تا حدی یا کاملا) متفاوتند.5- کلماتی که جزء دایره کلماتی فارسی مورد استفاده در افغانستان میباشد و در فارسی ایران حضور ندارند.بررسیها از مقایسه گونه نوشتاری فارسی ایران و افغانستان چنین نشان میدهد که صرفنظر از پاره ای تفاوتها تقریبا تمام کلمات نوشتاری فارسی افغانستان و ایران یکسان ا ست و دامنه تفاوتها به حدی نیست که در امر تفهیم و تفاهم در نوشتار اختلال عمده ای به وجود آورد.

تاریخ، نقطه آغاز و تکیه گاه پژوهشهای گوناگون بوده است و هر پژوهشگری ناگزیر است برای ارائه رهیافتهای نوین خویش، به راهی که متقدمان درنوردیده اند، با رویکردی انتقادی بنگرد. هر نسلی، باید قرائت و برآیندی متناسب با دیالکتیک «تاریخ و روزگار خود» را ارائه دهد و از پیشینه فرهنگی خود پاسداری کند. نگارش تاریخ ادبیاتی نوین، همگام با دگرگونیهای امروزین جهانی، از رسالتهای سنگین پژوهشگران ایرانی است.نگارنده، این مقاله را با همین هدف نگاشته است و پانزده عنوان از مهمترین کتابهای تاریخ ادبیات فارسی را که نویسندگان خارجی و ایرانی نوشته اند، در بوته نقد قرار داده تا آزمونها و خطا های پژوهشگران پیشین را که تجربه ای است ارزشمند برای نگارش تاریخ ادبیاتی نوین، ارائه دهد. نبودن مبانی نظری مشخص درباره ماهیت، ماده و طبقه بندی تاریخهای ادبی، ایدئولوژی زدگی، غفلت از سخنوران زن و ادبیات فولکلور و قومی ایرانی، شعر شیفتگی و به کناره راندن ادبیات منثور، انبوهی شاعران و نویسندگان دست چندم که عرصه تحلیل و استنتاج را بر مولف تنگتر کرده، موازی نگری به جریانهای تاریخی و ادبی، داوریهای کلی و بدون دقت برآمده از تذکره های قدیم فارسی، لغزشهای خوانشی در نسخه های خطی و انتساب آنها به صاحبانشان، نبودن نگرش تطبیقی در آثار پژوهشگران ایرانی و کژ فهمی پژوهشگران خارجی و برداشتهای اشتباه آنان از زبان فارسی از مهمترین کاستیهای تاریخ ادبیاتهای پیشین است. نگارنده، در پایان، بر اساس یافته های پژوهش خود، پیشنهاد هایی را در دو محور پژوهشی و آموزشی برای فراهم شدن بستر نگارش تاریخ ادبیاتی نوین ارائه کرده است.