سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال:1392 | دوره:6 | شماره:1 (پی در پی 19) |تعداد مقالات:27

جان پرور است قصه ارباب معرفت          رمزی برو بپرس و حدیثی بیا بگو                                       ***        و بیننا لو رعیتم معرفه                       ان المعارف فی اهل النهی ذمم «و میان ما آشنایی است که باید آن را رعایت کنید. آشناییها در میان خردمندان تعهد به وجود می آورد.»

دستگاه بلاغی شعر سبک آذربایجانی، بسیار گسترده، نوگرا و متنوع است؛ صورت های خیالی در شعر سبک آذربایجانی درهم تنیده، باریک بینانه، متنوع و متفاوتند؛ حاصل تمایل فراوان شاعران این سبک در نوآوری و خیال انگیزی به شکل ورود تصاویر تازه، تو در تو و بسیار گوناگون در این شعر نمود می یابد. افزایش صورت های خیالی مبتنی بر امور ماورایی و غیر حسی، نشان از تحول عظیم سبکی در سازمان فکری این شعر نسبت به سبک خراسانی دارد. انسانی و جاندار بودن برجستگی مهم تصاویر انتزاعی این شعر است.شاعران سبک آذربایجانی از روش های ابداعی برای خلق تصاویر بدیع و آشنایی زدایی از تصاویر مرده بهره جسته اند؛ در این روش ها، تصاویر بسیار در نهایت ایجاز در کنار هم چیده میشوند و با رعایت تناسب هنری، جزیی از کل واحد میشوند.مقاله حاضر به بررسی علایق و شیوه های شاعران سبک آذربایجانی در آفرینش صورت های خیالی و تاثیر آن در تحولات سبک دوره ای شعر فارسی، میپردازد.

معنا برآمده از ساختار، همنشینی و روابط نحوی عناصر جمله ها بوده و بویژه شگردهای نحوی، موثرترین شیوه های معنا آفرینی و گسترش آن قلمداد میگردند و بر این اساس، جمله های متفاوتی مثل عاطفی، خبری، پرسشی و امری برای انتقال مقاصد مختلف بکار میروند و از لحاظ منظور شناسی قابل بررسیند. در حوزه منظور شناسی هدف عمده، مطالعه معنای پنهان است، معنایی که مخاطب با کشف روابط بافت و موقعیت کلام بدان دست مییابد. از این رو، جمله در بافت های مختلف میتواند نقش های متفاوتی داشته باشد که آن را نقش معنایی– منظوری میگویند و در این نقطه «دستور و ساختار»، «بلاغت و معنا»، به هم میپیوندند و منظور شناسی جمله های مختلف، مثلا جمله های پرسشی مطرح میگردد.غزلیات سعدی شیرازی تجلیگاه درخشان پیوند زبان در ساخت و معناست و این مقصود با کاربرد جمله های متنوع برای اغراض مختلف ظهور مییابد. بنابراین، پرسش پژوهش حاضر این است که منظور از کاربرد جمله های پرسشی در غزلیات سعدی چیست؟ او با کاربرد جمله های پرسشی ایجابی و بویژه غیر ایجابی، کلامش را سرشار از احساس و عاطفه کرده و با آراستن این جمله ها به شگردهای بلاغی، مقاصدی چون تاکید، عجز، سرزنش، تجاهل، تعجب، تشویق... را در زیباترین ساختارها به ظهور رسانده و با آمیزش عناصر ساختاری و معنایی و زبانی و بلاغی با یکدیگر، نفوذ و تاثیر کلام و ایجاد لذت ادبی را عمیقا شدت بخشیده و این یکی از رموز زیبایی ساختار و معنای شعر سعدی و موجب تاثیر و ترویج غزلیات اوست.

دیوان اثیرالدین اومانی با وجود قرار گرفتن در میان دو سبک خراسانی و عراقی و هم روزگاری با مکتب آذربایجانی، اثری ارزشمند در همه زمینه های تحقیقات ادبی از جمله سبک شناسی است. در این مقاله تلاش بر این است تا سبک شعری اثیر از دو منظر مختصات فکر و ادبی مورد بررسی قرار گیرد؛ بنابراین در ابتدا مقدمه مختصری در مورد زندگینامه شاعر، سبک شناسی و نوآوری هایش سخن گفته میشود و سپس سبک شعری اثیر را در سه سطح زبانی، ادبی و فکری بررسی میکنیم. دیوان این شاعر دریچه ای برای آشنایی بیشتر با سبک دوره اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم شعر فارسی و همچنین معرفی ویژگی های سبک شخصی اثیر اومانی است .

عصر غزنوی در ادبیات پارسی به لحاظ رونق شعر مدحی و درباری نقطه عطفی بشمار میرود. مجموعه شعر مدحی این دوره که حاصل ذوق ادبی شاعران بسیاری است، بیانگر جهان بینیها و اندیشه های فلسفی و فکری آنها است. ازین رو واکاوی درونمایه های شعر مدحی در عصر غزنوی میتواند در بازشناخت روحیات و افکار و عقاید شاعران آن دوره سودمند باشد.در این پژوهش کوشش شده است تا شعر سه تن از شاعران برجسته عصر غزنوی که در شعر مدحی دارای سبک و تشخص بوده اند- یعنی: فرخی سیستانی، عنصری بلخی و منوچهری دامغانی- از نظرگاه مولفه های فکری و محتوایی بررسی و وجوه تشابه و افتراق آنان نشان داده شود.پرسش بنیادین در این جستار، واکاوی مولفه های فکری مطرح شده در شعر مدحی عصر غزنوی است. از یک چشم انداز کلی میتوان گفت شاعران مدیحه سرای این عصر میکوشند در دایره ای محدود و تکرار شونده از واژگان و تصاویر، ممدوح را تعالی بخشند که در برخی موارد اغراق و مبالغه، باورپذیری ممدوحان را دشوار میکند.

غزل شهریار غزلی سنتی است همراه با برخی ابتکارات در حوزه زبانی، ادبی یا فکری. سوال اصلی پژوهش این است که نوآوری های شهریار در حوزه زبان و استفاده از واژه های عامیانه و نو در شعر، با آرایه لفظی جناس چگونه بوده است؟ از این رو در این پژوهش نوآوری های شهریار در آرایه جناس بررسی شده. به این منظور تمامی جناس های موجود در غزل او بصورت آماری مطالعه شده است. نتایج نشان میدهد نزدیک به یک چهارم جناس های غزل شهریار، همان جناس های تکراری و کلیشه شده غزل سبک عراقی است که در این بخش شاعر ابتکاری نداشته است. در بخشی دیگر با هم نشینی تازه ای از واژه های کهن غزل سبک عراقی، جناس هایی نو و مبتکرانه بوجود آمده اند. همچنین او به کمک واژه های عامیانه و نو و گاه با همنشینی آنها با واژه های دیرینه جناس هایی نو آفریده است. بخش دیگری از خلاقیت شاعر، محدود نماندن به انواع سنتی جناس است. او جناس هایی خلق میکند که در دسته بندی های علم بدیع نمیگنجد اما نمیتوان از زیبایی و تاثیرگذاری آن چشم پوشید. یکی دیگر از ابتکارات شهریار، ترکیب جناس با آرایه های تکرار و واج آرایی (نغمه حروف) است که زیبایی های حاصل از تکرار واج ها را مضاعف کرده است. همچنین او با نزدیک کردن واژه های جناس در یک بیت، تاثیر موسیقایی آن را می افزاید. بررسی آماری نشان میدهد در بیش از هفتاد و پنج درصد جناس های غزلیات شهریار، نوعی ابتکار و خلاقیت وجود دارد و نوآوری های او در جناس چشمگیر است و میتوان آن را ویژگی سبکی غزل او دانست.

«می» و «باده گساری» همواره از آغاز، از مضامین پرکاربرد شعر فارسی بوده است. این مقوله در دوره اول ادبی، از نظر سبکی و نیز دوره پس از آن، از جهت نوع کاربردها و بسامدهای آن در راستای ایجاد سبک و سنت های ادبی قابل بحث و بررسی است.نویسنده در این مقاله با مقایسه میان حدود دوازده شاعر از سه دوره پیاپی (شعرای قرن های چهارم، پنجم و ششم)، کوشیده است درخصوص نحوه کاربرد و برخورد شاعران با این مضمون، تحول و بتدریج خروج از سبکی به سبک دیگر را در اشعار این شاعران بنمایاند. این تحول که ابتدا از جنبه فکری نشات میگیرد، کم کم به عرصه زبان و بیان کشیده میشود. بر اساس نمونه ها، شاهد تغییر در کاربردها از نظر زبانی و ادبی و نیز بنوعی تدریجا تغییر نگرش در باب مقوله می و ملزومات آن –همچون دیگر عناصر و مقوله های ادبی هستیم. در این مقاله آثار منظوم مبنا قرار داده شده است؛ در گزینش شاعران، سرآمدان هر دوره ادبی منظور بوده اند؛ این شاعران عبارتند از:قرن چهارم: رودکی (329)، دقیقی (369)، کسایی (391)، فردوسی (409)قرن پنجم: فرخی (429)، منوچهری (432)، فخرالدین اسعدگرگانی (446)، اسدی (465)قرن ششم: سنایی (521-542)، انوری (583)، خاقانی (595)، نظامی (614)

حسن تعلیل یکی از صناعات ادبی است که علت هر پدیده را به صورت ادبی و با زبان هنر و تصویر بیان میکند. توجه ویژه نظام الدین استرآبادی (متوفی 925 ﻫ.) به پدیده های فلکی و تصویرسازی با آنها موجب شده است که در دیوان شعر او تغزلهای بسیار زیبایی از توصیف طلوع، غروب و هلال، کهشکان و ... ببینیم. شاعر با مهارت خاصی توانسته است از شگردهای بیانی و بدیعی بهره گیرد و از موضوع های معمولی تصاویری بدیع بیافریند، حسن تعلیل و استعاره کنایی (شخصیت بخشی) از آرایه های مورد توجه نظام است.

عبدالرحمان جامی برترین سراینده سده نهم هجری و ملمعاتش، که در آنها ذوق و استادی خود را در دو زبان فارسی و عربی به هم آمیخته، در شمار زیباترین ملمعات ادب فارسی است. مقاله حاضر، به اختصار هرچه تمامتر، به بررسی جنبه های مختلف کمی و کیفی ملمع گویی جامی میپردازد: جنبه های کمی چون تعداد و درصد ملمعات و گوناگونی قوافی آنها، و مسائل کیفی از قبیل ساختار، آوردن مضامینی چون نقل قول، قسم، دعا و اخوانیه، تناسب قالب و محتوا در آنها، و آرایه هایی که استفاده از آنها در غزل های ملمع وی بسامد بالاتری دارد؛ یعنی اقتباس (از آیات قرآنی) و شکلهای گوناگون تشبیه و جناس. همچنین، برای آنکه بهتر بتوانیم ارزش کار جامی را در ملمعاتش و در پهنه ادب فارسی بسنجیم، بهترین شواهد هر یک از موارد یاد شده از ملمعات سعدی و حافظ نیز آورده میشود. بدین ترتیب آشکار خواهد گشت که ملمعات وی از جهت ساخت مصرعات عربی، ارتباط نحوی، موسیقایی و معنایی مصراع ها و نیز هماهنگی مصراع های عربی با محتوا و مقتضای کلام نوآوری هایی دارد که آنها را بر دوگانه سرائی های گذشتگان برتری میبخشد.

محور این مقاله، بحث درباره یکی از رباعی های خیام است که نگارندگان آن عقیده دارند خوانش جدید ارائه شده بیش از خوانش معمول و مرسوم به مقصود و فلسفه اصلی خیام نزدیک است. رباعی مورد نظر این است:جامی است که عقل آفرین میزندش             صد بوسه زمهر بر جبین میزندشاین کوزه گر دهر چنین جام لطیف                میسازد و باز بر زمین میزندشکه بصورت معمول، فاعل مصراع اول را عقل میدانند ولی در خوانش مورد نظر ما فاعل مصراع، «عقل آفرین» است بمعنای خدا. در اثبات این نظر به عوامل و عناصری چند استناد شده است.

تاریخ نماد نشان میدهد که هر موضوعی میتواند ارزش نمادین پیدا کند بشرط اینکه فضا و بستر مناسب برای گسترش و بیکرانگی معانی آن مهیا شود. در ادبیات نماد یکی از صورخیال است که یکی از پویاترین و تاثیرگذارترین نوع تصویرهاست و بنا به خصوصیت چندمعنایی خود، موجب گستردگی و پویایی عالم شعر میشود. باتوجه به اهمیت نمادپردازی در شعر نو و جایگاه آن در درک معنا و مفهوم مورد نظر شاعر، در این مقاله در پی این سوال هستیم که نمادپردازی در شعر نو به چه شیوه هایی صورت میگیرد؟ با مطالعه و تحلیل شعر چند شاعر شعر نو و مقایسه نمادپردازی آنها، این نکته روشن شد که نمادها در بافت شعرنو به سه شیوه (خرده نمادها، کلان نماد و نماد ارگانیک) به کار میروند که از بین آنها نماد ارگانیک خاص شعر نو میباشد. شاعران بررسی شده در این مقاله عبارتند از: نیما، اخوان، فروغ، سپهری، شاملو و شفیعی کدکنی.

یکی از زمینه های مهم شناخت سبک هر شاعر بررسی تاثیرپذیری او از شاعران متقدم است. در تاریخ ادبیات ایران هر چه از آغاز شکل گیری ادب فارسی میگذرد تاثیرپذیری شاعران از سبک گویندگان پیشین بیشتر هویدا میشود. این امر در شعر قرن نهم با توجه به بازماندن شعر فارسی از نوآوری و نوزایی و رکود نسبی حاکم بر بازار ادبیات و در نتیجه توجه بیش از پیش شاعران به طرز سخن پیشینیان، بسیار چشمگیر و گسترده میشود. ابن حسام خوسفی (م: 875) شاعر برجسته و شیعه مذهب قرن نهم، از جمله شاعرانی است که در سبک سخن خویش به ویژه در قالب قصیده و غزل به استقبال و اقتفای شاعران سبک خراسانی و سبک عراقی رفته است و بخش بزرگی از خلاقیت هنری وی از رهگذر این امر مجال بروز یافته است. بررسی میزان و شیوه تاثیرپذیری شاعر از اسلوب سخن شاعران متقدم موضوع پژوهش حاضر است. این پژوهش نشان میدهد که یکی از دل مشغولی های اصلی ابن حسام در سبک شاعری خویش، تامل و تعمق پیوسته در دواوین شاعران برجسته پیشین چون رودکی، فردوسی، ناصر خسرو، مسعود سعد، خیام، سنایی، انوری، ظهیر فاریابی، خاقانی، نظامی، عطار، کمال الدین اسماعیل، مولوی، فخرالدین عراقی، سعدی، حسن کاشی، خواجو، سلمان، حافظ و کاتبی نیشابوری بوده است و اثرپذیری وی بیشتر در زمینه وزن و قافیه و ردیف، مضمون و گاه درج اشعار آنان در ضمن شعر خویش است. نتایج این تحقیق مربوط به قصائد غزلیات ابن حسام است و مثنوی خاوران نامه او منظور نشده است.

التفات یکی از صنایع بدیعی است که مفهوم آن بر خلاف تعاریف قدما تنها به انتقال ضمیر از غایب به مخاطب و برعکس محدود نمیشود، بلکه این صنعت امروزه با توسعه معنایی، هرگونه تغییر خلاف عادت در پیکره و محور عمودی شعر را در بر میگیرد. این پژوهش بر آن است با در نظر گرفتن توسعه معنایی التفات، ضمن ارائه تعریف و انواعی برای آن، پیوند این شگرد ادبی را با برخی مختصات سبک هندی چون اسلوب معادله، مضمون پردازی و تعدد معنایی در ابیات بیان نماید. حاصل تحقیق، نشان از آن دارد که نوعی از التفات واگردانی معنایی- با ویژگی های مذکور سبک هندی تناسب بسیار دارد، به گونه ای که میتوان اسلوب معادله، ایغال و التفات را در یک ردیف قرار داد و از صنعت التفات به عنوان یکی از عوامل پیوند و انسجام ابیات به ظاهر پراکنده غزل هندی نام برد. بنابراین، التفات یکی از مشخصه های سبکی سبک هندی است و افزایش انسجام متن یکی از کارکرد های بلاغی آن به شمار می آید.

تفسیر عرفانی حدایق الحقایق اثر معین الدین فراهی هروی مشهور به ملامسکین (متوفی 908 هـ ق)، از تفاسیر قرآنی دلنشین در اواخر قرن نهم و اوایل قرن دهم است. این کتاب مانند تفسیر جامع الستین، از معدود تفاسیری است که صرفا به تفسیر یک سوره از قرآن یعنی سوره یوسف- پرداخته است. نقد نثر تفسیر حدایق الحدایق همراه با تحلیل تاثیر نگرش عرفانی مولف در زبان وی، موضوع پژوهش پیش روست. رویکرد پژوهش در نقد نثر، مبتنی بر سبک شناسی ساختارگرا است. بدینگونه که پس از معرفی اجمالی مولف و متن و بیان کلیاتی درباره سبک دوره مورد بحث، متن تفسیر حدایق الحقایق، از دو زاویه زبان و ادبیات _سطح زبانی و ادبی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. در سطح زبانی، متن در سه حوزه آوایی، لغوی و نحوی بررسی شده و در سطح ادبی، تبیین و تحلیل صور خیال و عناصر بلاغی مورد توجه بوده است.

غزل، یکی از قالب های شعری است که در طول زمان، دستخوش تغییرات زیادی شده است؛ از جمله این تغییرات، روایت داستان در آن است. از آنجا که این نوع غزل ها در زمره دشوارترین ها هستند ــ زیرا شاعر قصد دارد تا سه مفهوم تغزل (که سخن دل است) داستانگویی و شاعرانگی را همزمان به مخاطب القا کنند ــ در این پژوهش سعی کردیم با بررسی سیر سبکی داستان در غزلداستانهای سنایی و عطار نشان دهیم که: الف) قالب غزل با وجود محدودیتش از جهت تعداد ابیات، در نتیجه مجال کم برای داستانگویی، میتواند علاوه بر مولفه هایی که تا کنون برای آن برشمرده اند، داستان و روایت را نیز در خود جای دهد. ب) سنایی از پیشگامان این نوع غزلسرایی است ولی در این راه، جدیت به خرج نداده است. ج) عطار در غزل هایش از داستان بهره زیادی برده و غزلداستانهای او نمونه اعلای این نوع از غزل است. د) سبک، تفاوت و شباهت های غزلداستانهای عطار و سنایی ه) ویژگی هایی چون، روانی غزل، انسجام ساختاری و پیوند در محور عمودی شعر، آسان یابی مضامین، ارتباط بهتر با مخاطب و تاثیر بیشتر در او و نمایشی شدن شعر، کارکردهای داستان در این نوع از غزل ها است.

وزارت یکی از مهمترین منصب ها در تاریخ حکومتداری ایران بوده است. این منصب با توجه به شرایط و موقعیت های گوناگون، تغییراتی پیدا کرده است و حکومت های مختلف متناسب با ویژگی های خود قواعدی را به این منصب افزودند. بعنوان مثال در دوره اسلامی قوانین و احکام اسلامی به آن اضافه گردید که باعث شد این منصب شکلی متناسب با حاکمیت اسلامی پیدا کند. در طول تاریخ، سمت وزارت توسط افراد مختلف، چه از نگاه سیاسی و چه مذهبی مورد بررسی قرار گرفته است. پژوهش حاضر با تاکید بر «وزارتنامه ها»، از جمله متونی که به بررسی منصب وزارت پرداخته اند، ویژگی های سبکی، تاریخی و مطالبی را که در این متون بیان شده است مورد بررسی قرار میدهد.

دانشمند برجسته «عبدالصمد جبل عاملی» معروف به «شیخ بهایی»، از نوادر علمی عصر صفوی، یکی از بزرگان جهان تشیع است. او به موازات آثار گرانسنگ علمی، اشعاری با ویژگی های فنی و ادبی به دو زبان فارسی و عربی از خود به یادگار نهاده است. اشعار شیخ، آیینه تمام نمای اندیشه های مذهبی و تشیع اوست. بیشترین حجم اشعار فارسی و عربی وی را، سروده هایی در مدح اهل بیت و ترویج اندیشه تشیع تشکیل میدهد. او در این زمینه با کمیت بن زید اسدی شاعر بزرگ شیعی رقابت میکند. همچنین، شاعر پربسامدترین ابیات و تصاویر خیالی و شاعرانه را به امام عصر علیه السلام اختصاص داده است. جستار حاضر بر آن است که به سوالات زیر پاسخ گوید:- از نظر سبک شناسی، به کارگیری مواردی مانند: اسالیب بیانی، نظام واژگان و موسیقی کلام در سروده های شیعی شیخ بهایی چگونه است؟- تصویر پردازی شاعر در این قلمرو از چه ویژگی هایی برخوردار است؟- تنوع آماری عناصر تشیع در اشعار پارسی و تازی شیخ بهایی به چه شکل است؟

مرحوم علی اکبر دهخدا سالیان زیادی را صرف تدوین جامعترین لغتنامه زبان فارسی نمود. اما گستردگی کار باعث گردیده علیرغم دقت فراوانی که در تالیف لغتنامه بکار رفته است؛ ایراداتی نیز برآن وارد آید. از آن جمله، مواردی است مربوط به شرح احوال خواجه حسین ثنایی و اشعار وی در متن لغتنامه. در این مقاله برآنیم تا ضمن بررسی احوال شاعر مذکور در تذکره ها و کتاب های تاریخ ادبیات به این نتیجه برسیم که اولا تاریخ فوت ثنائی در لغتنامه به اشتباه 1196 ﻫ. ق ذکر شده حال آنکه او متوفی 996 ﻫ. ق است و ثانیا برخی اشعار او به اشتباه به نام سنایی غزنوی در لغتنامه دهخدا راه یافته و شرح حال او نیز با دیگران خلط شده است .

مهدی حمیدی شیرازی از شاخصترین شاعران سنتگرای معاصر در آثار منظوم خود، بیشتر از کدام سبک های شعر فارسی و کدام شاعران تاثیر پذیرفته است؟ قبل از پاسخ دادن به این پرسش، ابتدا مختصری در مورد زندگی شاعر به همراه معرفی آثار او بیان شده است. پس از ذکر پیشینه پژوهش، تاثیرپذیری حمیدی شیرازی از شاعران شاخص سبک های خراسانی، آذربایجانی و عراقی مورد بررسی قرارگرفته است. بیشترین تاثیر پذیری حمیدی برای بیان مضامین متنوع غنایی، عاشقانه، اخلاقی، اجتماعی و توصیف صحنه ها از شاعران سده های پیشین درحوزه موسیقی کلام، وزن، قافیه، ردیف، صورخیال، لغات، ترکیبات، تلمیحات، طرز بیان، سطح اندیشگی، باستانگرایی، موارد نحوی و تضمین اشعاری از این شاعرانست که البته همراه با نوآوری های خاص او میباشد .

رسالت خطیر اهل ادب، پاسداشت میراث فرهنگی و ذخایر گرانبهای ادب فارسی است که در قالب نظم و نثر، زبان و ادب فارسی را غنا میبخشد. تصحیح، تعلیقه نویسی و در دسترس قرار دادن این آثار از اهم وظایف پاسداران علم و ادب است. بعضی از این آثار به همت پیشینیان فاضل و بزرگان دانشمند تصحیح شده و بعضی دیگر در هیات همان نسخ خطی و بکر باقی مانده اند و یا اگر تصحیحی صورت گرفته بنا به دلایلی مانند کم دقتی مصححین یا عدم دسترسی آنان به نسخ کهن تر اقدام به تصحیح مجدد را ضروری کرده است. از جمله این آثار، میتوان به آثار امیرخسرو دهلوی شاعر قرن هفتم و هشتم هجری قمری اشاره نمود. در این مقاله به بررسی شیوه تصحیح، معرفی نسخ خطی، رسم الخط و نحوه نگارش نسخه تصحیح شده و ویژگی های سبکی این اثر در حوزه های زبانی، ادبی و فکری پرداخته شده است. در سطح زبانی به مسائل مهم دستوری شامل کاربرد فعل، ساخت و استفاده از ترکیبات اسمی، جایگاه صفات و وفور استفاده از آنها پرداخته شده است. در سطح ادبی به سه مقوله: معانی، بیان و بدیع توجه شده و درحوزه فکری به بعضی گرایش های شاعر به افکار و اندیشه های صوفیانه، برخی مسائل کلامی و شرعی که در شعرش هویدا شده اند، اشاره شده است.

آینه داری شیوه دادن اطلاعات یا حوادث است؛ آنگونه که سایه ای از رویدادهای مهم آینده پیش از حادث شدن، در اثر جلوه گر شده و در خواننده انتظاری را برانگیزد.یکی از مهمترین مهارت های فردوسی در پیشبرد داستان، شگرد آینه داری بوده که برای برقراری ارتباط عمیق تر با متن و دانستن این نکته که شاهنامه تنها یک نظم ساده نیست؛ حائز اهمیت است. استاد طوس آگاهانه دست به انتخاب شگردهایی زده که اثرش را در عرصه ادبیات داستانی شاخص میکند.در این مقاله با توجه به قلت منابع تلاش شد تا با مطالعه کامل خود متن و تحقیقاتی که در این زمینه انجام گرفته بود- اگرچه اندک- مقدمات لازم برای تحلیل و اثبات فرضیه فراهم شود و با مراجعه به کتابخانه و استفاده از روش های توصیفی تحلیلی این مهم دنبال شده، به انجام رسد.نتیجه آنکه فردوسی از آینه داری و شاخه های مختلف آن در روند داستان و در اثنای روایت استفاده میکند تا بتواند خواننده را به حدس زدن وادارد و به گمانه زنی پایان قصه تشویق کند. این هنر فردوسی را باید جز سبک شخصی او دانست و فضای پر رنگ مفهوم آینه داری را باید در جای جای شاهنامه همچنین انواع آینه داری بررسی خواهند شد که عبارتند از: پیش بینی شخصیت های داستان ها، خواب دیدن، نزول سروش غیبی، اخترشناسان و ... .

حکایت و قصه از قدیم الایام نقش موثری در القای مفاهیم و ایجاد انگیزه در مخاطبان داشته است. کلیله و دمنه که نام هندی آن پنجه تنتره است، برگردانی است از آن کتاب به زبان پهلوی توسط بروزیه طبیب. کلیله و دمنه در ادب فارسی منثور و منظوم تاثیر زیادی داشته است. از آن جمله، مولانا در مثنوی دست کم از سه حکایت این کتاب 1- «حکایت شیر و خرگوش» 2- «پادشاه پیلان و رسالت خرگوش» 3- «سه ماهی عاقل و نیمه عاقل و جاهل با صیادان»، الهام گرفته و با هنرورزی و تناسب بحث و برداشت های خاص خود به طرح مسائل عرفانی و اخلاقی در آنها پرداخته است. وی با الهام از حکایات مزبور به گونه ای مخاطبان را به سوی مسائل عرفانی سوق میدهد. در این مقاله به چگونگی این مساله پرداخته میشود.

این مقاله بررسی و مقایسه سبک شناسانه تشبیهات شاهنامه فردوسی و گرشاسپنامه اسدی طوسی از لحاظ ادبی و فکری است. رویکرد تحقیق توام با نگاهی جامعه شناسانه است که به ناچار با مسائلی درگیر شده که مربوط به حوزه های زیبایی شناسی، روانکاوی اجتماعی و فرهنگ عامه است. این تحقیق بزرگترین عامل تمایز و برتری تشبیهات فردوسی را نسبت به تشبیهات اسدی طوسی تناسب و تعادل آنها میداند که باعث ایجاد تناسب فرم با محتوی و نوع ادبی و انسجام در کلیت، مجموعه ها و واحدهای تشبیه در شاهنامه همچنین همخوانی و هماهنگی آن تشبیهات با ذائقه و تصورات عموم ایرانیان در قرون متمادی شده است. نتیجه این تحقیق میتواند به عنوان یکی از پاسخ هایی علمی مطرح شود در جواب این سوال که علت برتری و محبوبیت شاهنامه نسبت به سایر حماسه های ملی و بطور اخص گرشاسپنامه چیست.

تحلیل آثار ادبیات تعلیمی از لحاظ سبک فکری اهمیت بسیاری دارد، چرا که نشان دهنده نوع رویکرد مولف به امور اخلاقی است. در این پژوهش چهار اثر تعلیمی پیش از مولوی – قابوسنامه، رساله قشیریه، کیمیای سعادت و اخلاق ناصری- در مقایسه با مثنوی مولوی مورد بررسی قرار گرفته است. به این منظور یکی از رذایل اخلاقی – طمع و حرص- برای بررسی موردی انتخاب شد. نتایج این پژوهش نشان میدهد که در قیاس با دیگر کتاب ها که بر جنبه های اجتماعی و فردی طمع تاکید کرده اند یا به جنبه ثواب و عقاب اخروی، مولوی با نظر به پیچیدگی های روان آدمی و جذابیت تمایلات نفسانی، جنبه های گوناگون طمع را بررسی کرده و نفسانیات و بویژه طمع را آفاتی برای شناخت و سلوک عرفانی دانسته است بگونه ای که تداوم پیروی از هواهای نفسانی مانع ادراک میشود. در اندیشه مولوی عاری بودن از طمع، موجب کسب تجربه های شهودی و دستیابی به معرفت عرفانی است.

کتاب بحرالفراسه اثر عبیداله خویشکی چشتی، یکی از آثار منثوری است که در شرح غزلیات حافظ در شبه قاره هند به نگارش درآمده است. در این مقاله سعی شده است تا به اختصار، به نوآوری های قابل توجه در شرح برخی ابیات و مقایسه آن با دیگر شروح و همچنین به ایهام دوگانه خوانی بعضی مصرع ها که نویسنده کتاب به آن پرداخته، اشاره شود.

اسلوب قصر و حصر از بابهای مهم علم معانی و اعجاز قرآن کریم درمیان اقسام علم بلاغت میباشد. اصطلاح قصر و حصر بمعنای منحصر کردن چیزی در چیزیست. در ادبیات عربی این آرایه با شیوه های مختلفی صورت میگیرد که قرآن کریم نیز این آرایه ادبی را با روش های گوناگون بکار گرفته است در این مقاله به بررسی شیوه های مهم طرق و راههای قصر، تقسیمات مختلف آن اعم از قصر صفت بر موصوف حقیقی و اضافی و برعکس و تقسیم آن بر اساس اعتقاد مخاطب یعنی نوع تعیین، افراد، قلب به همراه نمونه فارسی با بیان کامل و توضیح لازم به استناد کتب مهم بلاغی و تفسیری پرداخته؛ یعنی آیات هشت جز اول قرآن به اختصار از دیدگاه آرایه قصر با ذکر نمونه فارسی مورد بحث واقع شده است بررسی ها در این مقاله نشان میدهد اسلوب مذکور در مورد اهداف مختلفی همچون انکار، اقرار، ارشاد، توبیخ، تشویق و غیره بکار رفته است و قصر از نوع قلب بیشتر از موارد دیگر در قرآن کریم ذکر شده است و این که قصر موصوف بر صفت حقیقی در قرآن وجود ندارد.

سبک شناسی دانشی بینارشته ای است که بهره برداری از کارکردهای مفید و با ارزش آن نیازمند معرفی بیشتر و انجام تالیفات و پژوهش های بسیاری در این زمینه است و مروری بر تاریخ سبک شناسی و شناخت نظریه ها و رویکردهای رایج در این دانش یک ضرورت است. کتاب سبک شناسی، نظریه ها، رویکردها و روش ها تالیفی در این زمینه است.