پژوهش های حبوبات ایران
سال:1390 | دوره:2 | شماره:2 |تعداد مقالات:10

به منظور بررسی اثرات فصل کاشت و فاصله بوته روی ردیف بر عملکرد و اجزای عملکرد سه رقم نخود در شرایط دیم ایلام، آزمایشی به صورت اسپیلت پلات فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی 88-1387 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی شیروان چرداول اجرا گردید. فصل کاشت به عنوان عامل اصلی (پاییزه و زمستانه) و تراکم بوته (20 و 40 بوته در مترمربع) و سه رقم نخود (آرمان، هاشم و آزاد) به عنوان عامل فرعی لحاظ شدند. نتایج تجزیه آماری داده ها نشان داد که فصل کاشت تاثیر معنی داری بر عملکرد و اجزای عملکرد دانه داشت به طوری که بیشترین عملکرد دانه (1578 کیلوگرم در هکتار) از فصل کاشت پاییزه حاصل شد. اثر تراکم کاشت نیز بر تعداد غلاف در بوته، وزن 100 دانه، عملکرد دانه و شاخص برداشت معنی دار شد. در بین تراکم های کاشت، تراکم 20 بوته در مترمربع دارای بیشترین عملکرد دانه بود. در این آزمایش، ارقام، اختلاف معنی داری در صفات عملکرد دانه، تعداد غلاف در بوته، تعداد غلاف در متر مربع، وزن 100 دانه و درصد پروتئین دانه از خود نشان دادند. در بین ارقام آزمایش، رقم آزاد در مقایسه با دیگر ارقام، بیشترین عملکرد و اجزای عملکرد را داشت. برهمکنش اثرات عوامل فصل کاشت در تراکم گیاهی در ارقام آزمایشی، بر عملکرد دانه در سطح پنج درصد معنی دار شد به طوری که بیشترین عملکرد دانه (1940 کیلوگرم در هکتار) از فصل کاشت پاییزه، تراکم 20 بوته در متربع و رقم آزاد بدست آمد. در کشت پاییزه، رقم آزاد ضمن استفاده حداکثر از عوامل خاکی و عوامل محیطی، اجزای عملکرد و عملکرد بیشتری تولید کرد. پیشنهاد می شود پژوهش های تکمیلی برای دستیابی به نتایج کاربردی اجرا شود.

به منظور ارزیابی اثر تراکم کاشت و تیپ رشدی بر عملکرد، اجزای عملکرد و جامعه علف های هرز لوبیا قرمز، آزمایشی در سال 1388 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه زنجان انجام شد. آزمایش به صورت فاکتوریل اسپلیت پلات در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. ارقام لوبیا (گلی، صیاد و درخشان) و تراکم کاشت (در دو سطح 40 و 66 بوته در مترمربع) به صورت فاکتوریل به عنوان کرت اصلی و رقابت علف های هرز (در دو سطح کنترل و عدم کنترل علف های هرز) به عنوان کرت های فرعی در نظر گرفته شدند. ارقام گلی و درخشان به ترتیب 12 و 10 درصد عملکرد بیشتری نسبت به رقم صیاد داشتند. اثر تراکم کاشت بر تعداد غلاف در بوته ( 15درصد کاهش)، تعداد دانه در غلاف ( 8درصد کاهش) و عملکرد دانه (5 درصد افزایش) معنی دار بود ولی بر سایر صفات اثر معنی داری ایجاد نکرد. بر اساس نتایج، آلودگی علف های هرز حدود  35درصد عملکرد دانه لوبیاقرمز را کاهش داد. رقم گلی در مقایسه با سایر ارقام، تراکم (دو برابر کاهش نسبت به رقم درخشان) و وزن خشک علف های هرز (بیش از سه برابر کاهش نسبت به رقم درخشان) را به میزان بیشتری کاهش داد. همچنین افزایش تراکم کاشت نیز به شکل معنی داری، تراکم (32 درصد) و وزن خشک کل علف های هرز (22 درصد) را کاهش داد.

کارآیی مخلوط علف کش های فومسافن و بنتازون+اسیفلورفن (استورم) برای کنترل علف های هرز لوبیا قرمز در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 17 تیمار در چهار تکرار طی سال 1387 در شهرستان سلسله استان لرستان مورد ارزیابی قرار گرفت. تیمارهای علف کش به صورت پس رویشی در مرحله ظهور سومین برگ سه برگچه ای لوبیا اعمال شد. به فاصله سه روز پس از سمپاشی پس رویشی، اثرات گیاه سوزی علف کش ها روی جمعیت علف هرز به حداکثر رسید. 14 روز پس از کاربرد علف کش ها، ظاهرا گیاه زراعی لوبیا از اثرات گیاه سوزی جزئی اولیه کاربرد علف کش ها و به خصوص کاربرد مخلوط آنها با مقادیر زیاد، رهایی یافته به طوری که هیچ یک از تیمارهای علف کش، اثر گیاه سوزی مشخصی روی گیاه زراعی لوبیا نداشتند. کاربرد مخلوط علف کش های فومسافن و استورم به مقدار سه لیتر در هکتار به نسبت مساوی موجبات کنترل 71.3 درصد جمعیت علف های هرز را فراهم آورد. سطح اثرات گیاه سوزی کاربرد مخلوط علف کش های فومسافن و استورم به مقدار سه لیتر در هکتار با نسبت های مساوی روی گونه های علف هرز عروسک پشت پرده یک ساله، کنف وحشی و خرفه به ترتیب 92.8، 81.3 و 63.8 درصد بود. بر مبنای ارزیابی کلی صورت گرفته به فاصله 14 روز پس از سمپاشی، تیمارهای کاربرد مخلوط علف کش فومسافن به میزان 1.5 لیتر در هکتار همراه با علف کش استورم به میزان 1 یا 1.5 لیتر در هکتار ضمن کنترل 80 درصد علف های هرز با تیمار وجین دستی تفاوت معنی داری نداشت. بر اساس نتایج این پژوهش کاربرد علف کش های فومسافن و استورم و مخلوط آنها با دزهای ذکر شده برای کنترل پس رویشی علف های هرز در کشت لوبیا از ایمنی مناسبی برخوردار است.

به منظور بررسی مراحل فنولوژیک، ویژگی های مورفولوژیک، مقایسه عملکرد و اجزای عملکرد دانه، همبستگی بین ویژگی ها و تعیین پارامترهای موثر بر عملکرد دانه در 10 ژنوتیپ عدس در شرایط شهرکرد، آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه شهرکرد در سال زراعی 85-1384 اجرا شد. نتایج تجزیه واریانس ویژگی های مختلف، حاکی از اختلاف معنی دار بین ژنوتیپ ها بود. با توجه به همبستگی منفی و بسیار معنی دار بین درجه روز رشد لازم از کاشت تا رسیدگی فیزیولوژیک با عملکرد دانه، هرچه ژنوتیپ های موردنظر زودرس تر باشند و بتوانند قبل از مواجهه با دمای بالا، رشد رویشی مطلوبی داشته باشند، عملکرد بیشتری تولید می نمایند. این موضوع در مورد ارقام Precoz و L3685 بعنوان زودرس ترین و پرمحصول ترین ژنوتیپ ها صادق بود. وزن 100 دانه همبستگی منفی و بسیار معنی داری با ویژگی های تعداد دانه در بوته، تعداد دانه در غلاف و تعداد غلاف در بوته نشان داد که با توجه به همبستگی مثبت و معنی دار تعداد دانه در بوته و تعداد غلاف در بوته با عملکرد دانه انتظار می رود که ژنوتیپ های دارای وزن 100 دانه کمتر از طریق تعداد بیشتر غلاف در بوته و تعداد دانه در بوته جبران کاهش عملکرد را نمایند. نتایج حاصل از تجزیه رگرسیون برای عملکرد دانه و اجزای آن و نیز میزان تاثیر همزمان هر کدام از ویژگی های مورفولوژیک بر عملکرد دانه نشان داد که به ترتیب وزن 100 دانه، تعداد دانه در غلاف و تعداد غلاف در بوته بیشترین اثر را بر روی عملکرد دارا هستند. در بین اجزای عملکرد وزن 100 دانه همبستگی ژنتیکی بالاتری با عملکرد دانه نشان داد و دارای بالاترین اثر مستقیم مثبت بر عملکرد دانه بود. لذا این جزء عملکرد بعنوان بهترین معیار برای انتخاب غیرمستقیم به منظور افزایش عملکرد محسوب می شود. بر اساس دندروگرام حاصل از تجزیه خوشه ای ژنوتیپ های پرمحصول و کم محصول در دو گروه مجزا دسته بندی شدند. در ضمن پرمحصول ترین و زودرس ترین آنها در یک گروه قرار گرفتند.

این آزمایش به منظور تعیین نحوه عمل ژن برای صفات تعداد روز تا 50 درصد گل دهی، تعداد روز تا رسیدگی، ارتفاع بوته، وزن 100 دانه، تعداد غلاف در بوته و عملکرد دانه در بوته در نخود کابلی انجام گرفت. در این بررسی، ارقام ایرانی آرمان، هاشم و ارقام خارجی ILC588،ICCV2  و ILC3279 انتخاب و بصورت مستقیم با هم تلاقی داده شدند. چهار نسل حاصل از هر تلاقی (F1, F2, BC1, BC2) و والدین P1 و P2 در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار کشت گردید. برای والدین (P1, P2) و نتاج نسل اول 15 (F1)بوته، برای نسل های تلاقی برگشتی BC1) و30 (BC2  بوته و برای نتاج نسل دوم 60 (F2) بوته در هر تکرار، برای تمام صفات مورد ارزیابی قرار گرفت. از آزمون مقیاس وزنی و کای مربع برای برآورد عمل ژن استفاده شد. در بیشتر تلاقی ها، کای مربع مدل ساده سه پارامتری افزایشی-غالبیت برای اغلب صفات به جز ارتفاع بوته معنی دار شد که حاکی از حضور اثرات متقابل غیر آللی در توارث این صفات است. برای صفات تعداد روز تا  50درصد گل دهی، تعداد روز تا رسیدگی، تعداد غلاف در بوته و عملکرد دانه در بوته، هر دوی اثر ژنتیکی افزایشی [d] و غالبیت [h] معنی دار شد. حضور معنی دار اثر غالبیت[h]  و اثرات متقابل غالبیت در غالبیت [l] با ارزش مقداری بالا در مدل ها برازش یافته برای این صفات، حاکی از اهمیت بیشتر اثرات ژنتیکی غیر افزایشی در توارث این صفات است، لذا انتخاب در نسل های اولیه برای این صفات، موفقیت آمیز نخواهد بود. برای صفات ارتفاع بوته و وزن 100 دانه، اثرات ژنتیکی افزایشی نقش پررنگ تری را ایفا می کنند. بدین لحاظ انتخاب در نسل های اولیه برای این صفات امیدوارکننده است.

به منظور بررسی اثر سطوح مختلف آبیاری بر عملکرد، اجزای عملکرد و تحمل به خشکی چهار رقم نخود، آزمایشی در سال زراعی 88-1387 در شرایط آب و هوایی مشهد اجرا شد. سطوح آبیاری شامل چهار سطح آبیاری کامل، آبیاری با ضریب کم آبیاری 10 درصد، آبیاری با ضریب کم آبیاری 20 درصد و آبیاری با ضریب کم آبیاری 50 درصد با ارقام جم، کرج 31-60-12،ILC482  و کاکا به صورت کرت های خردشده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار مورد مقایسه قرار گرفتند. مقدار نیاز آبی در هر یک از سطوح آبیاری بر اساس سند آب کشور (با استفاده از نرم افزار NETWAT) و بر اساس روش پنمن مانتیس محاسبه گردید. نتایج آزمایش نشان داد که سطوح مختلف آبیاری، اثر معنی داری بر صفات عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت، تعداد غلاف و تعداد دانه در مترمربع و نیز وزن 100 دانه ارقام نخود داشتند. طبق نتایج حاصل، با افزایش میزان آب آبیاری، تعداد غلاف در مترمربع، تعداد دانه در مترمربع، وزن 100 دانه و در نتیجه عملکرد دانه افزایش یافت. در بین ارقام، در تمامی سطوح آبیاری، رقم کاکا با 930 کیلوگرم در هکتار بیشترین و رقم کرج با 167 کیلوگرم در هکتار کمترین عملکرد دانه را دارا بودند. در این مطالعه، به ترتیب رقم های کاکا،ILC482  و جم بیشترین تحمل به خشکی را از خود نشان دادند. رقم ILC482 در شرایط آبیاری کامل دارای عملکردی کمتر نسبت به رقم جم بود ولی در تیمارهای کم آبیاری 20 درصد و کم آبیاری 50 درصد، عملکردی بیشتر نسبت به رقم جم از خود نشان داد و در مقایسه با سایر ارقام، صفات اندازه گیری شده آن، کمتر تحت تاثیر کم آبیاری قرار گرفت. با توجه به نتایج این آزمایش، رقم ILC482 را می توان به عنوان رقمی مناسب برای شرایط کم آبیاری و یا احتمالا دیم در نظر گرفت.

شوری به عنوان یک تنش محیطی مهم و مشکل عمده در کشاورزی مناطق خشک و نیمه خشک مطرح است. گیاه نخود (Cicer arietinum L.) مشابه با سایر بقولات، نسبت به شوری حساس است و در نتیجه، گزینش ژنوتیپ های مقاوم به شوری برای کشت در این مناطق از اهمیت زیادی برخوردار است. این آزمایش در سال 1388 در شرایط گلخانه با هدف مطالعه تحمل به تنش شوری در یازده ژنوتیپ نخود از طریق بررسی پاسخ خصوصیات ریشه و اندام های هوایی آن ها انجام شد. برای این منظور، تاثیر دو تیمار شوری القاءشده با استفاده از نمک کلریدسدیم در سطوح 8 و 12 دسی زیمنس بر متر به همراه تیمار شاهد (بدون تنش شوری) در محیط هیدروپونیک (کرت اصلی) بر روی ژنوتیپ های مورد نظر (کرت فرعی) در شرایط گلخانه، در قالب کرت های خردشده در سه تکرار مورد بررسی قرار گرفت. گیاهان، چهار هفته پس از انتقال به محیط هیدروپونیک برداشت شدند. نتایج نشان داد که تنش شوری باعث کاهش معنی دار شاخص پایداری غشا، سطح سبز برگ، درصد ماده خشک ریشه و اندام هوایی، ارتفاع بوته، تعداد شاخه جانبی و وزن خشک اندام هوایی و ریشه و افزایش مقدار نسبی آب برگ ژنوتیپ های مورد مطالعه شد. شاخص پایداری غشا (0.73 و 0.61) و نسبت سطح سبز برگ به کل سطح برگ (0.68 و 0.56) همبستگی مثبت و معنی داری به ترتیب با میزان تولید ماده خشک اندام هوایی و ریشه در ژنوتیپ ها داشتند. بهره گیری از شاخص های مقاومت و ترسیم نمودار بای پلات نشان داد که در بین ژنوتیپ های متحمل به خشکی، ژنوتیپ های MCC696،MCC544  و MCC877 کمترین و ژنوتیپ MCC760 بیشترین میزان مقاومت به شوری را از نظر تولید ماده خشک و شاخص های تحمل دارا بودند. در این مطالعه به غیر از ژنوتیپ MCC783، ژنوتیپ های حساس به خشکی در گروه ژنوتیپ های متحمل به شوری قرار گرفتند. بنابراین به نظر می رسد لزوما ژنوتیپ هایی که متحمل به خشکی هستند از تحمل به شوری بیشتری نسبت به ژنوتیپ های حساس به خشکی برخوردار نیستند. به طور کلی به منظور دستیابی به ارقام نخود که علاوه بر تحمل به خشکی، متحمل به شوری نیز باشند، ژنوتیپ ها باید برای هر دو صفت مورد گزینش قرار گیرند.

شناخت درجه حرارت های کاردینال جوانه زنی و سبزشدن و همچنین تعیین زمان حرارتی مورد نیاز برای هر مرحله، در مدیریت زراعی و مدل سازی رشد و نمو گیاهان، ضروری است. دو آزمایش متفاوت با هدف برآورد دماهای کاردینال و زمان حرارتی مورد نیاز برای جوانه زنی و سبزشدن ژنوتیپ های نخود انجام شد. در آزمایش اول (جوانه زنی) پاسخ جوانه زنی شش ژنوتیپ نخود شامل MCC361، MCC951، MCC873، MCC180،MCC13  و MCC463 در رژیم های مختلف دمایی شامل 3، 5، 10، 15، 20، 25، 30 و 35 درجه سانتی گراد در محیط کنترل شده به صورت آزمایش اسپلیت پلات در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار مورد مطالعه قرار گرفتند. درصد بذرهای جوانه زده به صورت روزانه ثبت و سرعت جوانه زنی و روز تا 50 درصد جوانه زنی تعیین شد. درجه حرارت های کاردینال جوانه زنی با استفاده از رگرسیون غیرخطی بین مقادیر R50 و ) Tدرجه حرارت) برآورد شد. برای برآورد سرعت جوانه زنی از تابع درجه حرارت مدل دندان مانند استفاده شد. در آزمایش دوم (سبزشدن)، صفات مربوط به سبزشدن ژنوتیپ های مورد مطالعه در آزمایش اول، در نه تاریخ کاشت به صورت آزمایش اسپلیت پلات در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار در محیط مزرعه مورد مطالعه قرار گرفتند. صفات مربوط به سبزشدن، مشابه آزمایش اول برآورد و تعیین شدند. نتایج این مطالعه نشان داد که درجه حرارت پایه برای جوانه زنی و سبزشدن، هر دو یک صفت پایدار هستند و تفاوت های معنی داری میان ژنوتیپ ها از این حیث مشاهده نشد. میانگین دمای پایه (متوسط ژنوتیپ ها) برای جوانه زنی 4.2 و برای سبزشدن 6.1 درجه سانتی گراد و درجه حرارت مناسب تحتانی و فوقانی به ترتیب برای جوانه زنی معادل 20.4 و 26.5 و برای سبزشدن، 24.0 و 26.8 درجه سانتی گراد برآورد شد. تنوع ژنوتیپی قابل توجهی از نظر روزهای فیزیولوژیک و زمان حرارتی مورد نیاز برای جوانه زنی و سبزشدن میان ژنوتیپ ها مشاهده نشد. همبستگی مثبت و بسیار معنی دار میان روز تا جوانه زنی مشاهده شده و برآوردشده با استفاده از مدل دندان مانند و همین طور برای روز تا سبزشدن، نشان دهنده کارآیی بالای مدل دندان مانند برای پیشگویی صفات مربوط به جوانه زنی و سبزشدن نخود است.

به منظور بررسی کارآیی تثبیت بیولوژیک نیتروژن نژاد های باکتری همزیست با لوبیا، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار طی سال های 1385 و 1386 در منطقه خرمدره استان زنجان انجام شد. سطوح تلقیح و کود شامل نژاد Rb117 جمع آوری شده از خاک های منطقه، نژاد Rb123 از منطقه همدان، نژاد Rb136 از منطقه چهارمحال و بختیاری به همراه مایه تلقیح صنعتی ویژه لوبیا، استفاده از 100 کیلوگرم نیتروژن خالص از منبع کود اوره و بدون تلقیح بودند که در سه رقم لوبیای تیپ) I رشد محدود) به نام لوبیاچیتی COS16، قرمز اختر و قرمز درخشان مورد بررسی قرار گرفتند. سویه های مورد بررسی به کمک آزمایشگاه موسسه تحقیقات خاک و آب کشور تهیه گردید، به طوری که در هیچ یک از بسته ها تعداد باکتری کمتر از 108×4 سلول در هر گرم نبود. نتایج نشان داد که در مجموع، تلقیح ارقام مختلف لوبیا با سویه های باکتری، موجب برتری صفاتی چون عملکرد دانه، وزن و تعداد گره در ریشه، درصد و عملکرد پروتئین نسبت به حالت بدون تلقیح و در بعضی موارد نسبت به مصرف 100 کیلوگرم کود خالص نیتروژن می گردد. در بین سویه های مورد استفاده، نژاد باکتری بومی Rb117 نسبت به سایر نژادها برتری نشان داد و در بین ارقام مورد استفاده، رقم لوبیاچیتی COS16 نسبت به دو رقم دیگر برتری صفات بیشتری را در برابر تیمارهای مورد اعمال، نشان داد. کاشت لوبیا با انواع مایه تلقیح، توانست حدود 43 درصد محصول را نسبت به شاهد (بدون تلقیح و بدون کود) افزایش دهد و در بین انواع نژادها، نژاد بومی Rb117، بیشترین تاثیر را بر عملکرد کمی انواع لوبیا داشت.

کود آلی ورمی کمپوست، به دلیل ساختار متخلخل، ظرفیت نگه داری آب بالا، دارا بودن موادی شبیه به هورمون ها و تنظیم کننده های رشد گیاهی و همچنین وجود مقادیر بالای عناصر غذایی ماکرو و میکرو، می تواند تاثیر تنش های مختلف را بر گیاهان کاهش دهد. این مطالعه به منظور بررسی برهم کنش سطوح مختلف عصاره آبی ورمی کمپوست و تنش شوری بر خصوصیات مورفولوژیک نشای لوبیاقرمز رقم درخشان (Phaseolus vulgaris L. cv. Light Red Kidney) انجام شد. ده سطح مختلف از عصاره ورمی کمپوست (صفر، 0.5، 1، 1.5، 2، 2.5، 5، 7.5، 10 و 100 درصد) و پنج سطح شوری (0، 30، 60، 90 و 120 میلی مول NaCl) به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار بررسی شد. نمونه برداری از نشاها پس از یک هفته انجام شد. نتایج نشان داد که در محیط بدون تنش، عصاره ورمی کمپوست در غلظت های 1، 2، 7.5 و 10 درصد، طول و وزن خشک هیپوکوتیل و همچنین وزن خشک ریشه را به صورت معنی داری افزایش داد (p≤0.05)، اما تاثیر معنی داری بر قطر، سطح و مجموع طول ریشه ها نداشت. غلظت های 2 و 10 درصد عصاره ورمی کمپوست در شوری 30 میلی مول NaCl و عصاره 7.5 درصد در شوری 90 میلی مول NaCl، طول هیپوکوتیل را نسبت به شاهد (بدون ورمی کمپوست) به صورت معنی داری افزایش داد. در این آزمایش، غلظت های 2 و 5 درصد عصاره ورمی کمپوست به ترتیب در شوری 30 و 120 میلی مول NaCl، کاهش وزن خشک ریشه را به طور معنی داری بهبود بخشید.