اکوبیولوژی تالاب (تالاب)
سال:1390 | دوره:3 | شماره:9 |تعداد مقالات:9

با توجه به اینکه بندر امام خمینی یکی از بزرگ ترین بنادر کشور و بزرگ ترین بندر خوزستان بوده و نظر به بالا بودن میزان رسوب گذاری در اسکله های این بندر و مجاورت آن با اکوسیستم خور موسی، در تحقیقی که در سال های 90-89 صورت پذیرفته، ریسک های زیست محیطی ناشی از انجام عملیات لایروبی اسکله های بندر امام خمینی، شناسایی، رتبه بندی و مورد ارزیابی قرار گرفته است. به این منظور ابتدا عوامل ایجاد کننده ریسک ناشی از انجام عملیات لایروبی با استفاده از پرسشنامه های دلفی و نظر سنجی از متخصصین شناسایی شده، سپس از فرایند تحلیل سلسله مراتبی و نرم افزار Expert choice برای تعیین احتمال وقوع هر ریسک استفاده گردید. به منظور تعیین شدت و احتمال کشف هر ریسک و همچنین محاسبه مقدار عددی ریسک از روش تجزیه و تحلیل عوامل شکست استفاده گردید. بر اساس نتایج بدست آمده مشخص شد که در عملیات لایروبی در محیط فیزیکی و شیمیایی، تغییر ریخت شناسی بستر و ایجاد بی نظمی در بستر دریا به ترتیب با 12.411 و 6.39، در محیط بیولوژیکی نیز تخریب زیستگاه های بستر و از بین بردن گونه های کف زی به ترتیب با 10.848 و 3.325 و در محیط اجتماعی –اقتصادی تاثیر بر مسائل روانی نیروی انسانی لایروب و زخمی شدن – قطع عضو به ترتیب با 5.072 و 2.538 به عنوان مهمترین ریسک ها بروز می کنند و در عملیات لای ریزی افزایش کدورت با 6.084 و از بین بردن گونه های کف زی با 6.08 و کاهش فعالیت صید و صیادی با 12.054 به عنوان مهمترین ریسک ها شناسایی شدند.

پژوهش حاضر در مجتمع پرورش گواتر و خلیج گواتر در شرق شهرستان چابهار واقع در استان سیستان و بلوچستان از تیرماه 88 تا آبان ماه 88 انجام پذیرفت. بدین منظور پنج ایستگاه شامل کانال آبرسان، کانال زهکش اصلی، محل تخلیه زهکش اصلی به خور، خور گواتر و خلیج گواتر طی دوره پرورش میگو مورد بررسی قرار گرفت. به منظور دستیابی به اهداف مورد نظر، پارامترهای فیزیکی و شیمیایی مانند دما، شوری، اکسی‍ژن محلول، اسیدیته، فسفر کل و نیتروژن کل در زمان پرورش به صورت ماهیانه اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که کانال آبرسان (ورودی آب مزارع)، کانال زهکش اصلی (خروجی زهکش های فرعی) و خلیج گواتر (محل تخلیه پساب) از نظر زیست محیطی با هم متفاوت است. نتایج حاصل از آنالیز واریانس یکطرفه هر یک از فاکتورهای فیزیکی و شیمیایی با احتمال 95 درصد، اختلاف معنی داری را بین ایستگاه زهکش با دیگر ایستگاه ها نشان داد (P<0.05). از نظر دمایی، پساب مزارع میگوی گواتر دارای آلودگی حرارتی نیست. فعالیت تکثیر و پرورش میگو موجب افزایش میانگین شوری و افزایش دامنه pH کانال زهکش گردیده است.

در حال حاضر رودخانه سفیدرود تنها منبع حیات آبزیان و منبع کشاورزی ساکنان حواشی رودخانه در استان گیلان نیست بلکه خود منبع آب شرب مصرفی اهالی و شهرهای اطراف می باشد، لذا کیفیت آب این رودخانه برای ما مهم است و روی سلامت جامعه تاثیر دارد. هدف از این مطالعه، بررسی کیفیت آب رودخانه سفیدرود با شاخص NSFWQI و مقایسه آن با استانداردهای کیفیت آب آشامیدنی و آبیاری و تعیین کیفیت آب رودخانه در ایستگاه های تعیین شده در مسیر رودخانه سفیدرود می باشد. در این مطالعه تغییرات کیفی آب در طی ماه های فصل زمستان 1389 بهار و تابستان 1390 و از 5 ایستگاه در طول رودخانه سفیدرود از طریق نمونه برداری آب رودخانه بر اساس روش استاندارد متد آمریکا اندازه گیری و مورد آزمایش قرار گرفت. در مجموع تعداد 20 نمونه و با فاصله زمانی 2 ماه در بهمن، فروردین، خرداد و مرداد برداشت گردید. برداشت نمونه از سه نقطه در هر ایستگاه صورت گرفت و سپس با تلفیق نمونه ها، یک نمونه مرکب بدست آمد. با ترکیب داده های میدانی، نتایج آزمایشگاهی و محاسبه شاخص کیفیت آب نشان دهنده این است که بیشترین شاخص کیفی NSFWQI را ایستگاه سد منجیل در ماه بهمن با مقدار 57 دارا بوده و کمترین مقدار شاخص مذکور را ایستگاه سد تاریک در مرداد ماه با مقدار 39 به خود اختصاص داده است. میانگین شاخص NSFWQI در رودخانه سفیدرود 47.5 بوده و در محدوده بد قرار دارد. ایستگاه های سد سنگر، پل آستانه و کیاشهر در تمام ماه های نمونه برداری وضعیت بد را نشان داده اند و بین مقدار 39 تا 50 نوسان دارند و ایستگاه های سد منجیل و سد تاریک در دو ماه بهمن و فروردین وضعیت متوسط را نشان داده اند. محاسبه شاخص OWQI نیز کیفیت بسیار بد آب رودخانه سفیدرود را در دوره مطالعه نشان داده است.

امروزه گردشگری، به یکی از مهمترین فعالیت های اقتصادی در سراسر جهان تبدیل شده است. بی تردید این صنعت در قرن آینده یکی از مهمترین شاخص های اقتصادی هر کشوری خواهد بود. بر خلاف رشد و آگاهی مردم و کشورها نسبت به اهمیت محیط های طبیعی بویژه تالاب ها هنوز درک واقعی از اهمیت، کارکرد و حساسیت این زیستگاه های حیاتی و متنوع بسیار پایین است تا جائیکه تالاب ها را می توان شاهکار خلقت به حساب آورد .یکی از مهمترین کاربری تالاب ها جذب توریسم است؛ توسعه صنعت توریسم به عنوان مهمترین بخش اقتصادی و ارزآور، یکی از چالش های مهم توسعه اقتصادی در دنیا است. در این پژوهش با استفاده از شاخص اقلیم آسایش گردشگری Tourism climate index و همچنین با استفاده از امکانات GIS در میان یابی، تعمیم داده های نقطه ای به پهنه ای و ترکیب نقشه ها، زمان های مساعد جهت حضور گردشگران در تالاب شیرین سو مشخص شده است. داده های مورد استفاده در این پژوهش مربوط به میانگین هفت پارامتر اقلیمی در ایستگاه های سینوپتیک و کلیماتولوژی درون و اطراف استان همدان و تالاب شیرین سو در سال 1389 بوده است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد، در ماه های خرداد و شهریور دارای شرایط ایده آل و رتبه ای بالا بوده که این شرایط نشان دهنده بهترین ماه های سال از لحاظ اقلیمی برای حضور گردشگر در تالاب می باشد؛ همچنین وضعیت شاخص اقلیم آسایش گردشگری تالاب در ماه های تیر، مرداد و اردیبهشت عالی و مطلوب بوده، در ماه فروردین با شروع فصل بهار و افزایش دما، کاهش میزان بارش و تعدیل هوا و همچنین در مهرماه با شروع فصل پاییز وضعیت بسیار خوبی را برای تالاب مشاهده می کنیم، در ماه های آذر، دی و بهمن وضعیت توریسم و گردشگری تالاب در حد مرزی قرار داشته و در نهایت در ماه های اسفند و آبان شاخص اقلیم آسایش گردشگری تالاب شیرین سو دارای رتبه ای قابل قبول می باشد.

توانایی گیاهان آبزی جهت جذب فلزات سنگین و کاهش غلظت آن ها از محیطهای فاضلاب در تحقیقات زیادی نشان داده شده است. با این حال به دلیل سازگاری این تکنولوژی و همچنین کم هزینه بودن آن مورد توجه صاحب نظران زیادی قرار گرفته است. جیوه یکی از جمله فلزات خطرناکی است که در بعضی از فاضلابهای صنعتی یافت می گردد. در این مطالعه که در سال 1387 صورت پذیرفت ابتدا جذب جیوه، توسط چهار گونه گیاه آبزی بومی دزفول شامل phragmites autralis, typha latifolia, scirpus bulrush, Alisma plantgo بررسی و دو گونه مناسب شناسایی گردید. پس از انتخاب دو گونه مناسب، تاثیر نوع سامانه (سامانه های حاوی دو گونه مناسب و یک سامانه شاهد) و زمان ماند (پنج زمان ماند 1، 3، 7، 10 و 14 روزه) بر راندمان حذف در سطح آلایندگی 100 میلی گرم در کیلوگرم خاک مورد مطالعه قرار گرفت. به همین منظور ابتدا از طریق آزمایشات گلدانی خاک محیط کشت در سه سطح مختلف جیوه (50، 100 و 200 میلی گرم در کیلوگرم خاک) آلوده گردید و در دوره زمانی 60 روزه، گیاهان کشت گردید. این قسمت از طرح، در قالب طرحی کاملا تصادفی و در سه تکرار اجرا گردید. نتایج نشان داد دو گونه گیاهی Phragmites sp. و Typha sp. با میزان جذب به ترتیب 6.23 و 2.23 میلی گرم در کیلوگرم ماده خشک در انتهای دوره رشد گیاهان، بالاترین انباشت جیوه را در اندام های زیرزمینی نشان دادند. میزان انباشت در اندام های زیرزمینی اختلاف معنی داری را با میزان انباشت در اندام های هوایی نشان داد. سپس دو گونه انتخاب شده در این مرحله در حوضچه های مصنوعی با ابعاد 5 متر طول، 0.5 متر عرض و 0.4 متر ارتفاع که کف آن ها ایزوله شده بود، کشت گردید. در انتهای حوضچه ها به منظور خروج فاضلاب، لوله زهکش قرار داده شد. یک حوضچه نیز به عنوان شاهد (بدون گیاه) در نظر گرفته و آزمایشات به منظور تاثیر نوع سامانه و زمان ماند بر راندمان حذف جیوه در سطح آلایندگی 100 میلی گرم در کیلوگرم خاک و در سه تکرار انجام گرفت. نتایج نشان داد که تاثیر نوع سامانه و زمان ماند بر راندمان حذف آن از حوضچه های مصنوعی معنی دار و اثر متقابل این دو عامل غیرمعنی دار گردید. سامانه حاوی گونه گیاهی australis Phragmitesبا متوسط راندمان حذف 33.3 درصد (متوسط پنج زمان ماند) و زمان ماند 14 روز با متوسط 49.5 درصد بالاترین راندمان حذف را نشان داد.

به دنبال افزایش جمعیت و فشار بر روی منابع طبیعی، مساله گردشگری نیز اثرات نامطلوبی بر محیط زیست برجای می گذارد. مسائلی از قبیل فرسایش خاک، از بین رفتن باتلاق ها، نابودی زیستگاه های تالابی، خشک شدگی یا آلودگی آب های زیرزمینی و به خطر افتادن بهداشت و سلامتی ناشی از شبکه های ناکافی دفع زباله و فاضلاب، جوامع انسانی را تهدید می کند. اما بهترین راه برای حل این مشکلات، توسعه پایدار گردشگری می باشد. توسعه پایدار گردشگری به عنوان رهنمونی برای مدیریت کلیه منابع قلمداد می شود، به طریقی که بتوان نیازهای اقتصادی و اجتماعی را برآورده ساخت و همگنی فرهنگی و سیستم های حفاظت زندگی را همراه با افزایش عدالت و مساوات در توسعه، بهبود کیفیت زندگی جوامع و به وجود آوردن کیفیت برتر محیط زیست ایجاد کرد. بنابراین بهبود مدیریت زیست محیطی تسهیلات گردشگری برای کاهش آسیب های آن گام اول جهت نیل به اهداف توسعه پایدار گردشگری می باشد. از این رو هدف از این پژوهش، بررسی اولویت بندی و سنجش سطح پایداری اثرات (مثبت و منفی) جغرافیایی و زیست محیطی گردشگری در تالاب بین المللی شادگان می باشد. روش تحقیق در این پژوهش که در سال 1390 صورت گرفت، ترکیبی از روش های توصیفی و تحلیلی می باشد. نتایج پژوهش نشان می دهد که در تالاب شادگان وضعیت زیست محیطی ناپایدار می باشد به طوری که 42 درصد معیارها در این تالاب نسبتا ناپایدار می باشد.

مقاله حاضر به منظور بررسی و تعیین جمعیت و تنوع گونه ای پرندگان آبزی و کنار آبچر مهاجر زمستان گذران در زیستگاه تالابی منطقه حفاظت شده حله و بر اساس یک دوره 10 ساله از سال 1380 (2002) لغایت 1389 (2011) ارائه شده است. در طول دوره 10 ساله مورد مطالعه، تعداد 203065 پرنده آبزی مرکب از 6 راسته، 18 تیره و 95 گونه در منطقه حفاظت شده حله زمستان گذرانی نموده اند. در این مدت بیشترین تعداد پرنده متعلق به گونه باکلان بزرگ (Phalacrocorax carbo) با 97299 قطعه سرشماری شده بوده است. بر اساس نتایج این تحقیق در بین تیره های آبزی و کنارآبچر مهاجر زمستان گذران در منطقه حفاظت شده حله بزرگ ترین تیره متعلق به باکلانیان (Phalacrocoracidae) با 47.91 درصد فراوانی و کوچک ترین تیره متعلق به لک لکیان (Ciconiidae) و کاکایی اقیانوسی (Stercorariidae) با 0.005 درصد فراوانی بوده است. در دوره 10 ساله مورد مطالعه سال 1380 (2002) با تعداد 46789 قطعه پرنده بیشترین و سال 1386 (2008) با تعداد 1022 قطعه پرنده کمترین تعداد پرنده سرشماری شده را به خود اختصاص داده اند. از سویی دیگر از نظر غنای گونه ای سال 1380 (2002) با تعداد 68 گونه شناسایی شده بیشترین تعداد و سال 1388 (2010) با تعداد 26 گونه کمترین تعداد گونه شناسایی شده را شامل شده اند. نتایج نشان داد بیشترین فراوانی پرندگان زمستان گذران از سال 1380 (2002) لغایت 1389 (2011) متعلق به تیره های آبزی با 62.1 درصد فراوانی و کمترین فراوانی مربوط به تیره های کنارآبچر با 37.9 درصد فراوانی بوده است. با توجه به مقادیر محاسبه شده شاخص های تنوع و یکنواختی گونه ای بیشترین میزان تنوع زیستی پرندگان آبزی و کنارآبچر زمستان گذران در منطقه حفاظت شده حله مربوط به سال 1389 (2011) و کمترین تنوع زیستی مربوط به سال 1383 (2005) بوده است (P<0.05).

در این پژوهش بررسی رابطه طول و وزن ماهی بیاح (Liza macrolepis) در منطقه خور موسی با استفاده از نمونه های تخلیه گاهی در بندر صیادی ماهشهر واقع در طول جغرافیایی 49O-13’ و عرض جغرافیایی 30O-33’ مورد بررسی قرار گرفت. نمونه برداری به منظور بررسی فراوانی های طولی و وزنی به صورت ماهانه از آبان 1388 تا مهر 1389 صورت گرفت. در طی 11 ماه نمونه برداری جمعا تعداد 449 عدد ماهی صید گردید، هر ماه به آزمایشگاه منتقل و عملیات زیست سنجی بر روی آن ها انجام می گردید. معادله نمایی رابطه طول کل با وزن در ماهی بیاح (بدون تفکیک جنسیت) برابر با y=0.0284X2.726 و رابطه خطی آن برابر با y=12.45X-148.0 محاسبه گردید. معادله نمایی رابطه طول و وزن برای جنس ماده برابر با y=0.03563X2.63 و رابطه خطی آن برابر با y=11.89X-142.1 و همچنین معادله نمایی رابطه طول و وزن جنس نر برابر با y=0.01877X2.857 و رابطه خطی آن برابر با y=11.03X-125.6 مشخص گردید، که مقدار b محاسبه شده در سه مورد بیانگر رشد ایزومتریک در هر دو جنس نر و ماده این ماهی بود.