اکوبیولوژی تالاب (تالاب)
سال:1393 | دوره:6 | شماره:21 |تعداد مقالات:10

در بسیاری از نقاط جهان، نیترات موجود در فاضلاب های کشاورزی، صدمات جدی، به کیفیت منابع آب وارد نموده است. در این تحقیق، حذف آلودگی نیترات فاضلاب کشاورزی کشت و صنعت کارون، در تالاب مصنوعی جریان سطحی حاوی گیاه وتیور بررسی شد. باهدف ارزیابی اثر نوع کشت گیاه در تالاب مصنوعی، زمان ماند هیدرولیکی و دمای محیط، بر کارایی تصفیه این نوع سامانه ها، نه حوضچه به صورت موازی با مشخصات 3 متر طول، 1 متر عرض و 0.8 متر ارتفاع ساخته شد. جریان پیوسته فاضلاب، از آذر 1392 تا خرداد 1393 در این سامانه ها برقرار شد. سه واحد از سامانه ها حاوی گیاه به صورت کشت ریشه گیاه در خاک، سه واحد به صورت کشت شناور و سه حوضچه بدون بستر متخلخل و گیاه (شاهد) در نظر گرفته شد. زمان های ماند هیدرولیکی انتخاب شده 5، 3 و 7 روز بود و برای هر زمان ماند، این آزمایش در شش مرحله، به شدت 6 ماه تکرار شد. میانگین دمای هوا در طی این مدت از 8.92 تا 31.25 درجه سانتی گراد در نوسان بود. نیترات ورودی به سامانه ها و خروجی از آن ها، اندازه گیری و میانگین بازده تصفیه، با استفاده از نرم افزار آماری SAS مقایسه شد. متوسط غلظت نیترات فاضلاب ورودی به هر واحد 20±3.76 میلی متر بود. نتایج نشان داد، اثر نوع کشت گیاه، زمان های ماند و تغییرات دما در بازده حذف نیترات در سطح احتمال 95 درصد معنی دار است به طوری که میانگین بازده حذف نیترات در زمان ماند 3 روز از 14.24 تا 37.52 درصد، در زمان ماند 5 روز از 16.32 تا 41.27 درصد و در زمان ماند 7 روز از 16.42 تا 50.51 درصد، متغیر بود. همچنین نتایج حاصل از بررسی ها نشان داد، متوسط بازده حذف نیترات در سامانه کشت ریشه در خاک برابر 43.09 درصد، سامانه شناور 28.36 درصد و سامانه شاهد 15.66 درصد بود و حداکثر بازده حذف نیترات در همه سامانه ها، بازمان ماند طولانی تر (7 روز) اتفاق افتاد.

در تالاب انزلی به دلیل اینکه گونه های زیادی از ماهیان دریای خزر جهت تکثیر به این محل مهاجرت می کنند و لاروها نیز مراحل اولیه رشد خود را در آن می گذرانند، بنابراین موجودات زئوپلانکتون از اهمیت ویژه تغذیه ای برخوردار هستند. ازاین رو هدف از انجام این تحقیق بررسی پاروپایان (یک گروه عمده زئوپلانکتونی) در تالاب انزلی، منطقه مصبی و دریای خزر، به منظور شناسایی جنس ها و تعیین فراوانی به همراه تعیین ارتباط آن با برخی فاکتورهای محیطی بوده است. عملیات نمونه برداری از اسفند 1389 تا شهریور 1390 در 5 ایستگاه دریای خزر، مصب و سه ایستگاه درون تالاب که شامل ایستگاه های نهنگ روگا، سرخانکل و ورودی تالاب غرب (ورودی آبکنار) (به منظور مقایسه تراکم زئوپلانکتون در سه منطقه دریا، مصب و تالاب با شوری آب متفاوت) بود، انجام شد. نمونه ها توسط تور پلانکتون گیری 30 میکرون فیلتر شد. شناسایی و شمارش نمونه ها با استفاده از لام بوگاروف و میکروسکوپ اینورت صورت پذیرفت. در این تحقیق تعداد 7 جنس از رده پاروپایان شناسایی گردید. جنس های غالب مشاهده شده در این تحقیق شامل: Acartia sp.، Cyclops sp. و Thermocyclops sp. بوده است. رابطه تراکم پاروپایان با عوامل محیطی مانند اکسیژن، دما و pH مستقیم و با هدایت الکتریکی (شوری) و شفافیت معکوس گزارش شد. بیشترین تراکم پار و پایان در میان ایستگاه های مورد بررسی، در ایستگاه ورودی تالاب غرب (ورودی آبکنار) به میزان 107.47 عدد در لیتر مشاهده شد و از میان سه منطقه دریا، مصب و تالاب، بیشترین تراکم در منطقه تالاب به میزان 59.26 عدد در لیتر بوده است. بیشترین تراکم پاروپایان در ماه های مورد بررسی در مردادماه با تراکم 68.8 عدد در لیتر مشاهده شد. همچنین بررسی ها نشان داد که تراکم پاروپایان در ایستگاه های دریای خزر و ورودی تالاب غرب (ورودی آبکنار) هرکدام با سایر ایستگاه های نمونه برداری دارای اختلاف معنی دار آماری بوده اند.

دریاچه سدها از پیکره های آبی انسان ساز می باشند که تحت تاثیر رودخانه ها قرار می گیرند. سد دز بر روی رودخانه دز در استان خوزستان یکی از بزرگ ترین سدهای ایران است که وظیفه کنترل سیلاب، آبیاری اراضی، ذخیره آب و تولید انرژی را بر عهده دارد. در مطالعه میدانی پارامترهای فیزیکوشیمیایی EC، نیترات، آمونیوم، فسفات، کدورت، TS، قلیائیت، کلیفرم، دما، DO، BOD، کلروفیل آ و عمق سنجی در پنج ایستگاه برای سال آبی 90-89 اندازه گیری شد. با استفاده از شاخص کیفی آب و شاخص وضعیت تروفیک، کیفیت آب ایستگاه های مختلف بررسی و با استفاده از تحلیل های GIS سعی گردید ایستگاه های با وضعیت مشابه در یک گروه طبقه بندی گردند. تهیه بازه های کیفی تصمیم گیران را در برنامه ریزی ها کمک می نماید. نتایج نشان داد بیشترین و بهترین شاخص کیفی آب مخزن با مقدار 61 برای ایستگاه دوم تقریبا در وسط مخزن در دی ماه است و کم-ترین آن در ایستگاه ورودی به مخزن با مقدار 46 در فروردین ماه است. همچنین شاخص وضعیت تروفیک دریاچه در حالت مزوتروفیک و یوتروفیک در بهار و تابستان متغیر است ولی در بقیه فصول وضعیت نسبتا ثابتی دارد. علت این تغییرات به هم خوردن سیستم لایه بندی دمایی است. همچنین خطر تغذیه گرایی، در صورت عدم کنترل منابع آلاینده ورودی، کیفیت آب دریاچه را تهدید می نماید. بروز تغذیه گرایی در مخزن سبب ایجاد محدودیت هایی در کاربری آب شده و سبب تولید مواد سمی، بو و تغییر رنگ می گردد.

با توجه به وضعیت منابع زیستی کشور لازم است هرگونه برنامه ریزی در خصوص استفاده از سرزمین جهت کاربری های مختلف و استقرار آن ها در حوضه های مختلف با توجه به ظرفیت توان اکولوژیک و با دیدگاه توسعه پایدار و همسو با طبیعت صورت پذیرد تا ضمن حفظ کمیت و کیفیت محیط زیست نیازهای مختلف جامعه را نیز در خصوص استفاده از منابع تامین نمود. لذا جهت نیل به این هدف لازم است که با توجه به شرایط و اقلیم های متفاوت کشور مدل های متناسب با شرایط اکولو ژیکی محل مورد ارزیابی تهیه گردد تا به پتانسیل های واقعی سرزمین جهت استقرار کاربری های مختلف دست یافت. این پژوهش که در جهت ارزیابی توان اکولوژیک حوضه آبخیز رکعت شهرستان ایذه با موقعیت طول جغرافیایی 50o 08’ 06” تا 50o 20’ 03” شرقی و عرض جغرافیایی 31o 39’ 34” تا 31o 50’ 60” شمالی جهت کاربری جنگلداری با استفاده از روش اصلاح شده مخدوم و روش AHP صورت پذیرفت. در ابتدا محدوده حوضه مورد مطالعه بر روی نقشه توپوگرافی با مقیاس 1:25000 بسته شد و بعد از تعیین مرز محدوده مطالعاتی با استفاده از خطوط توپوگرافی، فایل DEM منطقه تهیه گردید و متعاقبا با استفاده از DEM منطقه نقشه های موردنیاز از قبیل نقشه محدوده های ارتفاعی، شیب وجهت شیب منطقه تهیه شد و در همین راستا نیز با استفاده از مدل کاربری جنگلداری دکتر مخدوم جدول AHP تهیه و در اختیار کارشناسان جهت امتیازدهی قرار داده شد که پس از جمع آوری پرسش نامه ها و واردسازی به نرم افزار Expert choice وزن هر یک از معیار ها به دست آمده و معیارهای دارای اولویت جهت نقشه سازی مشخص شده که پس از نرمال سازی وزن معیارها، نسبت به تلفیق نتایج AHP با GIS اقدام نموده و نقشه های شیب، جهت شیب، ارتفاع، تاج پوشش گیاهی، گونه های گیاهی، تراکم پوشش گیاهی، بافت خاک، ساختمان خاک، نوع خاک، خطوط هم دما و خطوط هم باران با فرمت رستری تهیه گردید و در نهایت توان حوضه رکعت جهت کاربری جنگلداری در چهار کد کاملا مناسب، مناسب، خوب و کم تناسب ارزیابی گردید که هریک از کدهای حوضه تحت مطالعه جهت کاربری جنگل داری با مقادیر 3701510 مترمربع دارای وضعیت کاملا مناسب، 2835970 مترمربع دارای وضعیت مناسب، 5349860 مترمربع دارای وضعیت خوب و 4412730 دارای وضعیت ضعیف تری نسبت به سه مورد قبلی از توان کاربری جنگلداری برخوردار می باشند.

پژوهش حاضر باهدف تعیین تجمع جیوه در بافت های حیاتی و خوراکی اردک ماهی (Esox lucius) انزلی و بررسی ارتباط بین طول بدن، جنسیت و نیز مکان زیست ماهی با میزان تجمع جیوه صورت گرفت. 58 قطعه ماهی در تابستان سال 1391 با استفاده از الکتروشوکر از دو بخش شرقی و غربی تالاب انزلی برداشت گردید و پس از تعیین جنسیت و زیست سنجی، بافت های هدف جهت تعیین غلظت جیوه آماده سازی و توسط ﺩﺳﺘﮕﺎﻩﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪﺁﻧﺎﻟﻴﺰﺟﻴﻮﻩ (Leco AMA 254) آنالیز شدند. نتایج نشان داد که طحال و عضله می تواند غلظت بالایی از جیوه را در خود تجمع دهد اما کبد در مقایسه با سایر اندام های مورد مطالعه غلظت پائینی از جیوه را در خود تجمع می دهد. مقایسه میزان جیوه در اردک ماهیان نر و ماده بیان گر عدم وابستگی غلظت جیوه به جنسیت اردک ماهی در تالاب انزلی بود. غلظت جیوه در اردک ماهیان بخش شرقی تالاب با اردک ماهیان بخش غربی آن تفاوت معنی داری نداشت. هیچ گونه هم بستگی بین اندازه، وزن و مکان زیست ماهی در تالاب انزلی با میزان جذب و تجمع جیوه در بافت ها وجود نداشت. اختلاف معنی داری بین غلظت جیوه در بافت های دو جنس نر و ماده دیده نشد (p>0.05) که بیان گر بی تاثیر بودن جنسیت در جذب جیوه در این گونه است. بین ماهی دو منطقه شرق و غرب تالاب نیز حتی باوجود تجمع عمده صنایع و آلاینده ها در بخش شرقی تالاب، اختلاف معنی داری به لحاظ میزان تجمع جیوه مشاهده نشد (p>0.05). مطابق نتایج به دست آمده میزان جیوه در اردک ماهیان تالاب انزلی از حد توصیه شده توسط FDA و WHO/FAO یعنی از 1 ppm کم تر بود که با توجه به غلظت متوسط جیوه در عضله اردک ماهی (322.37 ppb) در تالاب انزلی در حد 2 بار در ماه ریسک سلامتی ندارد و مجاز می باشد.

تغییر اقلیم یکی از معضلات کنونی جامعه بشری است و تهدید و بلایی برای سیاره زمین به شمار می آید تغییرات آب وهوایی جدید به طور عمده متاثر از افزایش فزاینده دی اکسید کربن و بعضی گازهای گلخانه ای در اتمسفر است. شناخت ویژگی های این پدیده اولین قدم در جهت مدیریت آن و نیز برنامه ریزی های محیطی به ویژه در اکوسیستم تالاب می باشد. تالاب انزلی در جنوب غربی دریای خزر به عنوان یکی از مهم ترین تالاب های ایران است. در این تحقیق روند تغییر اقلیم تالاب انزلی بررسی شده است. بدین منظور سری داده های سالانه بارندگی و هر سه پارامتر دمای متوسط، دمای حداکثر و حداقل در ایستگاه انزلی طی دوره آماری (2005-1951) مورد مطالعه قرار گرفتند. در این تحقیق از آزمون نا پارامتری من کندال برای تعین روند استفاده شده است. نتایج به دست آمده از تحلیل داده ها نشان می دهد که در ایستگاه انزلی دمای حداکثر دارای روند منفی و دمای حداقل دارای روند مثبت و بارش سالانه هیچ گونه تغییری شدیدی نداشته است. همچنین زمان و نوع تغییرات در پارامترهای دما حاکی از تغییرات ناگهانی کاهشی و افزایشی می باشد. تغییرات ناگهانی افزایشی در پارامتر دمای حداقل و کاهشی در دمای حداکثر در سال به وضوح دیده شده. به طورکلی می توان نتیجه گرفت که تغییر اقلیم منطقه با تغییرات دما مطابقت بیشتری نسبت به تغییرات بارندگی دارد.

از معمول ترین باکتری های موجود در آب شیرین سراسر جهان آئروموناس هیدرو فیلا است که اغلب سبب بیماری در ماهیان پرورشی می شود. در طی سال های گذشته جهت مقابله با بیماری های عفونی آنتی بیوتیک ها به طور گسترده ای مورداستفاده قرارگرفته اند. در مقابل با رواج گرایش جهانی آبزی پروری سبز و توسعه سیستم های ارگانیک کاربرد گیاهان داروئی به عنوان درمان آنتی بیوتیکی موردتوجه قرارگرفته است. در این میان مرزنجوش از گیاهان مورداستفاده در طب سنتی می باشد که برای درمان بسیاری از بیماری ها کاربرد دارد. در این تحقیق تاثیرات عصاره های آبی و الکلی گیاه مرزنجوش بر درصد بقا و برخی از فاکتورهای خونی ماهی کپور معمولی که به باکتری آئروموناس هیدرو فیلا آلودگی داشتند موردبررسی قرار گرفت. بدین منظور ابتدا عصاره های آبی و الکلی گیاه مرزنجوش تهیه گردید و در مرحله بعد تعداد 150 عدد ماهی کپور معمولی با میانگین وزن 100±25 گرم تهیه شد. بعد از آداپتاسیون ماهی ها به 5 گروه در 3 تکرار (تعداد 10 عدد ماهی در هر تکرار) تقسیم شدند. در گروه شاهد مثبت تزریق سرم فیزیولوژی در ناحیه داخل صفاقی انجام شد و ماهیان هیچ گونه عصاره ای دریافت نکردند. در تیمار شاهد منفی تزریق باکتری زنده آئروموناس به میزان 1.5±106 در ناحیه داخل صفاقی صورت پذیرفت و نمونه ها با غذای عادی کپور تغذیه شدند. همین مقدار باکتری به 3 تیمار دیگر تزریق شد و به ترتیب تیمار سوم 16 گرم عصاره آبی، تیمار چهارم 1 گرم عصاره اتانولی و تیمار پنجم 0.25 گرم عصاره متانولی به ازای هر 1000 گرم غذا دریافت کردند. بعد از اتمام دوره 35 روزه آزمایش از نمونه ها خون گیری و تست های سنجش فاکتورهای خونی انجام شد. همچنین میزان درصد بقا در طول دوره ثبت و محاسبه گردید. نتایج نشان داد که عصاره های گیاه مرزنجوش باعث تغییر در فاکتورهای خونی ماهیان مبتلابه باکتری مذکور گردیده که این تاثیرات با شدت بیشتر در عصاره های الکلی بخصوص متانولی نسبت به عصاره آبی مشاهده گردید. همچنین میزان درصد بقا در تیمار دریافت کننده عصاره متانولی اختلاف معنی داری با تیمار شاهد از خود نشان داد که می توان بیان کرد احتمالا بتوان از این گیاه برای درمان بیماری های ناشی از آئروموناس هیدرو فیلای در ماهیان به عنوان یک مکمل و یا جایگزین آنتی بیوتیکی استفاده کرد. البته برای تجویز قطعی نیاز به مطالعات تکمیلی و وسیع تر احساس می شود.

تالاب میانکاله واقع در شمال شهرستان بهشهر به دلیل موقعیت منحصربه فرد اکولوژیکی یکی از ذخایر باارزش کره مسکون لقب گرفته است و سازمان یونسکو برای آن شناسنامه و مشخصات ویژه تهیه کرده است. طرح های معماری و ابنیه احداث شده در میانکاله بدون توجه به ویژگی های اکولوژیک تالاب صورت گرفته است به طوری که زیست بوم آن را به مخاطره انداخته است. لذا اهمیت و ضرورت توجه به طراحی ابنیه با رویکرد معماری اکولوژیک در راستای حفظ اکوسیستم تالاب میانکاله احساس می شود. هدف اصلی این پژوهش بررسی و ارائه راهکارهایی است که بتواند در کاهش اثرات مخرب زیست محیطی در اکوسیستم تالاب میانکاله موثر واقع شود. پژوهش حاضر از نوع توصیفی تحلیلی بوده و باهدف بررسی ضرورت های طراحی ابنیه با رویکرد معماری اکولوژیک در اکوسیستم تالاب میانکاله انجام شده است. جامعه آماری موردپژوهش شامل 100 نفر از کارشناسان و متخصصان می-باشد که با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی سیستماتیک به عنوان نمونه آماری موردمطالعه، انتخاب شدند. ابزار مطالعه، پرسشنامه بوده که روایی و پایایی آن با استفاده از روش آلفای کرونباخ (0.72) ارزیابی شد. اطلاعات جمع آوری شده با استفاده از نرم افزار SPSS و آزمون های آماری تک نمونه ای T و رگرسیون، تحلیل شده است. نتایج حاصل از آزمون T نشان می دهد که ضرورت های طراحی ابنیه با رویکرد معماری اکولوژیک در اکوسیستم تالاب میانکاله، با اطمینان 95 درصد معنادار بوده است.