فصل نامه جغرافیایی چشم انداز زاگرس
سال:1392 | دوره:5 | شماره:15 |تعداد مقالات:8

بروز بلایای طبیعی از جمله سیل، زلزله، طوفان و بهمن جز لاینفک زندگی بشر می باشد .این بلایا هر ساله قسمتهای مختلفی از جهان را گرفتار نموده و موجب آسیب های جانی و مالی فراوانی شده است. کشور ایران نیز به لحاظ شرایط اقلیمی و جغرافیایی، کشوری حادثه خیز محسوب می گردد. به گونه ای که دهمین کشور بلاخیز دنیا و چهارمین کشور بلاخیز قاره آسیا است.در چند دهه گذشته دنیا و از جمله ایران، شاهد ظهور کلانشهرهایی با حداکثر جمعیت و تراکم بوده است، که دغدغه فراوانی را از جهت چگونگی برخورد با وقوع بحران در چنین شهرهایی با چنین گستردگی و تراکمی را برای مسوولین و مدیران ایجاد نموده است.در چرخه مدیریت بحران، زمان طلایی از جهت به حداقل رساندن تلفات جانی بعد از وقوع بحران اهمیت فراوانی دارد. بنابراین در دنیا استفاده از تکنولوژیهای مختلفی در راستای کمک به ناوبری خودروهای امداد بعد از وقوع بحران انجام یافته و همچنان تحقیقات گسترده ای در این زمینه صورت می پذیرد. لذا این پژوهش در این راستا با بهره گیری از Web GIS، تکنولوژیهای فضایی چون DGPS و سیستم های چندعاملی (MAS) به منظور ارائه سامانه ای در جهت ناوبری هوشمند خوروهای امداد به موقع وقوع بحرانها در کلانشهرها به تحقیق پرداخت. که در نهایت با استفاده از یافته های تحقیق، سامانه ای به صورت مفهومی در جهت ناوبری هوشمند خودروهای امداد به موقع وقوع بحرانها در کلانشهرها و با تاکید بر شهر تهران پیشنهاد گردید. علاوه بر این، بر اساس یافته های تحقیق و سامانه پیشنهادی راهکارهایی نیز ارائه گردید

شهر مجموعه ای ترکیب شده از عوامل مختلف طبیعی، اجتماعی و محیطی است که ساخته دست انسان است که خود انسان عنصراصلی آن میباشد که در این بین طراحی شهری نقش موثری ایفا می نماید. طراحی شهری بخشی ازطراحی فضای کالبدی است که با رشته های مختلف علمی و هنری سرو کار دارد و بخش بسیار مهم و حساسی از هویت شهروندان یک شهر محسوب میشود. در طراحی شهری باید حداقل خدمات و امکانات شهری بصورت یکسان در اختیار تمام اقشار (بویژه جانبازان و معلولین) قرارگیرد و در عین حال تنوع و امکان انتخاب متفاوت را برای گروه های مختلف جامعه فراهم سازد. شهری ایده آل و مناسب باید که تمامی تعاریف فوق را در طراحی شهری خود داشته و نیز به گونه ای طراحی شود که فعالیت تمامی افراد جامعه از هر قشر و با هر محدودیتی رافراهم نماید. طراحی،یکی از شاخصه های عمده یک شهر میباشد که برای جانبازان و معلولین جسمی-حرکتی، دعوت کننده و قابل دسترس باشد و مانعی درحرکات و رفت و آمدهای روزمره آنان ایجاد نکند. یک شهروند جانباز و معلول، از حقوق اجتماعی برابری با سایر شهروندان برخوردار است و این حق و حقوق برابر، شامل امکان دسترسی آسان به اماکن مختلف شهری و معابر مناسب برای رفت و آمد این قشر جامعه میباشد. به جای دلسوزی برای این قشر بهتر نیست بستر مناسب برایشان مهیا نماییم؟ هدف از این مقاله بررسی ضوابط معابر پیاده برای معلولین و جانبازان شهر شیروان بصورت توصیفی و تحقیقی میباشد. پس از جمع آوری داده ها به روش کتابخانه ای و میدانی، به تجزیه و تحلیل آن مبادرت نموده و مورد بر رسی قرار گرفته و این نتیجه اتخاذ گردید که مناسب سازی محیط برای معلولان و جانبازان باید در کلیه نقاط شهر شیروان لحاظ گردد وبه یک یا دو خیابان اصلی شهر منتهی نگردد.

دستاورد های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی گردشگری موجب شده تا از رشد قابل توجهی برخوردار گردد. بطوریکه به عنوان سومین صنعت برتر دنیا بعد از صنعت نفت و ماشین سازی شناخته شده است و در در دنیای امروز رویکرد گسترده ای به موضوع طبیعت گردی پیدا کرده است. ژئوتوریسم یا زمین گردشگری یکی از رشته های تخصصی طبیعت گردی می باشد که جاذبه های زیادی دارد. میراث های زمین شناختی و ژئومورفیک محور این موضوع است. شهرستان جیرفت با تنوع اقلیمی، ارتفاعات جبالبارز، اسفندقه و ساردوئیه، آثار و بناهای تاریخی، معادن، چشمه های، چاه های آرتزین، غارها، آبشارها و ... از جمله مناطق مستعد بر پایه ژئوتوریسم است. هدف از این پژوهش شناسایی و ارائه استراتژی ها و راهکارهای مناسب جهت دست یافتن به ژئوتوریسم پایدار می باشد. این پژوهش به دنبال تعیین راهکار ها و راهبرد هایی برای نیل به توسعه پایدار ژئوتوریسم است و از مجموعه ای از تکنیک های برنامه ریزی راهبردی شامل ماتریس ارزیابی عوامل خارجی (EFE)، ماتریس ارزیابی عوامل داخلی (IFE)، مدل تحلیلی SWOT و ماتریس برنامه ریزی راهبردی کمی (QSPM) همراه با جمع آوری پرسشنامه استفاده شده است و نتیجه نشان می دهد که مهمترین استراتژی برای توسعه پایدار ژئوتوریسم در شهرستان جیرفت «ایجاد بستر مناسب برای سرمایه گذاری بخش خصوصی در زمینه ژئوتوریسم». همچنین استراتژی های تهاجمی، تنوع، تغییر جهت و تدافعی به توسعه ژئوتوریسم در شهرستان جیرفت کمک می نماید.

گل واژه سه حرفی معنوی و مادی وقف یکی از موثرترین و کاربردترین مقوله اجتماعی،اقتصادی و فرهنگی در سرزمین مشرق زمین است و آن مقدار مالی است که خیران و نیکوکاران به انتخاب و صلاح دیدشان از املاک و اموال شخصی خویش خارج می کنند و آن را به مالکیت حقیقی اش یعنی خداوند رازق و خالق برمی گردانند تا مورد استفاده عامه مردم قرار گیرد.در میان نیاکان آریایی، مسلمانان و بلاخص مردم ایران باستانی و اسلامی وقف پیشینه پارینه و دیرینه دارد و از روزگار حاکمیت امویان و بطورمسلم از زمان هشام بن عبدالملک دیوان موقوفات زیر نظر صدرالوقوف اداره می شد و از دیروز تا به امروز در میان ملل مختلف ایران و جهان کنونی با سلایق و علایق کمی و کیفی با ترویج بالندگی و سازندگی همراه بوده است و در دنیای امروز عامل وقف دیگر مختص به جوامع الهی و فرهنگ اسلامی نیست بلکه بسیاری از بنیادها و مراکز آموزشی، هنری، فرهنگی و پژوهشی از طریق وقف اداره می شوند. با ظهور و بروز دین مبین اسلام و توصیه پیامبر صلح و رحمت محمد مصطفی (ص) و ائمه معصموین (ع) بایستگی و پیوستگی وقف با احکام اسلام گره خورد و بعنوان یک عامل رشد و شکوفایی و فرهنگ حسنه در زمینه های گوناگون مالی و معنوی در میان مسلمانان آنچنان گسترش و بهبود یافت که امروزه اثرات آن در پراکندگی جغرافیایی محلی و کالبدهای فضایی موقوفه چون مساجد، مدارس علمیه،تکایاها، بقعه های متبرکه، کاروانسراها، گرمابه ها، آب انبارها، بازارچه ها و ... کاملا مشهود و هویدا است. در طول تاریخ بشریت عامل وقف در تداوم زندگی مردم و همچنین تاسیس ارگان ها، نهادها، ادارات، موسسات و مراکز فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی نقش تعیین کننده و تاثیر گذاری بسزایی با خود به همراه داشته است و می توان گفت عامل وقف در تمام ادوار مختلف تاریخ هرسرزمین به ویژه سرزمین باستانی و اسلامی ایران زمین و دین و آئین جامعه بشری ازجمله زرتشتیان،کلیمیان، مسیحیان، مسلمانان و دیگر ادیان الهی نه تنها منشا خیر و برکت بلکه عامل و مایه توسعه آبادانی و عمرانی و حرکت های بسیار موثر مادی و معنوی در جهت پیشرفت و گسترش جوامع روزگار خویش بوده است.

فرم شهری پایداراز چالش های اقتصاد سریع شهرنشینی می باشد.مهمترین ویژگی عصر ما شهرنشین شدن جمعیت و به تبع آن توسعه شهرهای بزرگ و کوچک است که بیشتر در کشورهای در حال توسعه منجر به گسترش افقی بی رویه کالبدی شهرها شده است. از این رو صرفه جویی زمین در روندشهرنشینی و پایداری طولانی مدت شهرها بسیار حیاتی است. شهرهای فشرده حاصل تراکم نسبی بالا و استفاده از زمین مخلوط مشخص شده اند،که به عنوان یک راه حل برای برنامه ریزی پایدار شهری ارائه شده است. نتایج تحقیقات نشان می دهد این پدیده در اکثر کشورهای جهان با اثرات و پیامدهای نامطلوبی همراه بوده است، با این حال، باید به این واقعیت توجه نمود که در شهر خرم آباد تراکم جمعیت بالا است و برای تصمیم گیری در مورد آن، درک عمیق تر در مورد رابطه بین تراکم شهری و عملکرد پایدار شهرها ضروری است. هدف این پژوهش بررسی الگوی توسعه فرم شهری خرم آباد، پراکنش و رشد افقی شهر می باشد.داده های مورد نیاز پژوهش از سرشماری عمومی نفوس و مسکن کسب شده است و جامعه آماری بررسی 23 ناحیه از شهرخرم آباد در سالهای 1375 و 1385 می باشد. روش تحقیق در این پژوهش، روش تحلیلی-توصیفی است و برای سنجش فرم از روش ها و مدل های کمی استفاده شده است. نتایج به دست آمده از این پژوهش نشان می دهد شهر خرم آباد تا سال 1375 روند تمرکز گرایانه ای داشته است، اما در دهه اخیر بر میزان پراکنش آن افزوده شده است و از فرم پراکنده ای برخوردار بوده است که این امر شکل گیری بافت های پراکنده را درنواحی اطراف شهر موجب شده است.

پایداری اجتماعی ناشی از اقداماتی در زمینه موضوعات کلیدی که شامل عرصه های اجتماعی افراد و جوامع برای ظرفیت سازی و توسعه مهارتها برای رفع نابرابری های زیست محیطی و فضایی می شود. در این تعریف پایداری اجتماعی با اصولی همچون عدالت و سلامت، با مسائل در حال ظهور در مورد مشارکت، نیازها، سرمایه های اجتماعی، اقتصاد، محیط زیست و اخیرا با مفاهیمی مثل شادی، رفاه و کیفیت زندگی در ارتباط است. در این راستا، تحقیق حاضر به ارزیابی پایداری اجتماعی بین محلات شهر جهرم پرداخته است. روش تحقیق پژوهش، توصیفی–تحلیلی است. ابزار جمع آوری داده ها، پرسشنامه بوده است. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران بدست آمد و از پیش آزمون با سطح اطمینان 95 درصد 320 نفر محاسبه شد و به صورت سهمیه ای و تصادفی بین آنها توزیع گردید. ضریب همبستگی پیرسون، فرضبات مورد آزمون را مبنی بر وجود رابطه معنادار و مستقیم بین متغیرهای تعلق مکانی، اعتماد اجتماعی، مسوولیت پذیری، احساس امنیت، تعامل احتماعی، مشارکت اجتماعی و پایداری اجتماعی در محلات شهر جهرم تایید می کند (در مورد تمام متغیرهای مذکور، sig کمتر از 0.5 می باشد).

شناخت موانع ژئومورفولوژیکی برای توسعه شهری، شهرها یکی از اصلی ترین کارهای ژئومورفولوژیست ها و برنامه ریزان شهری است و با توجه به آن، مکان یابی اراضی مناسب برای توسعه فیزیکی شهرها بسیار ضروری است. متخصصین ژئومورفولوژی شهری می توانند با شناسایی فرآیندهای ژئومورفولوژیک، پیش بینی تغییرات آنها در آینده وتهیه ی نقشه های ژئومورفولوژی، به ایجاد محیطی سالم و کم مخاطره شهری، سهم شایسته ایی را در برنامه ریزی و توسعه شهری ایفا کنند. در این تحقیق با استفاده از مدل فازی–تاپسیس در نرم افزار ARC GIS پهنه بندی زمین برای توسعه شهرستان ماکو بر پایه معیارهای شیب، ارتفاع، زمین شناسی، کاربری زمین، قابلیت اراضی، یخبندان، اختلاف دمای سالانه، خطر لغزش، خاک، فاصله از رود، فاصله از شهر ارزیابی شد که در آن تناسب زمین برای توسعه شهری به پنج طبقه بسیار نامناسب، نامناسب، متوسط، مناسب و بسیار مناسب تقسیم شد و نقشه پهنه بندی آن تهیه گردید. نتایج نشان داد که کلاس با پهنه مناسب 14.61 درصد مساحت منطقه و پهنه ی بسیار مناسب 6.55 درصد مساحت کل محدوده مطالعاتی را در بر گرفته است. همچنین حدود 16.81 درصد مساحت منطقه در پهنه بسیار نامناسب قرار گرفته است که عمدتا در حاشیه پایکوه ها و شیب های تند توسعه یافته اند.

توسعه محله ای در پهنه های شهری دارای بافت تاریخی و مساله دار محلات قدیمی، به عنوان چالشی چند بعدی در برابر توسعه شهری در اغلب کشورهای جهان مطرح شده است. این مساله به دلیل گستردگی بافت های تاریخی و فرسوده در بافت شهرهای ایران، از سوی سیاست گذاران و مدیران شهری و مجامع علمی و تخصصی در اولویت مطالعات و پژوهش های شهری قرار گرفته است. تجربه نشان داده است در مواردی که توسعه محله ای نیازمند تمامی اقدامات توسعه ای باشد چالش های گوناگون و پیچیده ای در عرصه اجتماعی و اقتصادی، مدیریتی و اجرایی مطرح می شود. این پژوهش محله صابونپزخانه از منطقه 12 شهر تهران را در راستای شناخت موانع و چالش های توسعه محله ای محله های شهری مورد بررسی قرار داده است. جامعه آماری محله صابونپزخانه از طریق روش نمونه گیری تصادفی تعیین شده است. داده ها و اطلاعات موردنیاز با بهره گیری از طرح فرادست و نیز طرح خاص این محله و منابع موجود و نیز پرسشگری از ساکنان محله کسب شده است. در این پژوهش با استفاده از مدل swot، فرصت ها و تهدیدها (محیط بیرونی) و همچنین نقاط ضعف و قوت (محیط درونی) محله تعیین شده و در چارچوب دیدگاه ترکیبی تجزیه و تحلیل گردیده است. نتایج این تحقیق بیانگر آن است که در ابتدا باید زمینه های لازم برای توسعه درونی و چالش های موجود در محله مطرح شود سپس برای ساماندهی این محله از سه استراتژی زیر به عنوان راهبرد توسعه محله ای که در متن مقاله به آن اشاره شده است می توان بهره جست.