پژوهش ادبیات معاصر جهان
سال:1396 | دوره:22 | شماره:2 |تعداد مقالات:15

امروزه ادبیات کودک و نوجوان با توجه به مفهوم کودکی، در مطالعات علوم انسانی جایگاهی ویژه یافته است. شعر کودک نیز یکی از شاخه های این گونه از ادبیات است.بررسی این اشعار می تواند برای شاعران کودک و نوجوان راهگشا باشد و به پیشرفت کیفی این ژانر ارزشمند کمک کند. موضوع این مقاله بررسی اشعار کودک و نوجوان تد هیوز و عباس یمینی شریف است. دلیل انتخاب این شاعران مشابهت هایی است که در زمینه استفاده از مضامین طبیعت گرایانه، بخصوص به کارگیری شخصیت حیوانات، در آثارشان دیده می شود.این پژوهش دو بخش دارد: بخش نظری که بر آرا نظریه پردازان مکتب امریکایی ادبیات تطبیقی تکیه دارد و بخش کاربردی که شامل تحلیل اشعار تد هیوز و عباس یمینی شریف و ذکر شواهد است. از آنجا که در مکتب امریکایی، صرف وجود شباهت می تواند زمینه یک پژوهش تطبیقی باشد و همچنین ادبیات تطبیقی امریکایی نوعی مطالعات فرهنگی است، هدف اصلی این پژوهش نیز، شناخت شباهت ها و تفاوت ها و دستیابی به چشم اندازی از شعر کودک و نوجوان بخصوص با موضوع حیوانات، در دو کشور ایران و انگلستان است.

رمان همسایه ها یکی از رمان های سه گانه «احمد محمود» نویسنده اقلیم جنوب ایران است. احمد اعطا (محمود) در این رمان نقش روشنفکران را در زندگی فرودستان در جوامع تحت استعمار بسیار تاثیرگذار می داند. شرق شناسانی چون اسپیواک، هومی بابا، ادوارد سعید و همفکرانشان با مطالعه روش های استعمار و تاثیر آن در جوامع، به معرفی شیوه ها، عواقب و عوارض آن پرداخته اند. در این مقاله، رمان همسایه ها، اثر احمد محمود در پرتو نظرات اسپیواک درباره فرودستان به عنوان متن پسا استعماری بررسی می گردد و کوشش می شود این ادعا را ثابت کند که شخصیت های اصلی رمان در روند حوادث، فرودست بودن را تجربه می کنند و نجات آن ها به مقاومت روشنفکران متعهد وابسته است تا فرایند «دیگری سازی» و «جهانی سازی» جامعه ادامه نیابد. از منظر عقاید اسپیواک، این نویسنده می کوشد تا شرایط غیرممکن، حس منفی و ناامیدی فرودستان را مبنی بر این که هیچ چیزی برای افراد به حاشیه رانده شده تغییر نمی کند به تصویر کشد و صدای روشنفکران بومی و متعهد را جایگزین صدای فرودستان نماید.

دیه اثر عمر سیف الدین نویسنده ترک، داستانی آموزنده و مورد توجه نسل های بعدی خود است. بدون توجه به ساختار و عناصر تشکیل دهنده یک اثر نمی توان به درک نوین و عمیق تری از آن رسید. گرچه شخصیت و شخصیت پردازی بیشتر مربوط به رمان است و در داستان کوتاه، فرصت پردازش شخصیت وجود ندارد، اما شخصیت و شخصیت پردازی از جمله مواردی است که در ساختار داستان کوتاه دیه درخور توجه و تامل است. این مقاله به شیوه تحلیلی- توسیفی، در ابعاد گوناگون به بررسی عنصر داستانی شخصیت و شخصیت پردازی در داستان دیه پرداخته است. نویسنده از شیوه ها و گونه های مختلف شخصیت های داستانی برای خلق و پرداخت شخصیت ها استفاده کرده است. طبق بررسی های صورت گرفته و قرار گرفتن اثر در حوزه داستان کوتاه، عمر سیف الدین هنگام نوشتن داستان «دیه» به کیفیت عناصر داستان و انسجام آن توجه بسیار داشته است که این امر در بخش شخصیت ها نمود بیشتری را دارد.

دربررسی آثار ادبیات جهانی تاثیرگذاری آثار ادبای فارسی زبان بر شعرا و نویسندگان سایر کشورها بستر مناسبی است برای پژوهش های ادبیات تطبیقی. سعدی شیرازی از جمله چهره های برجسته شعر و ادب ایران است که در آثارش با تبحری خاص و نگرشی ژرف بطور اعم و اخص به نگارگری زشتی ها و زیبائی های جامعه بشری می پردازد و مسائل اخلاقی- عرفانی و اجتماعی حاکم بر جامعه بشری را در قالب حکایت های نغز و شیرین- نظم و نثر- موشکافانه تحلیل و بررسی می کند. افکار متجلی در آثار شیخ اجل تاثیر گسترده و ژرفی بر تفکر برخی از روشنفکران و ادبای جهان داشته و هر کدام به فراخور اثر ادبی و شناخت و بینش خود خوشه ای از گلستان حکمت و معرفت سعدی چیده اند و با الهام ازکلام سعدی و بویژه اصول عدالت، نوع دوستی و اعتدال، اشعاری سروده و یا حکایت هایی نگاشته اند. مقاله حاضر، ضمن نگاهی اجمالی به آشنایی اروپاییان با حکمت عملی و اخلاق اجتماعی گلستان سعدی به طور اخص، به بررسی شباهت آثار سعدی با برخی از آثار بزرگان ادبیات کلاسیک آلمانی زبان و اینکه این شباهت ها ناشی از تاثیر است و یا توارد، می پردازد.

رمان نو (داستان نو)، به تبع نیازها و توقعات اجتماعی، در میانه سده بیستم میلادی در فرانسه ظهور کرد، و مدتی بعد در ایران، نویسندگانی چون هوشنگ گلشیری و بهرام صادقی به آن موج جهانی پیوستند. بهرام صادقی (1315-1363) آثار خود را میان سال های 1335 تا 1350 خورشیدی نوشت، و مجموعه سنگر و قمقمه های خالی (1349) وی، به نمونه بارزی از رمان نو (داستان نو) در نثر و داستان نویسی فارسی تبدیل شد. این مجموعه، شامل بیست و چهار داستان می باشد که از آن میان «آوازی غمناک برای یک شب بی مهتاب»، به منظور بررسی در پرتو رویکردهای فرمالیستی و ساختارگرا برگزیده شده است. برخی از دلایل این انتخاب عبارت اند از حجم موجز و کوتاه داستان، و نیز ویژگی های منحصر به فرد زبانی و ساختاری، نظیر چیدمان شمارشی وقایع و متن به شدت صورت گرای آن. بهرام صادقی روش های روایی سنت شکنی را برای مشارکت ذهنی مستمر خواننده به کار برده است: «آشنایی زدایی»، «بیگانه سازی یا فاصله گذاری»، «نزدیک نمایی»، «جبرسازی» و «عنصر مسلط». هدف این پژوهش، واکاوی ساختار روایی و زبانی داستان کوتاهی از بهرام صادقی است، تا هم فنون کلامی نویسندگان رمان نو (داستان نو) آشکار گردد، و هم سبک گونه ای از نثر فارسی که در دوران معاصر بازتاب در خور توجه ای داشته است، بازشناسی شود. بنابراین این پژوهش در پرتو دیدگاه های ساختارگرایی و فرمالیستی، به بررسی مشابهت و مجاورت- تابع فرایندهای استعاره ای بیان و نیز مجاز مرسلی- و نیز تحلیل تسلط صورت بر معنا می پردازد. برای این منظور، پژوهش حاضر از طرح کارکردهای زبانی رومن یاکوبسن و محورهای پیشنهادی وی، و نیز فنون و شاخصه های روایی و رهاسازی مورد نظر فرمالیست ها بهره برده است.

نمایشنامه های برتولت برشت با ویژگی های ناارسطویی خود، وی را در ادبیات آلمان و جهان بیشتر به عنوان نمایشنامه نویسی پیشرو و خوش ذوق مطرح کرده است تا شاعری رومانتیک. اما اشعار وی نیز، به دلیل غنای محتوایی آن، در خور بررسی دقیق هستند. اشعار برشت نیز همچون نمایشنامه های او نوعی واکنش به مسایل سیاسی، اجتماعی و اقتصادی روز هستند و می توان آنها را سندی بر تفکر سیاسی او دانست. اشعار متقدم برشت به خاطر نگرش سیاسی وی خواننده را به چالش با اوضاع سیاسی، اقتصادی و اجتماعی زمان وامی دارد، بررسی این نکته می تواند آیینه ای باشد برای نمایش سیر تفکر برتولت برشت در آثار غنایی و نمایشی وی. سیر تفکر برتولت برشت در ادبیات غنایی وی نشان از آن دارد که اشعار متقدم وی بیانگر انتقاد شدید و بی پرده از اوضاع نابسامان سیاسی و اجتماعی در نخستین سال های پس از جنگ جهانی اول و عصیان علیه نظام بورژوازی حاکم است.

امروزه به تاثیر از عصر نوگرایی، نویسندگان در رمان هایشان صرفا به بازروایی اساطیر گذشته نمی پردازند، بلکه از آن ها الهام می گیرند، ساختارشان را دگرگون می کنند و با اساطیر دیگر درمی آمیزند. نویسندگان در ارتباط بینامتنی با اسطوره ها، هم به الگوی خدایان و قهرمانان نخستین دست می یابند و هم در برخورد با مضامین اسطوره ای، آن ها را به دلخواه تغییر می دهند و از اسطوره ای به اسطوره دیگر می پیوندند. نگارندگان در این مقاله بر آن اند تا انواع تغییرات اسطوره و مبانی آن را در رمان فارسی نشان دهند. بر اساس یافته های پژوهش، شالوده شکنی ساختار و معنی اسطوره، انگاره های وجودی و بحث فردیت و نیز مبارزه با گفتمان های غالب جامعه، از مهم ترین مبانی و زمینه های گشتار اسطوره در رمان فارسی به شمار می رود. رمان نویسان ایرانی کوشیده اند تا با تلفیق اساطیر ملی و مذهبی، برهم زدن ساختار اساطیر و وارونگی آن ها، برخی از باورهای اجتماعی و فرهنگی جامعه معاصر را به چالش بکشند.

مقاله حاضر به بررسی مقوله «شرح حال نویسی» در دخترک امریکایی در عربستان صعودی (2012) اثر جین سسون می پردازد. نویسنده با رویکردی پسااستعماری و پساچندفرهنگی و با استفاده از نظریات منتقدانی نظیر ادوارد سعید و سیدونی اسمیت در پی پاسخ به این پرسش بنیادی است که رابطه گفتمان فرهنگی- سیاسی حاکم بر جامعه امریکایی بعد از یازده سپتامبر با ظهور مجدد شرح حال نویسی (به عنوان نوع ادبی مدرنیسمی) چیست؟ بدین منظور دو مقوله هویت و جنسیت در اثر سسون بررسی شده است. چنین استدلال می شود که ترجیح نویسندگانی چون سسون در استفاده از «شرح حال نویسی» در دوران چندفرهنگ گرایی پسامدرن، که در ظاهر دوران بازتعریف «خود» و رهایی از گفتمان چیره انسان گرایی لیبرال است، ریشه در گفتمان نئوامپریالیسمی و اسلام هراسی حاکم بر جامعه امریکایی بعد از یازده سپتامبر دارد. به دیگر سخن، این آثار با پررنگ کردن تقابل «خود/ دیگری»، که لازمه ساختار سلسله مراتبی حاکم بین «شرق/ غرب»، «ما/آنها» است، توانسته اند با سیاست های نئوامپریالیسمی اخیر امریکایی همگام شوند و نقش پررنگی در سیاست بین الملل بازی کند.

رمان رود راوی با استفاده از روش بینامتنیت خلق شده است. قرآن، اندیشه های اسلامی، رساله عربی حدود الاعمال فی شیئ و... زنجیره های نقل قول آن را تشکیل می دهند. اساﺳا این اثر شرح خلقت جهان و نقش مایه شیطان از منظر فرقه نمادین مفتاحیه است، که نماینده فکری- عقیدتی شخصیت اسطوره ای ابودجانه است. ابوتراب خسروی در حین بازآفرینی اسطوره آشوب ازلی، به همزادان او، درد، رنج، بیماری و مرگ پرداخته است. او با شناخت ماهیت قدسی "کلمه" (اسم اعظم، واژه اسطوره ای هستی آفرین) و کاربست ماهرانه شکل گیتیانه آن، قادر به آفرینش آثارش از جمله رود راوی است. با توجه به فضاها و عناصر آشنای بوف کوری در رود راوی، مثل رقص، رقاصه از هند و لاهور، زن اثیری و... می توان آن را از زمره آثاری تلقی کرد، که ﻣﺘﺄثر از ادبیات بوف کوری نوشته شده است. این مقاله، با روش توصیفی- کتابخانه ای، ﻣﺸﺨصا بن مایه های اساطیری اثر را استخراج کرده، و آن ها را مورد تحلیل قرار داده است.

ناتورالیسم یکی از تاثیرگذارترین مکتب های ادبی قرن نوزدهم در اروپا است. این مکتب بر اصولی مبتنی است که علم گرایی و طبیعت گرایی از مهم ترین مشخصه های آن است. در ایران این مکتب توسط نویسندگانی هم چون چوبک، هدایت و غیره به جامعه ادبی ایرانی شناسانده اند. البته در آثار ادبیات فارسی، ما شاهد برخی اصول غربی این مکتب نیستیم اما آنچه که هم در ایران و هم در اروپا مشترک است پایبندی به اصولی هم چون: جبرگرایی، تضاد طبقاتی، فقر، اعتراض های اجتماعی و سیاسی، بزرگ نمایی زشتی ها و...می باشد. نوشته های علی اشرف درویشیان نویسنده دهه 40 ایران بیشتر این ویژگی ها را بازتاب می دهد لذا این پژوهش بر آن است تا آبشوران و سال های ابری، دو اثر مهم این نویسنده، را از منظر اصول ناتورالیستی به بررسی بنشیند تا ببیند آیا می توان تفکرات این نویسنده را در ادامه تفکرات نویسندگان ناتورالیست، به خصوص زولا، برشمرد یا خیر؟

ضرب المثل ها پاره های ادبی هستند که بخش عمده ای از زبان و فرهنگ یک ملت را تشکیل می دهند و بیانگر نگاه مردم جامعه به مسائل مختلف بوده و لذا نقش بسزایی در تعیین هویت فرهنگی هر ملت دارند. هدف پژوهش حاضر مقایسه جایگاه زن در فرهنگ ایرانی و یک کشور اروپایی، به کمک آشنایی دیرینه محقق با زبان و فرهنگ ایتالیایی از طریق تحلیل مقابله ای ضرب المثل های دو زبان است. این تحقیق در چندین مرحله انجام گرفت: گردآوری 1384 نمونه فارسی و ایتالیایی مرتبط با موضوع زن، ترجمه نمونه های ایتالیایی، حذف مثل های تکراری یا نامفهوم (جامعه آماری برابر با 984 ضرب المثل)، ترجمه و ارائه برخی توضیحات فرهنگی، دسته بندی موضوعات مثل ها، یافتن وجوه اشتراک و افتراق بین نمونه های دو زبان، آمارگیری، و مقایسه عددی. نتایج نشان می دهند که فرهنگ دو کشور در برخی موارد مشابه و در برخی دیگر بسیار متفاوت اند. اما فرهنگ ایرانی، در زمینه هر دو قطب عمده متضاد چه تحقیر و توهین به زن و چه تکریم وی نسبت به فرهنگ ایتالیایی جایگاه نخست را به خود اختصاص می دهد.

نوشته حاضر کندوکاو مفهوم هویت است، بررسی امکان شکل پذیری هویت کانادایی در ساحتی پسااستعماری. ادبیات و به ویژه رمان همواره بستری مناسب برای چنین جست و جویی است. در همین راستا، رمان بانوی پیشگو، سومین رمان مارگارت اتوود که نخستین بار به سال 1976 منتشر شد در اینجا بحث می شود. این رمان در دوره ای نوشته شده است که پرسش هویت نه تنها مساله روز نویسندگان و روشنفکران کانادا که دغدغه مردم و دولت کانادا نیز بود. بانوی پیشگو در امتداد دو رمان قبلی اتوود همچنان به دنبال طرح و پاسخ به مساله هویت کانادایی در تقابل با هویت بریتانیایی و آمریکایی از یک سو و هویت شناسنامه دار کانادایی در دنیا از سویی دیگر است. این مقاله کوششی است تا با ردپای شخصیت اصلی رمان از سرگشتگی، مخفی کاری و کثرت هویت تا آشکارسازی و وحدت هویت هم قدم شود و به بازیابی یکی از راه های ساخته شدن هویت به طور کلی و هویت کانادای به طور خاص بپردازد.

نوستالژی یکی از مباحث مطرح در نقد روان شناختی است که در فارسی به حسرت سروده یا دل تنگی بازگردانی شده است. حسرت گذشته های شیرین و تقابل زمان حال با گذشته، نوستالژی نامیده می شود که در دو شاخه خاطره فردی و خاطره جمعی نمود یافته است. غم غربت و دوری از وطن، یادکرد مرگ، حسرت دوران کودکی و جوانی، جدایی معشوق جزء خاطره فردی و یاد دوران باشکوه تاریخ، باستانگرایی و آرزومندی آرمان شهر از مولفه های خاطره جمعی به شمار می روند. از آن جا که هر شاعری متناسب با حال و هوا و موقعیت خود به گذشته و لحظات دیرینه خود توجه دارد، فدوی طوقان، شاعر معاصر ادبیات عرب نیز، اشکال و ابعادی از دردمندی، حسرت و دلتنگی را در شعر خود به نمایش گذاشته است. این مقاله به رویکرد نوستالژیک وی به گذشته، غم غربت و دوری از وطن، از دست دادن عزیزان و عشق به وطن و سرزمین خود و آرزومندی آرمان شهر و اسطوره گرایی می پردازد و نمودهای هر یک را تعیین می کند.

نوول زلزله شیلی نه فقط مبین جهان بینی، بلکه تبیین شکست و ناتوانی فرد در برابر نهادهای اجتماعی، سرنوشت و بلاهای طبیعی است. کلایست نیل به حقیقت را اصل زندگی اش می داند. او به انقلاب اعتقاد ندارد و بر این باور است که به جای انقلاب به یک دگرگونی عمیق اجتماعی نیاز است و این با آموزش از سوی جامعه شکل می گیرد.کلایست در زلزله شیلی، جهان را افسارگسیخته می نگارد. او یاس، بی اعتمادی، بی عدالتی اجتماعی، نابودی ارزش های انسانی و... را ناشی از ضعف عامه مردم و عملکردهای هدف دار و نادرست نهادهای قدرت می داند. او در این نوول با انتقاد شدید از نهادهای قدرت، آنها را عامل تباهی ارزش های انسانی، نابودی بشریت و کره خاکی می داند. جهان بینی، تفکرات و بینش عدل الهی کلایست اغلب برگرفته از آثار ژان ژاک روسو، کانت، ولتر و لایب نیتس می باشد. این تاثیرات هنوز به نوبه ای به طور پیوسته و وابسته، اما با مولفه هایی متفاوت تا عصر امروز ادبیات آلمان ادامه دارد.خلق این اثر به وسیله کلایست پیش و پس زمینه های عمیق دگرگونی اجتماعی را در ذهن مخاطب به تصویر می کشد؛ تصاویر و انگاره هایی که نویسنده مقاله را بر آن داشت تا با تحقیقات کتابخانه ای این افکار را واکاوی و پیش روی مخاطب قرار دهد.

دیدگاه های گوناگون اندیشمندان غربی درباره زبان و ادبیات، مجال وسیعی را برای نگرشی تازه از ابعاد گوناگون به متون ادبی فراهم آورده است. از جمله مکاتب ادبی که در قرن بیستم مطرح شد پسا ساختارگرایی است. پساساختارگرایان با دیدگاه هایی تازه به بررسی نشانه ها می پردازند. ژولیا کریستوا یکی از پساساختگرایان است که اندیشه هایش در حوزه آثار ادبی بسیار مورد توجه قرار گرفت. نظریه های او به دلیل پیچیده بودن و آمیختگی زیاد با فلسفه کمتر در تحلیل متون ادب فارسی مورد استفاده قرار گرفته است. بخشی از نظریات وی مربوط به امر نمادین و نشانه ای در زبان است.به عقیده وی زبان نمی تواند منحصرا نشانه ای یا نمادین باشد و ضرورتا مرهون هردوی اینهاست درنتیجه هر یک از این دو امر دیگری را تعدیل می کند و معنی محصول ارتباط میان آنهاست.این پژوهش در صدد پاسخ به این پرسش است که در شعر قصه شهر سنگستان امر نشانه ای بر زبان شاعر چه آثاری دارد و چگونه می توان با توجه به امر نشانه ای این شعر را تاویل کرد.با بررسی امر نشانه ای و نمادین در شعر اخوان آشکار می گردد که به شدت تحت تاثیر رانه های نشانه ای قرار دارد و با دقت در این رانه ها می توان ناامیدی و یاس را مهم ترین رانه نشانه ای شعر وی دانست.