سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی
سال:1391 | دوره:3 | شماره:2 |تعداد مقالات:10

گونه گیاهی گون سفید یکی از مهمترین گیاهان مرتعی منطقه غرب اصفهان به شمار می رود که اهمیت زیادی در حفاظت خاک و حیات اقتصادی مردم منطقه دارد. با این وجود بهره برداری بیش از حد و فشار چرایی دام باعث تخریب رویشگاه های آن شده است. این پژوهش به منظور تعیین رویشگاه بالقوه این گونه در دو شهرستان لنجان و فلاورجان استان اصفهان جهت انجام عملیات بازکاشت و احیا این گونه صورت پذیرفت. برای این منظور از داده های مکانی حضور این گونه به عنوان مکان های مناسب بالفعل برای رویش آن و بررسی شرایط محیطی (اقلیم، خاک و فیزیوگرافی) این مناطق جهت شناسایی نیازهای رویشگاهی آن استفاده شد. داده های خاک با استفاده از بررسی مطالعات پیشین و میانیابی نقاط مربوط به پروفیل های حفر شده تبدیل به نقشه های خاک شدند. اطلاعات اقلیمی و فیزیوگرافی هم با روش مشابهی تهیه و برای ورود به مدل نهایی آماده سازی شدند. با وارد کردن لایه های اطلاعاتی در مدل ENFA و با اعمال آنالیزهای آماری نرمال سازی و همبستگی در نرم افزار بیومپر، نقشه رویشگاه های بالقوه این گونه با استفاده از روش میانگین همساز ایجاد شد. نتایج حاصل از بررسی ها نشان می دهد که متغیرهای درصد سنگریزه، مقدار پتاسیم، رطوبت اشباع، هدایت الکتریکی و بارندگی سالانه مهم ترین عوامل در انتخاب زیستگاه گون سفید در منطقه مورد مطالعه می باشند. 25300 هکتار معادل با 16% از کل منطقه رویشگاه بالقوه گون سفید به شمار می رود. برای بررسی صحت این مدل از نمایه Boyce استفاده شد و میزان صحت مدل در این آزمون برابر با 85.2 درصد تعیین گردید.

منطقه مورد مطالعه در جنوب شرق شهر خرم آباد در استان لرستان واقع شده است و بر اساس تقسیم بندی زمین ساخت و حوزه های قدیمی ایران در محدوده زاگرس چین خورده قرار می گیرد. با توجه به نوع سازندهای زمین شناسی، لرزه خیزی، اقلیم و وضعیت توپوگرافی، این حوزه از نظر لغزشی ناپایدار می باشد. زمین لغزش یکی از خطرناک ترین انواع بلایای طبیعی به شمار می آید. این پدیده همه ساله موجب وارد آمدن خسارات فراوانی در بسیاری از کشورها می شود که به منظور کاهش این خسارات نیازمند اندیشیدن تمهیداتی می باشیم. این مطالعه با هدف ارزیابی داده های به دست آمده از سنجنده های مختلف در تشخیص لغزش های رخ داده در منطقه مورد مطالعه و مناطق مشابه، انجام گرفته است. به منظور ارزیابی دقت داده های TM، ETM+، IRS،ASTER  از روش ماتریس خطا استفاده گردید. در مطالعه صورت گرفته با استفاده از تکنیک های آشکارسازی و ساختن ترکیب های رنگی مختلف از طریق بصری مناطق لغزشی تفکیک گردید و برای ارزیابی، با نقشه واقعیت زمینی مقایسه گردید. محاسبه ماتریس خطا برای نقشه های تهیه شده نشان می دهد که با افزایش تفکیک فضایی تصاویر، دقت تشخیص لغزش های رخ داده افزایش می یابد.

امروزه تولید نقشه های پوشش گیاهی یکی از منابعی است که می توان با تکیه بر آن به پایش تغییرات منابع طبیعی و تخریب این منابع پرداخت. علم سنجش از دور یکی از علومی است که با تکیه بر آن می توان به تولید نقشه های پوشش گیاهی پرداخت. از سری سنجنده هایی که می توان از آن برای تولید نقشه های پوشش گیاهی استفاده کرد سنجنده WiFS و MODIS می باشد. هدف این تحقیق مقایسه نقشه های پوشش گیاهی تولید با استفاده از دو سنجنده WiFS و MODIS در مراتع نیمه استپی سمیرم است. به این منظور ابتدا پیش پردازش های مختلف شامل تصحیح هندسی با استفاده از نقشه های توپوگرافی 1.250000 با RMSe کمتر از 0.35 برای تصاویر سنجنده WiFS و از نقشه های توپوگرافی 1.250000 استفاده و با RMSe کمتر از 0.8 پیکسل برای تصاویر سنجنده MODIS انجام گردید. تصحیح اتمسفریک و توپوگرافی تصاویر دو سنجنده، به روش عارضه تاریک و مدل لامبرت انجام گردید. عملیات برداشت زمینی در خرداد 1387 در سطحی معادل 800000 هکتار انجام و تیپ های مختلف گیاهی به روش نمونه برداری تصادفی طبقه بندی شد. در کل منطقه 20 نقطه تصادفی انتخاب و اندازه گیری درصد پوشش به روش تخمین انجام گرفت. در این مطالعه از 2 داده مربوط به سنجنده WiFS در تاریخ 25 خرداد 1387 و داده مربوط به سنجنده MODIS نزدیک به داده های سنجنده WiFS مورد استفاده قرار گرفت. شاخص ها به عنوان متغییر مستقل و اطلاعات زمینی به عنوان متغییر وابسته معرفی شدند. معادلات مختلف با استفاده از سه شاخص گیاهی به کار رفته، بر روی تصاویر دو سنجنده اعمال و سپس تصاویر به 5 طبقه درصد پوشش طبقه بندی شدند. در نهایت نقشه های تولید و نقاط نمونه برداری جهت بررسی صحت نتایج، کنترل گردید. نتایج نشان داد که نقشه های پوشش تولید شده با داده های سنجنده WiFS دارای صحت بالاتری نسبت به نقشه های پوشش تولید شده با داده های سنجنده MODIS می باشد.

در این تحقیق، ارزیابی محیطی محدوده محور کلات و حوزه های پیرامونی آن با استفاده از روش پهنه بندی عملکردی انجام شد. برای این منظور، 8 لایه کلان در منطقه شامل لایه های اطلاعاتی اقلیم، توپوگرافی، زمین شناسی، خاک، هیدرولوژی، اکولوژی، مخاطرات طبیعی و کاربری زمین تهیه گردید. با رویکرد ارزیابی چندمتغیره، 20 متغیر اصلی از این لایه های کلان استخراج شده و به عنوان عوامل موثر بر شکل گیری پهنه های عملکردی، در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی تجزیه و تحلیل گردید. متغیرها با روش سلسله مراتبی وزن دهی و کلاسه ها با منطق بولین (صفر و یک) ارزش گذاری شدند و در نهایت با تلفیق وزن متغیرها و امتیازات کلاسه ها، در سیستم اطلاعات جغرافیایی، همپوشانی جبری انجام شد. نتایج مطالعه نشان داد که حدود 41.7 درصد از کل محدوده مورد مطالعه دارای توان محیطی کافی برای توسعه فعالیت های گردشگری در تلفیق با سایر فعالیت های توسعه ای و 34.8 درصد از کل محدوده توان محیطی کافی برای توسعه اکوتوریسم و نوع تفرج گسترده را دارد. همچنین پهنه بندی عملکردی به دست آمده در نهایت سه حوزه محیطی در امتداد محور مشخص شد و چشم انداز عمومی توسعه گردشگری منطقه نیز تدوین گردید.

سیمای سرزمین پارچینی از عناصر مختلف در یک بستر غالب کاربری- پوشش سرزمین است که در سال های اخیر بر کمی کردن آن تاکید زیادی شده است. عناصر سیمای سرزمین متفاوتند که در این مطالعه مناطق شهری به عنوان لکه های شهری و جهت شناسایی تغییرات استفاده شده است. هر منطقه شهری به عنوان لکه ای از سیمای سرزمین منطقه مورد مطالعه قرار گرفته است. در این خصوص، الگوهای لکه های شهری شهر گرگان در سال های 1987 و 2001 با استفاده از معیارهای مرتبط با تعداد لکه ها، همسایگی و مجاورت لکه ها با هم و شکل لکه های شهری مقایسه گردید. جهت انجام این کار، مناطق شهری به عنوان لکه شهری در نرم افزار Fragstats وارد شده و از لحاظ معیارهای مختلف مورد بررسی قرار گرفتند. این بررسی نشان داد که در طول دوره 14 ساله، الگوی توسعه شهری در شهر گرگان به سمت ایجاد لکه های بزرگ تر با اشکال ساده تر و با پیچیدگی کمتر سوق پیدا کرده است. به عبارتی، رشد شهری در مسیر مناطق یا لکه های شهری گذشته بوده است. این نتیجه در بررسی مکانی لکه های بزرگ (مجموعه ای از مناطق شهری پیوسته به هم) نیز قابل مشاهده است که در آن، دو لکه بزرگ سال 1987 به واسطه رشد مناطق شهری بین آن ها به هم متصل شده و یک لکه بزرگ تر را ایجاد نمودند. علی رغم گرایش رشد شهری به سمت مناطق گذشته و نهایتا ایجاد لکه های شهری نزدیک به هم، مشاهده گردید که این لکه ها دارای توزیع یکنواخت در کل منطقه نیستند و دارای شکلی پراکنده اند. این نتیجه از افزایش 2.1 برابری لکه های شهری طی این دوره نیز قابل استنتاج است.

استفاده انسان از سرزمین از دو جنبه مدیریت سرزمین و نحوه بهره برداری از آن اهمیت دارد. ارزیابی توان زیست محیطی به عنوان راهکاری به منظور استفاده بهینه از امکانات آب و خاک و بررسی پیامدهای زیست محیطی، مورد استفاده قرار می گیرد. در این مطالعه توان زیست محیطی حوزه آبخیز ایور شهرستان جاجرم، واقع در استان خراسان شمالی، با استفاده از روش روی هم گذاری نقشه ها ارزیابی شده است. از تلفیق نقشه های جهات جغرافیایی، شیب، طبقات ارتفاعی، ویژگی های خاکشناسی، تیپ و تراکم پوشش گیاهی و در نظرگرفتن ویژگی های اقلیمی، شرایط اجتماعی- اقتصادی و منابع آب، نقشه نهایی واحدهای زیست محیطی و در نقشه توان زیست محیطی حوزه آبخیز ایور تهیه گردید. نتایج نشان داد که 64.95% از سطح حوزه دارای قابلیت کاربری مرتعداری با توان دو، 24.36% و 6.58% حفاظت توان یک و دو، 1.55% کشاورزی توان دو و 2.56% توسعه روستایی توان دو می باشد. همچنین مقایسه دو نقشه آمایش و نقشه کاربری فعلی اراضی نشان داد که 65.2% حوزه مورد بررسی دارای کاربری مناسب و 34.8% حوزه نیاز به تغییر کاربری دارد.

انتخاب سطح نمونه برداری مناسب در مطالعات ارزیابی عرصه های وسیع طبیعی به روش های زمینی و سنجش از دوری جهت حصول دقت و صحت مناسب از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این مطالعه با هدف بررسی تاثیر سطح نمونه برداری زمینی در میزان همبستگی تاج پوشش گیاهی با داده های شاخص گیاهی NDVI حاصل از تصاویر ماهواره ای Landsat5 (سنجنده (TM و IRS-P6  (سنجنده (AWiFS مربوط به زمان نمونه برداری در مطالعه 3 تیپ مرتعی در شهرستان سمیرم واقع در استان اصفهان انجام شد. در این تحقیق در هر تیپ گیاهی داده های درصد تاج پوشش گیاهی و سایر اجزای غیر زنده زمین با استفاده از روش قدم- نقطه در 4 ترانسکت با شعاع های 30، 50، 100 و 150 متری در 10 نقطه تصادفی (به ترتیب در سطوح نمونه برداری 2826، 7850، 31400، 70650 مترمربعی) و تعداد 1200،2000، 4000، 6000 نقطه در هر تیپ گیاهی اندازه گیری گردید. نتایج نشان داد که تصویر سنجنده TM در کلیه سطوح نمونه برداری همبستگی بهتری را نسبت به تصویر سنجنده AWiFS در بررسی تاج پوشش گیاهی نشان می دهد. در تیپ های گیاهی مورد مطالعه با افزایش میزان تخریب و ناهمگنی پوشش گیاهی، میزان همبستگی تاج پوشش گیاهی و شاخص گیاهی NDVI کاهش می یابد به طوری که در تیپ گیاهی Astragalus spp-Scariola orientalis این همبستگی با استفاده از تصویر سنجنده AWiFS در سطح 5 درصد در هیچ یک از سطوح نمونه برداری معنی دار نبود اما در تیپ گیاهی Bromus tomentellus به دلیل شرایط یکنواخت تر پوشش گیاهی و وضعیت خاکی، بالاترین میزان همبستگی (77 درصد) در سطح نمونه برداری 7850 متری بدست آمد.

حوزه آبخیز بابلرود واقع در استان مازندران یکی از مناطقی است که در سال های اخیر با رشد جمعیت و سطح توسعه با گسترش سریع مناطق مسکونی روبرو بوده است. توسعه مناطق مسکونی بدون توجه به توان سرزمین می تواند عوارض جانبی فاحشی مانند تخریب محیط زیست را به دنبال داشته باشد. بنابراین ضروری است که ابتدا با روش های مناسب توان و پتانسل سرزمین برای توسعه مناطق مسکونی ارزیابی شود و سپس بر اساس توان سرزمین برنامه ریزی صورت گیرد. با توجه به اهمیت موضوع در این مطالعه با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) به ارزیابی توان حوضه آبخیز بابلرود برای توسعه مناطق مسکونی پرداخته شد. برای این منظور ابتدا معیارها و زیرمعیارهای موثر در این فرآیند تعیین و وزن هر معیار با روش دلفی و دانش کارشناسان تعیین گردید. سپس زیرمعیارها به نقشه تبدیل و در نهایت با تلفیق وزن ها، نقشه توان توسعه مناطق مسکونی منطقه تهیه گردید. نتایج نشان داد که به ترتیب 1.78، 5.82، 11.64 و 38.3درصد از منطقه مورد مطالعه به ترتیب دارای توان عالی، خوب، متوسط و ضعیف است و 42.44 درصد از سطح منطقه فاقد توان برای این کاربری است. یافته های این تحقیق می تواند به برنامه ریزان منطقه ای در استقرار و توسعه مناطق مسکونی کمک نماید.