روان شناسی فرهنگی زن (زن و فرهنگ)
سال:1391 | دوره:3 | شماره:12 |تعداد مقالات:10

نوشته های روانکاوانه «ژک لکان»، امکان فرضیه سازی درباره ناخودآگاه اجتماعی و سیاسی را که در متون ادبی جلوه گر می شوند، در اختیار منتقدان قرار می دهد. لکان، با بازنویسی فرآیند ادیپی «فروید» به کمک اصطلاحات زبانی، سه مرحله را در رشد روانی سوژه، دخیل می داند: مرحله اول، تحت عنوان «امر واقع» با خصیصه تمامیت، یک - پارچگی و فراسوی دسترسی، از زبان بی نیاز است. «امر خیال» با توهم تمامیت و انسجام (سوء شناخت) در مرحله دوم قرار دارد. مرحله سوم با شکل گیری قانون و تمدن توسط پدر، کودک را وارد نظام از پیش ساخته «قلمرو نظم نمادین» متشکل از دال ها می کند. نظامی گنجه ای در عالم خیالی داستان های خود، ماجراهایی را از زنان فرمانروا در «خسرو و شیرین» و «هفت پیکر» می آفریند که می تواند در تقسیم بندی روند رشد روانی سوژه، مورد توجه قرار گیرد. در این مقاله، نگارندگان می کوشند تا با استفاده از مباحث لکانی، دو داستان را در مورد زنان فرمانروا از خمسه نظامی به عنوان نمونه ای از اندیشه اجتماعی وی، با آرای لکان، مورد بررسی و تطبیق قرار دهند.

ظهور شخصیت حقیقی زن و انجام رسالت های سنگین و مسوولیت های الهی و انسانی و راهیابی به کمال واقعی اش اقتضا می کند تا از دیدگاههای افراطی و تفریطی پرهیز نموده و نظر صحیح و منطبق بر فطرت که مبتنی بر آموزه های دینی می باشد را تببین نمود. از آنجا که خداوند، پیامبر (ص) را به عنوان الگو معرفی نموده است تا مومنان از سخنان و اعمال و رفتار آن حضرت درس بگیرند. یکی از موضوعاتی که در سخنان پیامبر (ص) مورد تاکید قرار گرفته، معرفی شخصیت زن و نوع نگاهی است که به زن دارد. پیامبر اکرم (ص) الگوی کامل انسانیت، زن را از زوایای مختلف مورد بحث و بررسی قرار داده که مهم ترین آنها عبارت از: عظمت و هویت دینی زن، نقش مادر و وظایف پروروشی ایشان، همکاری و پاداش خدمت به شوهر، توجه به فرزند دختر، وظیفه مرد نسبت به همسر، منفور بودن طلاق می باشد. در صورتیکه فرمایشات پیامبر (ص) مورد توجه قرار گیرد، آرامش در خانواده ها، افزایش و زمینه رشد و تعالی افراد خانواده فراهم می گردد.

در ایران باستان زن و مرد از هر حیث با هم برابر بودند و تبعیض و نابرابری در میان نبود. حقوق زنان در همه جوامع و دوران ها همواره به مقتضیات زمان، ویژگی های فرهنگی جامعه و نوع مناسبات اجتماعی آن عصر بستگی داشته است. برای زنان در ایران باستان در هر موردی حقوقی وضع شده بود، در مورد ازدواج، طلاق، مالکیت، خانه داری، بچه داری و هر چیز کوچک و بزرگ دیگر؛ این موضوع را می توان با نگاهی به شاهنامه بهتر درک کرد، حضور زن در تمام شاهنامه حضوری است تعیین کننده و سرنوشت ساز، نقش زن به عنوان پیونددهنده خانواده ها به یکدیگر در همه جا به عنوان عاملی اساسی در پیدایش و نابودی قدرت مطرح است. در این جستار سعی شده است مباحث مهم حقوقی زن و همچنین مختصری از نقش زن در شاهنامه بررسی شود با معرفی و بررسی زنان شاهنامه می توان به جایگاه و حقوق زن در ایران باستان پی برد.

هدف از پژوهش حاضر، مقایسه هوش فرهنگی، هوش هیجانی و سازگاری فردی - اجتماعی دانشجویان زن و مرد دانشگاه آزاد اسلامی اهواز بود. نمونه پژوهش 250 نفر (125 زن و 125 مرد) بودند که با روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب شدند. برای اندازه گیری متغیرها از مقیاس هوش فرهنگی انگ و همکاران، پرسشنامه هوش هیجانی شات و پرسشنامه سازگاری فردی - اجتماعی کالیفرنیا استفاده شد. پژوهش حاضر از نوع علی - مقایسه ای بود و برای تجزیه تحلیل داده ها از روش آماری تحلیل واریانس چند متغیری (مانوا) استفاده شد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که بین هوش فرهنگی، هوش هیجانی و سازگاری فردی - اجتماعی دانشجویان زن و مرد تفاوت معنی داری وجود دارد. بنابراین فرضیه های پژوهش تایید شدند.

برخی از شاعران در دوره مشروطه عمدتا به دلیل بی بهره بودن از درک عمیق مبانی آموزه های اسلام و تنها با تکیه بر دریافتهای خود از ظواهر قوانین شرع و با تاثیرپذیری از تحولات اجتماعی و فرهنگی نوظهور و بی سابقه زمان؛ مانند رواج نگرش غرب گرایانه به زن موضوعاتی را از قبیل حقوق و آزادی زنان، انتقاد از حجاب و مخالفت با ازدواج دختران در سنین نوجوانی، در شعر خود مطرح کردند و در این راه تا مرز عناد و ستیزه جویی با آموزه های دینی پیش رفتند. ایرج میرزا، عارف قزوینی و ابوالقاسم لاهوتی از جمله این شعرا هستند. در این جستار، با نگرشی توصیفی - تحلیلی به بررسی و مقایسه تجلی این موضوع در شعر این سه شاعر پرداخته می شود. بر اساس نتایج این پژوهش، هر چند دیدگاه های این سه تن، نسبت به زنان و مسائل مربوط به آنها، به دلایلی چون؛ قلت بضاعت علمی، تاثر از نگرش یک بعدی اومانیستی و مرعوبیت در برابر فرهنگ غربی، با نگرشی انتقادی به فرهنگ بومی و پشتوانه های مذهبی آن، همراه است؛ اما مواضع آنها در این خصوص، بدلیل تفاوت عوامل تاثیرگذار فردی؛ چون شخصیت، نگرش فلسفی و محیط زندگی، تا حدی با یکدیگر تفاوت دارد.

در جامعه امروز، زنان نقش مهم و در حال گسترشی در زمینه کسب و کار دارند. در سالهای اخیر، سهم زنان در کسب و کارهای خصوصی به اندازه کارهای دولتی روند رو به رشدی را طی کرده است. توجه به استعداد و نقش زنان در توسعه کشورها ضرورت دارد. بسیاری از دولت ها در بحران های اقتصادی توانسته اند با اتخاذ تدابیر و سیاستهایی و یا بهره مندی از نیروی کار زنان بر بحران های جامعه خود فایق آیند و در مسیر توسعه موفق شوند. در حال حاضر، زنان در کشور ما، به عنوان نیمی از جامعه نه تنها دیگر خانه نشین نیستند بلکه متقاضیان مهارت دیده و دارای تحصیلات عالیه ای هستند که از این نظر از مردان برتری یافته اند، با توجه به محدودیتهای سرمایه گذاری از سوی دولت، بازاریابی کارآفرینی یکی از مهمترین راه حلهای معضل بیکاری زنان محسوب خواهد بود.

بی بی کوکب بختیار دختر نصیرخان سردار جنگ بختیاری و همسر فتحعلی خان سردار معظم بختیاری یکی از زنان فرهنگ دوست و دانش پرور تاریخ معاصر ایران می باشد. او نخستین بانوی ایرانی است که با مسافرت به اروپا و بازدید از شهرها و کشورهای مختلف خاطرات و وقایع سفر خود را به رشته تحریر درآورد. این بانوی ادب دوست در سفرنامه خود نشان داده است که فریب مظاهر و ظواهر عوام فریب فرنگستان و مغرب زمین را نخورده و در این سفرنامه به هویت و فرهنگ ملی و مذهبی خود وفادار مانده و از آن دفاع کرده است. بی بی کوکب بختیار همچنین در طی انقلاب مشروطه و تاریخ معاصر ایران در قلعه اختصاصی خود به نام دزک در چهارمحال بختیاری میزبان عده ای از رجال فرهنگی، ادبی و سیاسی روزگار خود بود که از جمله می توان از دکتر مصدق سیاستمدار تاریخ معاصر ایران نام برد.

درباره خلقت، نقش و جایگاه زن در هستی نظرات مختلفی ارائه شده است و بطور کلی، بحث پیرامون شخصیت زن و تفاوت یا برابری بین زن و مرد به بلندای قامت تاریخ انسان است. تمام شرایع آسمانی و مکاتب بشری در مورد زن حساسیت نشان داده اند و موضع گرفته اند ولی مهم این است که چه کسی و چه مکتبی در این خصوص به واقعیت رسیده است. آنچه به جرات می توان گفت این است که: نظرات ابن عربی در مورد زن از دیدگاه عرفانی مفصل ترین و در عین حال باطنی ترین آرا است. هدف از نگارش این مقاله شناخت ارزش وجودی زن و جایگاه ویژه او در اندیشه شیخ نامی محی الدین ابن عربی عارف مشهور قرن هفتم است. در حقیقت در این مقاله سعی بر این شده است که به پرسشهای موجود در مورد مقام و منزلت زن از جمله اینکه: آیا زن نیز می تواند در کسب کمال با مرد برابری کند و یا اینکه آیا زنان نیز می توانند همچون مردان به سلوک عرفانی بپردازند و... از دیدگاه این عارف عظیم الشان پاسخی درخور داده شود.