تولید علم
سال:1387 | دوره:- | شماره:6 |تعداد مقالات:8

فرآیند نظریه پردازی و تولید علم به عنوان مبادی حرکت های علمی و تکنولوژیکی در یک جامعه علاوه بر زیربناهای اجتماعی، به شرایط و عوامل دیگری هم بستگی دارد که در صورت نبود یا ضعف آن، تحقق آرمان های جامعه میسر نخواهد شد. در این امر دانشگاه ها به منزله مراکز علمی آموزشی و پژوهشی نقش ویژه ای برعهده دارند.یکی از وظایف مهم دانشگاه ها علاوه بر تولید دانش، بررسی موانع و راه کارهای گسترش این فرآیند است. در این پژوهش، نخست از طریق یک رشته مطالعات نظری و کتابخانه ای، ویژگی های نظریه علمی و چگونگی فرآیند نظریه پردازی و مراحل روش علمی در بررسی پدیده ها مورد بررسی قرار گرفت و پس از آن عوامل موثر بر تولید علم و موانع و محدودیت های موجود در سر راه این فرآیند تجزیه و تحلیل شدند. بنابراین سه پرسش اولیه تحقیق به صورت نظری با مراجعه به آرای دانشمندان بررسی گردید. سوالات بعدی یعنی عمده ترین موانع تولید علم و راه کارهای اساسی گسترش فرآیند نظریه پردازی و تولید دانش در کشور به روش پیمایشی مورد مطالعه قرار گرفت. با استفاده از روش های آمار توصیفی و آزمون K2 تجزیه و تحلیل لازم به عمل آمد. پس از آن بر اساس نتایج به دست آمده از پژوهش، ضمن تحلیل فرآیند نظریه پردازی و تولید علم، یافته هایی در زمینه موانع و راه کارهای این فرآیند در کشور ارایه شد است.

تلاش برای ایجاد یک نهضت علمی ایجاب می کند که زمینه های لازم برای تحقق آزاداندیشی در جامعه فراهم آید. آموزه های اسلامی در جامعه ایرانی، یکی از عوامل بنیادین تحول و درک نگرش نو از فرهنگ و اندیشه است. تداوم این سیاست در منطقه خراسان بزرگ به هنگام سده های آغازین اسلامی، تلاش برخی حکومت گران مانند طاهر بن حسین و عبداله بن طاهر، باعث تشکیل انقلاب فرهنگی در این ناحیه شد. گسترش علم و تعلیم های عمومی در عهد عبداله بن طاهر و نگرش او در ارائه علم به تمامی افراد جامعه، نشان گر اهمیت گذاردن بر قداست علم و متوجه نمودن عموم جامعه به این مقوله پراهمیت است. گسترش این تفکر، باعث خیزش عمومی در کسب معرفت و ایجاد زمینه لازم برای نهضت علمی و پویایی تولید علم در این عصر شد. تمدن اسلامی در قرن های چهارم و پنجم هجری با ظهور و حضور اندیشمندانی چون فارابی، خوارزمی، ابن سینا و دیگرانی که خود نمادی از تعالی فرهنگ اسلامی به حساب می آمدند، دست آورد آزاداندیشی جامعه پیش از خود را نشان داد.

دو انقلاب در دانشگاه های جهان به وقوع پیوسته است: انقلاب نخست در اواخر قرن 19 در کشور آلمان اتفاق افتاد و طی آن دانشگاه ها علاوه بر فعالیت های آموزشی، در فعالیت های تحقیقاتی نیز فعال شدند و علاوه بر ماموریت توزیع دانش، تولید دانش را نیز بر عهده گرفتند. بر این اساس، گروه ها و مراکز تحقیقاتی در درون دانشگاه ها شکل گرفتند. انقلاب دوم در نیمه دوم قرن بیستم با ظهور نوآوری های مبتنی بر علم در جنگ جهانی دوم اتفاق افتاد که طی آن دانشگاه علاوه بر ماموریت آموزشی و تحقیقاتی، عهده دار ماموریت سوم شد که توسعه اقتصادی نام دارد. به طوری که آموزش عالی یکی از بنیادی ترین زیربناهای جهانی است که در حال حرکت از تولیدات و خدمات به سوی اقتصاد مبتنی بر دانش در حال حرکت است. بر این اساس، رمز موفقیت نظام آموزش عالی کشور، توسعه مراکز و موسسه های وابسته به آن در این راستا است. از اهداف این پژوهش می توان به موارد زیر اشاره کرد:• تعیین شاخص های دانشگاه کارآفرین،• ارایه مدل مفهومی با توجه به شاخص های موجود به منظور ایجاد دانشگاه کارآفرین.

مدیریت دانش علیرغم اهمیت روزافزونی که پیدا کرده و به عنوان مولفه اصلی و کلیدی پارادایم نوین در مدیریت و اقتصاد شناخته می شود، اما هنوز از انتزاعی بودن رنج می برد. وجود تعریف و توصیف های متعدد هنوز زمینه الگوسازی و یافتن چارچوبی عملیاتی را برای شناخت این مفهوم در قالب آثار و نتایج آن برای سازمان و حل مسائل پیش روی در اختیار قرار نداده است. در این مقاله ابتدا تلاش گردیده تا مفهوم مدیریت دانش از دو منظر کارکرد و ماهیت توصیف شود. از منظر کارکرد سطح مدیریت دانش را می توان برابر توان سازمان در کنترل و مدیریت یک واحد ریسک قلمداد نمود و از حیث ماهیت، مدیریت دانش یک مدل نظام مند ایزومورف (یا همومورف) از دانش و تجربه نهفته در کارکنان سازمان است. سپس الگوهای موجود در نظام مدیریت دانش برحسب نوع دانش و تجربه به دو گروه ساختاری و رفتاری تقسیم شده و ویژگی های هر یک تبیین گردیده است و در انتها نظام مدیریت دانش با استفاده از روش تحلیل سیستم شی گرا معرفی شده است که در دو تجربه مستقل توسط نگارنده مورد استفاده قرار گرفته است. چارچوب مورد بحث در این مقاله در تلاش است تا علاوه بر دستیابی به الگوی عملیاتی، سرمایه گذاری در این حوزه را برای مدیران سازمان شفاف نموده و مفهوم یادگیری سازمانی را در قالب آثار و نتایج عملیاتی آن مورد بحث قرار دهد.

روند پرشتاب تحولات اجتماعی و اقتصادی و پدیدآیی اقتصادهای دانش پایه، رشد فزاینده فرهنگ پژوهش در میان دانشگاهیان اعم از اعضای هیات علمی و دانشجویان مقاطع مختلف تحصیلی و وابستگی روزافزون صنایع به پژوهش، باعث افزایش نیازهای آموزشی و پژوهشی شده است. شبکه جهانی اینترنت نقش تعیین کننده ای در دسترسی کاربران دانش به منابع مورد نیاز ایفا می نماید. در این مقاله، اثربخشی اشتراک منابع علمی الکترونیکی بر کیفیت و کمیت دسترسی به اطلاعات تخصصی و رشد تولید علم در دانشگاه های کشور طی سال های 2001 تا 2004 در مقایسه با سال های 1997 تا 2000 از طریق جست وجوی مدارک، اسناد و آمار چاپی و الکترونیکی و نظرخواهی از اعضای هیات علمی دانشگاه ها مورد پژوهش قرار گرفته و به تدوین مدل کیفی - تبیینی و گسترش مدل کل نگر به تولید علم، نتایج آماری مبتنی بر آزمون فرض و پیشنهادهای مترتب بر مطالعه منتج شده است. این پژوهش نشان می دهد با توجه به مزایای متعدد منابع الکترونیکی و تاثیر تعیین کننده اشتراک منابع مزبور بر توسعه تولید علم، ضرورت سرمایه گذاری در این حیطه انکارناپذیر است.

فناوری اطلاعات سال هاست که در کشورهای پیشرفته به عنوان یکی از مهمترین ابزارهای توسعه مورد استفاده قرار گرفته است. تغییر و تحولات سریع محیطی در عصر اطلاعات همه سازمان ها و نهادهای بشری از جمله آموزش و پرورش را با چالش هایی از قبیل جهانی شدن، رقابت شدید، کمبود منابع و نوسان های غیر قابل پیش بینی روبه رو ساخته است. آموزش و پرورش به ناچار برای مقابله با این وضعیت نیاز به انجام اصلاحات، سازماندهی مجدد و استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات دارد. با توجه به اهمیت و مزایای خصوصی و عمومی فن آوری اطلاعات و ارتباطات، آموزش و پرورش می تواند نقش عمده ای در کاربری فناوری اطلاعات و ارتباطات ایفا نماید. لذا به منظور تبدیل فن آوری اطلاعات و ارتباطات به فرهنگ عمومی، نیاز به بررسی موضوع با تفکر سیستمی در آموزش و پرورش، زمینه سازی برای استقرار مدارس مجازی و هوشمند، تعامل، هماهنگی و همکاری تمام نهادها و سازمان های دولتی، مشارکت بخش خصوصی، تدوین قوانین و استراتژی های جامع و مواردی از این نوع است. رعایت این راهکارها منجر به کارآیی و اثربخشی نظام آموزشی، برابری فرصت های آموزشی برای همه در تمام سطوح تحصیلی، پیشرفت کیفی و کمی تعلیم و تربیت، ایجاد روحیه پژوهشی در معلمان و دانش آموزان، تقویت خودنظارتی، پرورش قوه ادراکی و تصمیم گیری، تربیت نیروهای باسواد اطلاعاتی و کارآفرین و پیشگیری از فرار مغزها خواهد شد.

بر اساس کنکاش در متون و نظرسنجی برخی دانشمندان و تولیدکنندگان علم کشور، راه حل ارایه شده برای یک مساله علمی که قبلا مجهول بوده است، مصداق تولید علم قلمداد شده است. منظور از دانش، فکر و نظری نوظهور است که مورد اقبال اهل منطق، علم، نظر و متخصصان مرتبط قرار می گیرد. از آنجا که ارزش علم به نشر آن است، مستندات علمی اعم از: کتاب، مقاله، اختراع و اکتشاف که پس از داوری جدی به چاپ و ثبت می رسند، مصادیق تولید علم محسوب می شوند. گاهی تبدیل دانش شناخته شده موجود به فن و تکنولوژی نیز مصداق تولید علم محسوب می شود، زیرا فن، هنر استفاده از علم است و چنین چیزی تا پیش از آن وجود نداشته است. در این مقاله عصاره نظرات تعدادی از دانشمندان، اندیشمندان و پژوهشگران کشور در خصوص مصادیق تولید علم آورده شده است. همچنین شاخص های اساسی علم جهانی، به منظور ارزیابی دانشمندان و آثار علمی ایشان نقد گردیده، پیشنهادات و فرمول های جدیدی برای سنجش مستندات علمی ارایه گردیده است که با تلفیق کمیت و کیفیت علم تولید شده، دقت و صحت سنجش و ارزشیابی را افزایش می دهد و می تواند معیاری برای اختصاص پژوهانه به پژوهشگران و توزیع بودجه پژوهشی به موسسه ها و امتیازی برای ارتقای هیات علمی قرار گیرد.

در این مقاله کوشش شده است به پرسش های زیر پاسخ داده شود:«منزلت و جایگاه توسعه علم در جوامع انسانی چیست، آفرینش و تولید آن تا چه حد می تواند بر تمام ساختارهای موجود در یک جامعه تاثیرگذار باشد» و «چه فضایی برای نهضت تولید علم و چه زیربنایی برای توسعه علمی لازم است».تولید علم امری خودبه خود نیست، بلکه از وضعیت ها و مقتضیاتی کاملا مرتبط و منطقی و منظم متاثر است. در این مقاله، ضمن نگاهی به روند شکل گیری یک بستر علمی در جوامع بشری، به این موضوع که با تولید علم، چگونه توسعه علمی حاصل می شود، به تفصیل اشاره می گردد. در این زمینه عوامل اصلی در بروز و آفرینش علم کدام هستند و مقدم بر تولید علم، چه تمهیداتی باید فراهم شوند تا این جریان، با سرعت به پیش رود. همچنین به این موضوع اشاره می شود که بر سر راه این مقصود، چه موانعی می توانند با اندیشه های نوین و خلاق مقابله کنند. این موانع در دوره های مختلف تاریخ، به صورت جدی همیشه باعث شکست و ناکامی حرکت های اصلاحی و جریان های پرشتاب تولید علم از سوی اندیشمندان و مبتکران بوده اند. در مجموع، فرآیند توسعه علمی در پنج زمینه اصلی مورد بحث قرار گرفته است. زمینه مستعد، فکر نو و خلاق، فضای مناسب، پشتوانه جدی و استقبال از تولید علم و روند توسعه علمی.