معماری و شهرسازی آرمان شهر
سال:1399 | دوره:13 | شماره:30 |تعداد مقالات:20

بیوفیلیا، علاوه بر مفاهیم خود در فلسفه و روانشناسی، در دهه های اخیر در محیط های انسان ساخت ریشه دوانده است. معماری بیوفیلی بخشی از یک دیدگاه نوآورانه است که به طریقی هم به افراد و هم به محیط کمک می کند تا سلامتی ما حفظ شود و عملکرد بدنی را برای داشتن زندگی بهتر ارتقاء می بخشد. مناطق تجاری، به عنوان مکان هایی برای جلسات، سرگرمی، اوقات فراغت، استراحت و تبادل، مهم ترین حوزه هایی هستند که امروزه قابل توجه قرار می گیرند و طراحان این فضاها باید بر ارائه تجارب متنوع و به یادماندنی احساسی، هیجانی و رفتاری تمرکز کنند. همچنین باید بتوانند با در نظر گرفتن عوامل جایگزین یا مکمل، شرایط عرضه، جذابیت و تصویر آن ها را بهبود بخشند. بررسی عناصر طراحی بیوفیلیک در موارد معماری، می تواند ما را به سمت یافتن تأثیر این عناصر بر افزایش جذب مشتریان سوق دهد. به نظر می رسد یافتن ویژگی های مشترک طراحی بیوفیلیک و جذب مشتری و مشخصه های مختلف مانند: طراحی، مدیریت و چیدمان محیط، تعداد بازدیدها را افزایش می دهد. با وجود تغییر در نیازهای روانشناختی جامعه در دهه های گذشته و افزایش استفاده کنندگان از فضاهای تجاری، این فضاها کمتر مورد توجه قرار می گیرند و تعداد محدود مطالعات عملی در مورد این مناطق در ایران، این پژوهش را پررنگ تر می کند. پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر عناصر طراحی بیوفیلیک بر جذب مشتریان در سرای مشیر شیراز انجام شده است. برای این منظور، بر اساس روش تحقیق مختلط و مطالعات کتابخانه ای، معیارهای مشترک معماری بیوفیلیک و جذب مشتری از ادبیات مرتبط استخراج و سپس از طریق مشاهدات میدانی و توزیع پرسشنامه بین مشتریان و بازدیدکنندگان، با استفاده از نرم افزار SPSS و روش همبستگی، اثر عوامل بر یکدیگر تحلیل می شود. نتایج نشان می دهند که مؤلفه های معماری بیوفیلیک با عوامل جذب مشتری ارتباط معنی داری دارند و ویژگی های بیوفیلیک نه تنها به افزایش جذب مشتری کمک می کنند بلکه باعث تقویت سلامت معنوی، اجتماعی و فرهنگی افراد می شوند.

عمده تبادلات انرژی در ساختمان وابسته یا حداقل مرتبط با پوسته خارجی بناست. پوسته های خارجی محل تبادل حرارت بنا با محیط اطراف، جذب انرژی های خورشیدی، تهویه، و نفوذ نور و صدا به محیط داخلی می باشند که نقش مهمی در صرفه جویی انرژی ساختمان ها خواهند داشت. در این میان نماهای دوپوسته به عنوان یک راهکار برای ایجاد شفافیت، کنترل تأثیر محیط بر ساختمان و عملکرد مفید آن از دیدگاه کاهش مصرف انرژی، مورد توجه قرار گرفته اند. با توجه به مشکلات افزایش حرارت ناشی از اثر گلخانه ای موجود در حفره به ویژه در اقلیم گرم و مرطوب، لزوم پژوهش حاضر جهت دستیابی به فاصله بهینه دو پوسته در راستای کاهش مصرف انرژی دیده می شود. روش پژوهش حاضر بر اساس جمع آوری اطلاعات، شبیه سازی مطالعه موردی در نرم افزار دیزاین بیلدر و تحلیل و بررسی داده های کمی حاصل از شبیه سازی ساختمان مورد نظر در اقلیم گرم و مرطوب جزیره کیش می باشد؛ که نمای دو پوسته گسترده در فواصل مختلف حفره میانی جهت بررسی میزان مصرف انرژی، شبیه سازی شده است. یافته های پژوهش میزان مصرف انرژی سرمایشی در فواصل حفره 30 تا 200 سانتی متر می باشد. چارچوب نظری تحقیق بر این اساس است که جبهه جنوبی نمای دوپوسته گسترده در مقایسه با انواع نماهای دو پوسته تأثیر به سزایی در میزان کاهش مصرف انرژی دارد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که عمق حفره در میزان کاهش انرژی سرمایشی نقش مؤثری ایفا می نماید و نمای دوپوسته با عمق بین 50 تا 70 سانتی متر، بهینه ترین فاصله در کاهش مصرف انرژی سرمایشی در مقایسه با فواصل دیگر در ساختمان اداری کوتاه مرتبه در اقلیم گرم و مرطوب خواهد بود.

گردشگری و توسعه روزافزون آن و همچنین ایجاد خانه های دوم متأثر از حضور گردشگر در مناطق گردشگری با توجه به اثراتی که از خود در جامعه میزبان به جای می گذارد موضوعی حائز اهمیت است. خانه های دوم و گسترش آن ها بی شک مزایا و معایبی را با خود به همراه دارد. شهر سرعین استان اردبیل به برکت وجود چشمه های آب گرم، در چند سال اخیر شاهد توسعه کالبدی چشمگیر و به تبع آن، پیدایش و گسترش خانه های دوم است. لذا هدف از پژوهش حاضر بررسی اثرات کالبدی حاصل از پیدایش و گسترش خانه های دوم از دیدگاه ذی نفعان (گردشگران، جامعه محلی و متصدیان گردشگری) در منطقه گردشگری سرعین می باشد. اثرات کالبدی حاصل از ایجاد خانه های دوم برگرفته از اطلاعات حاصل از بخش مبانی نظری پژوهش جمع بندی و در قالب پرسشنامه ای محقق ساخته که اعتبار آن با فرمول آلفای کرونباخ (82/0 = α ) محاسبه شده تنظیم و در اختیار پرسش شوندگان قرار گرفت. جامعه آماری به کمک فرمول کوکران 577 نفر در سه گروه ذی نفعان محاسبه شده است. برای تحلیل اطلاعات حاصل از پرسشنامه ها از نرم افزار SPSS، برای آزمون فرضیه، از آماره های تی تست تک نمونه ای استفاده شد. نتایج حاصل حاکی از آن است که هر سه گروه ذی نفعان با بهبود شرایط کالبدی به طور کلی موافق هستند. در بررسی ریزفاکتورهای ارائه شده عواملی چون افزایش امکانات و خدمات، بهبود امکانات اداری، ایجاد ساختمان هایی با مصالح جدید، بهبود راه های ارتباطی، توجه بیشتر مدیران به توسعه و عمران، تسریع پروژه های عمرانی به واسطه کمک مالی گردشگران، فراهم کردن زمینه های توسعه در منطقه در دراز مدت و غیره از جمله اثرات مثبت کالبدی حاصل از حضور خانه های دوم می باشد؛ از طرفی اثرات منفی همچون افزایش هزینه های ساخت، ایجاد سبک معماری متفاوت با سبک معماری منطقه نیز از منظر ذی نفعان مطرح شده است.

بخش لاینفک خانه های سنتی ایرانی، حیاط است. در غالب خانه های سنتی می توان دست کم یک حیاط را شناسایی نمود که با سلسله مراتبی از ورودی خانه قرار گرفته است و سایر فضاهای خانه را سازماندهی می نماید. خانه هایی با این نظام فضایی را خانه های حیاط مرکزی می نامند. هرچند سالهاست که طراحی و ساخت چنین خانه هایی منسوخ شده اما از آنجا که این خانه ها در طول زمانی بسیار طولانی پاسخ مناسبی به نیازهای زندگی ایرانیان بوده اند، تلاش های زیادی جهت بهره گیری از منطق اجتماعی فضاهای این خانه ها از سوی پژوهشگران عرصه معماری صورت پذیرفته است، اما همواره به تقلید شکلی منجر شده و در نهایت طراحی صورت گرفته با نیازهای زندگی امروز هماهنگ نبوده است. به نظر می رسد که شناختن نحوفضاهای خانه های ایرانی و کاربست این منطق در طراحی های امروزین به شکل گیری جنوتایپی1 می انجامد که حاوی ژن های نسل های گذشته و در عین حال مطابق با ظواهر و نیازهای زندگی امروزه می باشد. این مقاله با بهره گیری از تئوری گراف و نحو فضا و روش گراف پلان توجیهی، به دنبال بررسی تأثیر فضایی حیاط در شکل گیری پیکربندی خانه های سنتی ایرانی است. در واقع سؤال پژوهش این است که آیا اختلاف معناداری بین تأثیر فضایی حیاط و سایر فضاها وجود دارد؟ این معناداری چگونه است؟ در این پژوهش چهار خانه که متعلق به دوره های تاریخی متفاوتی هستند، در یک شهر مشخص به تصادف انتخاب شده اند به نحوی که هر چهار خانه، یک و فقط یک حیاط داشته باشند. نقشه محدب و گراف پلان توجیهی و در نهایت تحلیل ریاضی این نمونه ها نشان دهنده میزان تأثیرگذاری هر یک از فضاهای یک خانه در سازمان فضایی آن می باشد و داده های مربوط به حیاط در قیاس با سایر فضاها تأثیر ویژه این فضا را در شکل گیری پیکربندی خانه های سنتی ایرانی نشان می دهد.

اهمیت شناخت انسان، جامعه و آگاهی از نحوه تعامل آن ها با فضاهای شهری برای دست یابی به معماری و شهرسازی انسان مدار و با کیفیت بر همه مشخص است. از این رو نویسنده مقاله بر آن شد تا از دریچه سینما به عنوان یکی از ابزارهای مهمی که تعامل جامعه و شهر را به صورت همزمان نمایش می دهد به عنوان روشی متفاوت برای شناخت جامعه و شهر استفاده نماید. تئوری «بازتاب» در جامعه شناسی سینما به فیلم ها به مثابه سندهایی می نگرد که زندگی اجتماعی در آن ها بازتاب پیدا می کند؛ لذا هدف این است که با میانجیگری سینما و تصویری که از شهر و جامعه ارائه کرده تأملی انتقادی از مدرنیته و زندگی روزمره شهری و همچنین واکنش عمومی شهروندان تهرانی در مواجهه با این شهر در یک دوره تاریخی خاص، آگاهی یافت. رویکرد نظری در این مطالعه مبتنی بر آراء لوسین گلدمن1 بوده است. روش گلدمن در نقد ادبی ساخت گرایی تکوینی است که برای دست یابی به ساختار پنهان فیلم ها از طریق نشانه شناسی تصویر لایه ها و ساختار پنهان متن به دست می آید. این مقاله از خلال تفسیر دو فیلم که از تأثیرگذارترین فیلم های دو دهه 40 و 50 شمسی (خشت و آینه و دایره مینا) به انجام رسیده است. این فیلم ها مشخصه های روشن مدرنیته اعم از خودبیگانگی انسان در شهر، تناقص های جامعه در حال گذار از سنت به مدرنیته، دگردیسی رفتارها و هنجارهای فرهنگی اجتماعی و تأثیر آن ها بر رفتار و هنجارهای شهری، تضاد میان کهنه و نو، ناپایداری فضاهای کالبدی، تخریب و نوسازی دایمی شهر و غیره را در خود دارند. در نتیجه برای دست یابی و شناخت دقیق تر جامعه مخاطب معماری و شهر می توان از دریچه فیلم و سینما که در بازه زمانی کوتاه گزارش مصوری را از شرایط اجتمایی انسان ها و نحوه تعامل آن ها با فضا و شهر را ارایه می دهد، می توان استفاده کرد.

جریان هوای داخل در فضای بسته معماری، علاوه بر این که به موقعیت و شرایط دمنده ها و مکنده های سیستم های تهویه وابسته است، تابع دیوارهای جداکننده داخلی و موقعیت قرارگیری آن ها در فضا نیز می باشد. جریان هوای همگن و یکنواخت در تراز کارکنان از ملزومات آسایش حرارتی بوده که به طور عمده به دلیل استقرار نامناسب دیوارهای جداکننده و نیز موقعیت دمنده ها و مکنده ها این جریان برقرار نمی شود و بعضاً در بخش هایی، جریان هوای مطبوع وجود ندارد. روش انجام این پژوهش، یک روش ترکیبی بوده که راهبردهای تحقیق تجربی، شبیه سازی و پژوهش موردی را درگیر می نماید: این مقاله روش دینامیک سیال محاسباتی (CFD) را جهت پیش بینی سرعت و جهت حرکت جریان هوای داخل در فضای بسته اداری و نیز ارتقای همگنی جریان هوای داخل در تراز کارکنان واحد اداری به کار می گیرد. مقایسه بین اندازه گیری های تجربی و نیز شبیه سازی های عددی، علاوه بر افزایش دقت محاسبات، خطاهای آزمایشگاهی را مشخص نموده و تأییدی بر روایی روش تحقیق نیز می باشد. کلیه مشاهدات و آزمون ها در یک نمونه موردی تصادفی در اهواز (اقلیم گرم و نیمه مرطوب که نیاز به خنک کنندگی فراوان با کمک سیستم های تهویه مطبوع اختلاطی دارد) انجام می گیرد. شبیه سازی های عددی این پژوهش با استفاده از نرم افزارهای Gambit و Fluent انجام گرفته اند. نتایج نشان می دهد علاوه بر محل قرارگیری دریچه های پخش کننده جریان هوا، موقعیت دیوارهای جداکننده داخلی از نظر ارتفاع بر جریان هوای داخل تأثیرگذار است و طراحی صحیح آن ها می تواند شکل جریان هوای داخل را همگن و قابل پیش بینی نماید.

اصل انعطاف پذیری به عنوان توانمندی محیطی، جهت پاسخگویی به استفاده های مختلفی که با اهداف گوناگون مردم سازگار باشد، از جمله رویکردهای قابل توجه در معماری مسکن است. در معماری غرب این موضوع پس از جنگ جهانی اول، به صورت گسترده و با ساختاری سازمان یافته، مطرح شد. این در حالی است که در معماری ایران، این موضوع به صورت ذاتی و کاملاً خودباورانه در مسکن سنتی هویدا است، متأسفانه به دلیل عدم شناخت کافی در مورد این اصل و دلایل استفاده از آن در مسکن سنتی، انعطاف پذیری در باور عموم، به عنوان ابداعات مدرن غربی شناخته شد؛ و با پدیده جهانی شدن، نمود غربی آن در زندگی و معماری ایرانیان معاصر رسوخ کرده، که حتی باعث تغییر در سبک زندگی مردم ایران شده است. این پژوهش با روشی توصیفی-تحلیلی از هر حیث کاربردی با استفاده از بررسی تطبیقی، با مقایسه عوامل ایجاد مسکن انعطاف پذیر، گونه شناسی و عناصر سازنده فضای معماری مسکونی انعطاف پذیر در غرب و ایران، مشخص می نماید که انعطاف پذیری در مسکن سنتی ایران با تکیه بر نیازها، توانایی ها و دانش زمان خود دارای اصالت بوده و کاملاً مطابق با معیارهای طرح شده زمان معاصر که دیدگاه غربی ادعای آن را دارد، است. مهم ترین تفاوت در بین این دو، مقوله حریم می باشد، که استفاده از ساختارهای طراحی غربی در بستر ایرانی، این موضوع را نادیده گرفته است، همین موضوع باعث تغییر در سبک زندگی ایرانیان در پی تقلید از سبک معماری غربی، بدون اطلاع از چنین قابلیتی در معماری ایرانی است؛ که می توان با درک این موضوع، این بعد اجتماعی مسکن (حریم) را در مجموعه انعطاف پذیری در نظر گرفت تا شاهد غنای هرچه بیشتر این مفهوم در کالبد معماری ایران باشیم

نشانه های شهری از جمله عناصر کالبدی شاخص در فضای شهری محسوب می شوند که به سبب حضور در خاطرات جمعی و فردی شهروندان نقش مؤثری در هویت مکانی ایفا می کنند. بدین ترتیب فرآیند خوانش نشانه ها و بررسی لایه های مختلف معنایی آن ها می توانند به عنوان ابزاری ارزشمند جهت سنجش هویت شهری به حساب آیند. با توجه به گستره وسیع مؤلفه های بررسی هویت شهری، این پژوهش سعی بر آن دارد تا از خلال خوانش نشانه های شهری و به تبع آن احساس هویت به فضا از رویکرد پدیدارشناسی و نشانه شناسی نسبت به عناصر محور تاریخی خیابان سپه قزوین استفاده نماید. خیابان سپه به عنوان نخستین خیابان طراحی شده ایران از عصر صفوی تاکنون، دارای ساختار کالبدی و مفهومی نظام یافته ای است که مطالعه آن را به عنوان یکی از ارکان معرفی هویت شهر به موضوعی درخور تامل تبدیل می کند. در این راستا فرض برآن است که ارتباط میان نشانه های مهم و تاریخی خیابان سپه از منظر نشانه شناسی دارای نقشی تأثیرگذار در خوانش هویت مکانی خیابان در ادراک ذهنی و عینی شهروندان از منظر پدیدارشناسانه است. بر این اساس هدف پژوهش حاضر، شناخت ماهیت نشانه های شهری خیابان سپه در رابطه با هویت آن به روش توصیفی-تحلیلی و پیمایشی است. بدین ترتیب ابتدا به روش توصیفی-تحلیلی، ویژگی های نشانه های هویت ساز فضای شهری مشخص و سپس روش پیمایشی با کاربست مؤلفه های انتخابی به روش پدیدارشناسی در قالب پرسش نامه، مصاحبه با شهروندان و مشاهده در مورد مطالعاتی، به روش کدگذاری و تحلیل های انجام شده با نرم افزار SPSS 20 به آزمون گذاشته می شوند. نتیجه پژوهش حاضر بیانگر آن است که میان مؤلفه های مشترک پدیدارشناسی هویت و نشانه های محور خیابان از منظر نشانه شناسی ارتباط معناداری وجود دارد. بدین ترتیب که ارتباط غنی نشانه ها با یکدیگر، ویژگی های کالبدی، کارکردی و معنایی آن ها و تعامل دو سویه با شهروندان در فرآیند ادراک خیابان و ثبات و پایداری در ذهنیت شهروندان، دارای ارتباطی مستقیم با هویت و ماندگاری خیابان در خاطره جمعی و فردی مردم می باشد.

امروزه توجه صرف به جنبه کمی طراحی فضا و نگاه تک بعدی به آن، سبب کاهش کیفیت اغلب فضاهای عمومی و باز شده است. به طوری که برخی از این فضاها از عدم سرزندگی و پویایی لازم رنج می برند. لذا در این پژوهش سعی شده است با هدف یافتن تفاوت دیدگاه های ساکنین و طراحان مجموعه های مسکونی نسبت به ابعاد کالبدی-فضایی سرزندگی محیطی در فضاهای باز به شناسایی این عوامل از دیدگاه طراحان و ساکنین پرداخته شود و نتایج با یکدیگر مقایسه شده و تفاوت ها مشخص شود. روش تحقیق در این مقاله از نوع همسوسازی است که در دو بخش کمی و کیفی صورت می گیرد. در بخش کیفی مصاحبه ای نیمه ساختاریافته با کارشناسان و خبرگان طراحی مجموعه مسکونی درخصوص عوامل کالبدی-فضایی مؤثر بر سرزندگی صورت گرفت و عوامل با استفاده از کدگذاری باز مفاهیم با رویکرد نظریه زمینه ای استخراج شد و نتایج در نرم افزار MAXQDA وارد و شکل آن ترسیم شد. سپس در روش کمی با توجه به ادبیات نظری موجود عوامل مختلف در این حوزه استخراج شده و در نهایت پرسشنامه ای از آن تدوین و بین ساکنین به تعداد 376 نفر در تمامی مجتمع های مسکونی موردمطالعه توزیع شد و تحلیل نتایج آن با استفاده از آزمون پیرسون در نرم افزار SPSS موردسنجش قرار گرفت. نتایج حاکی از آن است که با تحلیل مصاحبه های صورت گرفته با کارشناسان، 12 مؤلفه اصلی سرزندگی محیطی در بعد فضایی-کالبدی در فضاهای باز مجموعه مسکونی موردمطالعه تأثیرگذارند. این امر در حالی است که بنا به نظر ساکنین مؤلفه «همبستگی و خاطره ساز بودن یک مکان» مؤثرترین مؤلفه تأثیرگذار بر سرزندگی محیطی فضاهای باز مجتمع های مسکونی است. این مؤلفه ازجمله مؤلفه هایی است که مورد بی توجهی کارشناسان قرار گرفته بود و درنهایت با تحلیل پاسخ های ساکنین مؤلفه های تأثیرگذار دیگر نیز استخراج شد. همچنین با تحلیل نظر ساکنین، مجتمع های مسکونی که دارای الگوی پراکنده بودند، در دو مؤلفه انسجام موقعیت ها و تنوع فضایی، مجتمع های مسکونی که دارای الگوی متمرکز بودند، در دو مؤلفه پیوستگی و گشودگی فضایی و مجتمع های مسکونی که دارای الگوی نواری بودند، در چهار مؤلفه فرم، نظم و تنوع، حس تشخص و مناعت طبع و ایجاد عرصه های عمومی و خصوصی اشتراک داشتند.

فرم های معماری معاصر که توسط ایده ها و تکنیک های مختلف طراحی خلق شده اند با پیشرفت فناوری شبیه سازی رایانه ای و از طریق روش های ساخت که تولید مؤثر فرم های تکراری و متغیر با مواد مورد نظر را ممکن می سازند، میسر شده اند. بیشتر این فرم های معماری به طور ادراکی در محیط های شهری شبیه سازی شده و به شکل ویژه ای درمی آیند. این فرم های معماری با تصاویر شبیه سازی شده، جامعه مشتری مدار فعلی در اکثر کشورها از جمله ایران را نشان می دهند. در این تحقیق سعی شده است نقش تکنیک های طراحی دیجیتال، به عنوان ابزاری برای ایجاد فعال فرم های شبیه سازی شده در معماری معاصر ایران، با رویکردی نشانه شناختی برای توصیف فرم در پروژه های بزرگی که در مناطق شهری طراحی و ساخته شده اند، مورد بحث قرار گیرد. این رویکرد، ارتباطی بین تصاویر موجود در نمای ساختمان ها و تجربه حسی انسان در یک بستر اجتماعی ایجاد می کند که منجر به ظهور فرم های خلاقانه در معماری معاصر می شود. نتایج تحقیق نشان داد که با استفاده از تکنیک های طراحی دیجیتال برای تولید وانموده ها، معماران جوان ایران ادراک فرم های معماری را متحول کرده و از این طریق، عملکرد آن ها به عنوان نشانه در محیط های شهری را ارتقا داده اند.

در دهه های گذشته چیستی شهر وامدار مجموعه عوامل سرزمینی، ارتباطات هم پیوند و چندلایه میان عوامل سازنده خود بوده است. درحالی که اکنون بخش مهمی از این چیستی به برخورداری یا عدم برخورداری از نشانه ها، کارکردها و کالبدها تقلیل پیدا کرده است. یکی از نتایج این تغییرات، شکل گیری روزافزون مراکز کارکردگرایانه مانند مراکز خرید است. مراکزی که به عنوان بستری برای رویدادهای مصرف گرایانه معرفی می شوند. شواهد حاکی از آن است که دگرگونی فرهنگی در کارکرد مراکز خرید به وجود آمده است که منجر به پیدایش گونه های جدیدی از مصرف فرهنگی و درنتیجه تغییرات کالبدی در این مراکز شده است. لذا مقاله حاضر، بر اساس نگرش به دست آمده از پیشینه پژوهش های مرتبط با انتخاب سه مرکز خرید به مقایسه شاخص های مورد توجه در آن ها می پردازد. این پژوهش، از نظر هدف، کاربردی و از حیث ماهیت، توصیفی-تحلیلی است. جمع آوری داده های نظری به صورت اسنادی-کتابخانه ای و داده های میدانی با ابزار مشاهده و پرسشنامه انجام گرفته است. بدین صورت که پس از مطالعه ادبیات نظری بحث مصرف فرهنگی، 21 معیار جهت سنجش موردهای مطالعاتی استخراج و در قالب 10 عامل کالبدی موردبررسی قرار گرفت. همچنین اطلاعات مورد نیاز جهت سنجش نمونه ها با استفاده از روش مشاهده هدفمند به همراه تکمیل 300 پرسشنامه توسط مراجعه کنندگان به دست آمد و با استفاده از تکنیک داده کاوی در محیط نرم افزار IBM Spss Modeler مورد پردازش قرار گرفت. نتایج پژوهش حاکی از آن است که فرضیه مطرح شده درخصوص تأثیر عوامل کالبدی بر الگوهای مصرف، در بسیاری موارد می تواند فرآیند تغییرات را توضیح دهد، همچنین به نظر می رسد که مراکز خرید، بخشی از فرهنگ موقتی افرادی است که اوقات خود را در آنجا سپری می کنند و فضاها و مکان های موجود در آن ها، نه تنها بخش هایی از مصرف بوده، بلکه خود نیز مصرف می شوند.

هدف این مقاله تحلیل معماری معاصر فلات ایران براساس پنج اصل معماری بوم شناسی رین و کوئن (2007) است. این مقاله ساختاری پارامتریک را بر مبنای الگوریتم های ریاضی و نظریه گراف ها پیشنهاد می دهد تا به ارزیابی و نقد پروژه های معماری بپردازد. از نوآوری های این مقاله طراحی یک الگوریتم جستجوی درختی و تکمیل آن با نظریه گراف جهت پیاده سازی پنج اصل مدنظر است. نظریه گراف امکان تکرار بی شمار این الگوریتم را فراهم خواهد آورد. دو گره موجود در نظریه گراف، که از الگوریتم جستجوی درختی استخراج شده اند، نظام های معماری و اکولوژی نسبت داده می شوند. پنج اصل معماری رین و کوئن به عنوان یال ها، این گره ها را به یکدیگر متصل می نماید. در کل با استفاده از این الگوریتم و گراف های مشتق از آن می توان خروجی های مورد نظر را در قالب نمودار های مستقل و مختلف نشان داد. برنامه کامپوتری گفی1 به عنوان یکی از برنامه های تحلیل و طراحی گراف در این تحقیق مورد استفاده قرار می گیرد. جهت آزمایش الگوریتم بر روی معماری معاصر ایران، داده ها با بررسی طراحی های صورت گرفته توسط طراحان معماری عضو دفتر شماره 352 نظام مهندسی استان فارس گردآوری شدند. تخصص و تجربه اعضای این دفتر مورد تأیید و قابل استفاده در این مقاله بوده است. این داده ها ما را قادر می سازند تا از یک رویکرد «دو بخشی» استفاده شود. بدین ترتیب نتایج مطلوب یا ایده آل، بر ساختمان های آپارتمانی موجود در ایران که در حال استفاده هستند، تنظیم می شوند. در این تحقیق، از چندین عامل (ساختار) اجتماعی به عنوان مفاهیم انتخابی استفاده شد. در ابتدا به نحوه ایجاد و توضیح مختصر ساختار این مقاله پرداخته و پس از آن با تحلیل داده ها نتایج مورد بررسی قرار می گیرند.

امروزه یکی از مهم ترین مسائلی که نظر معماران را به خود جلب نموده است، مسئله لزوم جاودانگی در معماری معاصر است. بسیاری از آثاری که خلق می شوند، حتی اگر در یک مقطع زمانی پذیرفته شوند، به بی زمانی و جاودانگی راه نمی برند. اگرچه در سال های اخیر برخی از همایش ها و گردهمایی ها با بررسی آثار جاودانه معماری در این راستا سعی در یافتن چگونگی خلق یک اثر جاودانه در حوزه معماری داشته اند، با این وجود هنوز هم فقدان الگویی مناسب حاصل از مطالعه و بررسی در راستای چگونگی دستیابی به ماندگاری و جاودانگی (ماندگاری تا بی نهایت) در آثار معماری کاملاً احساس می شود. از آنجا که ماندگاری در معماری را از دو بعد می توان بررسی کرد: ماندگاری کالبدی و ماندگاری ادراکی. مقاله حاضر قصد دارد، با انجام پژوهش بر روی بعد ماندگاری ادراکی و چگونگی دستیابی به آن، راه حلی کاربردی به منظور برون رفت از این مسئله را ارائه دهد، تا از این طریق بتوان به ساخت فضاهایی دست یافت، که به نیازهای روحی و درونی انسان در هر زمان پاسخ مثبت دهد، و با طیف وسیعی از انسان ها ارتباط بر قرار کند. جهت تبیین مسئله پژوهش، از روش نظریه پردازی داده بنیاد متنی استفاده شده است. یافته های حاصل از پژوهش منجر به تدوین نظریه ماندگاری ادراکی در قالب یک الگوی کدگذاری و نگارش روابط آن ها با یکدیگر شده است. نتایج پژوهش نیز بر این مهم استوار است، که استفاده از الگوهای مشترک آثار ماندگار، شرط لازم برای ماندگاری ادراکی در معماری می باشد، اما شرط کافی نیست. آنچه که الگوهای مشترک را زنده نگه می دارد، استفاده از معنا و توجه به فطرت انسان در قالب رمز و نماد است که با اثرگذاری دو عامل فرهنگ و معنویت بر آن، در کالبد بنا حضور می یابد.

با توجه به انقطاع فرهنگی، اغتشاش و نابسامانی در معماری دوره معاصر این سرزمین، خانه های شکل گرفته در این دوران، پاسخگوی بسیاری از روابط و نیازهای فرهنگی و اجتماعی مردم این مرز و بوم نیست. از این رو شناخت مفاهیم و عناصر هویت ساز در معماری خطه کاشان نقشی بسیار مهم و کلیدی را در روند ساختن مساکن با هویت و پاسخده به نیازهای فرهنگی و اجتماعی ساکنان جامعه امروزی این منطقه ایفا خواهد کرد. در جهت تبیین و شناسایی عناصر و مفاهیم هویت ساز، دو نمونه از خانه های تاریخی در شهر کاشان، با به کارگیری روش کیفی و با رویکرد توصیف و تحلیل محتوا، مورد مطالعه و واکاوی قرار گرفتند. بر اساس نتایج حاصله، عناصر هویت ساز به دو بخش طبیعی و کالبدی تقسیم شدند؛ همین طور مفاهیم هویت ساز نیز تعیین شد، که برخی از این مفاهیم و اصول فکری هم راستا با نظریه های صاحب نظران و برخی دیگر نیز به صورت نسبی همسو با نظریه های صاحب نظران ارزیابی شد. عناصر طبیعی هویت ساز عبارت اند از: آب، باد، نور و گیاه. عناصر کالبدی نیز شامل: ورودی، هشتی، شاه نشین، تالار، ایوان، حیاط مرکزی، دالان رابط، مهتابی، بادگیر و حوضخانه. مفاهیم و اصول فکری تأثیرگذار بر شکل گیری مسکن در شهر کاشان عبارت اند از: درونگرایی، مرکزگرایی، ارتباط معماری با طبیعت، به کارگیری اصول هندسی در شکل گیری فضاها و تصاویر بصری در کالبد، توجه به رعایت سلسله مراتب و ارزش گذاری فضاها در پلان، انعطاف پذیر بودن فضاها، تناسب و تعادل در ارتباط معماری با عناصر طبیعی و همساز بودن با بوم و اقلیم منطقه؛ از جمله مواردی بودند که به عنوان مفاهیم قطعی و شفاف در شکل گیری معماری خانه های شهر کاشان مشاهده شد. در ادامه تبیین مفاهیم هویت ساز خانه های شهر کاشان، برخی ویژگی ها و مفاهیم نیز با کیفیت تأثیرگذاری نسبی ارزیابی شد (که به صورت کامل و قطعی نمی توان به عنوان یک اصل هویت ساز شناخت) که عبارت اند از: خودبسندگی یا به کارگیری مواد و مصالح همان منطقه و اقلیم در ساخت بنا، مردم واری یا رعایت تناسب بین اندام انسانی و اندام بنا، شفافیت و تداوم.

انسان ها در طول تاریخ کهن زندگی خود اغلب تعاملی سنجیده و عقلایی با محیط زندگی خود داشته اند. اما امروزه مشاهدات مستمر در جهان، به اشکال مختلف، نشان می دهد که مردم، دیگر رابطه مطلوبی با طبیعت و محیط زندگی خود ندارند و می توان گفت نسبت به محیط زندگی و طبیعت اطراف خود دچار بی تفاوتی و غفلت و کرختی شدید شده اند. به طور کلی بی تفاوتی به محیط و الزامات حفظ آن می تواند دلیل و ریشه مشترکی داشته باشد. هم چنان که توجه و صیانت انسان ها نسبت به طبیعت، با پذیرش این حقیقت غیرقابل اجتناب که او خود بخشی از طبیعت کره زمین است، در واقع دارای ریشه واحدی است. لذا مساله این پژوهش آن است که علی رغم آگاهی های وسیع و عمیق محیط زیستی برآمده از علم، توجه نکردن به عوارضی که بر اثر عدم توجه به محیط زیست، به انسان و آینده بشریت باز می گردد؛ از کجا ریشه گرفته و علت آن چه می تواند باشد؟ پژوهشگران این مقاله بر این باورند که پژوهش های پیشین در خصوص این مساله که تاکنون برای تبیین و توجیه این بی توجهی به محیط زیست در محافل علمی مطرح شده اند؛ پاسخگوی این مساله مهم و پیچیده نیستند. لذا در این مقاله هدف آن است که ضمن واکاوی جنبه های مختلف این عارضه، علت اصلی این بی تفاوتی و خلاء پیش آمده مورد کنکاش و بررسی قرار گیرد. روش تحقیق در این مقاله در پارادایم روش های کیفی قرار گرفته و می توان آن را تحلیلی-اکتشافی نامید که در آن، ضمن بررسی جوانب شناختی موضوع، و از ورای تحلیل منابع علمی و شواهد موجود، علت اصلی این پدیده، از طریق بهره گیری از تجربیات علمی، کشف و در معرض قضاوت قرار داده شود. در نتیجه گیری نگارندگان مقاله بر این باورند که می توان کاهش یا از بین رفتن توجه لازم و کافی به محیط را در قالب فرضیه ای مرتبط با «هوش محیط زیستی» تعریف و تبیین نمود.

اندازه گیری رضایت مندی از موضوعات عینی-ذهنی، مانند تغییرات کالبدی، با سؤالات مستقیم و روش های کمی دشوار به نظر می رسد. تبیین ویژگی های روش شناختی ارزیابی تجربه ساکنین از شدت تغییرات کالبدی بر اساس معیار رضایت مندی پرسش پژوهش حاضر است. روش انجام پژوهش تحلیل محتوا بوده که با استدلال منطقی و مدل استنتاجی، حاصل از بررسی مدل های پیشین، در فاز اول پژوهش همراه شد. بر این اساس انگیزه ها و ویژگی های فردی ساکنین، ماهیت پویای انطباق و رضایت مندی در طول زمان و فقدان چارچوب زمینه گرا از چالش های موجود در این زمینه بوده و شاخص هایی چون ویژگی های فردی، سطح انطباق، ارزیابی عاطفی و شناختی که به ادراک ذهنی می انجامد، با یکدیگر رابطه ای چرخه ای در طول زمان دارند. در فاز دوم پژوهش به منظور اعتبارسنجی چارچوب پیشنهادی، پرسشنامه کمی با استخراج شاخص ها از بستر مطالعه، حاصل و به روش محتوایی صوری توسط پنج نفر از متخصصان، بررسی شد. موردپژوهی در توسکا محله به عنوان محله هدف و آهو محله به عنوان محله کنترل از محلات شهر محمودآباد و با انتخاب 34 نفر از ساکنین با بیش از 25 سال سابقه سکونت به روش گلوله برفی و از هر دو گروه مردان و زنان انجام شد. استخراج شاخص ها در توسکا محله بر اساس پرسشنامه نیمه ساختار یافته صورت گرفت. ارزیابی نتایج حاصل در دو محله حاکی از اعتبار پرسشنامه و فرآیند تهیه آن است. وابستگی پاسخ ها به مکان زندگی، امکان دستیابی به نتایج دقیق تری از رضایت مندی از تغییرات کالبدی را فراهم می آورد. بنابراین توجه به تجربه شناختی-ادراکی ساکنین در یک فرآیند چرخه ای، به کارگیری روش مبتنی بر تحلیل های کیفی-ارزیابانه به صورت اکتشافی، امکان دریافت معیارهای واقعی رضایت مندی ساکنین از شدت تغییرات را فراهم می آورد.

در گذشته، تاب آوری بیشتر به اقدامات کالبدی پس از بحران های بزرگ محدود بود. اما امروزه باور بر این است که تاب آوری باید گام به گام و در مقیاس مکان های شهری ساخته شود تا در نهایت، در یک کل، به یک شهر تاب آور شکل دهد. اما بر اساس مطالعات پژوهشگر روی ادبیات نظری، ساخت یک مکان تاب آور الزامات ویژه خود را در سه سطح کالبدی، اجتماعی- فرهنگی و ذهنی دارد. در بین این الزامات، ذهنیت مردم از مکان زندگی شان از مهم ترین مصالح، برای شکل دهی به یک مکان تاب آور است. در واقع، این ذهنیت است که مکانی را که با مجموعه ای از چالش های کالبدی، فرهنگی و اجتماعی دست به گریبان است، تبدیل به خانه می کند. آن گونه که ادبیات نظری پیشنهاد می دهد حس تعلق و حس مکان، دو کیفیت ذهنی هستند که تاب آوری مکان را ارتقا می دهند. این پژوهش به دنبال آزمون این موارد در یکی از همسایگی های محدوده تاریخی عودلاجان است که با وجود چالش های اجتماعی و فرهنگی روزمره، عده ای از ساکنین قدیمی همچنان آن را خانه خود می دانند. از طریق بررسی ذهنیت این افراد و تحلیل تجربه زیسته آن ها از این همسایگی، روشن شد که عوامل ذهنی دیگری نیز به تاب آوری این اجتماعات یاری می رسانند. این پژوهش در تلاش برای پاسخ دادن به سؤالی است که حول چگونگی مواجهه با بافت تاریخی عودلاجان شکل گرفته است و به نظر می رسد مدت هاست بی جواب مانده است؛ محدوده ای که به نظر می رسد با وجود تمام تلاش های طراحی، برنامه ریزی و مدیریت شهری، حدود سی سال است که در پشت سر گذاشتن بحران های هرروزه اش چندان موفق نبوده است. از این گذشته، بدنه ادبیات نظری داخلی نیز، کمتر به موضوع تاب آوری مکان و الزامات آن، پرداخته است و فراهم نمودن زمینه ای برای شروع پژوهش هایی با دغدغه هایی در باب این موضوع می تواند دارای اهمیت باشد.

پیاده راه های سلامت محور شهری که در ایران قدمت چندان زیادی ندارند، یکی از انواع فضاهای شهری هستند که با هدف ارتقاء سلامت عمومی شهروندان از طریق افزایش فعالیت بدنی و تشویق به ورزش در شهرها ایجاد می شوند. هدف از این پژوهش تدوین راهبردهای طراحی به منظور ارتقاء کیفیت این دسته از پیاده راه ها است. در این پژوهش، جمع آوری داده ها به دو روش مطالعات اسنادی و مصاحبه نیمه ساختاریافته و نیز به کمک پرسشنامه انجام پذیرفته و برای تحلیل داده ها از جدول تحلیل راهبردی عوامل داخلی و خارجی و ماتریس QSPM استفاده شده است. مورد مطالعاتی، «پیاده راه سلامت شیراز» به عنوان اولین پیاده راه سلامت محور این شهر بوده است. جامعه آماری، 35 نفر از کارشناسان شهرداری و دانشجویان مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد رشته شهرسازی هستند که در مرحله اول، نقاط قوت، ضعف، تهدید و فرصت مسیر پیاده راه سلامت پس از انجام مصاحبه های نیمه ساختاریافته، به کمک آن ها شناسایی و در مرحله دوم پس از دسته بندی موضوعات، از طریق پرسشنامه بسته با طیف لیکرت، به کمک جداول ارزیابی عوامل داخلی و خارجی EFE و IFE اولویت بندی شده است. بررسی این جداول، «راهبردهای انطباقی» را به عنوان مهم ترین راهبردها در ارتقاء کیفی مسیر نشان داد. پس از این دو مرحله، به کمک ماتریس QSPM اولویت بندی راهبردهای انطباقی به منظور سامان دهی این پیاده راه صورت پذیرفت. یافته های حاصل از این پژوهش نشان می دهد، بهره برداری از فرصت هم جواری این مسیر با عوامل طبیعی در قالب دو راهبرد؛ «فضاسازی مناسب در حاشیه رودخانه به منظور بهره برداری بصری و زیست محیطی مسیر از هم جواری با رودخانه» و «جداره سازی مناسب در حاشیه باغات قصردشت به منظور بهره برداری بصری و زیست محیطی از هم جواری با پهنه های سبز»، از دید کارشناسان، مهم ترین راهبردهای انطباقی به منظور ارتقاء کیفی پیاده راه سلامت شیراز و ترغیب مردم به افزایش فعالیت بدنی و پیاده روی در این مسیر است.

ارتقاء کیفیت های محیطی در فضاهای عمومی شهری بعد از تبدیل به فضاهای پیاده شهری، این امکان را به کاربران می دهد که با فرصت بیشتری محیط شهری را تجربه کنند و سطح تعاملات اجتماعی در محیط ارتقاء یابد. طرح پیاده راه سازی میدان امام حسین(ع) که یکی از میادین مهم شهر تهران می باشد پس از اجراء مورد نقد بسیاری از کارشناسان قرار گرفته است. این پژوهش با استفاده از تحلیل های رفتارسنجی از طریق پرسش نامه و تحلیل های آمارهای استنباطی مانند: رگرسیون و آزمون پیرسون در نرم افزار SPSS قصد دارد به بررسی و تحلیل کیفیت های محیطی یکی از میدان های شهری در ابعاد کالبدی، ادراکی و اجتماعی بعد از تبدیل شدن آن به فضای شهری پیاده بپردازد. پژوهش حاضر نشان می دهد که غنای حسی و توجه به مقیاس انسانی و پیاده مدار بودن، خوانایی، ایمنی و امنیت تأثیرگذارترین عوامل در ارتقاءکیفیت های پلازاهای شهری هستند، اما طراحی پلازای امام حسین(ع) در تأمین اغلب شاخصه های کیفی مورد بررسی موفق نبوده است. نبود برنامه و بی توجهی به خرده فضاها و خرده فروشی و نبود مدیریت زمین و تنوع کاربری ها پس از تبدیل شدن به فضای پیاده و همچنین فقدان مدیریت برای جریان سازی و رویدادپذیری فضای میدان، نیز از دلایل دیگر در عدم توفیق پروژه می باشد.

هر شهر دارای ویژگی منحصر به فردی است که می توان از آن به عنوان محرکی برای توسعه در برنامه ریزی شهری کلان نگر و مشارکتی بهره جست. این ویژگی می تواند به عنوان ابزاری کاربردی برای دولت ها و مدیریت شهری در اداره منطقی و اصولی شهرها به کار گرفته شود. در این رویکرد، ویژگی مذکور می تواند پروژه ای باشد که به عنوان محرکی برای رفع فقر، جرم و جنایت، ایجاد اشتغال و پویایی شهری و بررسی دوباره ای از زندگی محله ای و حقوق مدنی با توجه به تفاوت های قومی و تقابل های فرهنگی عمل نماید که نیازمند اصلاحاتی در زمینه سیاسی، مدیریت و رهبری، اقتصادی، قانونی، اجتماعی و محیط زیستی است. هدف از این تحقیق استخراج، غربالگری و اولویت بندی شاخص های ضروری برنامه ریزی پروژه های محرک توسعه شهری است. اعمال این نوع پروژه ها نیازمند بررسی دقیق و عمیق در سه سطح کلان، میانی و خرد هستند. از آنجا که این پروژه ها مستعد و بسترساز رشد و توسعه و جهانی شدن شهرها هستند و در بافت ناکارآمد با ظرفیت بالا ایجاد می شوند و از طرفی هرگونه توسعه ملی تا حدود زیادی منوط به توسعه مناطق شهری به ویژه کلانشهرها می باشد، لذا در این مقاله پس از احصای شاخص ها و اولویت بندی آن ها به کمک تکنیک دلفی فازی، وضعیت کلانشهر تهران با سه مشخصه 1-دارا و مطلوب، 2-دارا ولی ضعیف و 3-فاقد، مورد بررسی و اولویت بندی قرار گرفتند تا سرخطی باشند جهت اعمال این پروژه ها در سطح خرد برای تجدید حیات، توسعه مجدد و یا بازآفرینی بافت های فرسوده، اراضی متروکه صنعتی، اراضی رها شده و فضاهای ناکارآمد شهری در تهران که نیازمند درانداختن طرحی نو هستند. در انتها پیشنهادات کاربردی جهت کاربست مؤلفه های برنامه ریزی پروژه های محرک توسعه شهری در دو سطح کلان و میانی با محوریت تهران ارائه شده است.