جغرافیا
سال:1389 | دوره:4 | شماره:12 |تعداد مقالات:11

در جهان امروز امنیت ملی اکثر کشورها در دسترسی مطمئن به انرژی بستگی دارد، بر این اساس کاربرد بهینه از آن مورد توجه بسیاری از دولتمردان و محققین بوده است.تاکنون شهرسازان به شاخص های فیزیکی، اجتماعی، اقتصادی، محیط زیست، سیاسی، حمل و نقل، تاسیسات زیربنایی، کاربری زمین، تراکم جمعیت، هزینه ها و سرمایه گذاری و جذب سرمایه، پدافند، زیباشناسی، مدیریت شهری و موارد مشابه نظر داشته اند و کمتر به مساله حداقل مصرف انرژی در ایران پرداخته اند. پایین بودن قیمت انواع حامل های انرژی در کشور و نیز عدم مصرف بهینه آن در بخش های مختلف، افزایش بی رویه مصرف و در نتیجه بالا رفتن متوسط شدت انرژی کشور را در مقایسه با سایر کشورها بدنبال داشته است.تدوین مقررات و ضوابط فنی برای صرفه جویی در مصرف انرژی در ساختمان ها در سال 1370 برای نخستین بار در کشور با تدوین ضوابط فنی برای پوسته ساختمان به نام مبحث 19 مقررات ملی ساختمان آغاز شد.امروزه با گذشت زمان معلوم می شود که کاربست این مبحث با چالش های متعدد و مدیریتی، قانونی، اقتصادی و اجتماعی مواجه می باشد که ناشی از نگاه تک بعدی به شهر و به تبع آن صرفه جویی و اصلاح الگوی مصرف انرژی می باشد. بنابراین تدوین ضوابط و مقررات اصلاح الگوی مصرف انرژی ابتدا منوط به تحلیل ساختاری از وضعیت شهرها مشتمل بر شرایط اجتماعی، وضعیت اقتصادی، کالبدی و نظایر آن می باشد، سپس با تحلیل این بسترها می توان به ارائه الگوهای منعطف متناسب با مناطق و محلات مختلف شهرهای کشور اقدام کرد. در غیر این صورت با نگاه صرفا کالبدی یا فنی نمی توان تنها با به کارگیری مبحث 19 به نتیجه مطلوب در اصلاح الگوی مصرف دست یافت.هدف اصلی این مقاله تحلیل راهبردی بکارگیری مبحث 19 مقررات ملی ساختمان در تحقق الگوی مطلوب مصرف انرژی در شهرها می باشد. نوع تحقیق کاربردی - توسعه ای و روش آن مبتنی بر اسنادی و پرسشگری و ابزار تحلیل دلفی و تکنیک SWOT می باشد و یافته های تحقیق در اصلاح ساختار مبحث 19 می تواند اثربخش باشد.

فضاهای شهری از دیرباز جذابترین فضاها را تشکیل می داده اند و جغرافی دانان شهر را به موجود زنده ای تعبیر می کنند که بخش مرکزی قلب آن است و این بخش تمامی تاریخ، فرهنگ و حوادث طبیعی و رویدادهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی را در خود منعکس می سازد. بازار در بخش مرکزی شهرها علاوه بر فضای اقتصادی - اجتماعی و فرهنگی مهم ترین محور ارتباطی نیز بودند. آیین های فرهنگی - مذهبی که ریشه در باورها و اعتقادات یک ملت و قوم دارند و امروزه به عنوان یک جاذبه گردشگری فرهنگی شناخته شده اند، در طی دوران های مختلف به صورت جشن ها و عزاداری ها در میان مردم رایج بوده که خیلی از اوقات به صورت اجرای نمایش نیز برگزار می شده است. در گذشته به علت اینکه شهرها به ویژه شهر تهران به این میزان رشد و توسعه نیافته بود چند معبر و میدانی برای اجرای این مراسم درنظر گرفته می شد که با توجه به جمعیت آن زمان پاسخگوی نیازهای مردم بود، ولی با گذشت زمان و توسعه و رشد شهرها و همچنین بروز تغییرات در نیازهای مردم در اجرای این آئین ها با توجه به کمبود فضاهای شهری و درنظر گرفته نشدن فضای مخصوص برای اجرای این مراسم تغییراتی حاصل شد.در این تحقیق سعی شد که توان و پتانسیل های خیابان ها و سایر فضاهای موجود در بخش مرکزی شهر تهران به ویژه محدوده بازار شناسایی شوند تا برای ساماندهی این فضا ها به منظور ساماندهی اجرای مراسم فرهنگی - مذهبی راهکارهایی ارائه گردد. برای رسیدن به این هدف، محقق از دیدگاه دو گروه که شامل شرکت کنندگان (کسبه داخل بازار و کسبه محدوده بازار) و سرپرستان هیات ها و مسوولین سازمان های ذیربط (ستاد تبلیغات اسلامی و نیروهای انتظامی) می باشند، و بررسی وضع موجود و شناخت پیشینه اجرای مراسم در دوره های زمانی و فضاهای اجرای این مراسم در این دوران ها و تئوری های علمی به مطالعه و تحقیق پرداخت.در این تحقیق از روش تحقیق عملی و زمینه یابی استفاده شده است. روش جمع آوری اطلاعات به دو شیوه کتابخانه ای، روش میدانی (پیمایشی) در محدوده مورد مطالعه صورت گرفته است. همچنین در این تحقیق از ابزارهای مشاهده، پرسشنامه و مصاحبه برای جمع آوری و کسب اطلاعات استفاده شده است. در این تحقیق از روش زمینه یابی استفاده شده است. ین روش، محقق را بر آن می دارد که جهت تحلیل اطلاعات از روش های آماری توصیفی - تحلیلی و آماری استنباطی - تحلیلی با استفاده از مدل آماری تی استیودنت دو نمونه ای (t دو گروه مستقل) و آزمون t به مقایسه نظریات کسبه داخل بازار، کسبه محدوده بازار و هیات ها و مسوولین در خصوص رابطه میان پتانسیل های فضایی محدوده بخش مرکزی شهر تهران و اجرای مراسم تاسوعا و عاشورا بپردازد.نتایج حاصل از تحقیق نشان می دهد که، با توجه به اقدامات صورت گرفته در داخل بازار توسط بازاریان، که از تدارک دهندگان و شرکت کنندگان در مراسم ایام محرم می باشند، ساماندهی فضایی جهت برگزاری مراسم تاسوعا و عاشورا صورت گرفته است. در خصوص محدوده بازار علیرغم وجود پتانسیل های فضایی، تاکنون اقداماتی جهت ساماندهی فضایی به منظور برگزاری مراسم ایام محرم صورت نگرفته است.بنابراین برنامه ریزی در خصوص ساماندهی فضاها به منظور برگزاری مراسم تاسوعا و عاشورا و نیز ساماندهی مراسم ایام محرم با درنظر گرفتن طرح ها و پروژه ها و مدیریت و نظارت جامع بر آن، می تواند زمینه را برای استفاده از این مراسم به عنوان جاذبه گردشگری فرهنگی فراهم آورد.

وقوع توفان های گرد و خاک در مناطق جنوب غرب ایران در طی سال های اخیر خسارات جبران ناپذیری را در بخش های مختلف محیط زیست، بهداشت - سلامت و در نهایت اکوسیستم منطقه بهمراه داشته است.الگوهای گردش جوی نقش اصلی را در پدیده گرد و خاک دارد.بدین منظور 20 ایستگاه سینوپتیکی واقع در غرب و جنوب غرب ایران طی دوره آماری 2007-2000، به عنوان مناطق متاثر از پدیده گرد و خاک انتخاب شد. با توجه به فراسنج دید افقی به همراه شناسایی کد پدیده، روزهای همراه با گرد و خاک شدید و فراگیر شناسایی شد. در این تحقیق با استفاده از روش مولفه های اصلی و خوشه بندی الگوهای سینوپتیکی به وجود آورنده گرد و خاک مشخص شده است.برای طبقه بندی الگوهای روزهای همراه با گرد و غبار از داده های میانگین روزانه تزار 500 هکتوپاسکال و فشار تراز دریا مربوط به داده های بازسازی شده NCEP استخراج شد. با استفاده از روش مولفه های اصلی، تعداد 9 مولفه اصلی استخراج و بدین ترتیب ابعاد ماتریس داده ها کاهش داده شد.

تغییر اقلیم یکی از معضلات کنونی جامعه بشری است و تهدید و بلایی برای سیاره زمین به شمار می آید که بررسی و پیش بینی عناصر آن هم از جهت برنامه ریزی منابع آبی و هم از جهت مدیریت شرایط بحران اهمیت زیادی دارد. بنابراین پیش بینی و برآورد نزولات جوی برای هر منطقه و آبخیز به عنوان یکی از مهمترین پارامترهای اقلیمی در استفاده بهینه (الگوی مناسب جهت بهره برداری) از منابع آبی محسوب می گردد و لازم است مطالعاتی در این زمینه صورت گیرد تا هم در مدیریت منابع آبی درست عمل کنیم و هم پیش بینی درستی انجام دهیم که کشاورزان در امر کشاورزی (مخصوصا کشت دیم) و برنامه ریزان امر منابع و ذخایر آبی موفق عمل کنند تا متحمل خسارات جبران ناپذیری نشوند. هدف اصلی این پژوهش بررسی تغییرات زمانی دما و بارش با استفاده از مدل سری زمانی در منطقه مورد مطالعه و پیش بینی این عناصر در سال های آینده جهت مدیریت منابع آبی می باشد. در این تحقیق مدل ARIMA در نرم افزارهای NCSS و MINITAB برای دوره آماری 1950 تا 2006 م در ایستگاه مذکور برازش شد و با مقایسه مقادیر بارش روزانه، ماهانه و سالانه با مقادیر واقعی متناظر نتیجه شد برای پیش بینی باران فقط در مقیاس 10 روزه استفاده از باران های 10 روزه و در مقیاس ماهانه و سالانه استفاده از داده های ماهانه از دقت بیشتری برخوردار هستند. در نهایت پس از بررسی داده های روزانه، ماهانه و فصلی مشخص گردید که دمای حداکثر در سال های آینده در حال افزایش و بارش روند کاهشی خواهد داشت.

کوه های شتری در شرق ایران مرکزی از دیدگاه زمین شناسی و ژئومورفولوژی بهشت مطالعه کننده ای این دو علم است و بستر مناسب برای مطالعات جغرافیایی از هر دو دیدگاه طبیعی و انسانی است، این رشته کوه که با روندی تقریبا شمالی - جنوبی دو چاله تکتونیکی تبس و لوت را ازهم جدا کرده است، از سازندهای دوونین تا تریاس زیرین تشکیل شده که سازندهای آهکی و دولومیتی در آن ها نقش عمده ای دارند.این رشته کوه در اثر فعالیت های تکتونیکی منسوب به گسل نایبند شکل گرفته است که عدم تقارنی مشخص بین دامنه های شرقی و غربی آن مشاهده می شود که بر شبکه هیدورگرافی و زهکشی آن اثر گذاشته، به طوری که رواناب های حاصل از بارندگی های فصلی و زهکشی ارتفاعات بیشتر به سمت چاله تبس روان می گردند تا چاله لوت و همین موضوع باعث توسعه روند زندگی در پهنه تبس گردیده است.از نظر ژئومورفولوژی ساختارهای زمین ساختی به صورت کانیون ها، دره های گسلی، راندگی ها، و ... همچنین مواریث اقلیمی مثل دشت های میان کوهی - پادگانه های آبگذاشتی مخروط افکنه ها همگی باعث ایجاد یک Geotop جالب شده است که در صورت برنامه ریزی دقیق می تواند نقش ارزنده ای در گردشگری شرق ایران ایفا کند.

جهان به سرعت در حال گسترش زندگی شهری است. سرعت رشد شهرنشینی در کشورهای در حال توسعه بیشتر از کشورهای توسعه یافته است. در ایران نیز شهرنشینی با روندی سریع و شتابان همراه بوده و این رشد شتابان، مسائل و معضلات بسیاری برای شهرهای ایران به دنبال داشته است. در این میان، حاشیه نشینی به عنوان آیینه تمام نمای مسائل شهری، جایگاه و اهمیت خاصی در تحقیقات اجتماعی دارد.این مقاله، به بررسی حاشیه نشینی به عنوان چالشی فرا روی توسعه پایدار شهری پرداخته و در این ارتباط علل، مکانیسم و پیامدهای حاشیه نشینی در شهر اهواز با استفاده از رویکردهای کمی و کیفی مورد کندوکاو و بررسی قرار گرفته است. در این تحقیق با استفاده از تکنیک های مصاحبه و مشاهده و پرسشنامه در مناطق حاشیه شهر اهواز داده های مورد نیاز جمع آوری شد و بر اساس یافته های این مطالعه بخش عمده اسکان غیر رسمی شهر اهواز ناشی از مهاجرتهای روستا - شهری است. حاشیه نشینان از شهر و محله زندگی خود رضایت بالایی ندارند و از احساس تعلق شهروندی پایینی برخوردار هستند.

آلودگی هوا از جنبه های مختلف دارای اهمیت می باشد، این مطالعه با توجه به شرایط حاد آلودگی هوای تهران و با استفاده از تحلیل سینوپتیکی انجام پذیرفته است. ایستگاه های انتخابی سنجش آلاینده ها شامل: آزادی، بهمن، تجریش، مرکزی و قلهک که تقریبا پوشش مناسبی از شهر تهران به دست می دهند، می باشد که در طی دوره آماری 16 الی 23 آذر ماه در سال 1377هجری شمسی مطابق با 7 الی 14 دسامبر 1998 میلادی مورد بررسی قرار گرفته اند. در این بررسی ابتدا نحوه تغییرات ساعتی آلاینده های شهر تهران، شامل منواکسیدکربن (CO)، دی اکسید نیتروژن (NO2)، دی اکسید گوگرد (SO2) مورد مطالعه قرار گرفته و تاثیر پدیده های هواشناسی از قبیل وارونگی دمایی همراه باشرایط همدیدی، بر کمیت و کیفیت آلاینده ها بررسی شده است. سپس تحلیل نقشه های SKEW-T دوره مورد مطالعه و در شرایط همدیدی، صورت گرفته است. بررسی ها نشان می دهد که در طی دوره آماری مورد مطالعه چنانچه استقرار پرفشار منطقه ای (منطقه ایران)، از نوع سامانه های عرض های میانی در ناحیه حاکم باشد غلظت آلاینده ها افزایش یافته و بعضا آن را دو تا سه برابر، بیشتر از حد مجاز می نماید.

فرآیند فرسایش خاک و سیل خیزی از جمله مشکلات مهمی هستند که یک حوضه آبخیز را همواره در معرض خطر قرار می دهند. تعیین تراوایی و پتانسیل ایجاد روان آب سازندهای زمین شناسی جهت برآورد خطر سیل خیزی حوضه آبخیز به منظور احداث سازه های مهندسی برای جلوگیری از سیل و هدررفت خاک از اهمیت زیادی برخوردار می باشد. هدف از این مطالعه، تهیه نقشه سیل خیزی حوضه آبخیز کارده می باشد. این نقشه مرجعی برای انجام عملیات اجرایی و مطالعات حفاظت خاک و برنامه ریزی های آتی در حوضه آبخیز خواهد بود. حوضه آبخیز کارده با وسعت 557.9 کیلومترمربع در شمال شرقی ایران و در استان خراسان رضوی قرار دارد. از آنجایی که پارامتر سیل خیزی در فرآیند حفاظت خاک و جلوگیری از فرسایش عامل بسیار مهمی بشمار می رود لذا کنترل نسبی آن، نقش تعیین کننده ای در مدیریت جامع حوضه آبخیز ایفا خواهد نمود. به همین دلیل مطالعات سیل خیزی در حوضه مذکور از طریق تعیین تراوایی و پتانسیل ایجاد روان آب در سازندهای زمین شناسی صورت می گیرد. بر اساس این روش، نقشه زمین شناسی حوضه در محیط نرم افزار Arc-GIS و در مقیاس 1:20000 تهیه و جنس سنگ ها و نوع سازندهای موجود و وسعت آنها در منطقه مشخص گردید، سپس با استفاده از نقشه زمین شناسی، نقشه تراوایی سازندها در حوضه و وسعت آنها در مقیاس 1:20000 تهیه گردید، در این نقشه، میزان تراوایی هر سنگ و به تبع آن هر سازند مشخص شده است. در مرحله بعد، پس از تعیین پارامترهای نگهداشت سطحی و میانگین با رندگی سالیانه حوضه و تهیه نقشه های دو عامل (S و P) ، نقشه پتانسیل روان آب حوضه آماده و به منظور تعیین میزان پتانسیل روان آب در هر واحد کاری با نقشه زمین شناسی حوضه همپوشانی (تلفیق) داده شد و در نهایت با مقایسه نقشه تراوایی حوضه و نقشه پتانسیل ایجاد روان آب در حوضه، نقشه سیل خیزی حوضه در مقیاس 1:20000 تهیه گردید. بر اساس نقشه سیل خیزی تهیه شده، واحدهای سنگ شناسی Jka ،Ksh ،Kshs ،Nm دارای تراوایی کم می باشند و از نظر سیل خیزی در اولویت قرار دارند. واحدهای سنگ شناسی Jchm ،Jch1 ،N و Jch دارای تراوایی متوسط می باشند و از نظر سیل خیزی در اولویت دوم قرار می گیرند و بالاخره واحدهای سنگ شناسی Jmz1 ،Qal1 ،Qt2 ،Qt ،Jmz2 و Q دارای تراوایی زیاد هستند و از نظر سیل خیزی در اولویت سوم قرار دارند.