اقتصاد و توسعه منطقه ای (دانش و توسعه)
سال:1392 | دوره:5 | شماره:2 |تعداد مقالات:11

به منظور بررسی اثر کودهای بیولوژیک و حجم های مختلف آب بر برخی خصوصیات رویشی و عملکرد دانه کنجد (.Sesamum indicum L) آزمایشی در گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد در سال 1388 اجرا شد. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با دو فاکتور و سه تکرار انجام شد. در این آزمایش سه کود بیولوژیک (نیتراژین، نیتروکسین و بیوفسفر) و شاهد به عنوان فاکتور اول و سه حجم آب در هر نوبت آبیاری (100، 200 و 300 میلی لیتر) به عنوان فاکتور دوم در نظر گرفته شدند. نتایج نشان داد که اثر ساده کود بیولوژیک و حجم آب بر ارتفاع بوته، فاصله اولین میانگره از سطح خاک، تعداد و وزن خشک برگ، وزن خشک ساقه، عدد کلروفیل متر، درصد رطوبت نسبی برگ و عملکرد دانه کنجد معنی دار (0.05≥p) بود. بیشترین و کمترین عملکرد دانه به ترتیب در نیتراژین و شاهد با 204.4 و شاهد با 100.0 کیلوگرم در مترمربع مشاهده شد. بیشترین و کمترین عملکرد دانه به ترتیب در حجم آبیاری 100 و 300 میلی لیتر با 202.1 و 17.01 کیلوگرم در مترمربع حاصل شد. همچنین اثر متقابل کود بیولوژیک و حجم آب بر ارتفاع بوته و محتوی آب نسبی برگ کنجد معنی دار (0.05≥p) بود. تلقیح با کودهای بیولوژیک بدلیل بهبود توسعه سیستم ریشه ای و همچنین تولید انواع هورمون ها و مواد بیولوژیکی محرک رشد گیاه باعث فراهمی رطوبت و افزایش دسترسی به عناصر غذایی گردید. افزایش حجم آب از 100 به 300 میلی لیتر احتمالا به دلیل نیاز آبی نسبتا پایین کنجد باعث کاهش خصوصیات رشدی این گیاه گردید. بنابراین چنین به نظر می رسد که کاربرد کودهای بیولوژیک مناسب در مناطق خشک و نیمه خشک، می تواند در بهبود خصوصیات رویشی و عملکرد دانه این گیاه مقاوم و موثر باشد.

باکتری های محرک رشد گیاه و کودهای آلی از روش های مختلف از جمله افزایش میزان جذب و دسترسی به آب و عناصر غذایی می توانند رشد گیاه را بهبود بخشند. در این تحقیق به منظور ارزیابی اثر کودهای بیولوژیک و ورمی کمپوست بر خصوصیات کمی و کیفی گیاه دارویی مرزه (Satureja hortensis L.) آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد در سال زراعی 88-1387 اجرا شد. تیمارهای آزمایش شامل کود بیولوژیک نیتراژین، کود بیولوژیک نیتروکسین، کود بیولوژیک حل کننده فسفات، کود بیولوژیک ورمی کمپوست، نیتراژین+ ورمی کمپوست، نیتراژین+ نیتروکسین، نیتراژین+ حل کننده فسفات، نیتروکسین+حل کننده فسفات، نیتروکسین+ ورمی کمپوست، حل کننده فسفات+ورمی کمپوست، نیتراژین+ حل کننده فسفات+ ورمی کمپوست، نیتراژین+ حل کننده فسفات+ نیتروکسین، نیتراژین+ نیتروکسین+ ورمی کمپوست، نیتراژین+ نیتروکسین+ حل کننده فسفات+ ورمی کمپوست و شاهد (بدون کود) بود. با توجه به دارا بودن دو چین، اطلاعات با استفاده از طرح کرت های خرد شده در زمان تجزیه شد. چین های مختلف به عنوان کرت های فرعی و تیمارهای کودی به عنوان کرت های اصلی در نظر گرفته شد. اضافه کردن ورمی کمپوست به خاک و عملیات تلقیح بذرها با کودهای بیولوژیک با بذر قبل از کاشت انجام شد. نتایج نشان داد که ارتفاع بوته، درصد ساقه، سرشاخه گلدار، عملکرد بیولوژیک، درصد و عملکرد اسانس بین تیمارهای مختلف در هر دو چین تفاوت معنی داری داشت. تیمار ترکیبی نیتراژین، نیتروکسین، ورمی کمپوست و شاهد به ترتیب بیشترین و کمترین ارتفاع بوته (51.01 و 32.08 سانتی متر)، درصد ساقه (47.80 و 17.10 درصد)، درصد سرشاخه گل دار (66.05 و 38.55 درصد) و عملکرد بیولوژیک (6730.5 و 2149.4 کیلوگرم در هکتار) را به خود اختصاص دادند. بنابراین، چنین به نظر می رسد که کاربرد کودهای بیولوژیک و آلی می تواند در بهبود خصوصیات کمی و کیفی مرزه موثر باشند.

استفاده کارآمد از نهاده ها و منابع انرژی در کشاورزی یکی از اصول مهم و تاثیرگذار برای توسعه پایدار در کشاورزی است. بدین منظور، کارایی مصرف آب و انرژی در سیستم های فاریاب تولید محصولات اصلی استان کرمانشاه شامل گندم، ذرت و یونجه مورد بررسی قرار گرفت. داده های مورد نیاز برای این مطالعه با تکمیل پرسشنامه و در قالب مصاحبه چهره در چهره با 180 کشاورز در سطح استان کرمانشاه بصورت تصادفی در تابستان 1389 جمع آوری شد. نتایج این مطالعه نشان داد که بهره وری مصرف آب در بوم نظام های تولید یونجه، ذرت و گندم در این استان به ترتیب 2.06، 1.05 و 0.9 کیلوگرم بر مترمکعب بود. همچنین کارایی مصرف انرژی برای این بوم نظام ها 4.29، 2.08 و 3.78 بود. بر این اساس شاخص بهره وری آب-انرژی در بوم نظام های گندم، ذرت و یونجه به ترتیب 0.08، 0.06 و 0.13 گرم بر متر مکعب بر کیلووات ساعت بود. نتایج نشان داد که در بوم نظام های کشاورزی مدیریت انرژی به منظور استفاده کارآمد و پایدار از انرژی و در نهایت کاهش رد پای محیطی امری مهم و تاثیرگذار است.

ساماندهی برنامه های مدیریت آفات از دیدگاه محیط زیست و تغییر سمت و گرایش آنها به سوی برنامه های با کمترین مخاطرات زیست محیطی یکی از مهمترین اولویت های متخصصین مرتبط با تولید غذا به ویژه در کشورهای در حال توسعه است. این مطالعه تاثیرات زیست محیطی مصرف آفتکش ها در نظام های مختلف تولید چغندرقند (.Beta vulgaris L) را با استفاده از روش شاخص تاثیر زیست محیطی (Environmental Impact Quotient یا (EIQ در استان های خراسان به عنوان بزرگترین منطقه تولید این محصول استراتژیک در کشور ارزیابی کرده است. در این مطالعه، اطلاعات مربوط به کلیه سموم مورد استفاده در 26 منطقه از 11 ناحیه جغرافیایی در استان های خراسان (استان های خراسان شمالی، رضوی و جنوبی) در سه نظام تولید سنتی، نیمه مکانیزه و مکانیزه چغندرقند جمع آوری شد. بر اساس شاخص EIQ که نشان دهنده متوسط فشار زیست محیطی وارد بر سه جزء کارگران مزرعه ای، مصرف کنندگان وجزء اکولوژیک است، در هر سه نظام تولید چغندرقند در استان های خراسان، بیشترین اثر منفی کاربرد آفتکش ها مربوط به جزء اکولوژیک یعنی اثر بر موجودات زنده بوم نظام بود. این تحقیق نشان داد که افزایش استفاده از آفتکش ها در مزرعه به لحاظ تنوع سموم و مقدار کمی ماده موثره رابطه ای با عملکرد ندارد. همچنین با افزایش مکانیزاسیون در تولید چغندرقند مقدار فشار زیست محیطی وارد شده در مزرعه افزایش می یابد، اما با در نظر گرفتن میزان تولید هر یک از نظام های تولید چغندر، آسیب های زیست محیطی ایجاد شده به ازای یک تن چغندرقند تولید شده در نظام های مکانیزه 33 درصد کمتر از نظام های سنتی بود. بنابراین، به نظر می رسد که امکان بهبود کارکرد زیست محیطی تولید چغندرقند با کاهش مصرف یا جایگزینی سموم شیمیایی همراه با حفظ و یا افزایش عملکرد اقتصادی وجود داشته و تمایل نظام های تولید چغندرقند به سوی نظام های مکانیزه تر و پر تولیدتر می تواند در مقیاس ملی هزینه های زیست محیطی تولید داخلی را کمتر و در مقیاس جهانی نیز از بار زیست محیطی ناشی از حمل و نقل تولید غیر محلی جلوگیری نماید.

به منظور بررسی اثر سن بنه زعفران و خصوصیات خاک بر عملکرد گل و کلاله و بنه زعفران، تحقیقی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با پنج تکرار در دو منطقه از شهرستان نیشابور در سال زراعی 89-1388 انجام شد. تیمارهای مورد بررسی شامل سنین مختلف مزرعه زعفران (دو، چهار و شش ساله) در دو منطقه جغرافیایی اسحق آباد و سلطان آباد بود. در این تحقیق خصوصیاتی نظیر وزن تر و خشک بنه، تعداد بنه، تعداد جوانه های روی بنه و عملکرد گل و کلاله زعفران تعیین شد. همزمان با نمونه برداری ها، خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک نظیر بافت، هدایت الکتریکی و pH نیز اندازه گیری گردید. نتایج نشان داد که اثر سن مزرعه بر کلیه خصوصیات مورد بررسی در گیاه زعفران از نظر آماری معنی داری بود. همچنین عملکرد گل و کلاله زعفران به طور معنی داری تحت تاثیر منطقه و اثر متقابل منطقه و سن مزرعه قرار گرفت. همبستگی مثبت معنی داری بین سن مزرعه و پارامترهایی نظیر وزن تر بنه، تعداد جوانه های روی بنه، تعداد بنه زعفران و وزن خشک بنه مشاهده شد. با افزایش سن مزرعه تا چهار سال، عملکرد زعفران روند صعودی پیدا نمود و سپس کاهش یافت. این تحقیق نشان داد که تغییرات عملکرد گل و کلاله به طور معنی داری با خصوصیات فیزیکی و شیمیایی (بافت، EC و pH) خاک مرتبط بود. همبستگی منفی معنی داری بین درصد رس خاک با تعداد بنه، وزن خشک بنه، عملکرد گل و کلاله زعفران در واحد سطح مشاهده شد.

برای استفاده پایدار از اراضی لازم است که اراضی، بر اساس قابلیت هایشان طبقه بندی و استفاده شوند. هدف از این مطالعه، تعیین و درجه بندی ویژگی های موثر برکشت دیم و یونجه در منطقه روئین، استان خراسان شمالی بود. بعد از بازدید صحرایی، کیفیت های اراضی شامل اقلیم، شرایط رشد ریشه، رطوبت قابل دسترس، سهولت کار در مزرعه و تخریب اراضی، عوامل موثر بر تناسب اراضی تشخیص داده و با استفاده از منابع و بازدیدهای صحرایی، درجه بندی شدند. در این مطالعه از تغییرات کربن آلی خاک برای درجه بندی تخریب اراضی استفاده شد. بدین منظور، از شیب های شمالی، جنوبی، شرقی و غربی 84 نمونه خاک از بخش شیب پشتی و 21 نمونه از بخش بدون جهت (در مجموع 105 نمونه خاک)، از هفت نقطه از هر کدام ازکاربری های یونجه دیم، دیم (گندم، جو، نخود و عدس) و مرتع، از عمق 15-0 سانتی متری خاک در تیرماه 1390 برداشت شد. ارزیابی کیفی تناسب اراضی برای کشت دیم به روش محدودیت ساده بر اساس کیفیت های گفته شده انجام شد. نتایج بیانگر آن است که در هر سه کاربری، شیب شرقی و بدون جهت، بیشترین و شیب جنوبی کمترین مقدار کربن آلی را دارد که با توجه به اقلیم منطقه، میزان کربن آلی در همه شیب ها بجز شیب جنوبی در مقایسه با مناطق مشابه اقلیمی در حد قابل قبولی است. در منطقه مورد مطالعه، کیفیت های مربوط به اقلیم و خاک، محدودیتی برای کشت دیم ایجاد نمی کنند و فقط دو کیفیت سهولت کار در مزرعه و تخریب اراضی که کیفیت های وابسته به شیب و جهت شیب بوده، عوامل محدودکننده اصلی هستند. بر این اساس شیب های بیشتر از 20 درصد در کل منطقه و شیب های جنوبی برای دیم نامناسب تشخیص داده شد. براساس نتایج طبقه بندی تناسب اراضی، با حذف شیب های بیشتر از 20 درصد برای دیم و یونجه و شیب های جنوبی برای کشت دیم، سطح زیر کشت از 1186 هکتار به 942 هکتار خواهد رسید. برای جبران پیامدهای اقتصادی حاصل از کاهش سطح زیر کشت، تحقیقات بیشتری در زمینه افزایش عملکرد در واحد سطح و استفاده از الگوهای بهینه کشت با توجه به محدودیت های موجود در منطقه، پیشنهاد می شود.

شوری خاک و آب آبیاری مشکلات عمده ای را برای تولید علوفه بوجود آورده است بنابراین این تحقیق با هدف بررسی کمی و کیفی تولید علوفه در کشت مخلوط کوشیا (Kochia scoparia L.) و ارزن پادزهری (.Panicum antidotale Retz) در شرایط آبیاری با آب شور به اجرا درآمد. هدایت الکتریکی آب آبیاری در طی دوره رشد 4.9 دسی زیمنس بر متر بود. این آزمایش در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی 90-1389 در مزرعه تحقیقات شوری قطب علمی گیاهان زراعی ویژه دانشگاه فردوسی مشهد انجام شد. تیمارهای آزمایش متشکل از سه سطح مختلف (25، 50 و 75 درصد) از ترکیب نسبی دو گونه و دو تیمار تک کشتی بود. در بین تیمارهای مخلوط در مجموع دو چین، تیمار 50% ارزن و 50% کوشیا با میانگین 1408 گرم در مترمربع بیشترین عملکرد ماده خشک را داشت و پس از آن تیمار 25% ارزن و 75% کوشیا و تیمار 75% ارزن و 25% کوشیا به ترتیب با میانگین 1317 و 993 گرم در مترمربع قرار گرفتند. به علت رشد کمتر ارزن پادزهری (گیاهی چند ساله) در سال اول، سهم زیادی از عملکرد ماده خشک در هر تیمار، مربوط به کوشیا بود و در تمامی تیمارهای مخلوط، نسبت برابری زمین کمتر از یک بود. در چین اول و دوم، تفاوت معنی داری بین تیمارهای مخلوط از نظر درصد پروتئین خام، خاکستر، فیبر شوینده خنثی (NDF) و فیبر شوینده اسیدی (ADF) وجود نداشت. ولی با توجه به خصوصیات متفاوت کمی و کیفی علوفه این دو گیاه، تحقیقات بیشتر در این زمینه توصیه می شود.

تنوع زیستی گستره وسیعی از تنوع ژنتیکی، تنوع گونه ای و تنوع بو م نظام ها می باشد. یکی از مهمترین مفاهیمی که امروزه در زمینه توسعه پایدار در بخش کشاورزی مطرح است، حفاظت از تنوع زیستی کشاورزی است. هدف از انجام این مطالعه ارزیابی و مقایسه وضعیت تنوع زیستی کشاورزی در سامانه های زراعی، باغی و باغکشتی در روستاهای حوزه آبریز جاجرود در بخش شرقی و شمال شرقی استان تهران بود. به علاوه در این مطالعه اهمیت باغکشت ها به عنوان محلی جهت حفاظت درون جا از گونه های مورد استفاده در بوم نظام های کشاورزی مورد بررسی قرار گرفت. اطلاعات مورد استفاده در این پژوهش از طریق مصاحبه حضوری و تکمیل پرسشنامه هایی که به این منظور طراحی گردیده بود، توسط سرپرستان 30 درصد از کل خانوار کشاورزان روستاهای مورد بررسی استخراج گردید. نتایج حاصل نشان داد که مقادیر شاخص غنای گونه ای و شاخص شانون تقریبا در باغکشت های تمام روستاهای مورد مطالعه بیشتر از سامانه های زراعی و باغی بود که این موضوع اهمیت سامانه های باغکشتی در حفاظت از تنوع زیستی گونه های کشاورزی را اثبات نمود، همچنین نتایج نشان داد که در روستاهایی مانند سیاهسنگ که به هر دلیل سامانه های زراعی و باغی در آنها از بین رفته است، باغکشت ها به تنهایی مسوول حفاظت از تنوع زیستی گونه های موجود در این سامانه ها می باشند. در این مطالعه روستای مرانک با شاخص غنای گونه ای هفت در سامانه های زراعی و روستای خسروآباد با شاخص غنای گونه ای 12 در سامانه های باغی، بالاترین سطوح تنوع را در هر یک از این سامانه های کشاورزی به خود اختصاص داده بودند.

تنش کمبود آب به طور دائم یا موقت، در رشد و توزیع پوشش طبیعی گیاهان بیشتر از سایر عوامل محیطی محدودکننده است. به منظور بررسی تاثیر قارچ های آربوسکولارمایکوریزا (AM) و تنش خشکی بر رشد و عملکرد گیاه مرزه (Satureja hortensis L.) (توده بومی شهرری) آزمایشی گلدانی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی در مزرعه پژوهشی گروه علوم باغبانی دانشگاه محقق اردبیلی در سال 1389 انجام شد. تیمارهای مورد آزمایش شامل دو گونه قارچ مایکوریزا (Glomus etunicatum و G.versiformi) و تنش خشکی در سه سطح (آبیاری بر اساس 100 درصد ظرفیت مزرعه به عنوان شاهد، 30 و 60 درصد ظرفیت مزرعه) بود. نتایج حاصل نشان داد که هشت هفته پس از آغاز تیمارهای خشکی، خصوصیات رویشی مانند ارتفاع ساقه، تعداد و مساحت سطح برگ، طول ریشه، وزن خشک برگ، ساقه و ریشه با افزایش خشکی به طور معنی داری کاهش یافتند. روابط آبی تمام گیاهان از جمله محتوای نسبی آب برگ در اثر خشکی به شدت تحت تاثیر قرار گرفت و کاهش یافت. همچنین نتایج نشان داد که با افزایش تنش خشکی میزان فسفر برگ کاهش و مقدار پتاسیم برگ افزایش یافت. در پاسخ به تنش خشکی، فرآیندهای تنظیم اسمزی در گیاهان مرزه فعال شد و میزان پرولین در برگ ها افزایش یافت. تلقیح با قارچ میکوریزا شاخص های رشد رویشی، محتوای نسبی آب گیاه و محتوای فسفر و پتاسیم برگ گیاه مرزه را در شرایط تنش خشکی در مقایسه با گیاهان تلقیح نشده به طور معنی داری افزایش، ولی میزان پرولین برگ را کاهش داد. به طور کلی، کاربرد قارچ میکوریزا سبب افزایش مقاومت به تنش خشکی در گیاه مرزه شد.

کم آبیاری یکی از راهکارهای بهینه سازی مصرف آب در اراضی فاریاب است. این آزمایش به منظور بررسی اثرات کم آبیاری بر رشد، عملکرد و صفات کیفی دو رقم گوجه فرنگی (.(Lycopersicon esculentum Mill به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در ایستگاه تحقیقات کشاورزی میاندوآب در سال زراعی 90-1389 انجام شد. تیمارهای آزمایشی شامل دو رقم گوجه فرنگی Early Urbana111 و Rio grand و چهار تیمار کم آبیاری 60، 80، 100 و 120 میلی متر تبخیر از تشتک تبخیر کلاس A بود. نتایج نشان داد که تاثیر سطوح مختلف آبیاری بر شاخص های ارتفاع بوته، تعداد میوه درجه یک، وزن میوه، طول میوه، عملکرد کل، مواد جامد محلول، کلروفیل، لیکوپن، بتاکاروتن و EC میوه گوجه فرنگی در سطح احتمال پنج درصد معنی دار بود. ارقام مورد آزمایش نیز برای شاخص های EC میوه، لیکوپن و رنگ در سطح احتمال پنج درصد تفاوت معنی داری داشتند. بیشترین ارتفاع بوته (93.8 سانتی متر)، طول میوه (7.65 سانتی متر)، تعداد میوه بازارپسند (16.29)، میانگین وزن میوه ( 174/گرم در بوته) و عملکرد کل (8.3 کیلوگرم) از تیمار 60 میلی متر تبخیر از تشتک آبیاری و بیشترین مقدار بریکس (5.86)، عددکلروفیل متر (0.78) و لیکوپن ( 17.10درصد) در تیمار 120 میلی متر تبخیر از تشتک آبیاری بود. به طور کلی، نتایج این آزمایش بیانگر آن است که کم آبیاری باعث کاهش شاخص های رویشی و افزایش کیفیت پس از برداشت ارقام گوجه فرنگی مورد آزمایش شد.

به منظور بررسی تاثیر الگوی کشت بر خصوصیات فنولوژیک، مورفولوژیک، عملکرد و اجزای عملکرد ارقام ذرت (.Zea mays L) شیرین و فوق شیرین در شرایط شور، آزمایشی به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار انجام شد. کرتهای اصلی الگوی کشت در سه سطح شامل، کشت تک ردیفه و دو ردیفه روی پشته و کشت در کف جوی آبیاری و کرت های فرعی چهار رقم شامل دو رقم ذرت شیرین (Ksc403su, Merit) و دو رقم ذرت فوق شیرین (Basin و Obsession) بودند. نتایج نشان داد که الگوی کشت تاثیر معنی داری بر ارتفاع بوته، ارتفاع بلال، طول و عرض برگ، تعداد ردیف دانه، تعداد دانه در ردیف، عملکرد دانه، شاخص برداشت و وزن هزار دانه داشت؛ در حالی که بر تعداد کل برگ، تعداد برگ بالای بلال اصلی، طول تاسل، قطر ساقه، زمان گرده افشانی، کاکل دهی، فاصله بین ظهور دانه گرده تا ظهورکاکل و عملکرد بیولوژیک تاثیر معنی داری نداشت. تاثیر رقم بر کلیه ویژگی های مورد مطالعه بجز تعداد برگ بالای بلال اصلی و قطر ساقه معنی دار شد. بیشترین عملکرد دانه و شاخص برداشت در رقم Obsession (به ترتیب برابر با 10 کیلو گرم و 39 درصد) و کمترین آنها در رقم Basin (به ترتیب برابر با 4 کیلو گرم و 20 درصد) مشاهده شد. نتایج حاکی از آن است که استفاده از روش کشت کف فارو برای ذرت شیرین و فوق شیرین در شرایط شور می تواند منجر به بهبود عملکرد شود.