اقتصاد کشاورزی و توسعه
سال:1389 | دوره:18 | شماره:70 |تعداد مقالات:13

حمل و نقل و مسایل اقتصادی نقش مهمی در هزینه های تولید کالاهای کشاورزی و قیمت تمام شده آنها ایفا می کنند. ارایه یک الگوی اقتصادی جهت بهینه سازی حمل و نقل محصولات کشاورزی در جهت کاهش هزینه های مربوطه، بر قیمت تمام شده این محصولات تاثیرگذار خواهد بود. این مطالعه با هدف ارایه یک مدل ریاضی حمل و نقل پویا به منظور تعیین برنامه بهینه حمل و نقل دانه روغنی سویا از مناطق تولیدی و مبادی ورودی (به عنوان مراکز عرضه) به کارخانه های روغنکشی (به عنوان مراکز مصرف) انجام شده است. تعداد مراکز تولید و عرضه دانه سویا در کشور، 30 منطقه تولیدی و 2 بندر ورودی و تعداد مراکز مصرف آن 16 کارخانه می باشد. مطالعه حاضر بر اساس آمار و اطلاعات سال 1383 به صورت ماهانه و با استفاده از بسته نرم افزاری LINGO صورت گرفته و نتایج آن نشان داده است که اجرای برنامه پیشنهادی باعث 87.67 میلیارد ریال صرفه جویی اقتصادی در هزینه حمل و نقل دانه سویا در کشور در سال مورد نظر می گردد.

هدف اصلی این مقاله بررسی عوامل پیش برنده و بازدارنده ایجاد و توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی در استان خراسان شمالی می باشد که به روش پیمایشی انجام شده است. جامعه آماری تحقیق شامل 43 نفر از مدیران صنایع تبدیلی و تکمیلی است که در حال فعالیت بوده و یا تا سال 1386 پروانه تاسیس (موافقت اصولی) از سازمان جهاد کشاورزی یا اداره کل صنایع و معادن استان خراسان شمالی دریافت نموده اند. از آنجا که تعداد این مدیران محدود بوده، نمونه گیری به روش سرشماری انجام شده و اطلاعات مورد نیاز از طریق پرسشنامه گردآوری گردیده است. تجزیه و تحلیل داده ها با نرم افزار SPSS انجام گرفت و با بهره گیری از روش تحلیل عاملی، چهار عامل به عنوان عوامل پیش برنده و شش عامل به عنوان عوامل بازدارنده ایجاد و توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی در استان خراسان شمالی، استخراج و نامگذاری شدند. نتایج پژوهش نشان می دهد که سهم عوامل پیش برنده موثرتر از عوامل بازدارنده بوده و در نتیجه با ایجاد زمینه لازم می توان با تقویت عوامل پیش برنده و فایق آمدن بر عوامل بازدارنده، به توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی کشاورزی در استان کمک کرد.

این مقاله با هدف ارزیابی اثر هزینه های مبادله بر دسترسی کشاورزان به بازارهای رسمی اعتبارات انجام گرفته است. داده های مورد استفاده در این مطالعه از طریق نمونه گیری خوشه ای به صورت تصادفی دو مرحله ای از یک نمونه شامل 459 نفر از روستاییان چهار استان خراسان، مازندران، آذربایجان شرقی و لرستان در سال 1384 جمع آوری گردیده است. پس از بررسی توصیفی نمونه، با استفاده از الگوی اقتصادسنجی لوجیت آثار عوامل موثر، به خصوص اثر هزینه های مبادله، بر دسترسی کشاورزان به بازار رسمی اعتبارات براورد و بررسی شده است.یافته های تحقیق نشان داد که نزدیکی به مراکز اعطای اعتبارات، اطلاع افراد از سیستم بانکی و مراکز اعتباری و همچنین عضویت در صندوق های قرض الحسنه و تعاونی ها، به عنوان شاخصی از هزینه های مبادله، احتمال دسترسی افراد به بازار رسمی اعتبارات را افزایش می دهد. نتایج نهایی مبین آن است که هزینه مبادله، به عنوان یک عامل مهم محدودکننده در دسترسی روستاییان به بازار رسمی اعتبارات، باید مورد توجه قرار گیرد.

کشاورزی از دیرباز یکی از مهمترین فعالیتهای تولیدی و اقتصادی در جامعه بشری بوده است. در اقتصاد امروز، با وجود پیشرفتهای زیاد و خیره کننده دیگر بخشهای اقتصاد، کشاورزی همچنان اثر چشمگیری در اقتصاد جوامع دارد و بنابراین می توان گفت بخش کشاورزی نقش کلیدی در روند رشد و توسعه ایفا می کند.در ایران با وجود کمی زمینهای قابل بهره برداری های کشاورزی، ولی متاسفانه از همان مقدار زمین مساعد برای کشاورزی یا استفاده نمی گردد و یا استفاده غیربهینه می شود. بهره وری یکی از راههای برطرف کردن این مشکل و افزایش تولید در بخش کشاورزی است. در این مقاله بهره وری متوسط و تعمیم یافته (شاخص (GAP در بخشهای کشاورزی، صنعت و خدمات طی سالهای 1345-1380 مقایسه و بررسی و نشان داده شده است بهره وری بخش کشاورزی پایین است و از این نظر پس از بخشهای خدمات و صنعت قرار دارد.

در این مقاله به بررسی و ارزیابی کارایی کشورهای منتخب در زمینه فعالیتهای زراعتی با استفاده از روش برنامه ریزی خطی پرداخته شده است. بدین منظور و با توجه به اینکه در ارزیابی کارایی عمدتا از دو روش پارامتری و ناپارامتری استفاده می شود، با بهره گیری از روش ناپارامتری که بر پایه روشهای برنامه ریزی ریاضی و به طور اخص روش تحلیل پوششی داده ها استوار است، کشور ایران و کشورهای منطقه به لحاظ کارایی فعالیتهای زراعتی طبقه بندی و رتبه بندی شدند. با توجه به ورودیها و خروجیهای زیربخش زراعت در 19 کشور منتخب طی سال 2004، در مقاله حاضر به ارزیابی کارایی آنها با دو فرض بازده ثابت نسبت به مقیاس و بازده متغیر نسبت به مقیاس پرداخته شده و سپس با استفاده از روش پرامیتی به الویت بندی کشورهای مرجع پرداخته شده است.نتایج نشان می دهد که با درنظر گرفتن فرض اول، کشورهای امارات، کویت، عمان، پاکستان، عربستان سعودی، ترکیه و ایران در میان 19 کشور مورد مطالعه از بیشترین کارایی برخوردارند و متوسط کارایی تحت این فرض 0.546 درصد است. با درنظر گرفتن فرض دوم، کشورهای قزاقستان و یمن نیز به جمع کشورهای کارا می پیوندند که متوسط کارایی تحت این فرض 0.701 درصد است. در نهایت با توجه به الگو بودن کشور امارات، بر اساس یافته های این تحقیق می توان گفت که کشورهای ناکارا به منظور افزایش کارایی باید کشور امارات را الگوی خود قرار دهند.

این مقاله با هدف بررسی تاثیر سیاست یارانه ای دولت در تولید گندم آبی انجام پذیرفته است. بدین منظور با استفاده از روشهای اقتصادسنجی و با بهره گیری از اطلاعات سری زمانی سالهای 1363-85 نهاده های کود شیمیایی، بذر، سم، نیروی کار و آب، ابتدا تابع تولید گندم آبی با روش ARDL تخمین زده شد و پس از محاسبه کششهای تولیدی این نهاده ها، با تخمین همزمان توابع هزینه و تقاضای نهاده های تولیدی به روش ISUR، حساسیت کشاورزان نسبت به تغییرات قیمت این نهاده ها مشخص گردید.نتایج حاکی از کم کشش بودن تقاضای نهاده های کود، بذر و آب نسبت به تغییرات قیمت آنها و کشش پذیر بودن تقاضای نهاده های سم و نیروی کار نسبت به تغییرات قیمت آن است. نتایج حاصل از تحلیل سیاست یارانه ای دولت نیز نشان داد که اعطای یارانه به نهاده سم به دلیل کشش پذیر بودن تقاضای این نهاده نسبت به قیمت، باعث افزایش مصرف بی رویه این نهاده و در نهایت منجر به کاهش تولید گندم آبی به میزان 3.133% شده است. همچنین اعطای یارانه به نهاده های کود و بذر به دلیل بی کشش بودن تقاضای این نهاده ها، تاثیر ناچیزی در افزایش تولید گندم آبی داشته است، به طوری که میزان تولید گندم آبی بر اثر اعطای یارانه کود 0.306 درصد و یارانه بذر 0.2 درصد افزایش یافته است.

در این مقاله رفتار مصرف کنندگان شهری و روستایی به تفکیک دوره های بلندمدت و کوتاه مدت برای دوره زمانی (1360-84) با استفاده از کششهای مواد مغذی مورد بررسی قرار گرفته است. برای محاسبه کششهای مواد مغذی از مدل تقاضای هوانگ - لین  (Huang and Lin, 2001) و فناوری مصرف لن - کستر استفاده شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد جامعه شهری تقریبا حساسیت بیشتری نسبت به تغییرات قیمتی مواد غذایی در مقایسه با جامعه روستایی از خود نشان می دهد. بر اساس کششهای درآمدی زیرگروه های مواد غذایی توصیه می شود یارانه «نان، غلات و فرآورده های آن» و «شیر و فرآورده های آن و تخم مرغ» در راستای ارتقای کیفی الگوی مصرفی خانوارهای شهری و روستایی با روند فعلی ادامه یابد. کشش قیمتی زیرگروه گوشت در جامعه شهری بالاترین کمیت را دارد و با توجه به آثار ناشی از عدم مصرف آن حمایت دولت ضرورت می یابد. در جامعه روستایی این موضوع برای گروه «نان، غلات و فرآورده های آن» صادق است. نتایج حاصل از کششهای درآمدی مواد مغذی نشان می دهد که افزایش مخارج صرف شده برای هر زیرگروه از مواد خوراکی منجر به افزایش مصرف مواد مغذی می شود.

شناخت عوامل موثر بر سطح زیرکشت جو می تواند ابزاری مناسب برای دستیابی به خودکفایی در تولید این محصول باشد. از آنجا که بر اساس مبانی نظری، سیاستهای قیمتی از مهمترین عوامل تاثیرگذار بر سطح زیرکشت است، در مطالعه حاضر، به منظور بررسی چگونگی شکل گیری انتظارات قیمتی کشاورزان و دخالت آن در تصمیم گیری برای کشت محصول، تابع سطح زیرکشت جو بر اساس دو الگوی انتظارات قیمتی تطبیقی و انتظارات عقلایی در دوره زمانی 1361-83 بررسی و مقایسه شده است. براورد تابع سطح زیرکشت جو با فرض اینکه کشاورزان انتظارات خود را در چارچوب انتظارات تطبیقی تعدیل و بازبینی می کنند، نتایج سازگار و مقبول تری را به همراه داشت. از آنجا که در چارچوب الگوی انتظارات تطبیقی، امکان واکنش کشاورزان به سیاستهای دولت وجود ندارد و در واقع نمی توانند با رفتار خود، اثرگذاری این سیاستها را خنثی نمایند، لذا به نظر می رسد دولت می تواند با سیاستگذاری های مناسب بر روند تولید این محصول تاثیرگذار باشد.

یکی از اقداماتی که برای تامین غذای افراد جامعه توسط دولتها انجام می پذیرد، سیاستهای حمایتی بخش کشاورزی است. این مطالعه اثر سیاستهای حمایتی بخش کشاورزی شامل سیاستهای قیمتی و نهاده ای را بر امنیت غذایی خانوارهای روستایی بررسی می کند. با استفاده از شاخص کلی امنیت غذایی خانوار، امنیت غذایی این خانوارها طی دوره 1362-85 براورد و میزان حمایت از بخش کشاورزی با استفاده از شاخص معیار کلی حمایت محاسبه شد. اثر این سیاستها نیز با استفاده از روش خود رگرسیون برداری بر امنیت غذایی خانوارهای روستایی بررسی گردید.نتایج نشان می دهد که در اکثر سالها از کشاورزان حمایتهای قیمتی منفی انجام شده اما با وجود حمایتهای نهاده ای مثبت، برایند حمایت از بخش کشاورزی مثبت بوده است. مجموع حمایتهای قیمتی و نهاده ای از بخش کشاورزی بر امنیت غذایی خانوارهای روستایی در کوتاه مدت اثر مثبت داشته اند، اما در بلندمدت خیر. کاهش بودجه برای حمایتهای نهاده ای و اختصاص آن برای تامین اعتبارات خرید تضمینی بموقع و متنوع سازی ابزارهای حمایتی می تواند به بهبود امنیت غذایی روستاییان کمک کند.

این مطالعه با هدف شناسایی عوامل موثر بر تعیین بازارهای هدف صادرات پسته و خرمای ایران شکل گرفته است. به این منظور بازارهای هدف صادرات پسته و خرما (با استفاده از روش غربال گیری)، عوامل موثر بر تقاضای صادرات پسته و خرمای ایران و ضرایب کشش تقاضای صادرات این محصولات در دوره 1350-86 مورد تحلیل قرار گرفت.بر اساس نتایج مطالعه، کشورهای غیرآسیایی با درآمد بالاتر، بازار مناسب تری برای خرمای صادراتی ایران تشخیص داده شدند. همچنین در بلندمدت، بازار مناسب پسته صادراتی، کشورهای آسیایی و غیرآسیایی با درآمد بالاتر هستند. افزایش قیمت خرمای صادراتی باید معقولانه و توام با ارتقای سطح بهداشتی خرمای صادراتی و بسته بندی مناسب باشد. افزایش قیمت صادرات پسته صادراتی در بلندمدت نیز با توجه به ظهور و گسترش احتمالی صادرکنندگان جدید مخاطره آمیز خواهد بود. در مجموع بر اساس نتایج مطالعه، بازارهای هدف مناسب برای صادرات خرمای ایران به ترتیب اولویت کشورهای فرانسه، بریتانیای کبیر، آلمان، مراکش، ایالات متحده، ایتالیا، اسپانیا، کانادا، روسیه، گرجستان، سوئیس، هلند، استرالیا و بلژیک و بازار مناسب هدف صادرات پسته در بلندمدت به ترتیب اولویت کشورهای لوکزامبورگ، هنک کنگ، آلمان، اسپانیا، ایتالیا، هلند، فرانسه، روسیه، اردن، هند، سوریه، اسلوواکی، فلسطین اشغالی، بریتانیای کبیر، قبرس، اوکراین، اسلوونی، بلژیک، لیتوانی و ارمنستان پیشنهاد می شوند.