اکوسیستم های طبیعی ایران
سال:1392 | دوره:3 | شماره:3 |تعداد مقالات:9

یکی از موثرترین راه حل ها جهت تضمین پایداری در جنگل های زاگرس شمالی که به شدت در حال تخریب هستند و زادآوری جنسی نیز در این جنگل ها حداقل ممکن می باشد، می تواند استفاده از روش زادآوری غیرجنسی (پرورش جست گروه ها) باشد. بنابراین آگاهی از وضعیت کمی جست گروه ها می تواند به مدیریت بهتر این جنگل ها کمک نماید. با توجه به هدف این پژوهش، جنگل های سامان عرفی روستای هواره خول در شهرستان بانه انتخاب گردید. تعداد 60 قطعه نمونه مربع شکل به ابعاد 20 × 20 متر به روش منظم _ تصادفی در شبکه آمار برداری 300 × 200 متر در عرصه پیاده شد و مشخصات کمی جست گروه ها در سه فاصله 500، 1000 و 1500 متری از مرکز روستا مورد بررسی قرار گرفت. در هر قطعه نمونه مشخصات کمی شامل تعداد جست گروه ها، تعداد جست های موجود در جست گروه ها، تعداد جست گروه های با ارتفاع زیر دو متر، قطر برابر سینه قطورترین جست، ارتفاع بلندترین جست و دو قطر عمود بر هم تاج جست گروه ها اندازه گیری شدند. برای مقایسه میانگین مشخصه های مورد مطالعه با طبقات فاصله ای از آزمون تجزیه واریانس یک طرفه و دانکن استفاده شد. نتایج آنالیز داده ها نشان دادند که میانگین تمامی مشخصه های کمی به جز قطر برابرسینه در طبقات مختلف فاصله از روستا اختلاف معنی داری را در سطح اطمینان 95 درصد نشان می دهند. در کل نتایج نشان دهنده شدت زیاد تخریب در نزدیکی روستا (شعاع 500 متری روستا) هستند.

تهیه نقشه تیپ های جنگلی با استفاده از داده های ماهواره ای روز به روز در حال پیشرفت و تکامل می باشد. استفاده از تکنیک های نوین می تواند باعث بهبود نتایج استفاده از چنین داده هایی گردد. برای این منظور، داده های رقومی سنجنده +ETM مربوط به 7 مرداد ماه 1381 از بخشی از جنگل های زاگرس واقع در قلاجه استان کرمانشاه، با استفاده از روش شبکه عصبی در مقایسه با روش متداول نظارت شده حداکثر احتمال مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. با استفاده از 80% از قطعات نمونه، طبقه بندی به روش نظارت شده حداکثر احتمال و روش شبکه عصبی مصنوعی انجام و سپس نقشه حاصل از هرکدام با 20% از کل داده ها مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان داد نقشه حاصل از اعمال روش شبکه عصبی مصنوعی در مقایسه با روش حداکثر احتمال نتایج بهتری ارائه می کند، به طوری که میزان صحت کلی و ضریب کاپا به ترتیب 14% و 0.05 بیشتر است. علیرغم برتری نسبتا بهتر روش شبکه عصبی نسبت به روش حداکثر احتمال، استفاده از این روش نیز برای تفکیک تیپ بندی چهار طبقه در مناطق مشابه برای کاربردهای اجرایی قابل توصیه نمی باشد.

این تحقیق به منظور ارزیابی کمی-کیفی پارک های شهری قائم شهر و تعیین فضاهای سبز جهت توسعه پایدار انجام شد. برای این مقصود، از روش های ترکیبی اسنادی - تحلیلی و پیمایشی استفاده گردید. ابتدا از منابع معتبر سازمان مسکن و شهرسازی استان مازندران و شهرداری قائم شهر استفاده شد و تحلیل های لازم بر روی آنها انجام گردید. سپس، جهت تعیین نقاط پیشنهادی توسعه فضاهای سبز شهر، مبادرت به پیمایش میدانی شد. بعد از تعیین نقاط و مکان های شناسایی شده برای پارک و فضاهای سبز، با توجه به سازگاری با کاربری های همجوار، ماتریس سازگاری کاربری ها تشکیل و تحلیل شد و در راستای توسعه پایدار، مکان های منتخب جهت تاسیس پارک و فضای سبز شهر پیشنهاد گردید. بدین ترتیب، ابتدا، مساحت کاربری پارک و فضای سبز موجود مناطق مختلف شهر ثبت شد و با توجه به جمعیت شهری میزان سرانه آن محاسبه گردید. با توجه به انجام این مطالعه و نقاط پیشنهادی مورد نظر، شاخص سرانه پارک و فضای سبز شهری از 0.98 متر مربع به 4.33 متر مربع ترقی یافت. مکان های پیشنهادی پارک و فضای سبز از نظر سازگاری با کاربری های اطراف نسبتا مناسب تشخیص داده شدند. اجرایی شدن این پیشنهاد مبتنی بر ا فزایش سرانه فضای سبز شهری، موجب تحقق عدالت اجتماعی - اقتصادی، تناسب مطلوب پارک با فضاهای اطراف و محدوده شهر، و به طور کلی توسعه پایدار شهر خواهد شد.

جنگل های هیرکانی از دیرباز تحت چرای دام مورد بهره برداری قرار گرفته اند. در این تحقیق زادآوری جنگل با توجه به اهمیت آن در استمرار توده های جنگلی و تاثیرگذاری چرای دام بر زادآوری جنگل بررسی گردید. هدف از انجام این پژوهش بررسی مشخصه های کمی و کیفی زادآوری و همچنین بررسی ترکیب گونه ای زادآوری در مراحل رویشی (نونهال، نهال وخال) با در نظرگرفتن جهات جغرافیایی و با دور شدن از گاوسرا در فواصل طبقاتی مختلف بوده است. منطقه مورد مطالعه در طرح جنگل داری سری یک سرچشمه، حوزه آبخیز 39 واقع می باشد. جهت انجام این مطالعه از محل گاوسرا بر روی ترانسکت ها در هشت جهت جغرافیایی با استفاده از GPS حرکت کرده و بر روی خط نمونه برداری در فواصل 250 متری از گاوسرا بصورت تصادفی منظم، قطعات نمونه ای به ابعاد 2.5×2 متر برای نونهال و نهال و به ابعاد 10×5 مترکه شامل 35 قطعه نمونه است، استقرار یافت و آماربرداری شامل گونه، ارتفاع، قطر، برآورد درصد پوشش زادآوری نهالهای جنگلی، سلامت، سرشاخه زنی و تاج بری انجام گردید. نتایج حاصل از آزمون مربع کای و تجزیه واریانس نشان دادکه بین نوع و ترکیب گونه ها و فراوانی نهال ها وهمچنین سلامت آنها با افزایش فاصله از گاوسرا اختلاف بسیار معنی داری وجود دارد. بطوریکه با افزایش فاصله از گاوسرا بر تعداد گونه های بلوط، ممرز و آزاد افزوده شد.

مراتع کوهستانی، بهترین زیستگاه های طبیعی، تنوع زیستی و حفاظت آب و خاک را فراهم می آورند، بنابراین شناخت و آگاهی از تاثیر متقابل بین عوامل زنده و غیر زنده اکولوژیک و ارتباط آنها به منظور مدیریت پایدار این اکوسیستم ها امری ضروری است. هدف از این تحقیق بررسی روابط پوشش گیاهی با عوامل محیطی و تعیین مهمترین عوامل موثر در پراکنش پوشش گیاهی است. بدین منظور بعد از بازدید مقدماتی و انتخاب منطقه مورد مطالعه، 20 واحد کاری از تلفیق نقشه های شیب، جهت شیب، ارتفاع و زمین شناسی، با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی تعیین گردید. سپس در هر واحد، نمونه برداری از پوشش گیاهی به روش سیستماتیک-تصادفی و از طریق پلات گذاری در امتداد 3 ترانسکت 100 متری انجام شد. در طول هر ترانسکت، 10 پلات با ابعاد یک متر مربع و به فاصله 10 متر از هم قرار داده شد. همچنین در ابتدا و انتها و وسط هر ترانسکت از عمق 30-0 سانتی متری نمونه خاک برداشت شد. خصوصیات خاک از قبیل ازت، فسفر، ماده آلی، اسیدیته، شوری و بافت خاک اندازه گیری گردید. تجزیه و تحلیل داده های جامعه شناسی گیاهی به دو روش تجزیه و تحلیل ارتباط های عاملی (AFC) و طبقه بندی سلسله مراتب بالارونده (CAH) انجام گرفت. بر این اساس 5 گروه اکولوژیک در منطقه مورد مطالعه شناسایی شد. سپس به منظور بررسی رابطه بین متغیرهای محیطی (فاکتورهای خاک و توپوگرافی) و گونه های غالب پوشش گیاهی، از آنالیز چند متغیره، استفاده شد. نتایج نشان داد که مهم ترین خصوصیات خاکی موثر در پراکنش و استقرار گونه های غالب، ازت، فسفر و بافت خاک و از بین عوامل توپوگرافی شیب و ارتفاع از سطح دریا تاثیر بسزایی دارد.

مریم گلی یکی از بزرگترین جنس های خانواده نعناع دارای نزدیک به 1000 گونه گیاهی در دنیاست. جوانه زنی بذر این گیاه سبب شد تا ضمن بررسی علت کاهش قدرت جوانه زنی بذرها، عوامل موثر بر تحریک جوانه زنی و تکثیرآن از طریق بذر مورد بررسی قرار گیرد. به همین منظور جهت ارزیابی اثر تیمارهای مختلف بر جوانه زنی بذر، گونه دارویی مریم گلی در تابستان 1389 از منطقه ارسباران در آذربایجان شرقی جمع آوری شده و آزمایشی در قالب طرح کاملا تصادفی در 4 تکرار انجام شد. تیمارهای پیش رویشی شامل: اسید جیبرلیک 500 قسمت در میلیون به مدت 24 و 48 ساعت، سرمادهی به مدت 2 و 4 هفته و آب گرم 70 و 90 درجه سانتی گراد و شاهد انجام شد. بر اساس نتایج با اعمال تیمار آب گرم 90 درجه، این تیمار به عنوان یک عامل بازدارنده مانع از جوانه زنی بذر شد و جوانه زنی به صفر رسید و این تیمار وارد آنالیز آماری نگردید. تیمار اسید جیبرلیک 24 ساعته بیشترین درصد جوانه زنی را در مقایسه با شاهد و تیمار سرما دهی 4 هفته کمترین تاثیر را در جوانه زنی در مقایسه با شاهد داشته است. از آنجایی که جیبرلیک اسید معمولا در شکستن خواب های ناشی از موانع متابولیکی تاثیر می گذارد، بنابراین می توان گفت که خواب بذر گیاه مریم گلی عمدتا ناشی از موانع متابولیکی می باشد.

این تحقیق به منظور بررسی اثر پوشش دار کردن بر شاخص بنیه و کمک به افزایش استقرار اولیه گونه یونجه معمولی Medicago sativa در شرایط تنش خشکی و عمق مختلف کاشت، بصورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی در 4 تکرار و سه تیمار درصد رطوبت خاک در سه سطح 9%، 14%، 21% وزن خاک خشک، تیمار عمق کاشت در دو سطح سه برابر قطر بذر و کشت در سطح و تیمار ماده پوشش دهنده در چهار سطح بدون پوشش (NC)، ماده با پایه آلی (OC)، ماده با پایه هیدروژل (HC) و ماده با پایه معدنی (CC) انجام شد. در طول آزمون صفت شاخص بنیه اندازه گیری شد. نتایج اثرهای تیمارهای اصلی نشان داد درصد رطوبت خاک و عمق کاشت بر روی شاخص بنیه به ترتیب در سطح 1% و 5% موثر بوده اند. بین نوع پوشش بذر و شاخص بنیه اختلاف آماری مشاهده نشده است. در مجموع پوشش دار کردن بذر بر شاخص بنیه گونه یونجه معمولی (Medicago sativa) از لحاظ آماری تاثیری نداشته است.

هر یک از گونه های مرتعی در سالهای مختلف و ماههای فصل چرا تولید معینی دارد. دام چرنده نیز در هر مقطع از فصل چرا و سالهای مختلف مقدار علوفه معینی مصرف می کند. بدون شناخت خصوصیات تولیدی گیاهان و میزان مصرف علوفه یک مرتع در طول دوره چرا، برنامه ریزی و مدیریت مرتع و دام مقدور نمی باشد. به منظور بررسی تولید و میزان مصرف علوفه گونه Dactylis glomerata توسط دام، مطالعه حاضر به مدت چهار سال (1389-1386) در مراتع منطقه قره باغ ارومیه صورت گرفت. بدین منظور با شروع فصل چرا و ورود دام به مرتع، میزان علوفه باقیمانده گونه از چرای دام، تا زمان خروج دام از مرتع با فواصل یک ماهه برداشت شده و از تفاضل آن از تولید در داخل قطعه محصور، میزان مصرف از گونه تعیین شد. سرانجام به منظور تاثیر سالهای مورد مطالعه و ماههای برداشت بر تولید و مصرف این گونه، داده ها در قالب طرح کاملا تصادفی در سال مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که از نظر تولید و مصرف بین سالهای مورد مطالعه اختلاف معنی داری وجود ندارد، اما بین ماههای مختلف به لحاظ آماری تفاوت معنی داری وجود دارد (P>0.01)، بطوریکه بیشترین تولید و مصرف در خرداد ماه صورت گرفته است، بطورکلی می توان میزان تولید در این گونه را در همه ماهها وابسته عوامل محیطی و میزان مصرف را وابسته به میزان تولید دانست.

ترسیب کربن زیستی، شامل جذب و ذخیره کربن اضافی اتمسفری در اکوسیستم های خشکی، بهترین روش جهت کاهش تبعات تغییر اقلیم می باشد. مخزن عمده ذخیره کربن در اکوسیستم های طبیعی، خاک است. لاشبرگ نیز بعنوان یکی از راه های ورود کربن آلی به خاک، بعنوان ذخیره آتی خاک در نظر گرفته می شود، لذا ترسیب کربن در اکوسیستم های خشکی شامل ذخیره فعلی خاک و کربن لاشبرگ می باشد. نوع کاربری اراضی و مدیریت آنها، مهم ترین عامل در توان ترسیب کربن خاک اکوسیستم است. به منظور مقایسه توان کل ترسیب پایدار کربن سه نوع کاربری اراضی در حوزه آبخیز «میدان» شامل اکوسیستم های مرتع طبیعی، دیم زارهای کشت یکساله و مرتع دست کاشت یونجه، انتخاب و سپس در هر اکوسیستم اقدام به نمونه برداری و اندازه گیری کربن آلی خاک و لاشبرگ در واحد سطح گردید. تجزیه واریانس میانگین داده های سه تیمار مورد مطالعه و مقایسه آنها با آزمون دانکن نشان داد، بیشترین ترسیب کربن در خاک اکوسیستم مرتع طبیعی بمیزان 44.14 تن در هکتار رخ داد. همچنین تبدیل دیم زارهای کم بازده به مرتع دست کاشت باعث افزایش معنی دار کربن خاک از 26.47 به 40.95 تن در هکتار گردید، به طوری که ترسیب کربن خاک مرتع دست کاشت با میزان آن در مرتع طبیعی اختلاف معنی داری وجود ندارد.