تحقیقات منابع طبیعی تجدید شونده
سال:1400 | دوره:12 | شماره:1 (پیاپی 35) |تعداد مقالات:12

اهمیت اکوسیستمی گونه بنه و اقتصادی محصول سقز خام حاصل از آن از نظر ایجاد درآمد برای جوامع محلی مورد توجه دولت می باشد. هدف از این مطالعه بررسی ویژگی های ساختاری گونه بنه، میزان تولید و ارزش اقتصادی صمغ آن در جنگل های زاگرس است. توده های جنگلی مورد مطالعه به ترتیب با مساحت حدود 700، 2100، 700 و 1000 هکتار در سامان های عرفی کمره علیرضاوندی، چشمه سفید، باپیر و بلاله در شهرستان گیلان غرب در یک منطقه کوهستانی و جنگلی واقع گردیده است. پس از جنگل گردشی با استفاده از نقشه های موجود محدوده رویشگاه های مورد نظر تعیین گردید. آماربرداری به روش نمونه برداری تصادفی منظم و با قطعات نمونه 0/4 هکتاری انجام گردید. نتایج نشان داد میانگین قطر برابرسینه درختان بنه، میانگین تعداد درختان بنه قابل بهره برداری و سطح تاج درختان بنه موجود در سامان های عرفی کمره علیرضاوندی، باپیر، چشمه سفید و بلاله به ترتیب 31/9، 35/5، 39/3 و 30/2 سانتی متر، 30/15، 58/3، 44/45 و 32/25 اصله در هکتار، 41، 34/3، 30/9 و 29/6 مترمربع در درخت است. ارتفاع کل درختان بنه در سامان های عرفی کمره علیرضاوندی، باپیر، چشمه سفید و بلاله به ترتیب 5/6، 6/1، 5/4 و 4/2 است. در سامانه های کمره علیرضاوندی، باپیر، چشمه سفید و بلاله میانگین وزن سقز در هر هکتار به ترتیب، 6/8، 7/45، 8/5 و 6/ 4 کیلوگرم و میزان درآمد خالص حاصل از بهره برداری صمغ بنه برای هر خانوار شامل 28/3، 16/3، 34/8 و 11/7 میلیون ریال است. یافته های پژوهش حاضر نشان داد آگاهی از ویژگی های ساختاری و پتانسیل تولید سقز درختان بنه در اکوسیستم های جنگلی مورد مطالعه و استخراج اصولی صمغ آنها بر اساس توان رویشگاه گام مهمی در جهت حفاظت از این گونه و افزایش درآمد روستاییان و توان افزایی جوامع محلی است.

همزیستی گیاهان با میکروارگانیسم ها و سایر موجودات زنده موجب حفظ و پایداری گونه های گیاهی می شود. در تحقیق حاضر که طی فصل های بهار و تابستان 1397 در منطقه آبشار سلوک ارومیه انجام شد، تأثیرگذاری عناصر معدنی خاک با کلونیزاسیون و برخی خصوصیات خاک بر جمعیت اسپور قارچ های میکوریزا (VAM) در ریزوسفر گیاه دارویی جعفری معطر یا مندوک (Chaerophyllum macrospermum) مورد بررسی قرار گرفت. نتایج آماری نشان داد که فصل و ایستگاه اثر معنی داری بر مقدار هاگ قارچ های میکوریز آربوسکولار در ریزوسفر گیاه دارند. کلونیزاسیون قارچ ها با ریشه گیاه در تابستان تا 26/172 درصد بیشتر از بهار بود. همچنین، تعداد اسپورهای موجود در خاک، درصد آغشتگی قارچ های میکوریز آربوسکولار و عامل فصل اثر معنی داری بر عملکرد اسانس گیاه داشت. بیشترین عملکرد اسانس در فصل تابستان مشاهده شد. با کاهش میزان فسفر در ریزوسفر گیاه بر میزان آغشتگی و همزیستی قارچی افزوده می شود. گونهGlomus mosseae به جذب آب، مواد غذایی، پتاسیم، فسفر و نیتروژن گیاه کمک بیشتری کرده و درنتیجه، زیست توده و رشد گیاه در شرایط سخت محیطی افزایش یافته است. با عنایت به اهمیت همزیستی قارچ های میکوریز آربوسکولار و تعامل آن با عناصر معدنی خاک، این اطلاعات می تواند در برنامه های توسعه زراعت گیاهان دارویی مؤثر باشد.

یکی از مهمترین چالش های زیست محیطی دو دهه گذشته از بین رفتن مراتع کشور است. مراتع از آنجایی قابل اهمیت هستند که بخش مهمی از منابع تجدیدشونده را تشکیل می دهند و هنوز زندگی شمار قابل توجهی از انسان ها و حیوانات به آن وابسته است. از این رو هدف این پژوهش شناسایی پیامدها و پیش آیندهای مشارکت مرتعداران در اجرای طرح های مرتعداری استان گیلان است. جامعه آماری این پژوهش مرتعداران استان گیلان هستند. تعداد کل مراتع استان گیلان که دارای طرح های مرتعداری بودند برابر با 186 مرتع است و تعداد 335 نفر از مرتعداران به عنوان پاسخ دهندگان به پرسشنامه به صورت تصادفی از بین مجریان طرح های مرتعداری در این مناطق انتخاب شدند. ابزار جمع آوری داده ها در این تحقیق پرسشنامه بود و برای بررسی فرضیه های پژوهش از تحلیل عاملی تاییدی و مدل سازی معادلات ساختاری با رویکرد حداقل مربعات جزیی استفاده شد. نتایج حاکی از تاثیر مثبت و معنی دار عوامل اقتصادی، اجتماعی، روان شناختی، نگرشی و آموزشی-ترویجی بر مشارکت مرتعداران در اجرای طرح های مرتعداری بود. همچنین مشارکت مرتعداران در اجرای طرح های مرتعداری بر سلامت مراتع، افزایش تولیدات دامی و رضایت مندی بهره برداران تاثیر مثبت دارد. نتایج بررسی نشان داد که تعادل دام و مرتع یکی از مهمترین عوامل تخریب مراتع گیلان می باشد و مادامی که این مساله برطرف نگردد، تمامی تلاش ها و اقدامات برای مدیریت، اصلاح و احیای مراتع بی فایده و یا بسیار کم اثر است.

پژوهش حاضر با هدف تحلیل راهبردهای رسانه ای، به تاثیر آنها بر ارتقا فرهنگ محیط زیست و منابع طبیعی می پردازد. بدین منظور در پارادایم تفسیری مبتنی بر روش شناسی کیفی، از روش نظریه داده بنیاد رویکرد سیستماتیک استراوس و کوربین (1988) استفاده شده است. 31 مصاحبه عمیق و نیمه ساختاریافته با صاحب نظران رسانه و محیط زیست، اساتید جامعه شناسی، فرهنگی و رسانه، کارشناسان خبره سازمان های حفاظت محیط زیست، جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور و همچنین کارشناسان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان انجام شد. برای ارزیابی اعتبار، مصاحبه شوندگان تفسیر مصاحبه ها را تایید کردند و در پایان خلاصه ای از الگوی صورت بندی شده به چند نفر از استادان، ارایه و نظرهای آنها برای اصلاح و تعدیل جمع آوری شد. راهبردهای پژوهش عبارتند از آموزش محیط زیست از کودکی، مخاطب شناسی، برگزاری جشنواره های هنری، تولید فیلم سینمایی و سریال، ایجاد گروه محیط زیست در رسانه ها، راه اندازی سرویس های چندرسانه ای، انتشار آثار تخریب محیط زیست و منابع طبیعی، ایجاد کمپین، آموزش خبرنگاران، حفظ تشخص ظاهر عوامل محیط زیست و منابع طبیعی، ارتقا سواد محیط زیستی از طریق تحلیل موضوعات منابع طبیعی و محیط زیست، اصلاح تفکر وفور منابع، شخصیت سازی، تولید محتوی کیفی، مقدم بودن رسانه ملی، ارایه طرح زندگی سبز، الگودهی رفتاری کارکنان سازمان های متولی، تامین اعتبارات و حمایت از رسانه ها، ایجاد نظام ارتباطی رسانه و محیط زیست و منابع طبیعی که از مراحل کدگذاری به دست آمد. در نتیجه به کارگیری این راهبردها، پیامد «الگوی رسانه ای به منظور ارتقا فرهنگ حفظ محیط زیست و منابع طبیعی» مطرح می شود. با توجه به نتایج مطالعه، پیشنهاد می شود به پیدا کردن راهبردهای رسانه ای در راستای ارتقا فرهنگ محیط زیست و منابع طبیعی مردم پرداخت و بدین گونه به کاهش مشکلات زیست محیطی و افزایش رفتار زیست محیطی مسئولانه تر کمک کرد.

تغییر اقلیم، یکی از مهمترین چالش هایی است که اکوسیستم های طبیعی را تحت تأثیر قرار داده و دارای اثرات متفاوتی بر روی میزان دما، بارش، شدت و فراوانی خشکسالی و سیلاب و پارامترهای هیدرولوژیکی حوزه های آبخیز می باشد. هدف از پژوهش حاضر، بررسی تأثیر تغییر اقلیم بر روند تغییرات دما، بارش و تشعشات خورشیدی و همچنین تعیین اثر تغییرات این متغیرها در میزان تغذیه حوزه آبخیز رودخانه کرج است. در این تحقیق، ابتدا با استفاده از داده های دو مدل جهانی HadCM3 و CGCM1 و با کاربرد مدل ریزمقیاس نمایی SDSM، شبیه سازی متغیرهای اقلیمی برای سه دوره (2039-2010، 2069-2040 و 2098-2070) صورت گرفت. سپس با استفاده از مدل HELP، میزان تغذیه حوزه آبخیز کرج برآورد گردیده و اثر تغییرات متغیرهای هواشناسی بر روی میزان تغذیه آب های زیرزمینی، مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل از شبیه سازی متغیرهای اقلیمی تحت سناریو منتخب A2 تغییر اقلیم، نشان داد که در سه دوره آتی نسبت به دوره پایه، مقدار دما، بارش و تشعشعات خورشیدی به ترتیب افزایش (1/5، 2/8 و 4/55 درصد)، کاهش (8/1، 15/1 و 18 درصد) و افزایش (0/5، 1/4 و 2/4 درصد) خواهند یافت. نتایج حاصل از شبیه سازی میزان تغذیه آب های زیرزمینی با استفاده از مدل HELP تحت سناریو منتخب A2 تغییر اقلیم، حاکی از این بود که میزان تغذیه در سه دوره آتی نسبت به دوره پایه، به ترتیب 9/6، 15/1 و 15/6 درصد کاهش پیدا می کند. همچنین نتایج تحقیق نشان داد که مدل HELP به عمق تبخیر و تعرق، حساسیت بالایی دارد.

این پژوهش با هدف بررسی ویژگی های فیزیکی، آناتومیکی و بیومتریک الیاف چوب نارنج انجام شد. به همین منظور تعداد شش دیسک از تنه نارنج (Citrus Spp) و از منطقه تنکابن به صورت تصادفی انتخاب شد. نمونه های آزمونی برای اندازه گیری خواص فیزیکی و آناتومی طبق آزمون های استاندارد ASTM و ویژگی های بیومتریک الیاف طبق روش فرانکلین تهیه شدند و داده های حاصل در بین تنه ها مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. نتایج نشان داد که نارنج دارای چوب نیمه بخش روزنه ای است، آوندها به صورت دوتایی و سه تایی به هم چسبیده اند و دارای دریچه آوندی ساده می باشند. پارانشیم های طولی معمولا اطراف آوندها قرار گرفته اند و اشعه های چوبی از نوع ناهمگن هستند. نتایج پژوهش نشان داد که چوب نارنج دارای متوسط قطر آوند 14/5میکرون، تعداد آوند 89، ضخامت اشعه 41/4 میکرون، طول الیاف 743/8 میکرون، ضریب رانکل 136، جرم ویژه خشک 0/75، جرم ویژه بحرانی 0/64، هم کشیدگی 16/5 درصد و تخلخل 49/2 درصد می باشد. به طور کلی نتایج این تحقیق نشان داد که چوب نارنج ویژگی های آناتومی، بیومتری الیاف و خواص فیزیکی مناسب و مشابه چوب پهن برگان جنگل های شمال کشور را دارد و می تواند در صنایع چوب و کاغذ کشور به عنوان مواد اولیه مصرفی مناسب برای تولید کاغذ، تخته فیبر و تخته خرده چوب نقش زیادی داشته باشد.

از منظر برنامه ریزی و مدیریت شهری، معیار پراکنش پارک ها، به لحاظ دامنه نفوذ و برخورداری مناطق اطراف آنها از مزایای آن، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. هدف اصلی این پژوهش تعیین و ارزیابی حوزه نفوذ هر یک از انواع پارک های شهری تبریز است. نقشه پارک های شهری بر اساس بهنگام سازی نقشه کاربری اراضی مستخرج از طرح تفصیلی تبریز به وسیله تصویر ماهواره ای و بازدیدهای میدانی به روش تلفیقی تولید شد. سپس نقشه انواع پارک های شهری تبریز بر حسب مساحت شان در 5 دسته پارک های همسایگی، محله ای، ناحیه ای، منطقه ای و فراشهری تهیه و شعاع نفوذ هر کدام از پارک ها با مبنا قرار دادن تحقیقات داخلی در محیط GIS با اعمال بافر تولید شد. نتایج نشان داد که هیچ کدام از ده منطقه شهرداری تبریز از نظر پوشش حوزه نفوذ پارک های "همسایگی" مطلوب نیستند و نیاز به توسعه این نوع از پارک ها در کل شهر جدی است. مناطق 1 و 2 و 8 از نظر پوشش حوزه نفوذ پارک های "ناحیه ای" در وضع مطلوبی قرار دارند. اکثر مناطق به جز 9 و 5 تحت پوشش حوزه نفوذ پارک های "منطقه ای" قرار دارند. پارک های "فراشهری"، تقریبا تمامی سطح مناطق دهگانه تبریز را پوشش می دهند و منطقه1 از نظر قرار گرفتن در حوزه نفوز تمام انواع پارک ها در بهترین وضعیت قرار دارد. از نظر کارکردهای اجتماعی و روانی پارک ها، هر چند وجود پارک های بزرگ برای جلب جمعیت عظیم محلی و گردشگران لازم است، اما نباید تاثیر به سزای پارک های کوچک محله ای را علاوه بر کارکردهای اکولوژیکی در سرگرمی خانواده ها و در نهایت افزایش نشاط اجتماعی نادیده گرفت.

مطالعه حاضر به بررسی تاثیر نانولیپوزوم حاوی آستازانتین (NA) در جیره غذایی بر شاخص های رشد قزل آلای رنگین کمان پرداخت. تعداد 375 قطعه ماهی با میانگین وزن اولیه 2/00 ± 31/00 گرم در پنج تیمار شامل صفر (گروه شاهد)، 25 (تیمار دوم)، 50 (تیمار سوم)، 75 (تیمار چهارم) و 100 میلی گرم در کیلوگرم نانولیپوزوم حاوی آستازانتین (تیمار پنجم) تقسیم شدند. هر تیمار دارای سه تکرار و هر تکرار حاوی 25 قطعه ماهی بود که در 15 تانک 200 لیتری به صورت تصادفی ذخیره سازی شده و به مدت 60 روز تغذیه گردیدند. به منظور اندازه گیری وزن برای شاخص های مورد بررسی از ترازو با دقت 0/1 استفاده شد. نتایج نشان داد بیشترین میزان درصد افزایش وزن نهایی (13/80± 225/22 گرم) مربوط به تیمار 75 میلی گرم در کیلوگرم نانولیپوزوم حاوی آستازانتین و کمترین آن (12/88± 194/57 گرم) مربوط به تیمار 100 میلی گرم در کیلوگرم نانولیپوزوم حاوی آستازانتین بود. همچنین بیشترین نرخ رشد روزانه با میزان 0/10± 2/51 گرم در روز در تیمار 75 میلی گرم در کیلوگرم نانولیپوزوم حاوی آستازانتین به دست آمد که به شکل معنی داری بیش از مقدار آن در تیمار شاهد بود (p<0. 05). بالاترین نرخ کارآیی غذایی نیز در تیمار 75 میلی گرم در کیلوگرم نانولیپوزوم حاوی آستازانتین مشاهده شد. یافته های پژوهش حاضر نشان داد که 83/61 میلی گرم نانولیپوزوم حاوی آستازانتین بهترین تاثیر را در رشد قزل آلای رنگین کمان داشته و برای پرورش این ماهی توصیه می گردد.

پژوهش حاضر با هدف ارایه الگوی نوین زون بندی مناطق حفاظت شده با تاکید بر ارزیابی ارتباط زیستگاهی در منطقه حفاظت شده ورجین در استان تهران به انجام رسیده است. مناطق حفاظت شده، رویکردی برای حفاظت از تنوع زیستی و عرضه خدمات اکوسیستمی در نواحی ارزشمند اکولوژیکی است و با افزایش شدت فشارهای انسانی و پیدایش الگوهای مدیریت تاب آور محور در مناطق حفاظت شده، مبحث ارزیابی ارتباطات زیستگاهی و نقش هر لکه زیستگاهی و موقعیت قرارگیری آن بیش ازپیش مهم گشته است. در این پژوهش با در نظرگیری این رویکرد، به تدوین الگوی زون بندی منطقه حفاظت شده ورجین بر اساس لکه های زیستگاهی گونه قوچ و میش البرز مرکزی پرداخته شده است. در این راستا، نقشه لکه های زیستگاهی این گونه برای بررسی شاخص ارتباطات انتخاب شده است. شاخص های منتخب در دو مقیاس لکه و سیمای سرزمین، به ترتیب دو شاخص IF و IIC انتخاب شده که بر اساس تئوری گراف در محیط نرم افزار Graphab و بر اساس مدل اقلیدسی مدل سازی شده است. پس از بررسی و روی هم گذاری نتایج به دست آمده، لکه های سمت شرق منطقه (لکه های 1 و 4) در هر دو مقیاس لکه و سیمای سرزمین، بالاترین میزان شاخص را به ترتیب با عدد 0/75 و 0/56 برای شاخص IIC و 15+3. 17E و 12+3. 84E برای شاخصIF نشان می دهند. نقشه های خروجی روی هم گذاری شده و نقشه نهایی اولویت بندی ارتباطات زیستگاهی به دست آمد. در مرحله بعد، با روی هم گذاری نقشه های اولویت بندی ارتباطات زیستگاهی و زون بندی منطقه حفاظت شده ورجین، نواحی حفاظتی جدیدی به منطقه بر اساس اهمیت محدوده برای برقراری حفظ ارتباطات زیستگاهی معرفی شد. این پژوهش با معرفی ارزیابی ارتباطات برای حفظ تنوع زیستی، قدمی نوین در توسعه الگوی زون بندی مناطق حفاظت شده برداشته و می تواند برای مناطق دیگر نیز مورد استفاده قرار گیرد.

آلودگی نیترات چالشی فراگیر و بین المللی در سطح جهانی است و پیامدهای متعددی بر سلامت انسان و محیط زیست و باروری حیات در کره زمین ایجاد می کند. از این رو مطالعات و تحقیقات در زمینه کاهش نیترات از آب شرب با اهمیت است. در پژوهش کاربردی حاضر سنتز و بررسی ساختاری کربن فعال سنتز شده از هسته آلو و بررسی تاثیر آن در میزان کاهش غلظت نیترات موجود در آب شرب شهرستان ملارد مورد بررسی قرار گرفت. برای این منظور جاذب کربن فعال به روش پیرولیز در محیط گاز نیتروژن از ضایعات لینگوسلولزی هسته آلو سنتز شد و ساختار کربن فعال سنتز شده با استفاده از آنالیزهای XRD، FTIR و BET بررسی گردید. سپس شرایط متفاوتی از قبیل میزان غلظت اولیه نیترات، مقدار نانو جاذب و تغییرات pH، دما و زمان تماس مورد مطالعه قرار گرفت. یافته ها سنتز کربن فعال را تایید و نشان دادند کربن فعال سنتز شده قادر است در دمای 25 درجه سانتی گراد، زمان تماس 120 دقیقه، pH برابر با 5 و با حداقل بهینه جاذب کربن فعال 8/0 میلی گرم بر لیتر غلظت نیترات را به میزان 45 درصد کاهش دهد. بررسی ها در مدل های ایزوترم جذب فرندلیچ و لانگمویر نیز نشان دادند فرآیند جذب نیترات از معادله جذب لانگمویر به طور کامل تبعیت کرده و مقدار R2 برابر با 0/85 به دست آمد. یافته های مطالعه حاضر نشان داد کربن فعال سنتز شده از پسماند لینگوسلولزی هسته آلو گزینه قابل قبولی جهت کاهش نیترات از محلول های آبی می باشد.

در این پژوهش سعی شد با تحلیل عوامل قوت، ضعف، فرصت و تهدید گردشگری از طریق پرسشنامه و ماتریس SWOT، در جزیره هرمز به عنوان یکی از مقاصد مهم گردشگری ایران، رابطه بین گردشگری و تخریب جزیره هرمز بررسی شد و درنهایت راهبردهای مدیریتی ارایه گردید. نتایج نشان داد شرایط پیش روی جزیره نیاز به اقدامات جدی مدیریتی داشته تا هرچه سریع تر از تخریب محیط زیست و جاذبه های جزیره هرمز جلوگیری شود. بر اساس تجزیه وتحلیل ماتریس عوامل داخلی و خارجی، ارزیابی محیط داخلی و خارجی به ترتیب برابر با 2. 37 و 2. 07 به دست آمد که منجر به انتخاب استراتژی های تدافعی (WT) به عنوان بهترین استراتژی ها گردید. در میان راهبردهای تدافعی، راهبرد تعیین قواعد برای خرید و فروش، جلوگیری از راه اندازی مشاغل مرتبط با گردشگری توسط افراد غیربومی در جهت حمایت از جامعه محلی و جلوگیری از خارج شدن سرمایه از جزیره هرمز اولویت های اول مدیریتی و ایجاد سامانه الکترونیکی برای ثبت ورود و خروج طبیعت گردان به سواحل بکر با هدف کم کردن آسیب های وارده به اکوسیستم ها و تشویق گردشگران به استفاده از اقامتگاه های بوم گردی برای حمایت از جامعه محلی راهبردهای دوم مدیریت منطقه برای گردشگری هستند.

امروزه به صورت گسترده از الگوریتم های خوشه بندی استفاده می شود، هرچند که تصمیم گیری برای انتخاب روش مناسب به دلیل روش های مختلف خوشه بندی و عوامل موثر بر آنها دشوار است. هدف این پژوهش مقایسه نتایج روش های خوشه بندی سلسله مراتبی و بررسی روش اندازه گیری فاصله موثر برای خوشه بندی است. برای این پژوهش، داده های جنگل های راش هیرکانی واقع در حوزه استحافظی اداره کل منابع طبیعی نوشهر مورد بررسی قرار گرفت. برای تعیین مراکز قطعات نمونه از روش منظم تصادفی با ابعاد شبکه 200×100 استفاده شد و در هر مرکز قطعه نمونه، قطعات نمونه صد مترمربعی (10×10 متر) برای بررسی گونه های علفی و چهارصد مترمربعی (20×20 متر) برای بررسی گونه های درختی و درختچه ای انتخاب شد. در مجموع 120 قطعه نمونه اندازه گیری شد. برآورد فراوانی و پوشش گونه های درختی، درختچه ای و علفی بر اساس مقیاس براون بلانکه انجام پذیرفت. سه روش اندازه گیری فاصله بری کورتیس، هلینگر و منهتن و الگوریتم های خوشه بندی، روش میانگین، روش وارد، روش بتای انعطاف پذیر با مقدار بتای 0/1-، 0/25-، 0/4-برای پژوهش انتخاب شدند و با استفاده از شش شاخص ارزیابی کننده (شاخص میانگین سیلوئت، آنالیز پارتیشن، آنالیز گونه های معرف، آنالیز گونه های معرف خوشه ها برای کمینه کردن ثبات میانی، روش پاسخ چندگانه جایگشت و ضریب فی) مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج هر معیار ارزیابی کننده از بهترین به بدترین رتبه دسته بندی شدند. یافته ها نشان داد روش خوشه بندی وارد و روش خوشه بندی بتای انعطاف پذیر با مقدار بتای 0/1-بهترین عملکرد را دارد و روش اندازه گیری فاصله هلینگر در داده های همگن بهتر از سایر روش های اندازه گیری فاصله است.