اکوسیستم های طبیعی ایران
سال:1395 | دوره:7 | شماره:3 |تعداد مقالات:8

برای مدیریت اکوسیستم های مرتعی، شناخت اجزای آن و تاثیر متقابل آنها بر یکدیگر از جمله خاک و پوشش گیاهی ضروری است. این پژوهش با هدف مقایسه تاثیر لکه های اکولوژیک مختلف پوشش گیاهی بر خصوصیات کیفی سطح خاک با استفاده از مدل تحلیل عملکرد چشم انداز و شناسایی معرف های گیاهی انجام شد. جهت نمونه برداری 5 ترانسکت 50 متری در جهت شیب غالب منطقه با روش تصادفی – سیستماتیک مستقر گردیدند، چهار نوع لکه گیاهی بوته، گندمیان، بوته – گندمان و پهن برگ علفی و خاک لخت بین لکه ای در طول ترانسکت ها شناسایی شدند. از هر لکه 5 تکرار مشخص گردیده و 11 شاخص ارزیابی سطح خاک، طبق روش تحلیل عملکرد چشم انداز امتیازدهی شد. نتایج نشان می دهد که هر سه شاخص پایداری، نفوذپذیری و چرخه عناصر غذایی خاک در بین لکه های اکولوژیک مختلف با هم اختلاف معنی دار دارند. بیشترین مقدار پایداری، نفوذپذیری و چرخه غذایی خاک مربوط به لکه بوته و کمترین مقدار آن مربوط به خاک لخت می باشد. می توان گفت لکه های بوته ها و بوته- گندمیان از ویژگی های عملکردی بهتری نسبت به دیگر لکه ها برخوردار بودند. بررسی ویژگی های عملکردی لکه های اکولوژیک مختلف می تواند کمک زیادی به شناسایی معرفهای گیاهی موثر در سلامت اکوسیستم نموده و با ارزیابی این معرفها می توان سریعتر و با صرف وقت و هزینه کمتری به وضعیت کیفی سطح خاک پی برد که می تواند گامی مهم برای ارزیابی، مدیریت و برنامه ریزی های آینده در این اکوسیستم های طبیعی باشد.

پرورش دهندگان زنبورعسل علاوه بر آگاهی از بیولوژی زنبورعسل، نیازمند شناسایی گونه های گیاهی و همچنین نوع و مقدار شهد و گرده و طول دوره گل دهی گیاهان هستند. با استفاده از این اطلاعات و با توجه به شرایط آب و هوایی مناطق مختلف می توان در استفاده بهینه از منابع غذایی مختلف در تغذیه زنبورعسل و اقتصادی تر نمودن این فعالیت، گام اساسی برداشت.این تحقیق در حوزه آبخیز گله دار به منظور شناسایی و تعیین گونه های گیاهی مورد استفاده زنبور عسل در هر منطقه و تعیین زمان مناسب جهت استقرار کندوها بر اساس زمان گلدهی گیاهان انجام گرفت. حوزه آبخیز گله دار با مساحت 52250 هکتار، حداقل ارتفاع 480 متر و حداکثر ارتفاع 1600 متر از سطح دریا در جنوب استان فارس واقع شده است. در این مطالعه ابتدا با استفاده از نقشه توپوگرافی و عکس هوایی، تیپ بندی اولیه گیاهان منطقه انجام شد. پس از شناسایی گیاهان مورد استفاده زنبورعسل، تراکم و درصد تاج پوشش این گیاهان در مکان های این حوزه تعیین گردید، علاوه بر این شش تیپ گیاهی غالب در این مناطق مشخص شد. بررسی داده ها نشان داد که جنس های گیاهی Veronica Calendula، Plantago و Silene، بالاترین درصد تراکم نسبی فرم رویشی علفی، Astragalus fasiculifolius، Convolvulus acanthocladus و Platychaete aucheri بالاترین درصد تراکم نسبی فرم رویشی بوته ای و Ziziphus spina-christii و Amygdalus eburnea بالاترین درصد تاج پوشش فرم رویشی درختی و درختچه ای مورد استفاده زنبور عسل را داشته اند و بازه زمانی غالب گلدهی تیپ های گیاهی مورد استفاده زنبورعسل در مکان های مورد مطالعه از اواسط اسفند تا اواخر اردیبهشت است. لذا این دوره با توجه به گلدهی مناسب گیاهان شناسایی شده مورد استفاده زنبور عسل در منطقه، مناسب ترین زمان برای استفاده زنبورداران است.

فرسایش خاک و تولید رسوب در حوزه های آبخیز، امروزه به یکی از معضلات مهم زیست محیطی تبدیل شده است، بنابراین جلوگیری از بروز آن ها از مهم ترین عوامل حفاظت از منابع طبیعی به شمار می رود. این پژوهش به منظور برآورد میزان فرسایش آبی با استفاده از روش PSIAC در منطقه علاء سمنان انجام گرفت. روش پسیاک تاثیر نه عامل مهم در فرایند فرسایش آبی را بررسی می کند که این عوامل در هر یک از واحدهای کاری منطقه مطالعاتی محاسبه شدند. نتایج نشان داد که واحد کاری آبراهه با مساحت 278 هکتار و با کسب امتیاز 91 بیشترین تاثیر را در فرایند فرسایش آبی داشت و از نظر فرسایش پذیری در کلاس زیاد قرار گرفت. سایر واحدهای کاری شامل اراضی رسی همراه با کلوتک با امتیاز48، اراضی لخت و بدون پوشش با امتیاز 45، جلگه رسی همراه با املاح با امتیاز 45، اراضی مارنی بدون پوشش گیاهی با امتیاز 24، مناطق مسکونی با امتیاز 23، اراضی تاغ کاری شده با امتیاز 22، تپه های ماسه ای تاغ کاری شده با امتیاز 16 و اراضی کشاورزی با امتیاز 15 در کلاس فرسایش پذیری کم تا ناچیز قرار گرفتند. به طور کلی با توجه به کل امتیازات بدست آمده از هر یک از واحدهای کاری که 30.57 می باشد، منطقه مورد بررسی در کلاس فرسایش پذیری کم قرار گرفت.

تنش های محیطی خشکی و شوری مهمترین عوامل کاهنده عملکرد گیاهان در جهان می باشند. شوری بر جنبه های مختلف رشد اثر گذاشته و موجب کاهش و به تاخیر افتادن جوانه زنی، کاهش بنیه بذر، کاهش رشد اندام های هوایی و کاهش تولید ماده خشک می گردد. بررسی قدرت حیاتی بذر گیاهان دارویی در برابر تنش های مختلف از جمله تنش شوری از عوامل اساسی در موفقیت زراعت انبوه این گیاهان است. در این مطالعه شاخص بنیه بذر سه گیاه داروییL. Arcitum lappa (باباآدم)، Artemisia absinthium L. (افسنطین) Cichorium intybus L. (کاسنی) تحت تیمارهای شوری 0، 100، 200، 300 و 400 میلی مولار کلرید سدیم با چهار تکرار در قالب طرح کاملا تصادفی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج بدست آمده گویای آن است که بالاترین میزان شاخص بنیه بذر در تیمار شاهد مربوط به گونه Cichorium intybus L. و برابر با 85.84 درصد است. اما این صفت از تیمار 300 میلی مولار به بعد روند ثابتی یافته است و تقریبا شاخص بنیه بذر به صفر رسیده است. در واقع گونه. Cichorium intybus L. دارای بالاترین شاخص بنیه و گونه Arcitum lappa دارای کمترین بنیه و قوه نامیه برای جوانه زنی در شرایط تنش شوری است.

عمق کاشت بدلیل تاثیر زیادی که بر جوانه زنی، سبز شدن و استقرار گیاهچه دارد، در برنامه های اصلاح و احیای مراتع بسیار حائز اهمیت می باشد. اسپرس (Onobrychis) یکی از مهمترین گونه های مرتعی بوده که از نظر علوفه ایی، حفاظتی و یا به عنوان گیاهان جذب کننده زنبور عسل دارای اهمیت بسیار بالایی می باشند. از این رو، در این تحقیق، اثر 4 سطح عمق کاشت (0.5، 1.5، 3، 4.5 سانتی متر) بر جوانه زنی و سبز شدن اسپرس به صورت طرح بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار تحت شرایط گلخانه ای انجام گردید. بذرها در گلدان های پلاستیکی کشت شده و پس از رشد جوانه ها، تعداد آنها شمارش شده و خصوصیات مختلف جوانه زنی (طول ریشه چه، ساقه چه و گیاهچه، بنیه بذر، درصد و سرعت جوانه زنی، وزن تر و خشک ریشه چه و ساقه چه)، اندازه گیری شده و اطلاعات بدست آمده با استفاده از تجزیه واریانس، آزمون دانکن و دانت مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. نتایج نشان داد که تیمارها بر خصوصیات جوانه زنی و رشد گیاهچه شامل وزن تر ریشه چه و وزن خشک ساقه چه در سطح 5 درصد تاثیر معنی داری دارند و بر درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی، طول ریشه چه، بنیه بذر، طول گیاهچه، طول ساقه چه در سطح یک درصد تاثیر معنی دار دارند. نتیجه بدست آمده مبین آن است که میان چهار تیمار کاشت، تفاوت معنی داری وجود دارد و عمق کاشت کمتر نسبت به عمق کاشت بیشتر بهتر می باشد. بنابراین توجه به عمق کشت در برنامه های اصلاح و احیای مراتع امری ضروری بوده و می تواند در موفقیت این برنامه ها نقش مهمی داشته باشد.

برآورد صحیح از میزان رسوب حمل شده توسط سیستم آبراهه یک حوزه آبخیز در طراحی تمام پروژه های آبی و حفاظت خاک ضروری می باشد. با توجه به تبدیل لگاریتمی داده های دبی – رسوب، نیاز به اصلاح اریب زیاد معادلات رگرسیونی سنجه رسوب می باشد. از این رو تحقیق حاضر درصدد ارزیابی عملکرد 6 روش سازمان خواروبار و کشاورزی جهانی (FAO)، روش اصلاح گر (LS)، روش اداره عمران اراضی ایالات متحده (USBR)، برآوردکننده نااریب با حداقل واریانس (MVUE)، روش کائو (b) و تخمین گر شبه بیشینه درست نمایی (MQMLE) در برآورد رسوب معلق در حالت بدون تقسیم بندی داده ها در حوزه آبخیز تنگ بستانک بود. بدین منظور از شاخص های مجذور مربعات خطا (RMSE)، ضریب کارایی مدل (CE)، برآورد خطای نسبی (ER)، انحراف استاندارد عمومی (GSD)، شاخص نسبت اختلاف (r)، شاخص صحت (P) و تفاوت توزیع احتمالاتی رسوب مشاهداتی و برآوردی استفاده شد. ضریب تبیین رسوب معلق مشاهداتی و برآوردی جهت نمایش ارتباط قوی میزان مشاهداتی و اصلاحی محاسبه گشت. نتایج نشان داد روش تخمین گرشبه بیشینه درست نمایی (LQMLE) با میزان مجذور مربعات خطای معادل 3.663، ضریب کارایی 92.1، انحراف استاندارد عمومی 0.556، نسبت اختلاف 1.01، برآورد درصد خطای نسبی 33 و شاخص صحت 1.01 در کل بهترین مدل جهت برآورد رسوب معلق حوزه و مدل های FAO و LS (با مجذور مربعات خطای 6.24 و ضریب کارایی 76.3)، (با مجذور مربعات خطای 4.87 و ضریب کارایی 85.7) ضعیف ترین مدل ها در برآورد رسوب معلق حوزه می باشند. در مجموع روش های مختلف و ضرایب اصلاحی متفاوت نمودار سنجه رسوب در حالت بدون تقسیم بندی داده ها می توان نتیجه گیری کرد که در اکثر مدل ها روش های LQMLE و MVUE بهترین روش های برآورد رسوب معلق بوده است.

در این پژوهش به منظور اولویت بندی معیارها و شاخص های اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی ارزیابی پارک های ملی از دو دیدگاه علمی (اعضای هیات علمی دانشگاه ها) و عملی (متخصصان محیط زیستی در سازمان ها)، از تکنیک انتروپی و طیف لیکرت با طراحی پرس شن امه دلفی استفاده گردید. تجزیه و تحلیل یافته های حاصل از پاسخ دهندگان به پرس شن امه دلفی بر اساس طیف لیکرت نشان داد که از دیدگاه علمی، شاخص های ارزش زیباشناختی با وزن (4.62)، ارزش تفرج با وزن (4.5) و سطح جنگل های بکر با وزن (4.29) و از دیدگاه عملی، شاخص های ارزش زیباشناختی با وزن (4.38) و سطح جنگل های بکر و ارزش تفرج هر دو با وزن (4.16) به ترتیب به عنوان مهمترین و م و ثرترین شاخص ها در ارزیابی پارک های ملی می باشند. بر اساس تکنیک انتروپی از هر دو دیدگاه علمی و عملی سه شاخص موثر برای ارزیابی پارک های ملی به ترتیب وزن شامل سطح و درصد جنگل ها و دیگر اراضی چوب ده از قبیل جنگلکاری ها، آگروفارستری و کمربندهای سبز به همراه تغییراتشان، وسعت توده های آمیخته، زون بندی و تعیین زون ضربه گیر می باشد. اولویت بندی معیار ها نیز با استفاده طیف لیکرت از دیدگاه های علمی و عملی نشان داد که معیارهای حفاظت از تنوع زیستی، گستره منابع جنگلی و عملکردهای زیست محیطی و حمایتی با رتبه مبتنی بر میانگ ن وزنی بیشتر، اهمیت و نقش این معیارها را در مقوله ارزیابی پارک های ملی بیش از بیش روشن تر می سازد. همچنین نتایج حاصل از اولویت بندی معیار ها بر اساس تکنیک انتروپی در این مطالعه از دیدگاه های مختلف نشان داد که معیارهای عملکردهای زیست محیطی و حمایتی، حفاظت از تنوع زیستی، حفظ، توسعه عملکرد شرایط اجتماعی به ترتیب حائز رتبه های برتر شدند.

خاک یکی از مهم ترین اجزای منابع طبیعی تجدید شونده به حساب می آید و بر اثر قطع درختان دچار خسارت می شود. چنانچه این منبع با ارزش مورد حفاظت قرار نگیرد، قابلیت تولیدی آن کاهش یافته و پایداری جمعیت های انسانی و حیوانی روی آن متزلزل می شود. حفاظت خاک امری مهم تلقی شده و شناخت چگونگی تاثیر پذیری آن در سیستم های اگروفارستری ضروری به نظر می رسد. کارایی این سیستم ها برای کنترل فرسایش خاک در صورتی که شباهت های سیستم به جنگل طبیعی از لحاظ فراوانی لاشبرگ، فاصله و ارتفاع درختان بیشتر باشد افزایش می یابد. هدف این پژوهش مشخص کردن بهترین سیستم های اگروفارستری از نظر فرسایش پذیری و حفاظت خاک است. نتایج بدست آمده از این بررسی دارای ابعاد مختلف می باشد. دو جنبه مهم آن عبارتند از: اولا شناسایی و ثبت تعداد سیستم ها، عملیات ها و تکنولوژی های اگروفارستری موجود در منطقه و ثانیا بررسی وضعیت خاک سیستم های اگروفارستری موجود در منطقه و حفاظت خاک در این سیستم ها می باشد. با توجه به مرور منابع انجام شده سه فاکتور بافت، درصد خلل و فرج و درصد رطوبت وزنی خاک برای بررسی فرسایش پذیر بودن یا نبودن سیستم های اگروفارستری، مورد ارزیابی قرار گرفتند. همان گونه که انتظار می رفت نتایج این تحقیق ثابت کرد که از نظر فرسایش پذیری و حفاظت خاک سیستم درختان برای حفظ و احیای خاک نسبت به سیستم های دیگر موجود در منطقه در شرایط کاملا بهتری قرار دارد.