محیط زیست و توسعه فرابخشی
سال:1400 | دوره:6 | شماره:74 |تعداد مقالات:8

یوزپلنگ تنها گونه از جنس و زیرخانواده Acinonyx است که روند جمعیت جهانی کاهشی را تجربه می کند. این گونه با تغییرات ژنتیکی پایین شناخته می شود که نتیجه تجربه دو گردنه بطری در حدود 10000 و 12000 سال پیش است. تمام جمعیت های زیرگونه یوز آسیایی در خاورمیانه و جنوب غربی آسیا منقرض شده و ایران آخرین پناهگاه یوز آسیایی در دنیاست. زیرگونه یوز آسیایی در فهرست سرخ اتحادیه بین المللی حفاظت در زمره گونه های در آستانه انقراض قرار دارد و به دلیل کاهش شدید تنوع ژنی به دلیل کاهش شدید جمعیت ناشی از تخریب زیستگاه، جدایی جغرافیایی و افزایش درون آمیزی تعداد اندکی از آنها در طبیعت ایران باقی مانده است. دراین پژوهش مروری، بر اعتبارسنجی کاهش تغییرات ژنی در سطوح مختلف نشانگرهای مولکولی آلوزیم ها، ریزماهواره ها، دی. ان. ای. میتوکندریایی و نرخ چندشکلی تک نوکلئوتیدی در کل ژنوم یوزپلنگ پرداخته شده است. بررسی های مبتنی بر چندشکلی قطعات طولی محدود شونده بیانگر کاهش شدید تنوع ژنومی در بروز تغییرات تک نوکلئوتیدی، تراکم تغییرات تک نوکلئوتیدی، تغییرات تک نوکلئوتیدی ژن های کد کننده، ژن های مجموعه سازگاری بافتی اصلی و تغییرات تک نوکلئوتیدی دی. ان. ای. میتوکندریایی نسبت به سایر گونه ها است. کاهش چشمگیر در تغییرات کلی ژنتیکی توسط نشانگرهای ژنومی متعدد با افزایش مرگ و میر توله ها، ناهنجاری های شدید در رشد اسپرم، مشکلات مربوط به برنامه های تکثیر در اسارت و افزایش آسیب پذیری در برابر شیوع بیماری های عفونی ارتباط دارد. از آنجائی که علم ژنتیک حفاظت نقش اساسی در حفاظت و مدیریت گونه ها دارد، نتایج این پژوهش می تواند در حفاظت ژنتیکی، تولیدمثل در اسارت و مدیریت جمعیت های باقی مانده یوز آسیایی مورد استفاده قرار گیرد.

شناخت زیستگاه ها و ویژگی های زیستی و غیرزیستی مرتبط با آن ها، گام اولیه و مهم در مدیریت بهره برداری و حفاظت از منابع طبیعی و محیط زیست می باشد. استان قم در فلات مرکزی ایران قرار گرفته و بر اساس رده بندی دومارتن دارای اقلیم خشک می باشد. به منظور شناسایی انواع زیستگاه ها و رستنی های شاخص آن ها، هم زمان با پایش مناطق مختلف استان و جمع آوری اطلاعات مورد نیاز، گونه های گیاهی غالب نیز جمع آوری و با استفاده از منابع معتبر گیاه شناسی شناسایی و نامگذاری گردیدند. از ده زیستگاه اصلی موجود در جهان هشت نوع آن در استان قم با 24 نوع زیستگاه فرعی با استفاده از سیستم رده بندی زیستگاه های یونیس تشخیص داده شد. این 8 زیستگاه عبارتند از: 1-آب های سطحی درون سرزمینی 2- باتلاق، لجن زار و مرداب 3- چمنزارها با چیرگی گیاهان علفی 4-خلنگزار، بوته زار و خارستان 5-درختزارهای تنک 6-زیستگاه ها و زمین های بدون پوشش 7-زیستگاه های زراعی 8-زیستگاه های احداثی مصنوعی. با در نظر گرفتن این حقیقت که از دست دادن خدمات اکوسیستم باعث افزایش آسیب پذیری انسان ها به ویژه در مناطق خشک می شود و از آن جایی که عرصه های استان قم عمدتاً شامل اکوسیستم بیابانی است و این نوع اکوسیستم بسیار آسیب پذیر و شکننده می باشد، با شناخت و محافظت از زیستگاه های اصلی و فرعی و هم چنین ریززیستگاه های این استان، با تأکید بر گیاهان شاخص و خودروی آن ها، می توان گامی مؤثر در حفاظت از محیط زیست استان قم برداشت.

شهر دارای پوشش ناهمگنی از زیرساخت های سبز و خاکستری است. زیرساخت های سبز از جمله پوشش درختی به عنوان ذخایر کربن عمل می کنند. روش های مختلفی جهت برآورد مقدار ترسیب کربن توسط درختان وجود دارد که هرکدام از روش ها وابسته به زمان، هزینه و نوع منطقه مورد مطالعه است. جهت تهیه نقشه پوشش درختان در مقیاس شهر همدان با مساحت 74 کیلومتر مربع از تصاویر گوگل ارث استفاده شد. حریم50 متری اطراف خیابان های اصلی شهر اعمال و بر اساس درصد سبزینگی به 3 گروه تراکمی بالا، متوسط و پائین طبقه بندی شدند. در هر طبقه به صورت تصادفی و با عملیات میدانی اطلاعات 265 درخت (در مجموع 800 درخت) از جمله قطر تاج پوشش و اطلاعات آلومتریک ثبت شد. یک رویکرد شی گرا برای استخراج مساحت و درصد تاج پوشش درختان به کار گرفته شد. با تقسیم مجموع تاج پوشش درختان به میانگین مساحت تاج پوشش درختان منفرد، تعداد کل و سپس موقعیت درختان تخمین زده شد. جهت برآورد زی توده خشک گونه های درختی از معادلات آلومتریک استفاده شد. بر اساس نتایج، عمده ترین گونه های درختی شامل افرا، اقاقیا، چنار، زبان گنجشک، سرو، صنوبر، کاج و نارون است. میانگین کربن آلی ذخیره شده در درختان منفرد و حاشیه خیابان که سطح زیر آن ها به صورت سنگفرش و آسفالت است حدود 29/88 کیلوگرم برآورد شد که در مقایسه با میانگین کربن آلی درختان که سطح زیر درخت پوشیده از خاک و پوشش علفی (میانگین: 79/148 کیلوگرم) و دارای تفاوت چشمگیری است. در مجموع، مقدار کربن ذخیره شده توسط درختان شهری در شهر همدان 6/1 تن در هر هکتار برآورد شد.

این تحقیق با هدف کلی عوامل موثر بر به کارگیری عملیات پایدار محیط زیستی انجام شد. جامعه آماری پژوهش تمامی خانوارهای کشاورزان گندم کار شهرستان خرم آباد بودند (N= 12500). حجم نمونه با استفاده از فرمول نمونه گیری کوکران 240 نفر از آنان برای مطالعه انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه بود. روایی صوری و محتوایی پرسشنامه با نظر متخصصان و پایایی آن از طریق ضریب آلفای کرونباخ تایید شد. داده های پژوهش با کمک نرم افزار SPSS19 تجزیه و تحلیل شدند. نتایج پژوهش نشان داد که کشاورزان مورد مطالعه از دانش و نگرش مساعدی نسبت به به کارگیری عملیات پایدار زیست محیطی برخوردار نیستند. علاوه بر این، نتایج تحلیل تشخیصی نشان داد که شش متغیر (نگرش نسبت به عملیات پایداری، دانش نسبت به عملیات پایداری، نگرانی زیست محیطی، دلبستگی مکانی، سرمایه اجتماعی و اشتغال غیرزراعی) بیشترین تاثیر را در تفکیک گروه های کشاورزی (پذیرنده و نپذیرنده عملیات زیست پایدار زیست محیطی) دارند و تابع تشخیصی به دست آمده از این شش متغیر قادر است کشاورزان پذیرنده و نپذیرنده را با دقت 28/87 درصد از هم تفکیک کند.

امنیت و ایمنی کلانشهرها امروزه مورد توجه دولت مردان و دیپلماسی شهری در تمام ابعاد زندگی شهری قرار دارد. همچنین یکی از مولفه های اصلی تهدید امنیت، بحث محیط زیستی از جمله آلودگی هوا است. موضوع آلودگی هوا و بحران محیط زیستی کلان شهرها مخصوصا شهر تهران در سال های گذشته به یکی از مساله های اصلی متولیان مسئولان تبدیل گشته است که تلاش برای شناخت جنبه های این بحران در کنار عوامل تاثیر گذار اهمیت فراوانی یافته است. مقاله حاضر با هدف بررسی رابطه بین آلودگی هوا و امنیت با نقش میانجی فناوری نانو در کلانشهر تهران تهیه شده است. تحقیق حاضر از حیث روش اجرا توصیفی-پیمایشی، بر اساس هدف پژوهش کاربردی و روش نمونه گیری تصادفی است. جامعه ی آماری این پژوهش به علت نامحدود بودن آن ها، نمونه آماری بر اساس فرمول کوکران، 384 نفر که از فعالان و کارشناسان در حوزه های مدیریت شهری، جغرافیای سیاسی، فناوری نانو، محیط زیست می باشند، انتخاب شدند. با توجه به نتایج تحقیق، اعمال سیاست های کاهش آلودگی هوا بر افزایش امنیت با بکارگیری فناوری نانو تاثیر گذار است و کاهش آلودگی هوا و امنیت با نقش میانجی فناوری نانو رابطه معنادار و مثبتی دارد. همچنین، کاهش آلودگی هوا و افزایش امنیت، کاهش آلودگی هوا و فناوری نانو، فناوری نانو و افزایش امنیت رابطه معنادار و مثبتی دارد.

توجه به موضوع مدیریت زنجیره تامین سبز به مفهوم یکپارچه سازی تفکر محیطی در مدیریت زنجیره تأمین در حال افزایش است. این مفهوم در اثرگذاری کلی محیط هر سازمان درگیر در فعالیت های زنجیره تأمین از اهمیت اساسی برخوردار است، به طوری که می تواند به بهبود عملکرد پایداری کمک کند. هدف اصلی پژوهش حاضر، بررسی تأثیر عملیات مدیریت زنجیره تامین سبز (تدارکات سبز، تولید سبز، توزیع سبز، لجستیک سبز) بر همکاری محیطی و عملکرد پایداری (اقتصادی، اجتماعی، محیطی) در شرکت پتروشیمی فناوران کشور می باشد. بدین منظور پس از مرور ادبیات و پیشینه پژوهش، مدلی مفهومی از ارتباط میان این سازه ها ارائه شد. در ادامه به منظور بررسی ارتباط میان آن ها از رویکرد تحلیل مسیر استفاده شد. جامعه آماری پژوهش متشکل از 55نفر از خبرگان و متخصصان شرکت مذکور است که به دلیل محدود بودن اندازه جامعه، از تمامی اعضاء به عنوان نمونه بهره گرفته شد. روش پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش جمع آوری داده ها، توصیفی از نوع پیمایشی می باشد. خروجی تحلیل مسیر نشان داد که: "عملیات مدیریت زنجیره تأمین سبز تأثیر مثبت بر "عملکرد پایداری" و "همکاری محیطی"؛ و همچنین "همکاری محیطی تأثیر مثبت بر عملکرد پایداری در شرکت پتروشیمی فناوران دارد". در ادامه با استفاده از تکنیک تصمیم گیری نوین سوارا، معیارهای عملکرد پایداری موردارزیابی قرار گرفته و وزن (اهمیت) آن ها استخراج شد. خروجی این تکنیک حاکی از آن است که "معیار محیطی" با بیشترین وزن به عنوان مهم ترین معیار عملکردی پایداری در ارزیابی تأمین کنندگان شناسایی شده است. همچنین "معیارهای اقتصادی" و "معیارهای اجتماعی" در رتبه های بعدی از نظر اهمیت قرار گرفتند. نهایتاً با بکارگیری تکنیک رتبه بندی ویکور، هفت تأمین کننده مواد شرکت موردارزیابی قرار گرفته و تأمین کنندگان از نظر عملکرد پایداری رتبه بندی شدند. یافته های این پژوهش به ویژه برای شرکت های تولیدی در توسعه همکاری محیطی با تأمین کنندگان آن ها به منظور دستیابی به عملکرد پایداری بسیار مفید است.

با به کارگیری روش های نوین در ارزیابی ریسک ها می توان تا حدود قابل ملاحظه ای از شدت بروز ریسک ها و به تبع آن از خسارات وارده بر محیط زیست کاست و در راستای نیل به توسعه پایدار حرکت نمود. در این پژوهش با استفاده از مدل (DPSIR) تهدیدات و ارزش های محیط زیستی تالاب های پلدختر در حیطه اکولوژیک، هیدرولوژیک و اجتماعی بررسی و بر اساس امتیاز تهدیدات، ارزش ها و ارتباط بین تهدیدها و ارزش ها ارزیابی آسیب پذیری تالاب ها انجام و راهبردهای مدیریتی در پاسخ به نیروهای محرکه، فشارها، وضعیت و اثرات ریسک ها ارائه گردید. نتایج پژوهش نشان داد از نظر اکولوژیک، هیدرولوژیک و اجتماعی به ترتیب: وقوع خشکسالی ها، آتش سوزی نیزارها و زهکشی تالاب منجر به کاهش تنوع زیستی، افزایش کدورت آب و کاهش نگه داشت ذخیره آب و کاهش کارکردی منطقه شکار و صید ممنوع تالاب های پلدختر گردیده است. بیشترین تأثیر تهدیدات اکولوژیک بر پرندگان تالابی با میانگین امتیاز 1/16 و کمترین تأثیر تهدیدات بر گیاهان خشکی زی با میانگین امتیاز 2 می باشد. ریسک های محیط زیستی تأثیری بیشتری با میانگین امتیاز 3/10 بر کاهش نگه داشت آب در دوره کم آبی تالاب ها خواهند داشت و کاهش کارکردی منطقه شکار و صید ممنوع تالاب با امتیاز 6/8 از نظر اجتماعی مهم ترین اثر ریسک ها بوده است.

فراوانی، پراکندگی و تنوع ساختار جمعیت گونه ای فیتوپلانکتونی و میزان غلظت مواد مغذی خلیج چابهار در سال 99-98 مورد بررسی و اندازه گیری قرار گرفت. گسترش فیتوپلانکتون به عوامل فیزیکوشیمیایی، مواد مغذی در دسترس، میکسوتروفی بودن گونه-ها و شکارچیان (زئوپلانکتون) بستگی دارد. نمونه برداری از آب توسط بطری نیسکین در 9 ایستگاه در 6 بار از سال در دوره های پیش مانسون، 2 بار در مانسون جنوب غربی، پس مانسون و 2 بار در مانسون تابستانه انجام گرفت. در این بررسی 114 گونه فیتوپلانکتون متعلق به 4 شاخه باسیلاریوفیتا، داینوفیتا، سیانوفیتا و کروموفیتا شناسایی شد. داینوفیتا با تراکم 94% بیشترین فراوانی را به خود اختصاص دادند. با انجام آزمون آماری غیرپارامتریک Kruskal-Wallis تفاوت معنی داری بین تراکم گونه های ماه های نمونه-برداری شده دیده شد. اگرچه اختلاف معنی داری بین تراکم گونه ها و میزان مواد مغذی دیده نشد اما همسویی مشخص و واضحی بین میزان مصرف مواد مغذی و تراکم فیتوپلانکتون مشاهده گردید. نتایج نشان داد افزایش مواد مغذی در پاییز و زمستان سبب افزایش تراکم فیتوپلانکتون (به خصوص در مهر و بهمن) می شود. آزمون CCA نشان داد که حدود 84% تغییرات تراکم فیتوپلانکتون به میزان مواد مغذی و میزان اکسیژن محلول بستگی دارد.