فصلنامه مطالعات مدیریت گردشگری
سال:1400 | دوره:16 | شماره:53 |تعداد مقالات:13

امروز گردشگری از اهمیت بالایی در اقتصاد جهانی برخوردار بوده و از منابع مهم درآمدهای ارزی کشورها و برون رفت از مشکلات اقتصادی در صحنه های بی ن المللی، ملی، منطقه ای، ناحیه ای و محلی است. کلان شهر مشهد، به دلیل وجود بارگاه مقدس امام رضا (ع) و دارا بودن جاذبه های متنوع دیگر، پتانسیل و ظرفیت قابل توجهی در جذب گردشگران دارد. ازآنجایی که برنامه ریزی و ارزیابی صنعت گردشگری، مهم ترین بخش از فعالیت های گردشگری است و بسیاری از محققین معتقدند میزان اثرات مثبت گردشگری بر جوامع به طول اقامت گردشگران وابسته است؛ بنابراین هدف اصلی پژوهش حاضر سطح بندی عوامل مقصد محور موثر بر جذب و ماندگاری گردشگر در شهر مشهد و ارایه الگوی ساختاری تفسیری و خوشه بندی این عوامل به منظور کمک به متولیان صنعت گردشگری در این کلان شهر در جهت برنامه ریزی مطلوب تر است. به منظور دستیابی به این هدف از رویکرد کیفی بهره گرفته شده است. بدین ترتیب که نظرات خبرگان در ارتباط با سطح بندی عواملی که می توانند بر جذب و ماندگاری گردشگران در شهر مشهد موثر باشند، طی مصاحبه های نیمه ساختار یافته و همچنین توزیع پرسشنامه جمع آوری شده و پس از تجزیه وتحلیل داده های حاصل و دستیابی به اشباع نظری، الگوی تعاملات عوامل حاصل با روش مدل سازی ساختاری تفسیری و خوشه بندی آن ها نیز با روش MICMAC انجام پذیرفت. نتایج نشان می دهد که عوامل «قانونی و دولتی» و «مدیریتی» به عنوان عوامل محرک تاثیر فراوانی بر عوامل «رفاهی»، «زیرساختی»، «اقتصادی»، «فرهنگی اجتماعی» و «بازاریابی» به عنوان عوامل پیوندی دارند.

رونق فعالیت های گردشگری در هرمنطقه، برآمده از برنامه ریزی و خط مشی هایی است که برای آن منطقه تدوین می شود. فرایند برنامه ها و طرح های توسعه ی گردشگری مبین راهبردها، رویکردها، سیاست ها و خط مشی های کشورهای گوناگون نسبت به مقوله ی گردشگری است. در ایران نگاه فن سالارانه برنامه ریزان شهری باعث شده است که این طرح ها شهر را به عنوان مرکز جمعیت، تجارت، حمل ونقل و. . . دیده اند، اما شهر به عنوان یک مرکز گردشگر پذیر دیده نشده است. طرح های توسعه شهری در ایران کارکرد مناسب و مورد انتظار برنامه ریزان، مدیران شهری و مردم نبوده و گردشگری در این طرح ها نقش پررنگی ندارند. این تحقیق در پی تحلیل نگاه فن سالارانه این طرح ها و اثرات آن بر ضعف گردشگری در شهرها است. با توجه به اهداف پژوهش، نوع تحقیق کاربردی با روش توصیفی-تحلیلی و از مصاحبه های نیمه ساختاریافته، ابزار پرسشنامه و مشاهدات محیطی با تاکید بر روش سه سوسازی است. جهت تحلیل داده ها و اطلاعات گردآوری شده از تحلیل های کمی و کیفی بهره گرفته شد. نتایج ابعاد سه گانه نشان داد که نگاه فن سالارانه و تکنوکرات در طرح های شهری، گردشگری را به حاشیه رانده و پتانسیل های گردشگری شهری را کمرنگ نموده و منجر به از دست رفتن هویت های اصلی جاذبه های گردشگری شده است. شایسته است که جهت توسعه گردشگری شهری از نگاه فنی و تکنوکراتی محض به آن دوری جست و نظریات سایر متخصصان دیگر را نیز لحاظ نموده و گردشگری شهری را به عنوان ابزاری جهت توسعه پایدار شهری در نظر داشت.

از مفاهیم مهم در ارزیابی توسعه گردشگری، رضایت مندی گردشگران از کیفیت اقامتگاه های بوم گردی است. به طور طبیعی، افزایش رضایت گردشگران از ظرفیت و کیفیت تاسیسات اقامتی و تفریحی با رشد گردشگری نسبت مستقیم دارد. در همین زمینه، هدف تحقیق حاضر، بررسی وضعیت رضایت مندی گردشگران از کیفیت اقامتگاه های گردشگری استان تهران در قالب 6 شاخص کیفیت زیرساخت و خدمات بهداشتی و درمانی، کیفیت زیرساخت و خدمات رفاهی و پذیرایی، کیفیت زیرساخت و خدمات رفاهی و پذیرایی، کیفیت امنیت، کیفیت منابع سرزمینی، کیفیت زیرساخت فیزیکی وکیفیت بهداشت محیطی است. جامعه آماری تحقیق را گردشگران روستایی در 6 مرکز اقامتی روستایی تشکیل می دهند که تعداد نمونه های تخمین زده مورد نظر 160 نفر بدست آمد. داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS و شاخص CSM تجزیه و تحلیل شد. نتایج تحقیق بیانگر این است که میزان رضایت مندی گردشگران روستایی در متغیر کیفیت منابع سرزمینی بیشتر از دیگر بخش ها بوده است. به عبارت دیگر، نزدیک ترین عملکرد به انتظار را شاخص کیفیت منابع سرزمینی دارد و شاخص کیفیت زیرساخت فیزیکی بعد از آن قرار دارد. این در حالی است که شاخص کیفیت امنیت کمترین میزان رضایت مندی را داشته است.

با توجه به نقش روزافزون تکنولوژی در توسعه رقابت و نیز رشد اقتصادی، در سال های اخیر توجه بسیاری به ارزیابی توانمندی فناورانه در کشورهای پیشرفته شده است. از مهم ترین عوامل اصلی در موفقیت به کارگیری تکنولوژی در جهت کسب مزیت رقابتی، آگاهی و شناخت سطح قابلیت فناورانه بنگاه و استفاده مناسب از آن ها است. صنعت هتلداری نیز به عنوان یک صنعت تکنولوژی محور، یکی از صنایع مهم و استراتژیک در دنیای امروز به حساب می آید. هدف از پژوهش حاضر اولویت بندی شاخص های ارزیابی توانمندی فناورانه در جهت ارزیابی توانمندی فناورانه و تدوین استراتژی در هتل های زنجیره ای پارسیان تهران است. نتایج حاصل از این اولویت بندی، کمک شایانی در جهت تدوین سیاست های آینده این هتل است. در این پژوهش، پس از مرور ادبیات موضوع، 32 شاخص که ویژگی های دقیق شاخص های عملکرد را داشته باشند، شناسایی شدند. پس از طراحی پرسشنامه بر اساس 32 شاخص یادشده و تایید روایی آن توسط خبرگان، تعداد 80 پرسشنامه جمع آوری گردید. پس از اطمینان از پایایی پرسشنامه به وسیله آزمون آلفای کرونباخ و همچنین اطمینان از مناسب بودن داده ها برای انجام تحلیل عاملی به وسیله شاخص کی ام او و آزمون بارتلت، به تحلیل عاملی اکتشافی داده های به دست آمده پرداخته شد و 31 شاخص موردمطالعه در قالب 8 عامل دسته بندی شده و بر اساس بار عاملی شان اولویت بندی شدند. بر اساس نتایج تحقیق، عامل اول که توانمندی نگهداری و حمایتی است، بالاترین اولویت را کسب کرده است و از میان شاخص های این عامل، اعلام قیمت یا مزایده و مذاکره راجع به شرایط فروش کالا یا خدمت و همچنین توانمندی طرح ریزی، نظارت و هماهنگی فعالیت های بازاریابی و فروش، بالاترین بار عاملی را دارند.

صنعت گردشگری و رویکرد مسیولیت اجتماعی شرکت ها؛ هردو ارتباط مستقیمی با جامعه و محیط اطراف دارند و به نوعی در هم تنیده و بسیار به هم مرتبط هستند. هدف مقاله حاضر ارایه مدل مفهومی مسیولیت اجتماعی شرکت ها در حوزه گردشگری ایران است. جامعه پژوهش کلیه خبرگان گردشگری در سال 1397 می باشند که با منطق نمونه گیری نظری و به روش نمونه گیری قضاوتی و گلوله برفی تا رسیدن به اشباع نظری انتخاب شدند و درمجموع حجم نمونه معادل 21 نفر شد. ابزار پژوهش مصاحبه های نیمه ساختاریافته بود که قابلیت اعتماد با استفاده از روش بازبینی در زمان کدگذاری و تایید همکاران پژوهشی استفاده شده است. داده های حاصل از مصاحبه ها به صورت دستی و با استفاده از روش نظریه داده بنیاد تحلیل شد. مطابق با نتایج، پدیده مسیولیت اجتماعی شرکت ها در حوزه گردشگری شامل ابعاد مختلف «درون شرکتی»، «محیط زیستی»، «اقتصادی»، «اجتماعی»، «فرهنگی» و «قانونی» می شود. همچنین نتایج نشان داد که «کسب مقبولیت اجتماعی»، «شکل گیری مفاهیم جدید و گردشگران آگاه و مسیول»، «جبران اثرات منفی گردشگری» و «منفعت طلبی اقتصادی» شرایط علی موثر بر اجرای این مسیولیت هستند. علاوه بر این، شرایط مداخله گر و زمینه ای موثر بر راهبردهای اجرای مسیولیت اجتماعی شرکت ها در حوزه گردشگری ایران نیز شناسایی شدند که اجرای این راهبردها به «توسعه پایدار گردشگری»، «مزیت رقابتی شرکت» و «پایداری کسب وکار» می انجامد.

در مواجهه با رقابت پذیری فزاینده صنعت گردشگری، برند گردشگری مقصد به عنوان دارایی مهمی که هویت مقصد گردشگری را تعیین می کند، ظهور می یابد. توجه به منظر شهری یکی از مهم ترین عواملی است که بر برند شهری تاثیر به سزایی دارد زیرا آنچه در ابتدا توجه افراد را به خود جلب می کند، منظر شهری است و اولین قضاوت ها را نسبت به شهر در ذهن گردشگران ایجاد می کند. در این پژوهش با استفاده از مدل ارزش ویژه برند به اعتبارسنجی برند گردشگری اصفهان با تاکید بر منظر شهر از دید گردشگران خارجی می پردازیم. روش جمع آوری اطلاعات پرسشنامه و روش تحلیل اطلاعات با استفاده از نرم افزار "آموس" نسخه 23 و "اس پی اس اس" و روش تحلیل عاملی تاییدی است. نتایج پژوهش نشان داد که تصویر برند اصفهان بیشترین نقش را در ارزش برند اصفهان دارد و منظر تاریخی و فرهنگی اصفهان معرف تصویر برند اصفهان از دید گردشگران خارجی است.

بافت های تاریخی گنجینه گران بهای شهرهایی هستند که نمود تمدن چندین هزارساله می باشند. گاهی این گنجینه ها آن گونه که باید موردتوجه قرار نمی گیرند و از بین می روند برای اینکه بافت ها به عنوان میراث باقی بمانند باید بتوان آن ها را غنا بخشید و به جهانیان معرفی نمود. هدف از پژوهش حاضر ارزیابی قابلیت های گردشگری بافت های تاریخی در جهت بازآفرینی شهری است که در پی پاسخ به این سوال هستیم که «قابلیت های گردشگری بافت تاریخی شهر تبریز در جهت بازآفرینی در چه وضعیتی قرار دارد؟ » برای پاسخ به این سوال پس از شناسایی معیارها و شاخص های بازآفرینی شهری با رویکرد گردشگری در سه بعد اجتماعی-فرهنگی، کالبدی و زیست محیطی پرسشنامه ای برای ارزیابی قابلیت های گردشگری بافت تاریخی ازنظر گردشگران تنظیم گردید. نتایج از طریق نرم افزار "اس پی اس اس" و با کاربرد آزمون خی دو مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج حاکی از آن است که گردشگری بافت تاریخی تبریز در جهت بازآفرینی از بعد اجتماعی-فرهنگی در حد مطلوب، در بعد زیست محیطی و کالبدی در حد نسبتا مطلوب است.

این پژوهش با هدف شناخت گونه های ذهنی گردشگران از منظر معنای مقصد گردشگری در شهر شیراز بررسی شده است. این پژوهش ازنظر هدف، کاربردی و ازنظر روش، توصیفی است. با توجه به هدف این پژوهش مبتنی بر گونه شناسی ذهنی، روش کیو برای این منظور به کار گرفته می شود. جامعه آماری پژوهش افرادی بوده اند که دست کم یک بار تجربه سفر به شهر شیراز را داشته اند. روش انتخاب نمونه در این پژوهش بر مبنای نمونه گیری هدفمند بوده است. برای تحلیل داده ها از تحلیل عاملی کیو استفاده شده است. یافته های این پژوهش هفت گونه ذهنی برای معنای مقصد گردشگری در شهر شیراز را شناسایی کرده است. این هفت نوع گونه شناسی عبارت اند از: لذت گرایان، جمع گرایان، ماجراجویان، آرامش طلبان، درون اندیشان، متمایزگران، یادکنندگان. درنهایت این ذهنیت های استخراج شده مورد تفسیر قرار گرفتند. این پژوهش به مدیران مقصد گردشگری برای بخش بندی بازار بر مبنای معنای مقصد گردشگری و هدف گیری آن فراهم می آورد.

یکی از اجزای طرح های بازآفرینی گسترش گردشگری فرهنگی و بازاریابی مکان است که موجودیت بافت های تاریخی را به عنوان بستر واجد ارزش های تاریخی-فرهنگی موردتوجه قرار می دهد. درکنار چنین رهیافتی، حفظ، احیا و به روزرسانی ارزش های فضایی-کالبدی، بصری و زیبایی شناسانه بافت های شهری کهن برای مطلوبیت بخشیدن به آن هاست که در این مقاله به آن پرداخته شده است. شهر بابلسر به عنوان یکی از شهرهای ایران با قابلیت گردشگری در شمال کشور در حوزه عوامل موثر توسعه گردشگری در بافت های تاریخی را موردمطالعه قرار گرفته است. لذا هدف پژوهش، کاربردی و روش گردآوری داده ها کمی با بهره گیری از پرسشنامه بوده و تجزیه وتحلیل داده ها نیز از طریق آزمون رگرسیون چند متغیره و تحلیل مسیر انجام شده است. یافته های پژوهش بیانگر آن است که بازآفرینی فرهنگ مبنای بافت تاریخی شهر، عاملی در توسعه گردشگری پایدار شهر بابلسر است و از طریق تقویت عوامل موثر بر آن (فرهنگ بومی و صنایع خلاق محلی، هنر، صنایع دستی سنتی و حفظ ساختمان های تاریخی) تحقق پذیر است. همچنین بازآفرینی بافت فرهنگی-تاریخی شهر با رویکرد توسعه گردشگری شهری در ایران به طور عام و در شهر بابلسر به ویژه ارتباط تنگاتنگی دارد. هم زمان باوجود فرصت های منحصربه فردی این بافت ها چه از منظر جاذبه های کالبدی و معماری و چه از منظر آیین ها و سنن تاریخی، مشکلات بازآفرینی بافت، کمبودهای شدید زیرساخت های گردشگری و دیدگاه های محدود و گذرای مدیریت شهری می توانند از بزرگ ترین موانع فعال سازی ظرفیت های آن ها در این زمینه باشند.

هدف پژوهش حاضر شناسایی مهم ترین مولفه های کیفیت محیط گردشگری بخش آسارا از نگاه گردشگران می باشد و ضرورت شناسایی مهم ترین عوامل اثرگذار بر کیفیت محیط مدنظر است. این پژوهش با توجه به هدف، کاربردی و از نظر روش، از نوع تحقیقات توصیفی-تحلیلی است. پژوهش فوق با بهره گیری از مدل های تصمیم گیری چندمعیاره ویکور الکتر، مجموع ساده وزنی و مدل کپلند انجام شده و آسارا از لحاظ سنجش و اولویت بندی کیفیت محیط از دیدگاه گردشگران با تاکید بر شاخص های هفتگانه رتبه بندی و اولویت بندی گردید. نتایج تحلیل و اولویت بندی کیفیت محیط منطقه نشان داد از میان شاخص های هفتگانه موثر بر سنجش و اولویت بندی کیفیت محیط براساس اوزان به دست آمده، شاخص مرتبط با جاذبه های گردشگری بیشترین میزان تاثیرگذاری را در ایجاد و بهبود کیفیت محیط بخش آسارا از دیدگاه گردشگران دارد.

در طی سال های اخیر گردشگری به صنعتی رقابتی در دنیا تبدیل شده است و کشورها برای کسب مزیت رقابتی و درآمد بیشتر متمایل به استفاده از ابزارهای جدید در این صنعت شده اند. امروزه یکی از بهترین را ه هایی که شرکت های گردشگری می توانند برای بهبود عملکرد در جهت توسعه پایدار در فضای الکترونیک به کارگیرند، طراحی مدل کسب وکار بر اساس مزیت های رقابتی شرکت ها است. رویکرد پژوهش، رویکرد آمیخته است که با استفاده از دو روش کیفی و کمی به جمع آوری و تحلیل داده ها می پردازد. نمونه آماری بخش کیفی شامل 10 نفر از افراد متخصص است. در بخش کمی داده های پژوهش از شرکت های خدمات گردشگری تهران با نمونه آماری 279 نفر گردآوری شده است. داده های حاصل از پرسشنامه با نرم افزار ایموس موردبررسی قرارگرفته است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که خلق ارزش مشترک، قوانین و مقررات حاکم بر صنعت، فرهنگ سازمانی و چابکی به ترتیب تاثیر مثبت و معناداری بر طراحی مدل کسب وکار در بخش گردشگری الکترونیک را دارند.

یکی از مباحث مهم در حوزه اقامتگاه های بوم گردی، ارایه مدل مفهومی توسعه آتی اقامتگاه های بوم گردی است. این مدل ها بیان کننده ساختار سیستم اقامتگاه های بوم گردی و عوامل تاثیرگذار، روابط، قدرت و جایگاه هر یک از عوامل در سیستم بوم گردی است. شهرستان خلخال در استان اردبیل، از مناطق مستعد بوم گردی کشور است. ضعف الگوها و پیوندها در یک دهه گذشته یکی از دلایل ضعف اقامتگاه های بوم گردی در این شهرستان است؛ بنابراین در این پژوهش ضمن تبیین مقوله های سیستم اقامتگاه های بوم گردی، مدل بهینه توسعه آتی اقامتگاه های بوم گردی نیز ارایه شده است. برای این منظور داده های لازم از طریق مطالعات کتابخانه ای و میدانی از نمونه آماری پژوهش که شامل پژوهشگران، مسیولین، مردم و کارآفرینان است، گردآوری شده و از طریق مدل تحلیلی کیو (Q)، عامل های اصلی و الگوهای فکری شناسایی و با روش تحلیل محتوای کیفی، مقوله های موثر تعیین شد. درنهایت پس از تحلیل نتایج، مدل توسعه آتی، ارایه شد که این مدل شامل برهمکنشی از مجموعه عوامل و مولفه های موثر بر توسعه اقامتگاه های بوم گردی است.