فلسفه و کلام (حکمت و فلسفه)
سال:1389 | دوره:1 | شماره:3 |تعداد مقالات:8

تفسیر ملاصدرا و هرمنوتیک او از کلام الهی را که ملهم از تفسیر قرآن و هرمنوتیک مربوط به آن است می توان پلی برای آشتی دو نوع هرمنوتیک فلسفی و سنتی دانست و او را پایه گذار هرمنوتیک فلسفی معرفی کرد. فهم بشر، فرآیندی پیچیده است که نمی توان آن را منحصر و محدود به یک قاعده کلی کرد. در بررسی فهم و تلقی وحی و کلام الهی (تکوینی و تشریعی)، نظر ملاصدرا این است که بهترین استدلال برای اثبات رابطه بین فهم یا تفسیر با هستی انسان، همان پیدا کردن رابطه وجودی بین انسان صغیر و انسان کبیر می باشد و بهترین روش برای اثبات رابطه زبان، هستی و تجلی هستی در زبان، درک طبقه بندی درجات وجود از وجود عینی تا وجود لفظی است؛ زیرا بر مبنای اینکه حقیقت وجود دارای مراتب و درجات طولی و عمودی است نوع تکوینی و تشریعی کلام الهی نیز دو شکل وجودی از یک حقیقت هستند.

اصلی ترین شوون پیامبر که مساله خلافت در آن مطرح است، عبارت است از: دریافت و ابلاغ وحی، تبیین وحی و ولایت. مسلمانان متفقا معتقدند که با رحلت پیامبر، دریافت وحی اتمام یافته است. اهل تسنن بر این باورند که ابلاغ وحی و تبیین وحی نیز مختص آن حضرت بوده و در این امور نیز استخلافی صورت نگرفته است. در مورد ولایت هم صرفا در زمام داری جامعه اسلامی قایل اند که حاکمان پس از پیامبر که آنان را خلیفه، امام و یا امیرالمومنین می خوانند، جانشینان رسول خدایند. دقت در مباحث کلامی اهل تسنن این نکته را مشخص می کند که در باور اهل تسنن منظور از خلافت، تنها، تاخر زمانی از حیات پیامبر است و هر حاکم صرفا مسلمان هر چند ظالم و فاسق خلیفه است. اما شیعه معتقد است: امامان معصوم، جانشینان پیامبراند که به تعیین خدا و رسول به غیر از دریافت وحی دیگر شوون پیامبر را به ارث برده و خلیفه الهی آن حضرت می باشند.

با تعریف نقادی از فلسفه، دانسته می شود که با قرار گرفتن در فضای تعریف فلسفه، فهم فلسفی حاصل می آید. بنابراین باید هر کسی خود شخصا به فلسفه بپردازد؛ به عبارتی، فرد است که با «فهم» فلسفه می سازد و با فلسفه، زندگی را سامان می دهد. اما فلسفه و تفکر فلسفی برآمده از کدام ساحت انسانی است؟ عقل را قوه اصول و حکم دانسته، فهم و ادراک را مفعول عقل، حافظه را انبار دانسته ها، و ذهن را به عنوان نظام استدلالی انسان، اساسا فلسفی می دانیم. حال که ذهن اساسا فلسفی است، این سوال پیش می آید که چرا افرادی از جامعه دارای اندیشه فلسفی نمی باشند؟ پاسخ این سوال در میزان پرواز و رشد ذهن نهفته است. اکنون اگر ذهن فلسفی را ملاک فلسفی بودن انسان بدانیم، خواهیم دید که بسیاری از بی سوادان و عامی ها فلسفی می اندیشند و بسیاری از دانش آموختگان فلسفه، عامی سخن می گویند. بنابراین با توجه به دو ملاک ذهن فلسفی و علم فلسفی دست به پیکربندی در اجتماع می زنیم. با توجه به پیکربندی جدید، روش فلسفی عامه را معرفی کرده، عنوان می کنیم که روش فلسفی عامه نیز می کوشد که عوام را از عامی بودن رهایی ببخشد. لذا با توجه به روش فلسفی عامه، می توان جسورانه گفت: ««فلسفه» گفتگوی میان چند ساحت از فکر آدمی است». این گفتگو، گفتگویی است که مخاطبش آگاهی و قالبش برهانی و عقلانی است. اکنون آنچه را که در روش فلسفی عامه از گفتگوهای عقلانی حاصل می شود، با نام گزاره تعادلی عنوان می کنیم. با توجه به اینکه نسبت نیروها برآمده از تعادل می باشد، بنابراین یافتن مکان تعادل به عهده هر فردی است که در روش فلسفی عامه، تنها متدی برای این عمل داده می شود.

ضرورت تشکیل حکومت و شیوه اداره جامعه یکی از مباحثی است که همواره در جوامع بشری متفکران در خصوص آن به بحث و تبادل نظر پرداخته اند. عده ای تشکیل حکومت را امری اجتناب ناپذیر دانسته و برخی آن را ثمره شرایط اجتماعی عنوان کرده اند. همچنین در خصوص نوع حکومت نیز مباحث بسیاری مطرح شده و فلاسفه انواع مختلفی برای آن ذکر کرده اند. اما سوال اصلی اینجاست که چه نوع حکومتی صواب و کدام ناصواب است؟ ملاک ها و معیارهای حکومت حق کدام است و چگونه می توان حکومت های عادل را از حکومت های استبدادی تشخیص داد؟ این مقاله ضمن بیان ضرورت ایجاد حکومت در همه جوامع، به تفاوت های حکومت الهی از نظام های استبدادی در اندیشه علامه نایینی پرداخته و اوصاف هر یک را بیان می کند.

بر اساس تحلیل داده های مقاله در بخش اول اجمالا می توان گفت عموم نحله های فلسفه اسلامی قابلیت و پتانسیل لازم برای حضور در گستره سیاست را دارند مشروط بر آنکه بر اساس گزاره های مندرج در بخش دوم این نوشتار (یک) و نیز تبیین مصداقی مواضع فیلسوفان مسلمان در باب مسائل نوپدید اما تعیین کننده دنیای جدید (دو) و تبیین مولفه های مشخص و متمایز حکومتداری بر مبنای این اندیشه ها (سه) روشن گردد که این مکاتب فلسفی توانایی کافی برای ورود در سیاست را دارا هستند.

صدرالدین محمد شیرازی، فیلسوف بزرگ جهان اسلام و صاحب مکتب فلسفی حکمت متعالیه، از کسانی است که افزون بر اشتغال به تالیف و تعلیم فلسفه با معارف قرآنی و حدیثی انس فراوانی داشته و در شرح آیات قرانی و احادیث معصومین علیهم السلام آثاری گرانبها از خود بر جای نهاده است. مقاله حاضر ضمن تبیین جایگاه و موقعیت تفسیری صدرالمتالهین و بیان دیدگاههای ارائه شده درباره تفسیر و روش تفسیری وی، سعی دارد تا با استخراج و استقصاء روشهای معهود تفسیری ملاصدرا در تفسیر سوره جمعه از قبیل: روش تفسیری قرآن به قرآن، روش تفسیری موضوعی، اهتمام به روش تفسیر روایی، استناد به اسباب النزول و توجه به احادیث صحابه و تابعین و نیز پرداخت به مباحث لغوی و نحوی و علم قرائات، از یکسو به تبیین روش تفسیری صدرالمتالهین در سوره جمعه پرداخته و از سویی دیگر، مکتب تفسیری وی را همانند سایر تفاسیر قرآنی فریقین در راستای کشف، تبیین، ابهام زدایی و روشنگری آیات وحی و نیز در خدمت به ساحت قرآن معرفی نماید.

میل فطری ابناء بشر و تلاش پیگیر آنها در جهت نیل به بقا و جاودانگی، نزد فلاسفه و متکلمین مسلمان، دلیلی منطقی برای اثبات جاودانگی انسان محسوب شده است. عدم پایداری حیات مادی و فساد و تباهی کالبد جسمانی حاکی از آن است که بقا و ماندگاری در زندگی دنیوی برای انسان ها امکان پذیر نمی باشد. فیلسوفان مسلمان با تکیه بر دو محور زیر جاودانگی انسان را به اثبات رسانده اند: نخست آنکه موجود معدوم نمی شود و دیگری با تکیه بر تجرد نفس. مقاله حاضر پس از توضیح هر دو مبنا به این نتیجه می رسد که مبنای اول نمی تواند مصحح معنای جاودانگی شخصی باشد و تنها از طریق تجرد نفس می توان فسادناپذیری آن را به اثبات رساند. همچنین فساد و تباهی کالبد مادی هیچ تاثیری در فساد نفس مجرد آدمی ندارد. سپس تبیین های گوناگون جاودانگی از طریق نفس مجرد و چگونگی ارتباط نفس و بدن در حیات پس از مرگ توضیح داده می شود.

موضوع «روند طراحی» یا فرایند آفرینش هنری، در حوزه پژوهش های معماری، بحثی جذاب و ظاهرا نوپاست. هم اکنون پژوهش هایی با تکیه بر شاخه های متنوع علمی چون پدیدارشناسی، روان شناسی، دانش سایبرنیتیک و... بدین بحث معطوف شده اند.در این نوشتار قصد بر آن است تا با تکیه بر مباحثی از حکمت و فلسفه اسلامی، به گزاره هایی کلی درباره موضوع فرایند آفرینش دست یابیم؛ تا تصویری اجمالی از این بحث بدست آید. مباحث انتخاب شده از مشترکات مطرح در حکمت و فلسفه اسلامی بوده، و در مواردی که بیان دیدگاهی خاص از مساله مورد نظر ضروری بوده است، موضوع از زاویه نگاه «حکمت متعالیه»، که مورد پذیرش اسلام شیعی است، طرح گردیده.بر اساس این طبقه بندی در بخش اول و دوم، مفهوم آفرینش هنری و تفصیل فرایند آن و در بخش سوم موضوع مبدا و منشا این آفرینش مورد بحث قرار گرفته است.