توسعه محلی (روستائی ـ شهری)
سال:1394 | دوره:7 | شماره:2 (پیاپی 13) |تعداد مقالات:7

ادبیات جامعه شناسی اجتماعات محلی و روستایی در ایران، کنش اجتماعی بومی را عمدتاً بر پایه ی ارکان اقتصاد سیاسی شامل نظام قدرت، منابع ثروت و شیوه های تولید اقتصادی تحلیل کرده است. به عبارت دیگر در این گفتمان، حیات روستایی بیش از هر چیزی با مقولات «دولت»، «زمین»، «آب» و «اشکال بهره برداری» تبیین شده است. با اینکه ارزش تبیین گری این مقولات با فرض خودبسندگی جامعه شناسی یعنی «تحلیل امر اجتماعی با امر اجتماعی دیگر» در تنافر است، اما باید دید این مقولات چه نسبتی با «امر اجتماعی» دارند و چه سطحی از تبیین آن را بر دوش می کشند. هدف مقاله ی حاضر، نشان دادن اهمیت جایگاه «جامع»ها در بازتولید حیات اجتماعی در جوامع بومی و محلی است. مقاله با تحلیل نقاط قوت و ضعف جامعه شناسی دورکیمی و تأکید بر ادبیات نوین جامعه شناسی، شکلی از تحلیل جامعه شناختی با نام «جامعه شناسی خودبسنده و بومی» را معرفی می کند که از تقلیل گرایی می گریزد و برای تشریح مبانی کنش اجتماعات انسانی خاصه اجتماعات محلی و بومی قابل استفاده است. جامعه شناسی خودبسنده، با بیان تعریف نوین از «امر اجتماعی» و «حق میدان» جامعه شناسی، راهی برای ورود به مقولات زمان، مکان، طبیعت و اقتصاد می جوید و در مورد نسبت لوکالیتی (نماد طبیعت و مکان) با کامیونیتی (نماد اجتماع و فرهنگ) داوری می کند. در این برداشت، نقاط تلاقی ذهنیت (باورها و فرهنگ) و ساخت های مرفولوژیک و مکانی اجتماع روستایی، مبناهای خلق و تداوم کنش اجتماعی تلقی می شوند. این نوع جامعه شناسی، به جای توقف بر مفاهیم ثروت، قدرت و اقلیم، بر مفهوم «جامع «ها به عنوان عناصر تنظیم گر کنش اجتماعی تمرکز می کند. جامع های عبادتگاهی، مناسکی، هنجاری و مبادله ای، مولد عمل اجتماعی به حساب می آیند.

تمشیت امور روستا در طول تاریخ و تا انجام برنامه تحول ساختاری اصلاحات ارضی، متأثر از نظام زمین داری و مالکیت زمین بود. هدف این مقاله مطالعه ی نحوه ی سامان بخشی امور روستا در دوره ی نظام زمین داری و نظام مالکیت زمین قبل از اصلاحات ارضی (قبل از دهه ی 1340 ه. ش. ) است. روش این پژوهش کیفی است که با شیوه ی تحلیل تاریخی انجام گرفته است. از یافته های مهم این تحقیق، شناخت دو مضمون عمده برای تمشیت امور روستا، مهارگری-انحصار و تمرکز مدیریت است. در دوره ای که نظام زمین داری حاکم بود، به دلیل موقتی بودن حاکمان، استفاده دوره ای و دست به دست شدن زمین ها میان زمینداران، نظام پایداری برای تمشیت امور روستا شکل نگرفت. تمشیت امور روستا در این دوره به شکل مهارگری-انحصاربود: در این دوره زمین داران از طریق اخذ خراج و انواع مالیات سنگین، تصرف انحصاری زمین و روابط فرا اقتصادی با روستاییان اداره ی امور روستا را به منظور حفظ منافع خود در دست داشتند. در دوره ی «مالکیت زمین» که با لغو تیولداری شدت یافت، تمرکز مدیریت بر امور روستا هم شکل گرفت، تدابیر اقتصادی، سیاسی و اجتماعی مالک، قدرت اجرایی و نظارتی کدخدا و همچنین تدوین قوانین دولتی مضمون های عمده ی مدیریت متمرکز روستا در این دوره اند. نتیجه ی این پژوهش نشان می دهد که به احتمال، در دوران «نظام زمینداری» که برگزیدگان حکومت، صاحب اصلی زمین بودند، اجبار سیاسی و در دوران «مالکیت زمین» اجبار اقتصادی-سیاسی بر تمشیت امور روستاها حاکم بوده است. متعاقب این نتیجه، تمشیت امور روستا با اجبار سیاسی، منتهی به «مهارگری-انحصار» امور روستا و اجبار اقتصادی-سیاسی به «تمرکز مدیریت» روستا منجر شده است.

در عصر حاضر "شهرنشینی" به مثابه ی یکی از پدیده های اجتماعی که می تواند زمینه ساز توسعه باشد و خود معلول توسعه است، از ضروریات زندگی محسوب می شود. شهر را نه ساختمان ها و مبلمان شهری بلکه تعاملات شهروندان و حس شهروندی می سازد و به آن هویت می بخشد. محله خردترین واحد در یک نظام شهری است. این مقاله به دنبال پاسخ به این سؤال است که در یک پهنه ی وجود، چه مؤلفه هایی سبب می شود ساکنان، ادراک زیستن در محله را داشته باشند. هدف مقاله بازتعریف مفهوم محله در ذهن ساکنان آن و روش مورد استفاده پدیدارشناسی توصیفی است. جامعه ی مورد مطالعه محله ی کن واقع در منطقه ی 5 شهر تهران است. تعداد شرکت کنندگان در مصاحبه ها 32 نفر بوده اند و از اشباع نظری نیز استفاده شده است. در این مقاله مفاهیم و نظریه های پاتنام، کولی، لینچ، شولتز و راپاپورت نیز به کار برده شده است. از بررسی و تحلیل مصاحبه های انجام شده، سه درون مایه ی اصلی "هویت بخشی"، "سرمایه ی اجتماعی" و "امر ذهنی" به دست آمده است که ترکیب این سه درون مایه، تعریف "محله" در ذهن ساکنان کن است. تفسیر اطلاعات نشان می دهد که تنها نمی توان از منطق اعتباری و کالبدی به پدیده ی محله نگریست. شاخص های غیر کالبدی در تشخیص و ماهیت محله نقش اساسی دارد.

در این مقاله، پروژه ی مسکن مهر شهر جدید پرند، از منظر حق به شهر جماعت های شکل گرفته ی جدید، ارزیابی می شود. داده های مورد نیاز در دو نوبت، یک بار در سال 1391 هنگام بهره برداری و اسکان اولیه و بار دیگر در سال 1394، گردآوری شده است. روش تحقیق کیفی است. جمع آوری اطلاعات از طریق مشاهده، مصاحبه با دست اندرکاران و ساکنان و بررسی اسناد صورت گرفته است. یافته ها حاکی از آن است که تأمین سرپناه ارزان قیمت در حومه ی شهر الزاماً تأمین کننده ی عدالت نیست و احتمال دارد بر میزان برخورداری بهره بران از حق به شهر اثر منفی بگذارد. از جمله ممکن است در قبال بهره مندی از سرپناه ملکی فرصت های اشتغال برای بسیاری از آنان کاهش بیابد. از آنجا که طبق پیشنهادهای طرح جامع مسکن جدید قرار است به جای مسکن مهر فعالیت های جدیدی برای تأمین مسکن کم درآمدان اجرا شود، بهتر است در صورتبندی این تمهیدات تجربه ی پروژه های مسکن مهر در نظر گرفته شود. به ویژه، دست اندرکاران باید هنگام تهیه و اجرای برنامه های مسکن کم درآمدان خدمات جانبی و دسترسی های مورد نیاز (مانند اشتغال، آموزش، بهداشت و سایر خدمات شهری) را در کانون توجه قرار بدهند.

این مطالعه در پی شناخت و درک مسائل و مشکلاتی است که قشر مهاجر در دو جامعه ی شهری و روستایی با آن مواجه اند. از دیگر اهداف این مقاله تحلیل وضعیت سکونتی و تصمیمات آتی به منظور ارتقای سطح کیفی محل سکونت این افراد در شهر و همچنین کمک به بهبود وضعیت روستاها برای جلوگیری و یا کاهش روند مهاجرت روستایی به شهر و کمک به پایداری اجتماعی است. روش پژوهش حاضر، ترکیبی از روش پیمایشی، توصیفی-تحلیلی مبتنی بر پرسشنامه و بازدید میدانی است. با استفاده از مدل تاپسیس و آنتروپی شانون به بررسی یافته های حاصل از پژوهش پرداخته شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که با توجه به این که مهمترین عوامل مؤثر بر مهاجرت روستاییان شهرستان ممسنی به شهر نورآباد، عوامل اقتصادی و کمبود خدمات رفاهی در سطح روستاهای شهرستان بوده، باز در محلاتی همچون اسکان عشایر ساکن شده اند که این محله ها در رده ی محله های محروم از امکانات و خدمات شهری قرار دارند. این افراد چه در سطح روستا و چه در محلات شهری کمترین خدمات را داشته اند.

پژوهش حاضر با بهره گیری از مدل شکاف به ارزشیابی کیفیت خدمات دهیاری ها می پردازد. بدین منظور 32 گویه در ابعاد رفتاری، کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی تعریف شده است. این تحقیق از نوع کاربردی و از لحاظ روش تحقیق توصیفی-تحلیلی است. برای محاسبه ی روایی، 50 پرسش نامه توزیع شد و با داده های کسب شده و استفاده از فرمول ویژه ی کرونباخ آلفا، پایایی بخش های مختلف پرسش نامه ی تحقیق 88/0 الی 90/0 به دست آمد. تجزیه و تحلیل داده های پژوهش حاضر در دو بخش آمار توصیفی و استنباطی انجام شد. جامعه ی آماری شامل 14559 سرپرست خانوار روستایی بوده که از این تعداد، بر اساس فرمول کوکران 400 خانوار به عنوان حجم نمونه و به روش تصادفی ساده انتخاب شدند. نتایج نشان داد که در تمام ابعاد مذکور، کیفیت خدمات دهیاری ها اندک بوده و شکاف بین ادراک و انتظار روستاییان به ویژه در بعد اقتصادی بیش از سایر ابعاد است. همچنین مشخص شد بین متغیرهایی چون کیفیت رفتار دهیار، سن دهیار و شرکت وی در دوره های آموزش ضمن خدمت با کیفیت خدمات دهیاری در ابعاد گوناگون، ارتباط مثبت وجود دارد. علاوه بر این از نظر عواملی چون سطح تحصیلات دهیار، شغل دوم و نوع حضور وی در روستا تفاوت معناداری در کیفیت خدمات دهیاری ها مشاهده شد. بر این اساس به منظور بهبود کیفیت خدمات دهیاری ها و افزایش رضایت روستائیان، مواردی نظیر تمهید هماهنگی ها و همکاری های بین بخشی و سازمانی و توجه به مؤلفه های رفتار سازمانی، تجربه، تحصیل و آموزش ضمن خدمت پیشنهاد شده است.

امروزه در جامعه ی ایران وضعیت زنان ارتباط نزدیکی با تحولات و پیشرفت های مدرن دارد. یکی از زمینه های تغییر در دنیای زنان، توسعه ی فضاهای شهری زنانه ای است که در شهرهای مختلف به ویژه تهران ایجاد شده است. مطالعه ی حاضر درصدد بررسی تحولاتی است که تحت تأثیر فضاهایی جنسیتی شهری مدرن در قالب مجموعه ی شهربانو صورت گرفته است. این تحولات در قالب تغییر در فرصت های اجتماعی (بهبود فرصت های فراغتی و توانمندسازی زنان)، هنجارهای اجتماعی (مدرن شدن نقش خانگی و تغییر نگرش جنسیتی) و فضاهای اجتماعی (بازنمایی هویت جنسیتی و شکل گیری پاتوق های زنانه) قابل مطالعه است. پژوهش حاضر به روش پیمایش انجام گرفته و جامعه ی آماری آن را کلیه ی زنان استفاده کننده از مجموعه های شهربانو در چهار منطقه ی شهرداری تهران در سال 1391 تشکیل می دهد. حجم نمونه مطابق فرمول کوکران برابر با 237 نفر و شیوه ی نمونه گیری چندمرحله ای است. از شیوه ی اعتباریابی صوری و سازه و همچنین آزمون آلفای کرونباخ برای محاسبه ی پایایی استفاده شده است. یافته ها نشان می دهد آثار تحول در ارزش ها و هنجارهای جنسی و جنسیتی زنان در جامعه ی ایران در قالب دو مفهوم تغییر در «فیزیک زنان» و «فکر زنان» قابل تحلیل است که به نوبه ی خود موجب تغییر در «دنیای سنتی» و گرایششان به «دنیای مدرن» شده است. از منظر جامعه شناختی این تغییر را می توان تغییر از جایگاه «اجتماع» به «جامعه» از نوع تونیسی دانست؛ مؤلفه های این تغییر عبارتند از: شکل گیری نوعی «فردگرایی مدرن» در بین زنان، افزایش کسب مهارت و آگاهی مدرن در بین زنان و گسترش مشارکت اجتماعی.