توسعه محلی (روستائی ـ شهری)
سال:1393 | دوره:6 | شماره:2 (پیاپی 11) |تعداد مقالات:8

گرچه یارانه نقدی به عموم جامعه - روستایی و شهری، خردسال و بزرگسال، زن و مرد - پرداخت شد، تجربه دریافت آن در افراد مختلف متفاوت بوده و ممکن است به عنوان تجربه ای مثبت یا منفی فهم شود. این بررسی با هدف کشف تجربه زیسته و پیامدهایی که روستاییان از دریافت یارانه نقدی در زندگی روزمره داشته اند، انجام شده است. این مطالعه با روش پدیدارشناسی توصیفی انجام شده است. جامعه مورد مطالعه، دو روستای آهنگرمحله و قرن آباد در شهرستان گرگان است. تعداد مشارکت کنندگان در مصاحبه با استفاده از نمونه گیری هدفمند 19 زن و 15 مرداند که از این تعداد 6 نفر مجرد و بقیه متاهل بوده اند. در این بررسی از مفاهیم تئوری های بوردیو، زیمل، بلومر و مفاهیم استخراج شده از تجربه هدفمندی در دیگر کشورها به منزله چارچوبی برای سازمان دادن اطلاعات به دست آمده استفاده شد. از مصاحبه های فردی و گروهی صورت گرفته، درون مایه های «تغییر در خانواده»، «کاهش سرمایه اجتماعی»، «مصرف» و «بهبود معیشت در خانوارهای بسیار فقیر» به دست آمد. تفسیر اطلاعات گردآوری شده نشان می دهد، یارانه های نقدی به عنوان عاملی تسهیلگر، بر سرعت تغییرات سبک زندگی در جامعه مورد مطالعه افزوده است. این در حالی است که این سیاست اقتصادی با هدفی مشخص و کاملا متفاوت به مرحله اجرا درآمده است.

در دهه های اخیر باروری در کل کشور با روند کاهشی مواجه بوده است. کاهش باروری در نقاط روستایی نیز با فاصله ای زمانی بعد از نقاط شهری رخ داده است ولی سطوح باروری آن دو متفاوت است. هدف مطالعه حاضر بررسی تفاوت های روستا شهری باروری ایده آل و تعیین کننده های آن است. روش تحقیق پژوهش حاضر پیمایش، جامعه آماری تمامی افراد در شرف ازدواج مراجعه کننده به مراکز بهداشتی منتخب شهر کرمانشاه و نمونه آماری دربر گیرنده 400 نفر از افراد مذکور است. داده ها از طریق پرسشنامه ساخت یافته گردآوری شده است. یافته ها نشان می دهد که تنها متغیر سطح تحصیلات مادر بر باروری ایده آل افراد ساکن شهر اثر معناداری دارد. نتایج همچنین گویای این مطلب است که سطح تحصیلات پاسخگو، سطح تحصیلات مادر، وضعیت اشتغال و میزان درآمد خانواده بر اندازه ایده آل باروری در میان روستاییان اثر معناداری دارد. مدل استفاده شده در مجموع، حدود 32 درصد از واریانس باروری ایده آل ساکنان روستا را تبیین می کند. نتایج نشان می دهد بسترها و زمینه های اقتصادی - اجتماعی ساکنان روستا و شهر متفاوت است. این موضوع به آسیب پذیرتر شدن روستاییان در مقابل برنامه های جمعیتیِ نادرست خواهد انجامید. بنابراین، روستاییان در سیاست گذاری های جمعیتی توجه خاص خود را می طلبند.

در ادبیات آسیب شناسی اجتماعی، یکی از مولفه های بدیهی رفتارهای انحرافی، کمبودهای مادی و ضعف اقتصادی است. به همین میزان نقش عوامل غیرمادی و فرهنگی، فرعی انگاشته شده است. در این پژوهش ارتباط مهمترین مولفه های «فرهنگ فقر» (نظریه ای پذیرفته شده در ادبیات توسعه) با میزان آسیب گرایی زنان حاشیه نشین شهری بررسی می شود. جامعه آماری پژوهش با ویژگی هایی که اسکار لوئیس برای پیدایی و رشد فرهنگ فقر بر می شمرد مطابقت دارد. نمونه تحقیق 383 نفر از زنان مبتلا و مبرا از آسیب اند که با استفاده از پرسشنامه، اطلاعات مربوط به ایشان جمع آوری شده است. در بررسی انواع آسیب ها؛ «اعتیاد»، «خودکشی»، «دزدی» و «تن فروشی» به ترتیب اولویت، بیشترین فراوانی را در منطقه مورد پژوهش دارند. یافته ها نشان می دهد برخی از صفات غالب فرهنگ فقر، در خانواده های افراد آسیب دیده وجود دارد. نگرش ها و رفتارهای موسوم به فرهنگ فقر اعم از بی انضباطی، بی تعهدی و جمع گریزی، مقوم و ترغیب کننده زنان مورد بررسی به سوی آسیب های خاص است. افراد مبتلا (زنان آسیب دیده) نسبت به افراد مبرا (زنان فاقد آسیب) بیشتر گرفتار فرهنگ و باورهای فقرگرایانه اند. به بیانی روشن تر، فقر از طریق مولفه های فرهنگی شامل نابسامانی اقتصادی، بی تفاوتی اجتماعی، نابسامانی خانوادگی و ناامیدی، به ایجاد و افزایش آسیب در نمونه مورد مطالعه منجر شده است.

مقاله حاضر با هدف بررسی راه های تامین منابع مالی پایدار دهیاری با توجه به ظرفیت های محلی روستاها، مطالعه راهکارها و تدوین برنامه های درآمدزایی پایدار محلی نوشته شده است. بدین منظور در قالب رویکرد دارایی مبنا به عناصر اجتماعی و اقتصادی مانند سرمایه اجتماعی، مشارکت و مدیریت پایین به بالا در توسعه روستایی توجه شده است. مکان مطالعه روستای سلیم آباد از توابع شهرستان فراهان در استان مرکزی و روش پژوهش مطالعه موردی است. چهار بعد قانونی، نهادی، اجتماعی - فرهنگی و اقتصادی به عنوان ابعاد ایجاد درآمدهای پایدار بررسی شدند. داده های این پژوهش با استفاده از چهار تکنیک مختلف (مشاهده، مصاحبه عمیق، مصاحبه گروهی و مطالعات اسنادی) گردآوری شدند و جامعه آماری آن را 30 سرپرست خانوار 65-26 ساله این روستا تشکیل دادند. نتایج مطالعه نشان داد که درآمدهای کنونی دهیاری فاقد شرط پایداری و در مواردی مانع تحقق پایداری و توسعه روستایی است زیرا توانمندی های لازم برای استمرارشان در روستا وجود ندارد و همچنین ضمانتی برای مشارکت و فعال سازی عنصر اعتماد فراهم نمی کنند.

در پژوهش حاضر، به برررسی تاثیر بازارچه های مرزی بر کیفیت زندگی روستاییان مرزنشین شهرستان مریوان پرداخته شده است. سوال اصلی تحقیق این است که بازارچه های مرزی چه تاثیری بر کیفیت زندگی روستاییان مرزنشین داشته اند؟ جهت سنجش مفهوم کیفیت زندگی، با توجه به پیشینه تجربی و ادبیات نظری، چهار بعد کیفیت زندگی (اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و روانی) با متغیرهای آن بررسی شده است. روش پژوهش، «ترکیبی»، تلفیقی از روش های کمی (پیمایش) و کیفی (مصاحبه فردی عمیق و گروهی) است. حجم نمونه، 304 نفر از افراد ساکن در روستاهای شهرستان مریوان (نزدیک و دور از بازارچه ها) است. با 10 نفر از افراد نمونه جهت تکمیل یافته ها، مصاحبه فردی عمیق صورت گرفت. یافته ها نشان می دهند وقتی کیفیت زندگی با مولفه های مختلف آن، از جمله مسکن، درآمد، تعاملات و گرایش های فرهنگی، اعتماد بین شخصی، مشارکت اجتماعی و احساس بهزیستی روانی سنجیده می شود، بازارچه ها تاثیر مثبت و منفی متفاوتی بر کیفیت زندگی روستاییان مرزنشین نزدیک به بازارچه ها دارند. همچنین مصاحبه ها نشان می دهد که در شرایط کنونی به صورت نابرابر، فقط گروه های خاصی از مرزنشینان (به ویژه شهرنشینان و تاجران یا صاحب بارها) از مزایای تاسیس بازارچه ها سود می برند، لذا باید سازوکارهای ممکن جهت افزایش مشارکت روستاییان مرزنشین در فعالیت بازارچه ها فراهم شود.

به عقیده صاحب نظران، رسیدن به اهداف توسعه پایدار روستایی بدون مشارکت آحاد ساکنان این نواحی غیر ممکن خواهد بود. با وجود این، عوامل اجتماعی و فرهنگی مختلفی مانع حضور و مشارکت روستاییان در عرصه فعالیت های اجتماعی می شود. ایجاد توانمندی اجتماعی روستاییان، از طریق توسعه گردشگری، می تواند نقش مهمی در غلبه بر انگاره های توسعه نیافتگی و بهبود تعاملات و ارتباطات اجتماعی ساکنان این نواحی داشته باشد. بر همین اساس، هدف این پژوهش، بررسی نقش گردشگری روستایی در توانمندسازی اجتماعی ساکنان روستای ده زیارت از توابع شهرستان بوانات در استان فارس است. ماهیت این تحقیق کاربردی؛ روش اجرای آن توصیفی - تحلیلی؛ و نوع آن، پیمایشی است. ساکنان روستای ده زیارت (دارای فعالیت گردشگری) و روستای چنارویه (فاقد فعالیت گردشگری) جامعه آماری این تحقیق را تشکیل می دهند. نمونه آماری این پژوهش از طریق فرمول کوکران و به تعداد 300 نفر (150 نفر از روستای ده زیارت و 150 نفر از روستای چنارویه) تعیین شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد گردشگری در توانمندسازی اجتماعی ساکنان روستای ده زیارت نقش بسزایی دارد، به طوری که نتایج آزمون تی مستقل بین دوگروهی بیانگر آن است که به لحاظ انسجام و همبستگی اجتماعی، دانش و مهارت اجتماعی، برون گرایی اجتماعی، ارتقای کیفیت زندگی، اعتماد به نفس، مشارکت و تعامل اجتماعی بین دو روستای ده زیارت و چنارویه تفاوت معناداری وجود دارد و تنها در مسوولیت پذیری اجتماعی و تعلق مکانی، تفاوت دو روستا معنا دار نیست.

سرمایه اجتماعی به بعدی از توسعه توجه دارد که به تازگی شناخته شده و مبتنی بر روابط اعتماد و همبستگی و روحیه تعاون و مشارکت است. یکی از نقش های مهم دین نیز به عنوان یک پدیده اجتماعی، اثرگذاری بر روابط و تعامل افراد و گروه ها است. هدف پژوهش حاضر بررسی رابطه باورهای دینی و سرمایه اجتماعی در جوامع روستایی است. جامعه آماری این پژوهش کلیه ساکنان روستاهای بخش ایلخچی و نمونه شامل 446 نفر است که به شیوه نمونه گیری تصادفی خوشه ای انتخاب شده است. فرضیه اصلی پژوهش این است که بین باورهای دینی و مولفه های آن (اخلاق و مناسک - عقاید) با سرمایه اجتماعی روستاها و مولفه های آن (اعتماد اجتماعی، انسجام اجتماعی و مشارکت اجتماعی) رابطه وجود دارد. ابزار مورد استفاده در این پژوهش پرسشنامه سرمایه اجتماعی و آزمون باورهای مذهبی اسلامی بود. روش پژوهش توصیفی همبستگی است و برای تجزیه و تحلیل داده ها از ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون چندگانه استفاده شده است. یافته ها بیانگر این است که بین باورهای دینی و سرمایه اجتماعی و همچنین مولفه های باورهای دینی و سرمایه اجتماعی رابطه مثبت وجود دارد (P<0.05). نتایج تحلیل رگرسیون نشان داد که باورهای مذهبی اسلامی بیشترین توان تبیین سرمایه اجتماعی را دارد. بنابراین می توان نتیجه گرفت که باورهای مذهبی می تواند پیش بینی کننده مناسبی برای سرمایه اجتماعی باشد. یافته های این پژوهش می تواند برای برنامه ریزان و متولیان توسعه روستایی جهت تدوین الگوی بومی و اسلامی توسعه در جهت توسعه اجتماعی روستاها به کار گرفته شود.

اهمیت کارآفرینی روستایی و نقش آن در بهبود و توسعه کشورها، به ویژه کشورهای در حال رشد، توجه زیادی را به خود معطوف کرده است. هدف از انجام این مطالعه، بررسی نظری و تجربی رابطه مشارکت اجتماعی و روحیه کارآفرینی در زنان کارآفرین روستایی است. جامعه آماری پژوهش، زنان عضو شرکت تعاونی دهستان شیروان از توابع شهرستان بروجرد هستند. نمونه مورد مطالعه شامل 118 نفر از اعضای این تعاونی است. داده ها با استفاده از پرسشنامه جمع آوری شده است. فرض اصلی پژوهش این است که بین مشارکت اجتماعی با ابعاد رسمی و غیررسمی (همیارانه، مذهبی و خیریه ای) و روحیه کارآفرینی (با ابعاد ریسک پذیری و خلاقیت) رابطه معناداری وجود دارد. یافته های تحقیق نشان می دهند که بین مشارکت اجتماعی رسمی و غیررسمی با روحیه کارآفرینی ارتباط مثبت و معناداری وجود دارد.