مدیریت بحران
سال:1392 | دوره:2 | شماره:3 |تعداد مقالات:6

وجود شهرهای با قدمت زیاد و مشکلات مربوط به شهرسازی بی برنامه و گسترش بافت های فرسوده شهری باعث شده است تا خطر زمین لرزه و تخریب های ناشی از آن بسیاری از شهرهای کشور ما را نیز تهدید کند. اما آنچه اهمیت این تهدید را در مورد بافت های تاریخی دو چندان می کند، از یک سو ارزش این بافت ها به عنوان سرمایه ای ملی و از سویی دیگر مشکلات و نارسایی هایی است که به دلایل گوناگون در زمینه های کالبدی، اجتماعی و فرهنگی در این فضاها بروز کرده است. مدیریت بحران ناشی از زلزله در بافت های تاریخی را می توان بسیج و سازماندهی تمامی امکانات و توانایی های کشور برای مقابله با بحران ناشی از وقوع زلزله و تبدیل آن به شرایط عادی و فرصتی برای بازسازی مطلوب و مناسب مناطق دارای بافت تاریخی باارزش تعبیر نمود. در این پژوهش ابتدا به شرایط ویژه بافت تاریخی محله فهادان یزد که زمینه آسیب پذیری آن را در برابر سوانح طبیعی فراهم نموده است، توجه گردیده است، سپس به تعریف شاخص های موثر در آسیب پذیری بافت تاریخی یزد و وزن دهی و اولویت بندی آن ها با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و نرم افزار Expert choice پرداخته می شود و در انتها با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)، نقشه آسیب پذیری محله فهادان یزد ارائه می گردد. با توجه به این نقشه، مشاهده می گردد که توزیع مناطق با آسیب پذیری بالا، حدود 65 درصد از مساحت محله را در بر گرفته است. 20 درصد از محله، دارای آسیب پذیری متوسط و بقیه مساحت محله را فضاهای دارای آسیب پذیری کم به خود اختصاص داده اند.

بروز خسارات جانی و مالی در اثر سوانح طبیعی و انسان ساخت از جمله زلزله و آتش سوزی چندان غیرمعمول نیست. در این میان برخی ساختمان ها با توجه به ویژگی هایی از جمله تعدد طبقات و افراد ساکن، آسیب پذیری بالاتری در مقابل این سوانح دارند. خوابگاه های دانشجویی علاوه بر موارد مطرح شده، به علت نداشتن آمادگی و آگاهی ساکنین (دانشجویان و کارکنان) از روش های مواجهه با سانحه و نیز آسیب پذیری بالای غیرسازه ای این ساختمان ها، در مجموع بسیار آسیب پذیرند. در پژوهش حاضر، خوابگاه متاهلین دانشگاه شهید بهشتی انتخاب شد و با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی از نوع پیمایشی و به کارگیری روش های آمار توصیفی و استنباطی و نیز با استناد بر چهارچوب های نظری مدیریت بحران، ابتدا آسیب پذیری های موجود در ابعاد سازمانی، تشکیلاتی و غیرسازه ای شناخته شد، سپس بر اساس یافته های حاصل از مشاهدات، پرسشنامه ها و مصاحبه ها، سیستم فرماندهی سانحه بررسی شد و راهکار هایی جهت کاهش خطر در ابعاد تشکیلاتی و غیرسازه ای و نیز پیشنهاداتی جهت ایجاد آمادگی در مقابل سانحه ارائه گردید. انطباق چارت سازمانی خوابگاه با نمودار سامانه فرماندهی سانحه، انجام مانور و ترویج فرهنگ ایمنی، ارائه نقشه های تخلیه اضطراری و راهکارهایی جهت کاهش آسیب پذیری اجزای غیرسازه ای از جمله تمهیدات پیشنهادی هستند.

امروزه جوامع در تلاش برای دست یابی به شرایطی هستند که در صورت وقوع بحران، بازگشت سریع آن ها را به وضعیت پیش از بحران (اولیه یا عادی) فراهم سازد. از این رو در سال های اخیر به تاب آوری به جای آسیب پذیری تاکید خاصی می شود. این پژوهش از نوع کاربردی است که با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی به شناسایی شاخص ها و عوامل موثر بر تاب آوری اقتصادی و نهادی و ارزیابی میزان آن ها در شهر تهران می پردازد. در این پژوهش ابتدا از طریق مطالعات کتابخانه ای، شاخص ها و عوامل موثر بر تاب آوری اقتصادی و نهادی شناسایی و تعریف عملیاتی شدند، سپس با استفاده از پرسشنامه ای در قالب فرآیند تحلیل سلسله مراتبی، وزن نهایی شاخص ها به وسیله کارشناسان داخلی و خارجی تعیین شد. در مرحله بعد با استفاده از دو پرسشنامه خانوار و میدانی، اطلاعات مورد نیاز از خانوارها و محله های نمونه جمع آوری شد، سپس با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی و روش PROMETHEE، محله های مورد مطالعه رتبه بندی شدند. نتایج تحقیق نشان داد که از میان شاخص های مورد مطالعه، شاخص میزان خسارت با وزن 0.383 و شاخص ظرفیت جبران خسارت با وزن 0.281 از بعد اقتصادی، دارای بیشترین اهمیت و شاخص عملکرد نهادی با وزن 0.127 و شاخص توانایی بازگشت با وزن 0.104 از نظر اهمیت در شرایط متوسط و شاخص های بستر نهادی و روابط نهادی از بعد نهادی با اوزان 0.056 و 0.049 دارای اهمیت کمتری هستند. همچنین با توجه به روش PROMETHEE، اولویت بندی نهایی محله های مورد مطالعه نشان داد که محله های قیطریه، ستارخان، نارمک و قلعه مرغی از نظر شاخص های تاب آوری اقتصادی و نهادی به ترتیب در رتبه های اول تا چهارم قرار دارند.

هدف از این تحقیق، بررسی نقش مدیریت محلی در مورد اصول مدیریت بلایای طبیعی برای ارتقای تاب آوری مکانی است. منطقه مورد مطالعه نواحی روستایی مستقر در حوزه چشمه کیله شهرستان تنکابن و سردآبرود کلاردشت را شامل می شود که هر دو منطقه جزو مناطق نمونه گردشگری کشور هستند، به طوری که سرمایه گذاری های زیادی در این دو منطقه با هدف توسعه فعالیت های گردشگری صورت گرفته است. از طرف دیگر این دو منطقه با توجه به موقعیت قرارگیری، هم در گذشته و هم در سال های اخیر، بارها مورد تهدید سیلاب قرار گرفته اند؛ به طوری که خسارت ناشی از سیلاب در سال 1390 در دو منطقه بیش از 500 میلیارد ریال برآورد شده است. روش تحقیق در این مطالعه، توصیفی-تحلیلی و ماهیت آن، کاربردی است. بر این اساس، اصول ده گانه مدیریت تاب آوری از دیدگاه مدیران محلی مورد ارزیابی قرار گرفته است. حجم نمونه تحقیق شامل شوراهای اسلامی، دهیار و برخی از مدیران سطوح بالاتر مانند اعضای شورای بخش و بخشدار و مسوولین بخشداری است. اطلاعات مورد نیاز پژوهش از طریق پرسشنامه تدوین شده بر مبنای نظریات تاب آوری و الگوها و مطالعات جهانی مرتبط با موضوع و نیز موقعیت جغرافیایی و شرایط اجتماعی-فرهنگی، اقتصادی و نهادی محدوده مورد مطالعه، در قالب اصول ده گانه تاب آوری مکانی گردآوری شد و بعد از کدگذاری مورد پردازش قرار گرفت. نتایج حاصل نشان می دهد که وضعیت جامعه مورد مطالعه، در 3 اصل «سازماندهی و هماهنگی»، «مدیریت و محافظت از زیربناها» و «قوانین ساخت و ساز و کاربری زمین» مناسب و در 7 اصل باقی مانده نامطلوب است. بر این مبنا لازم است در برنامه ریزی ها به بهبود آن ها توجه و تاکید شود.

انسان همواره با بلایا و بحران های طبیعی و انسان ساخت رو به رو بوده است. هر چند اجتناب از بحران ممکن نیست اما با طراحی مناسب می توان از صدمات این بحران ها کاست. تشکیل تیم مدیریت بحران از مهم ترین مسائل مطرح در مدیریت بحران است. این مقاله قصد دارد روشی جهت تشکیل تیم مدیریت بحران، پیش از وقوع بحران ارائه دهد که در آن اعضای تیم بر اساس سطح مهارت و توانایی شان انتخاب شوند. این روش به سازمان با دید شبکه اجتماعی متشکل از کارمندان می نگرد و تلاش می کند نقشه منابع دانش موجود در سازمان را با استفاده از رویکرد تحلیل سلسله مراتبی استخراج کند. به منظور نشان دادن کاربرد، این روش در محیط دانشگاه صنعتی مالزی بر روی جامعه نمونه اعمال شد. نقشه دانش حاصل از این روش علاوه بر تیم های بحران، می تواند به عنوان مبنای تصمیم گیری در انتخاب اعضای تیم های مدیریت پروژه نیز به کار رود.

هدف از این پژوهش بررسی تاثیر فرهنگ سازمانی بر تسهیم دانش کارکنان و ایجاد چابکی در مهار شرایط بحرانی سوانح آتی با رویکرد پدافند غیرعامل است. روش این تحقیق، توصیفی- پیمایشی مبتنی بر مدل سازی معادلات ساختاری است و ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه است. پایایی سوالات پرسشنامه با استفاده از آلفای کرونباخ تعیین شد و روایی پرسشنامه ها به وسیله خبرگان حوزه مدیریت منابع انسانی، رفتار سازمانی و مدیریت دانش، مدیریت بحران و پدافند غیرعامل مورد تایید قرار گرفت. همچنین بر اساس نتایج، مسیر ارتباط متغیرهای این پژوهش تایید شد و نتایج پژوهش با استفاده از روش آماری معادلات ساختاری تحلیل شد. یافته های این پژوهش نشان می دهد که فرهنگ سازمان، پیش بینی کننده معنا داری نسبت به تسهیم دانش کارکنان است. به عبارت دیگر فرهنگ سازمان بر تسهیم دانش اثرگذار است. از جهتی نتایج حاصل از مدل سازی معادلات ساختاری نشان می دهد که با شناسایی عوامل تاثیرگذار بر تسهیم دانش در شرایط بحرانی، می توان با ایجاد بهبود در این عوامل در جهت تشویق کارکنان به رفتار تسهیم دانش در سوانح آتی با رویکرد پدافند غیرعامل گام برداشت. همچنین یافته های پژوهش حاکی از آن است که فرهنگ سازمانی و تسهیم دانش تاثیر بسزایی در مهار شرایط بحرانی و ایجاد چابکی در مقابله با سوانح آتی دارند.