مطالعات فرهنگی و ارتباطات
سال:1399 | دوره:16 | شماره:61 |تعداد مقالات:12

مطالعات فرهنگی رویکردی نظری نوین در علوم انسانی در خلا متولد نشده است. این رویکرد همانند هر رویکرد نظری در واقع با بحرانی کردن رویکردهای پیشین خود تلقی های نوینی را صورت بندی نمود. فرهنگ گرایی بریتانیایی نخستین گام های شکل گیری مطالعات فرهنگی بود. فرهنگ گرایی با بحرانی کردن رویکرد نخبه گرا حیات جدید خود را صورت بندی کرد. پس از تقابل فره نگ گرایی و نخبه گرایی این استوارت هال بود که تواسنت با باز تعریف کردن مسایل محوری مطالعات فرهنگی حیاتی منسجم به این رویکرد ببخشد. از آنجا که دغدغه اصلی فرهنگ گرایی نقد از نخبه گرایی بود لذا در صورت بندی ایجابی دارای فقدان است و این فقدان رویکردی نوین، به مثابه سنتز را ایجاب می کند-که همان تلقی ها و صورت بندی های استوارت هال از مطالعات فرهنگی ست. استوارت هال با ایجاد دم و دستگاه نظری منسجم همچون چرخه ی فرهنگ شیوه ی جامعی را برای مطالعه ی لایه های مختلف فرهنگ و رابطه ی فرهنگ و قدرت ارایه داد. همچنین وی با تلفیق رویکردهای فرانسوی در پرداخت به فرهنگ و رویکرد بیرمنگامی گامی بس بلند برای توسعه و گسترش مطالعات فرهنگی بر داشت. به همین دلایل این مقاله در راستای شرح به دست آمدن این جایگاه رفیع توسط استوارت هال مسیر خود را می یابد. این مقاله برای ارایه ی درکی تاریخ مند از سیر پیدایش مطالعات فرهنگی از قرایت مارکس از دیالکتیک هگلی یعنی سه گانه ی تز آنتی تز و سنتز استفاده می کند. این مقاله رویکرد نخبه گرا را تز، رویکرد فرهنگ گرا را آنتی تز و رویکرد مطالعات فرهنگی مد نظر استوارت هال را سنتز قرار می دهد و تقابل های آن ها را بررسی می نمایاند

موضوع شادی و کنش های شاد در حوزه عمومی ایرانی همواره مورد بحث قرار گرفته است. گذشته از انطباق مصادیق شادی مصطلح میان فقها، با پروبلماتیک شادی در ادبیات جامعه شناسان ایرانی و عامه مردم، در حوزه عمومی ایرانی تشیع به دلیل خاستگاه تاریخی و هویتی در بسیاری از موارد به عنوان شکل دهنده کنترل بر شادی دانسته شده است. پنج دال اساسی گفتمان فقهی که در اشتراک با کنش های شاد و جشنی است موسیقی، رقص، نوشخواری، اختلاط زن و مرد، و بازی و شرط بندی هستند. از آن جا تلویزیون ایران وضعیتی ویژه در روابط سه جانبه میان دین، دولت و وسایل ارتباط جمعی دارد، نگاهی گفتمانی به وضعیت شادی در برنامه های اعیاد می تواند نسبت گفتمانی شادی با حوزه های اجتماعی را روشن سازد. در ابتدا و برای مشخص شدن ساختار کلی توزیع برنامه ها در تلویزیون می توان این پرسش را مطرح کرد که در ایامی که فرهنگ رسمی به عنوان موسم شادی کردن معرفی می کند توزیع برنامه ها به لحاظ کمی چه ساختاری دارد. این تحلیل گونه شناسی برنامه های ایام شاد در تلویزیون را به دست می دهد و علاوه بر این به نحو آشکاری بیانگر تنوعی ویژه در زیرگروه های موضوعی مرتبط با امور عمومی و مذهب است. از دیگر ویژگی های مهم این کنداکتور درهم امیزی موضوع مذهب با موسیقی است. بلحاظ توزیع عمومی/تجاری، تلویزیون در مجموع دوشبکه کنداکتوری به شدت قطبی شده دارد. رقیب برنامه هایی که در خوشه مربوط به شادی های عرفی قرار می گیرند بیش از همه برنامه های مربوط به امور عمومی و سیاسی است. این تحلیل همچنین می تواند تا حدودی نشان دهد که در مورد برخی دال های شادی کنترل و حذف سیستماتیک اتفاق افتاده است.

کیفیت زندگی از مفاهیم پیچیده و چندبعدی است که به عنوان شاخصی برای توسعه کشورها مورد سنجش قرار می گیرد و از مبانی سیاستگذرای و برنامه ریزی کلان کشورها محسوب می شود. زنان در کشورهای در حال توسعه به دلیل نقش های سنتی که بر عهده دارند، کیفیت زندگی پایین تری را تجربه می کنند. کیفیت زندگی زنان و ارتقای آن به جهت اینکه تقربیا نیمی از جمعیت جوامع را تشکیل داده و نقش محوری در تربیت نسل آینده جوامع دارند از اهمیت مضاعفی برخوردار است. شناخت کیفیت زندگی زنان هنرمند، عوامل تاثیرگذار بر آن و رضایت از زندگی هدف این مطالعه است. در این پژوهش از روش ترکیبی (کیفی کمی) استفاده شد. در روش کیفی 32 مصاحبه انجام شد که نتایج نشان داد در اثر انجام فعالیت هنری تعدادی متغیرهای عینی و ذهنی بوجود می آید و این متغیرها به عنوان عواملی تاثیرگذار و مثبت نقش مهمی در ارزیابی و رفع نیازهای اساسی زندگی افراد دارند که پیامد آن احساس رضایت و ارتقاء کیفیت زندگی است. با توجه به نتایج بخش کیفی 270 پرسش نامه تکمیل گردید که نتایج نشان داد؛ میانگین شاخص کل تاثیرات (روحی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی) ناشی از فعالیت های هنری این زنان برابر48/60 از 100 و میزان کیفیت زندگی آنان در ابعاد سلامت جسمی، روان، روابط اجتماعی و محیط اطراف بالاتر از میانگین است. تاثیرات ایجاد شده روحی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی ناشی از فعالیت های هنری زنان منجر به تامین انواع نیازها شده که نتیجه آن کیفیت زندگی متفاوت این زنان نسبت به دیگر زنان است

هدف مقاله حاضر شناسایی شرایط زمینه ساز مددجویی از دعانویسی و فالگیری در بین زنان تحصیلکرده شهررشت براساس تجربه زیسته وروایت خودشان است. بدین منظور از روش کیفی با کاربست نظریه زمینه ای در تجزیه و تحلیل داده ها استفاده شده است. اطلاعات لازم به کمک تکنیک مصاحبه نیمه ساخت یافته و با روش نمونه گیری هدفمند جمع آوری شد. انتخاب 16مصاحبه شونده تا زمان اشباع نظری ادامه یافت. پس از تجزیه و تحلیل داده ها، 66 مفهوم و 16مقوله عمده و 9 مقوله نهایی استنتاج شد. یافته های تحقیق بیانگرآن است که فرایندجامعه پذیری، باور به فرهنگ این جهانی و آن جهانی، برخی تمایلات روانشناختی، مدرن شدن سازوکارهای فالگیری و دعانویسی و گروه مرجع فرد به عنوان شرایط زمینه سازعمل می کنند. در این میان مقوله فضای کنش و ترفندها و شگردها دو مقوله تعاملی محسوب می شوند. حل مشکلات و برخی آسیب های احتمالی مهم ترین پیامد مراجعه به اماکن دعانویسی و فالگیری است. در نهایت مقولات استخراج شده در ارتباط با یکدیگر قرارگرفتند و یک مقوله هسته با عنوان «درماندگی و باورهای فرامادی» متبلورشد.

پرسشگری سقراطی پرسشگری نظام مندی است که ازآن می توان برای بررسی اندیشه های پیچیده، هدف های متعدد، رسیدن به حقیقت چیزها، حل مسایل و مشکلات، معلوم ساختن مفروضات، واکاوی مفاهیم وتمیز آنچه می دانیم از آنچه نمی دانیم بهره گرفت. فرق میان پرسشگری سقراطی با پرسشگری به معنای معمول این است که پرسشگری سقراطی روش-مند، منظم وعمیق است وهمچنین برمفاهیم، اصول، نظریه ها، موضوعات و مشکلات اساسی تمرکز دارد. درطراحی بازی-های دیجیتالی با بهره گیری ازپرسشگری سقراطی وابزارهای تفکرنقادانه وبارویکردکندوکاو پذیری، به کودکان ونوجوانان، واکاوی، روند استدلال وارزیابی تفکردیگران وچگونه اندیشیدن را می توان آموزش داد. در مطالعه حاضر بنابر ماهیت موضوع، داده ها با استفاده ازروش کمی، پرسشنامه محقق ساخته وروشکیفی با رویکرد نظریه داده بنیاد یا گراندد تیوری و کدگذاری مصاحیه ها جمع آوری شده است. جامعه پژوهش حاضر شامل کودکان و نوجوانان 10تا 12 سال و 12 تا 14سال می باشد که محقق اقدام به مصاحبه وتوزیع پرسشنامه کرده ورویکرد نقادانه آنان در بازی دیجیتالی کلش آف کلنز تحلیل-شده وهمچنین در بخش بعدی این مقاله نتایج حاصل از مصاحبه های اساتید دانشگاه مورد عمق کاوی قرار گرفته است. به این ترتیب در مقاله حاضر به این نتیجه رسیده ایم که دربازی های دیجیتالی به منظورپرورش توانایی پرسشگری کودکان ونوجوانان برای حل مسایل و تصمیم گیری، توجه به مولفه های تفکرنقادانه ضروری است.

هویت زن و نحوه ی شکل گیری آن در دوران مدرنیته موضوعی چالش برانگیز است که تا کنون تلاش های زیادی توسط اندیشمندان علوم اجتماعی و تاریخ پژوهان برای شناخت آن صورت گرفته است. هدف این مقاله، فهم چگونگی برساخت هویت زنانه در متون روشنفکری ایران (از دوره مشروطه تا پایان پهلوی اول) است. بدین لحاظ، در صدد خواهیم بود تا پاسخ گوی پرسش هایی در باب جریان های روشنفکری تاثیرگذار، نوع متون به کارگرفته شده و نحوه ی ایفای نقش روشنفکران در برساخت مفهوم زن در جامعه ی ایران باشیم. روش مورد استفاده در این تحقیق؛ شامل بازنمایی از طریق تحلیل متون و اسناد برجای مانده از این دوران است. نتایج به دست آمده بیاانگر آن است که روشنفکران ایرانی در این دوران از طریق چاپ نشریات، نگارش کتب، رمان، شعر و ادبیات، نمایشنامه و خطابه، با نفی سنت و غیریت سازی از آن و نیز، الگوگیری از مفاهیم مدرنیته غربی، زن مدرن ایرانی را دیگری و برابرنهاد زن سنتی قرارداده اند. تلاش روشنفکران نقشی بسزا در گذار هویت زن از بعدی سنتی به مرحله ی مدرن ایفا کرده است. نتیجه ی این پیگیری ها به همراه فعال شدن خود زنان جهت اصلاح هویت خویش، در افزایش آگاهی این قشر به وسطه ی برخوردار شدن آن ها از حق تحصیل، مشارکت اجتماعی، علمی، اقتصادی و سیاسی آن ها، نمود پیدا می کند. البته این نکته را نیز می بایستی یادآور شد که این هویت مدرن، هنوز درجنبه هایی که از آن می توان به فقر فرهنگی نام برد، درجدال با سنت است.

در این مقاله تاثیر گفتمان های حاکم و خرده گفتمان رقیب در دوره ارزش گرایی (1359 تا 1367) بر پوشاک زنان و زیبایی شناسی آن مطالعه شده است. این مقاله می کوشد تا با اتکا به روش های تحلیل گفتمان لاکلایو و موف و تحلیل انتقادی گفتمان فرکلاف، با مطالعه نهاد قدرت در دوره ارزش گرایی، به مطالعه کردارهای گفتمانی آن برای تاثیرگذاری بر نوع پوشش و پوشاک زنان بپردازد و نحوه هویت بخشی به لباس زنان را بر اساس تعریف دال های مفصل بندی شده در منظومه گفتمانی ارزش گرا و نیز چگونگی کاربست شیوه برجسته سازی و به حاشیه رانی را تحلیل نماید. همچنین با همین هدف، کردارهای گفتمانی رقیب در منظومه مرتبط با خود، تحلیل شده است. نتایج نشان می دهد که گفتمان ارزش گرا، زیبایی شناسی پوشاک زنان را منطبق بر پوشش حداکثری اسلامی با نشانگان ایدیولوژیک، برجسته و خرده گفتمان رقیب را طرد کرد. خرده گفتمان رقیب نیز بر تثبیت نظام زیباشناختی پوشاک با حدود متوسط پوشش اسلامی پافشاری کرد. نتیجه این تنازع به اقبال جمعی زنان مذهبی و سنتی به پوشش حداکثری اسلامی ختم شد و در مقابل، پدیده های نوظهور حجاب سیاسی و اشکالی از مقاومت در پوشش شکل گرفت.

استبداد شرقی به همراه فیودالیسم، شیوه تولید آسیایی و پاتریمونیالیسم از جمله نظریه هایی هستند که سعی در تعمیم گزاره های عام خود به تاریخ ایران را دارند. خاستگاه پیدایش این نظریه ها ایران نیست و مسایل خاص اجتماعی و فرهنگی جامعه ایران را در نظر نمی گیرند. اگر چه شباهت هایی میان استبداد شرقی و دوره هایی از تاریخ ایران وجود دارد، اما مسایلی نیز از دید آن پنهان مانده است. به ویژه در نقاط خشک و حاشیه های کویر مثال های نقض آن را می توان یافت. قنات و بنه الگوهای زیست متفاوتی را ایجاد کرده بودند که پیامد آن تمرکززدایی و پراکندگی بود که عکس ایده اصلی ویتفوگل در کتاب استبداد شرقی است. در این مقاله کوشش خواهیم کرد تا با بازخوانی تطبیقی کتاب استبداد شرقی ویتفوگل و با استفاده از منابع تاریخی و تحقیقات مردم شناسی، به کشاورزی، شیوه های آبیاری و ساخت سنتی همکاری در قالب بنه و تاثیر آن بر زیست و زندگی انسان ایرانی بپردازیم

هدف از انجام این پژوهش، مطالعه چگونگی بازنمایی چین و نحوه ی دیگری سازی از این کشور در کاریکاتورهای منتشر شده از سوی حوزه گفتمانی غرب در دوران بحران کرونا است. در این پژوهش با استفاده از روش نشانه شناسی اجتماعی، 45 کاریکاتور انتخاب شده و با توجه به سه فرانقش بازنمودی، تعاملی و ترکیبی کرس و ون لیوون مورد ارزیابی قرار گرفته اند. برای تحلیل نتایج تحقیق از نظریات برچسب زدن ادگار و سج ویک، بازنمایی استوارت هال و نظریه ی طرحواره های فرهنگی استفاده شده است. با ارزیابی کاریکاتورهای مرتبط با نقش چین در شیوع کرونا می توان سیاست های بازنمایی در این کاریکاتورها را در دو مقوله ی کلی «دیگری پست؛ بازنمایی خطر زرد» و «دیگری قدرت طلب؛ بازنمایی تهدید قرمز» قرار داد. در کاریکاتورهایی که ذیل مقوله ی اول قرار گرفتند، چین به عنوان دشمنی بالقوه و دیگری پست شناسانده شده است که نیاز به آموزش و دنباله روی از غرب دارد. در مقابل، در کاریکاتورهایی که ذیل مقوله ی دوم گنجانده شدند، چین به عنوان عامل تهدیدکننده ی جهان بازنمایی شده است که در این نوع کاریکاتورها نیز ضرورت سیاست های کنترلی در رابطه با چین و حفظ هژمونی غرب القا می شود. براین مبنا می توان گفت رسانه ها (در اینجا کاریکاتورهای منتشر شده) با بازتولید کلیشه های از پیش ساخته نسبت به چین و با هم ارز قرار دادن این کشور با خطر و تهدید، زمینه را برای باور مردم در جهت گیری منفی نسبت به مسایل پیرامون چین فراهم می کنند. این جهت گیری دیگری هراسانه می تواند به صورت کنش های نژادپرستانه در روابط بین فرهنگی نفوذ کرده و حتی زمینه را برای تقابل های نظامی احتمالی فراهم کند.

امروزه جوک به دلایلی از جمله سرعت کاربرد توسط قشرهای مختلف مردم، تعدد وتنوع موضوعات و نیز کارکردهای مختلفی که می تواند داشته باشد، به موضوعی مهم برای پژوهش تبدیل شده است که از نمودهای این اهمیت را می توان در ظهور و شیوع حوزه مطالعات طنز مشاهده کرد. این پژوهش لذا بر این اساس با تمرکز بر محتوای جوک های نوشتاری ایرانی در مورد یکی از منحصر به فردترین حوادث که به صورتی عالم گیر، همه کشورها را درگیر کرده و تحت تاثیر قرار داده است، یعنی بیماری کرونا، در پی فهم مضامین اصلی است. در این مسیر، با استفاده از روش تحلیل مضمون و تا رسیدن به اشباع نظری، بر بیش از صد و بیست جوک کرونایی که در فضای سایت های مختلف اینترنتی نشر داده شده است، تمرکز شد. یافته های پژوهش که می توان آن ها را بازنمای خوانش ایرانیان از وضعیت کنونی شان دانست، نشان می دهد که محتوای جوک های کرونایی را می توان در پنج مقوله فراگیر شامل «جوک های انتقادی، جوک های مرتبط با خانواده و جنسیت، جوک های ناظر به سطح فردی، جوک های راجع به حوزه اجتماعی و جوک های ملیتی» جای داد. آن چنان که پیداست مجموع مقولات این تحلیل که نشان از تغییر پارادایمی مضامین جوک ها از جنسیت به انتقاد است، علاوه بر بیان اهمیت انجام مطالعات فرهنگی-اجتماعی جوک ها در راستای رصد و فهم خوانش جامعه، ضرورت برنامه ریزی در جهت پاسخگویی بیانی و عملی به این خوانش ها را بیش از پیش روشن می سازد.

رشد اخبار جعلی در فضای مجازی، اعتبار منبع در رسانه های نوین را اهمیتی تازه بخشیده و بشر امروزی را از «عصر اطلاعات»، وارد «عصر اعتبار اطلاعات» نموده است. پژوهش حاضر قصد دارد بررسی کند که چه عواملی بر اعتبار منبع در رسانه های جدید، اثرگذار بوده است تا بستری برای مقابله با انتشار اخبار جعلی فراهم شود. به همین منظور، محقق به مصاحبه نیمه ساخت یافته با تولیدکنندگان محتوا در کانال های خبری فارسی پیام رسان تلگرام و نیز متخصصان علوم ارتباطات پرداخته و با روش تحلیل تماتیک، 36 مقوله را به استناد گزاره های مطرح شده در مصاحبه ها، شناسایی و آنها را در شش مقوله اصلی دسته بندی کرده است. حجم نمونه مورد استفاده برای انجام مصاحبه 25 نفر می باشد. مقوله های اصلی شامل «تحول در مفهوم اعتبار اطلاعات»، «کالایی شدن مخاطب و استیلای تبلیغات تجاری»، «افول مسیولیت اجتماعی و حرفه ای گری»، «رهیافت نو در تولید سبک و محتوای خبر»، « دگرگونی در ارزش های خبری» و «تغییرات در مفهوم سنتی دروازه بانی خبر»، در مسیر تحقیق به دست آمد.

امروزه صنایع فرهنگی به عنوان یک بخش پیشران در رشد اقتصادی، اشتغال و تجارت شناخته می شود. به همین دلیل، سرمایه گذاری و هدایت منابع مالی به حوزه فرهنگ اهمیت بالایی به ویژه برای کشورهای درحال توسعه دارد. صنعت سینما به دلیل زنجیره طولانی تولید-از خلق یک فیلم تا تماشای آن توسط مصرف کننده-نیازمند سرمایه گذاری های کلان و به کارگیری تعداد زیادی افراد متخصص است. فرانسه به عنوان یکی از بزرگ ترین و موفق ترین تولیدکنندگان فیلم در جهان با سابقه ی حمایت دولتی است که به جهت شیوه های متنوع و مختلف آن کشور در تامین مالی سینما در راستای حفظ سینمای ملی و دفاع از تنوع فرهنگی بسیار مورد توجه است. هدف مقاله حاضر، بررسی تاثیر نهاد مالی تخصصی بر جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی در بخش فرهنگ است که این مهم با مطالعه نهاد مالی تخصصی سینما در کشور فرانسه (سوفیکا) طی دوره 2016-1987و استفاده از روش خودتوضیحی با وقفه های توزیعی (ARDL) انجام می گیرد. نتایج نشان می دهد که در بلندمدت میزان حمایت نهاد مالی تخصصی در ساخت فیلم، تاثیر مثبت و معنی داری بر جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی در سینما داشته است. همچنین، میزان ورودی به سالن سینما و متغیرهای کلان اقتصادی از جمله حقوق مالکیت فکری و توسعه مالی، تاثیر مثبت و معنی داری بر جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی سینما داشته و در مقابل، متغیرهای کلان اندازه دولت و نرخ ارز دارای تاثیر منفی و معنی داری بر جذب سرمایه های خارجی در این بخش بوده اند.