نثر پژوهی ادب فارسی (ادب و زبان)
سال:1382 | دوره:- | شماره:14(پیاپی 11) |تعداد مقالات:15

یکی از راه های شناخت ابعاد هنری مثنوی ورود به دنیای ساختار قصه های این کتاب و شناخت شگردهای اصلی قصه پردازی مولاناست. یکی از این شگردها، به کار بستن عنصر تعلیق و انتظار است. تلاش عمده این مقاله آن است تا از راه مقایسه ساختاری چند حکایت، نشان دهد که کمیت و کیفیت حضور این عنصر در داستانهای مولانا چگونه است. در این مقاله به این نتیجه می رسیم که تعلیق در قصه های مولانا از چهار راه حاصل می شود: 1. از راه پرداختن به معنایو مفاهیمی که روایت مستقیم قصه را قطع می کند. 2. از راه درج تلمیحات فراوان 3. از راه درج حکایتهای میان پیوندی که حضور آنها در میانه قصه، به هیچ وجه از پیش سنجیده نبوده است و صرفا به واسطه تداعیهای آزاد مولانا و به منوظر ایجاد شگفتی و تنوع و تغییر ذائقه خواننده، در میانه قصه اصلی راه یافته آند. 4. از راه حذف حضور خود، به عنوان راوی و سپردن جریان روایت به دست اشخاص قصه. باری، عنصر تعلیق در قصه های مولانا، آن چنان هنری دارد که به هیچ وجه حالت انفعال را در وجود خواننده بر نمی تابد و او را به لطایف الحیل وا می دارد تا قصه را تا پایان آن ادامه دهد.

این گفتار، جستجویی است درباره صورت ادبی والا در آثار هنری جمیز و کاربرد آن برای رویارویی با تنگ نظریهای آمریکاییان نیوانگلندی، خیل آدمیان سطحی نگری که جمیز، صورت ادبی والا را برای آنان چون پادزهر می دانست. در این مقاله، فرایند آفرینش هنری این نویسنده از دو سو بررسی شده است: الف) جمیز به عنوان هنرمندی صورت - آگاه، که این ویژگی را نیروی نجات دهنده من هنرمند از آشفتگیهای برخاسته از گرایشهای فرصت طلبانه فرهنگ پیرامونش می داند. ب) هنر چون ابزاری برای در هم شکستن مرزهای منیتهای اسیر سطحی نگری، مرزهایی که به نظر او، به آدمی اجازه نمی دهند گامی به سوی وادی گسترده آگاهیهای نوین بردارد. در ادامه این گفتار و برای روشن شدن این نکات، آخرین رمان جمیز، کاسه طلایی (1904) - بررسی می شود و به پاره ای از شگردهای هنری وی، از جمله استفاده از شیوه های روایت تئاتری، نقاشی و تابلو سازی با انسان و فضاهای پیرامونش و تاثیر این ترفندها بر ذهن خواننده، اشاره شده است.

هدف از نگارش این مقاله، بررسی ساخت صورتهای کوتاه شده یا خودمانی اسم در لهجه کرمانی است. اسمهایی مانند (ماشو‏، قاسو، رقو، طلو) کوتاه شده اسمهای (ماشاءالله، قاسم، رقیه و طلعت) هستند که در این مقاله، نحوه ساخت آنها مورد مطالعه قرار گرفته است. برای انجام این تحقیق، کلیه اسمهایی که به پسوند تصغیری [u-] ختم شده اند؛ از (فرهنگ گویش کرمانی)، تالیف (محمود صرافی) استخراج شدند. در مواردی نیز از گویشوران کرمانی استفاده شده است. نتایجی که از این تحقیق به دست آمده؛ این است که در اغلب موارد یک هنجاری( CVC(c از ابتدای اسم اصلی انتخاب می شود، سپس پسوند تصغیری [u-] به آنها اضافه می گردد. همچنین داده های این گونه زبانی نشان می دهد که صورتهای کوتاه شده، نه تنها در مورد افراد، بلکه در مورد اشیاء، حیوانات، گیاهان، ویژگیها و صفات افراد، همچنین خوراکیها و حتی بیماریها کاربرد دارد.

تفسیر خواجه عبدالله انصاری، از آثار گرانبهای اوست که تاکنون متن کامل آن پیدا نیست و جز به یاری بعضی مأخذ، به قسمتی از مطالب آن نمی توان دست یافت. مهمترین اثری که بخشی از مباحث آن را در خود محفوظ داشته؛ تفسیر کشف الاسرار و عده الابرار ابوالفضل رشید الدین میبدی عارف و مفسر بزرگ اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم است. این مقاله، بررسی اجمالی است در باب آنچه در تفسیر میبدی به نام خواجه عبدالله انصاری آمده یا بگونه ای نقل شده است که خواننده انتساب آن را به خواجه یقین خواهد کرد. این بررسی نشان می دهد که ابوالفضل میبدی مقدار ناچیز از تفسیر خواجه عبدالله انصاری را در بخش عرفانی کتاب خود، (نوبت سوم) کشف الاسرار، آورده است. میبدی، تفسیر خواجه عبدالله انصاری را، کتاب شیخ الاسلام انصاری در تفسیر قرآن می خواند. بنابراین به نظر می رسد این کتاب نام و عنوانی خاص نداشته و به همان عنوان تفسیر خواجه عبدالله انصاری معروف بوده است. مطابق نظر ابوالفضل میبدی و با عنایت به دیگر آثار خواجه عبدالله انصاری، می توان دریافت که کلام خواجه در تفسیر نیز در نهایت ایجاز بوده است و از سوی دیگر، گفته های منقول از خواجه در تفسیر کشف الاسرار، بعضی بطور کامل و بعضی بصورت جزئی تکرار شده اند که خود از حجم مقدرا بازمانده تفسیر خواجه می کاهد. منقولات کشف الاسرار،نشان ازصد میدان و منازل السائرین خواجه دارد و به روش پیر هرات ،که طریقت و حقیقت را با رعایت کامل اصول شریعت می خواهد ;متناسب است.

ویراستاری، یکی از ضروری ترین مراحل پیش از چاپ هر نوشته است. علی رغم پژوهشهای فراوان در زمینه ویراستاری، هنوز جایگاه این رشته از علم، به عنوان یک تخصص، آنچنان که باید تبیین نشده و آگاهی عمومی از آن اندک است. اهداف نگارنده در این تحقیق عبارت است از: الف) آشنا کردن خواننده با پیچیدگیهای ویراستاری ب) اثبات این که ویراستاری نیز به ماننده سایر حوزه های علمی، خود یک تخصص است و لذا باید نگرشی درخور به آن داشت. ج) پرتوافکنی بر جنبه هایی از ویراستاری که برای آحاد نسل نو مبهم است. در همین ارتباط حد و مرز ویراستاری، رسالت ویراستار و ویژگیهای یک ویراستار موفق بیان می شود. طی این تحقیق، از دو قسم ویرایش سخن به میان می آید. ویرایشهای سطح نخست، لغزشهایی را در بر می گیرد که از نظر همه گویشوران زبان، خطا و تصحیح آنها ضروری است. ویرایشهای سطح دوم، در برگیرنده نکات ذوقی و زیباشناختی است و همگی، جنبه پیشنهادی دارد که پذیرش آنها به عهده نویسنده است. پرهیز از افراط و تفریط در ویراستاری و استفاده مطلوب از زبان که نقشی حساس در موفقیت ویراستار دارد از دیگر نکات مورد بحث در این تحقیق است. در انتها نیز پیشنهادهایی برای بهبود وضعیت ویراستاری در ایران ارائه می شود.

سبک بیان سهل و ممتنع متون وحیانی، همواره قرآن را نیازمند به تفسیر و تبیین تازه نموده و آن را منبع چشمه معارف دینی قرار داده است. لایه های مختلف معنایی کلام وحی و تعدد شیوه های افاده معنی در آن، از مهمترین عناصر سبک سهل و ممتنع بوده است و باید از وجوه اعجاز قرآن به حساب آید. فهم، تفسیر، قرآن پژوهی و داوری درباره فهم متون وحیانی، بدون توجه به اقسام معانی قرآن و تفکیک آنها از یکدیگر، استوار نخواهد شد. وجود انواع مختلف معانی چون نص، ظاهر، مؤول (خلاف ظاهر)، مجمل (خلاف ظاهر)، بطن، اشاره، تطبیق و منشا که برای دست یابی به هر یک از آنها راه و روش خاص خود را می طلبد؛ از ویژگیهای مهم قرآن است. احادیث معصومین و برخی از متون بشری نیز از تمان و یا برخی از این سطوح معنایی برخوردار می باشند. در این نوشته، حقیقت اقسام مزبور مورد بررسی قرار گرفته و در ضمن به راههای دستیابی به آنها نیز اشاره شده است.

سیلویا پلت (62-1932) را اساسا فردی از گروه (شاعران اعتراف کننده) دانسته اند. اما آگاهی دقیق او از عصر خویش و درگیریهایش با مسائل مهم قرن بیستم، از جمله توزیع پیچیده قدرت بین زن و مرد، فردیت، روانکاوی زن و آزادی فردی، او را بالاتر از گروه محدود شاعران اعتراف کننده قرار می دهد. اشعار پویای پلت، نشانگر جستجوی پیگیر او در مورد رنج انسانی است؛ ولی دیدگاهش را در خصوص ساختار قدرت اجتماعی و تاریخی ارائه می دهد و از حساسیت دنیای امروز می نویسد که زیر فشار گناه و آگاهی فردی قرار گرفته است. اشعار پلت، جستجوی او را برای یافتن هویت، از طریق شکستن تعلقات پدرسالاری نشان می دهد و تلاشی است در جهت نیل به استقلال انسانی و آزادی فردیت.

یکی از مقوله های مفصل زبانهای باستانی، دستگاه فعل بوده که جزئیات بسیاری را در بر می گرفته و ساختهای گوناگونی را شامل می شده است. یکی از این ساختها، به نام (فعل وسطی) هنگامی به کار می رفته که عمل فاعل به خودش برمی گشته یا به عبارت دیگر، فاعل، عملی را به نفع یا ضرر خود انجام می داده است. این گونه ساخت در دوره میانه و به تبع آن در دوره نو، صورت صرفی خود را از دست داد و همان معنی و مفهوم به وسیله ضمایر مشترک، متقابل یا انعکاسی بیان گردید. بدین ترتیب، در عین حال که ماهیت اصلی فعل وسطی در زبان محفوظ ماند؛ شیوه باین به گونه دیگری درآمد. در این مقاله، سعی شده است که ضمن نشان دادن صورتهای صرفی فعل وسطی در فارسی باستان، روند تغییرات آن در دوره های بعدی زبان فارسی مورد بررسی قرار گیرد و به صورتهای نحویی که جایگزین صورت صرفی فعل وسطی شده است؛ اشاره گردد.

نظر به اینکه در حوزه معنی و مضمون تمامی غرلهای حافظ، نمی توان حکمی قطعی و جزم صادر نمود که این امر ناشی از رندی و هنرمندی حافظ است. بسیاری از موضوعها و مضامین شعری او را قبل و بعد وی می توان جستجو کرد و یافت که وامداری او به شاعران پیش از خودش، امری مسلم است، لذا راز امتیاز و یگانگی شعر حافظ در زبان او نهفته است. پس به نظر می رسد اولین و اصلیترین زمینه پژوهش در شعر حافظ، تحقیق در ساحت زبانی او در همه مقوله هاست. از بررسی مسائل معانی و بیانی و بدیعی گرفته تا صرف و نحو زبان و انواع موسیقی شعر و نحوه گزینش واژگان و حتی بررسی تک تک واجهای کلمه های شعر او از لحاظ واجگاه و مخرج آنها. در این مقاله ضمن تبیین مطالب فوق، با ارائه شواهدی از شعر حافظ، ظرافت و هنرنمایی او را در بکارگیری صنایع بدیعی تناسب، ایهام تناسب، تضاد، پارادکس، ایهام و تبادر نشان داده ایم. البته قبل از ذکر شواهد برای دیدن آرا و دیدگاهها و تعاریف گذشتگان و معاصران از صنایع بدیعی، هفت اثر و کتاب را مد نظر داشته ایم تا نشان دهیم با توجه به تفاوت نگاه شاعران و علمای علم بدیع به این صنایع ،جای یک نقد و تحلیل،در بررسی انتقادی و همه جانبه نسبت به تعاریف و تعداد و تقسیم بندیهای صنایع بدیعی در دوره های مختلف شعر فارسی در تحقیقات ادبی،خالیست.

این مقاله بر آن است که نشان دهد چگونه باید ارتباط مؤثر بین افراد برقرار کرد. ارتباط، فرایندی است که ضمن آن، شنونده از نیت گوینده برداشتی می کند. طرفین ارتباط، ذخایر ذهنی متفاوت دارند؛ از طرفی همه گویندگان در باین ما فی الضمیر خود به درجات مختلف قاصر هستند و در عین حال، شنوندگان از گفته ها یا نوشته ها با توجه به سوابق تجربی و اجتماعی خود، برداشتهای متفاوتی خواهند داشت. اکنون می توان گفت که هر چه تفاوت در نیت گوینده و برداشت شنونده کمتر باشد؛ ارتباط مؤثرتر است. در ارتباط زبانی دو سویه، بطور طبیعی مهارتهای اکتسابی چهارگانه زبانی، گوش دادن، سخن گفتن، خواندن و نوشتن مدخلیت دارند. تربیت فراگیران زبان در زمینه مهارتهای چهارگانه، باید به نحوی باشد که هر چه بیشتر بتواند فاصله نیت گوینده و برداشت شنونده را کمتر کند. در این مقاله، راهبردهایی در راستای تحقق هدف بالا ارائه شده است.