مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی
سال:1397 | دوره:22 | شماره:4 (پیاپی 77) |تعداد مقالات:8

هدف: طبیعت گرایان، متافیزیک را به عنوان معرفتی پیشینی و مقدم بر علم نمی پذیرند و معتقدند مسیری فراعلمی برای فهم متافیزیکی وجود ندارد. در این دیدگاه، علم به عنوان مطالعه ی تجربی بر «متافیزیک» مقدّم است و متافیزیکدانان، متافیزیک خود را در «درون» مرزهای علم معاصر شکل می دهند. هدف این محقق در این مقاله، بررسی این مسئله بود که آیا دیدگاه طبیعت گرایان در این خصوص، دیدگاهی منسجم است؟ و آیا در عمل، نظریه های علمی منطبق با الگوی طبیعت گرایان شکل می گیرند و رشد می یابند؟ روش: در این مقاله از روش اسنادی-تحلیلی استفاده شده است. یافته ها و نتیجه گیری: ادعای طبیعتگرایان در خصوص رابطه ی علم و متافیزیک، خود شکن است؛ به این معنا که برای توجیه دیدگاه خود چاره ای جز توسل به متافیزیک ندارند. همچنین بر خلاف نگرش طبیعت گرایان، نظریه های علمی در عمل، هماهنگ با دیدگاه طبیعت گرایان شکل نمی گیرند و متافیزیک به عنوان چارچوبی برای علم، نقشی اساسی در شکل گیری و رشد نظریات علمی ایفا می کند.

فلسفه ی علوم اجتماعی قاره ای که بیشترین نمود خود را در سنّت هرمنوتیک، تبارشناسی و انتقادی می یابد، با نقد پارادایم تحلیلی، فراتاریخیت مقولات پیشینی فهم را زیر سؤال برده و با تبیین مقولاتی همچون: اراده، قدرت، جامعه، فرهنگ، جنسیت، تاریخ و. . .، باب نسبی گرایی را بیش از پیش گشوده است. این تنوع در متغیّرهای مستقل نسبیت، تنوع در متغیّرهای وابسته نسبیت را نیز به دنبال خواهد داشت و در مجموع باید از انواع نسبی گرایی سخن گفت. هدف: محقق این نوشتار با مرور برخی آثار در پی فهم انواع نسبی گرایی بوده است. روش: در گردآوری اطلاعات از روش کتابخانه ای و اسنادی و در بررسی آن از روشهای فراتحلیل و نیز تحلیل فلسفی استفاده شده است. یافته ها: آثار گوناگونی تلاش داشتند تا دسته بندی جامع و مانعی از انواع نسبی گرایی ارائه دهند. در این مقاله تلاش شد ابتدا انواع نسبی گرایی از منظر اندیشمندان گوناگون که به این مهم پرداخته اند، تقریر و سپس این دسته بندی ها مورد بررسی و نقد قرار گیرد. نتیجه گیری: به نظر می رسد تاکنون دسته بندی جامع و مفیدی ارائه نشده است که امکان فهم و تفکیک صحیح میان انواع نسبی گرایی را به وضوح بیان کند. این تحقیق می تواند درآمدی برای نیل به دسته ّبندی مطلوب و ارزش گذارانه در این زمینه باشد.

هدف: محققان در پژوهش حاضر به بررسی موانع تأثیرگذار بر تحقق علوم انسانی قرآن بنیان و ارائه ی راهکارهای مناسب به منظور تحقق آن در جامعه پرداخته اند. روش: روش تحقیق در این پژوهش آمیخته و ترکیبی، در بخش کیفی به شیوه ی نظریه ی برخاسته از داده ها و در بخش کمّی، توصیفی از نوع پیمایشی است. ابزار بخش کیفی شامل مصاحبه با20 نفر از متخصصان مراکزآموزش عالی و حوزه ی علمیه ی کازرون است که به شیوه ی هدفمند با استفاده از افراد کلیدی در حد اشباع نظری انتخاب و انجام شده است. در بخش کمّی نیز بر اساس نمونه گیری غیر احتمالی، تعداد 103 نفر افراد کلیدی مراکزآموزش عالی و حوزه ی علمیه انتخاب شدند و پرسشنامه ی محقق ساخته در اختیارشان قرار گرفت. یافته ها: موانع تأثیرگذار بر علوم انسانی قرآن بنیان، شامل چهار بعد ضعف در اندیشه ورزی، مهارتهای انسانی ناقص، ضعف در ارزشگذاری و ضعف در بینش اند؛ که از بین آنها مهارت انسانی ناقص، اندیشه ورزی ضعیف، ضعف در ارزشگذاری و ضعف بینشی از نظر اولویت، جزء مشکلات تلقی شدند. نتیجه گیری: توجه به اندیشه ورزی، نوآوری ها در چارچوب اندیشه ها و ارزشهای اسلامی، ارزش دادن به علوم انسانی بومی و تقویت بینش دانش آموزان، دانشجویان و محققان می تواند موانع تحقق علوم انسانی قرآن بنیان را کم رنگ سازد.

هدف: هدف نویسنده در این مقاله، دستیابی به خاستگاه توحیدی زبان رمزی الگوها و ساختارهای هندسی برخاسته از سنّتهای آسمانی و ملکوتی در خلاقیت حاصل از آفرینش کعبه و آثار هنر و معماری اسلامی بوده است. روش: راهبرد این پژوهش از نوع کیفی بوده و با رویکرد توصیفی تحلیلی و تفسیری به انجام رسیده است. یافته ها: تبیین شواهد قرآنی عالم مثال و ویژگی های شکلی نقشمایه ها و نظام ترکیب بندی حاکم بر آرایه ها و احجام آثار هنر و معماری اسلامی با ابتنا بر وجاهت رمزی شکل خانه ی کعبه و مرکزیت آن در عالم. نتیجه گیری: شکل کعبه از دلالتهای رمزی کعبه و برخاسته از الگوی بیت المعمور در عالم مثال و الگوی عرش در عالم ملکوت است. از دلالتهای توحیدی هندسه ی کعبه، ابتنای آن بر ارکان چهارگانه ی توحید، تنزیه، تحمید، تهلیل و تکبیر است. از دلایل وجاهت رمزی آثار هنر و معماری اسلامی، کم رنگ بودن انگیزه های فردی، تجلی حقایق باطنی جهان محسوس در صور شهودیافته ی عالم مثال و وجود سبکی منسجم و قدرتمند طی قرون متمادی جهان اسلام است. از دلالتهای توحیدی هندسه ی حاکم بر آرایه ها و نظام ترکیب بندی آثار هنر و معماری اسلامی، تجلی صور تنزیهی آرایه های هندسی و نقشمایه های اسلیمی و ختایی و ایجاد وحدت از طریق حضور هندسه ای کیفی با ابتنا بر اصل مرکزیت در ساختار کلی اثر با رعایت تناسبات لازم در همنشینی عناصر سازگار و مکمل و سازمان بندی مرکزگرایانه ی فضا و پیوند میان فرم و فضا از طرق مختلف محوربندی فضایی، رعایت اصل تقارن و سیّال گردانیدن فضا با حفظ استقلال بخشهای مختلف بناست.

هدف: هدف از انجام این پژوهش، شناسایی چگونگی کاربست اشیا و جمادات محیطی در سیره ی فرهنگی معصومان(ع) برای به دست آوردن الگوی مناسب در تعلیم و تربیت دینی جامعه بود. روش: روش تحقیق در این پژوهش، به صورت کتابخانه ای و توصیفی-تحلیلی بود. یافته ها: پیامبران و امامان(ع) در راستای نقش تعلیمی و تربیتی خود، به نگرش سازی دینی پرداخته، ذیل آن به انتقال نگرش توحیدی و نگرش صحیح به دنیا و آخرت، با به کارگیری اشیا اقدام کرده اند. در مرحله ی، دوم برای گرایش سازی دینی از اشیا استفاده کرده و در این راستا به ایجاد گرایش به اهل بیت(ع) و ایجاد گرایش به اعمال صالح پرداخته اند. در مرحله ی سوم، کاربست اشیا را بستری برای انتقال آداب و رسوم و رفتار دینی قرار داده اند. بنابر این، کاربست اشیا در سیره ی معصومان(ع) در هر سه نظام فرهنگ به عنوان یک روش مستقل قابل مشاهده است. نتیجه گیری: نخست، لزوم توجه به ابزار کمک آموزشی در فرایند انتقال فرهنگ دینی و پرهیز از اتکای صرف به انتقال گفتاری فرهنگ؛ دوم، بهره برداری از تمام فضای دانشگاه در این حوزه و عدم انحصار آموزش فرهنگ به فضای کلاس درس؛ سوم، توجه به موضوع کاربست اشیا به عنوان عامل مکمّل و مسهّل در موضوع «فرهنگ پذیری».

هدف: دین اسلام با رویکرد کمال جویی انسانی، آزادی و استفاده ی صحیح از اختیار انسانی را از مهم ترین ابزارهای رسیدن به این هدف می داند. به علاوه، دست یافتن به اندیشه های صحیح و قابل اعتماد نیز از مهم ترین دغدغه های انسان به شمار می آید. علامه طباطبایی در زمینه ی مبانی نظری دین مقدس اسلام در زمینه ی آزاد اندیشی با استفاده از روش تفسیری قرآن به قرآن مطالب ارزشمندی بیان کرده است. هدف این مقاله، دستیابی به مبانی و اصول آزاد اندیشی از منظر اسلام به منظور مصون ماندن تفکر آزاد انسانی از انحراف بوده است. روش: در این نوشتار با رویکرد توصیفی و تحلیلی به بررسی مبانی و اصول آزاداندیشی از منظر اسلام با محوریت اندیشه های علامه طباطبایی پرداخته شده است. یافته ها: خدامحوری، اختیار، ثابت بودن حق و باطل، عقل گرایی، کرامت انسانی، کمال گرایی و غیب پذیری، از جمله مبانی؛ و آزادی در محدوده ی شریعت، آزادی بیان و ترویج اندیشه، تبیین حق از باطل، اجبارستیزی و یقین گرایی از جمله اصول آزاد اندیشی از منظر اسلام است. نتیجه گیری: هر چند انسان آزاد آفریده شده است، اما اگر آزاد اندیشی خود را در چارچوب اندیشه ها و آموزه های اسلامی قرار ندهد، خطاپذیری اندیشه های او فراوان خواهد بود. دین اسلام برای تفکر آزاد یک سری اصول و مبانی دارد که رعایت آنها باعث می شود اندیشه های انسانی از دقت لازم برخوردار باشد و از انحرافات فکری مصون بماند.

نظریه ی فطرت، از بنیادی ترین مفاهیم در پارادایم اسلامی، سرشتی را برای انسان تصویر می کند که فراگیر، تبدیل ناپذیر، غیراکتسابی و مصون از خطاست و به نوعی تنها به انسان اختصاص دارد. از این رو بررسی ابعاد اثرگذاری این نظریه قادر خواهد بود تغییراتی اساسی را-با توجه به رویکرد تربیت محور خود، در میان کلیه حیطه ها و عرصه های نظری و سیاستگذاری در نحوه ی دخالت دولتها و حکومتها-در جوامع بشری مبتنی بر قبول و پذیرش این نگاه توحیدی به همراه داشته باشد. از طرف دیگر، نظریه های هنجاری در حیطه ی سیاستگذاری اجتماعی(نظریه های لیبرالیسم با تأکید بر نئولیبرالیسم، محافظه کاری، سوسیالیسم، و سوسیال دموکراسی) همواره به عنوان چارچوب ارزشی، تأثیر مهمی بر تصمیمات اجتماعی دولتها و حکومتها دارند. هدف: محققان در مقاله ی حاضر به این پرسشها پاسخ داده اند که دستاوردهای نظریه ی فطرت در حیطه ی سیاستگذاری اجتماعی با تأکید بر نظریه های هنجاری چیست و چگونه می تواند به تحول در عرصه ی جامعه ی ایران و جامعه ی جهانی بینجامد. روش: این مقاله به روش تطبیقی با بهره گیری از آثار عارفِ حکیم، آیت الله میرزا محمدعلی شاه آبادی و نظریه های هنجاری نگاشته شده است. پژوهش به روش اسنادی انجام شده و در بخش تبیین مدعا، تحلیل و تفسیر محتوای آثار مکتوب ایشان مدّ نظر بوده است. یافته ها و نتیجه گیری: تبیین زمینه های شکل گیری و بنیانهای نظری، اهداف، تعاریف، نهادهای اجرایی آن و مؤلفه های اصلی در جهت ترسیم یک نظریه ی هنجاری اسلامی مبتنی بر نظریه ی فطرت.

هدف: هدف محقق در این مقاله، ارزشیابی همخوانی ها و ناهمخوانی های برنامه ی درسی قصد شده، اجرا شده و کسب شده ی اخلاق اسلامی بود. روش: روش پژوهش حاضر، ترکیبی و جامعه ی آماری آن را 37 استاد و 273 دانشجو و نمونه ی آماری را کل اساتید(37 نفر) و 157 دانشجو تشکیل می داد که بر اساس جدول مورگان به شیوه ی تصادفی طبقه ای انتخاب شدند. برای جمع آوری اطلاعات از دو پرسشنامه ی اساتید و دانشجویان با 52 و 48 سؤال و پایایی 955/0 و 972/0، فرم مشاهده ی تدریس 47 سؤالی با پایایی940/0، آزمون 40 سؤالی ارزشیابی آموخته ها با پایایی652/0، تحلیل سرفصلها و محتوای انتخاب شده برای تدریس و مصاحبه استفاده شد. یافته ها: تجزیه و تحلیل داده ها بر اساس آزمون تی تک گروهی در قالب نرم افزار اس. پی. اس. اس و تحلیل کیفی نشان داد: نیازهای مبنا قرارگرفته در تدوین اهداف درس تا حدودی پوشش دهنده ی نیازهای فردی و اجتماعی دانشجویان در یک جامعه ی اسلامی است. میزان همسویی بین سرفصلها با اهداف درس، نسبتاً مطلوب است. میزان همخوانی محتوای انتخاب شده ی اساتید با سرفصل این درس مطلوب نیست. میزان دستیابی دانشجویان، به اهداف درس اخلاق اسلامی در سطوح شناختی، عاطفی و رفتاری، نامطلوب است. نتیجه گیری: همخوانی بین سه برنامه ی درسی قصد شده، اجرا شده و کسب شده ی درس اخلاق اسلامی دانشگاهها، با توجه به عناصر برنامه ی درسی، مطلوب نیست.