علوم و تکنولوژی محیط زیست
سال:1401 | دوره:24 | شماره:3 (پیاپی 118) |تعداد مقالات:20

زمینه و هدف: مساله این پژوهش تبیین مدل نظری در جهت یافتن راهکاری نوین برای تولید و توسعه چیدمان فضایی پلان های معماری مبتنی بر روش های تعاملی و تلفیقی با کمک الگوریتم های یادگیری ماشین و ژنتیک است، در واقع هدف رسیدن به یک مدل نظری است که بیان می دارد الگوریتم های تکاملی به تنهایی مثمر ثمر نیستند، بلکه الگوریتم های یادگیری ماشین می توانند پلان ها را فراگیری کرده و مبنای مدل عملی شوند که به واسطه استفاده از الگوریتم های ژنتیک می توانند توسعه و تولید کننده نمونه های جدید باشند. روش بررسی: در همین راستا روش پژوهش ترکیبی شامل مطالعات کتابخانه ای، گردآوری داده های خام، بررسی نمونه های موردی و استفاده از فرمول های محاسباتی به صورت تابع های هدف و جریمه است. یافته ها: مطالعات این تحقیق نشان می دهد که الگوریتم ژنتیک توانایی حافظه سپاری ندارد و از طرفی مبنای محاسبات آن جهش و تصادفی عمل نمودن است که این فرآیند در تولید پلان های معماری به تنهایی اثربخش نخواهد بود. نتیجه گیری: نتایج پژوهش نشان می دهد که براساس مدل نظری ارائه شده، الگوریتم یادگیری ماشین به واسطه ساختار نمونه پذیر خود می تواند نمونه هایی را ذخیره و بازشناسی نماید و الگوریتم ژنتیک که یک الگوریتم جستجوگر و توسعه پذیر است، هر بار نمونه های بیشتری را از پلان های معماری براساس مدل ریاضی ارائه شده تولید نماید.

زمینه و هدف: برآورد اندوخته کربن روی زمین برای مدیریت پایدار و اصولی جنگل ضروری است؛ از این رو انتخاب روش مناسب برای برآورد اندوخته کربن روی زمین جنگل اهمیت ویژه ای دارد. متداول ترین روش برآورد، مدل های رگرسیون خطی است که با استفاده از داده کمکی کم هزینه، متغیر هدف را در مناطق وسیع برآورد می کند. مدل های اولیه رگرسیون به دلیل ثابت بودن ضرایب رگرسیون در تمام نقاط، ناهمگنی و ساختار مکانی را در مدل سازی لحاظ نمی کنند. هدف مطالعه حاضر برآورد اندوخته کربن روی زمین جنگل با استفاده از رگرسیون کریجینگ و رگرسیون وزن دار جغرافیایی کریجینگ و اطلاعات مستخرج از تصاویر لندست 8 و مقایسه روش ها است. روش بررسی: مطالعه در بخشی از جنگل های زاگرس در استان کهگیلویه و بویراحمد انجام گرفت. در مجموع 184 قطعه نمونه زمینی (30 متر در 30 متر) برداشت و با استفاده از روابط آلومتریک مقدار کربن روی زمین نمونه ها محاسبه شد. در روند مدل-سازی از تصاویر لندست 8 به عنوان داده کمکی استفاده شد. معیارهای ضریب تبیین، مجذور میانگین مربعات خطا جهت ارزیابی روش ها استفاده شد. یافته ها: نتایج نشان داد روش رگرسیون وزن دار جغرافیایی کریجینگ (21 RMSE = و 66/0 = R2) در مقایسه با رگرسیون کریجینگ (28 RMSE = و 49/0 = R2) در برآورد اندوخته کربن روی زمین جنگل عملکرد مناسبی دارد. این روش می تواند جایگزین مناسبی برای روش های اولیه از جمله رگرسیون خطی باشد. بحث و نتیجه گیری: روش های ترکیبی با در نظر گرفتن ناهمگنی و همبستگی مکانی می تواند جایگزین مناسبی برای روش های اولیه رگرسیونی با هدف برآورد اندوخته کربن روی زمین جنگل باشند.

زمینه و هدف: پژوهش حاضر کیفیت آب رودخانه صوفی چای در شهرستان مراغه را با استفاده از اجتماعات ماکروبنتوز و ساختار جمعیتی آنها در سال 93-94 بررسی می کند. روش بررسی: در مجموع، 9 ایستگاه مطالعاتی در منطقه تعیین شد و ماکروبنتوزها با استفاده از دستگاه سوربر 25×50 با سه تکرار در هر ایستگاه نمونه برداری جمع آوری شدند. نمونه ها به وسیله فرمالدهید 4 % تثبیت و جنس، گونه و خانواده آنها شناسایی شدند. تعداد کل 19 ماکروبنتوز از 19 خانواده، 10 راسته و 2 ردهارزیابی شدند. یافته ها: گونهBaetissp در هر دو فصل زمستان و تابستان غالب بود. نتایج نشان می دهد که ایستگاه های 7 و 9 با 47 ماکروبنتوز در متر مربع در فصل زمستان و ایستگاه 9 با 128 ماکروبنتوز در متر مربع در فصل تابستان بیشترین تراکم ماکروبنتوزها را دارند. با توجه به مدل Welch، کیفیت آب رودخانه صوفی چای در بیشتر ایستگاه ها در هر دو فصل متوسط بود. هرچند، کیفیت آب در ایستگاه 7 در زمستان و ایستگاه های 8 و 5 در تابستان نامناسب بودند. بر طبق شاخصBMWP، کیفیت آب رودخانه، به جز ایستگاه های 8 و 9 در زمستان، مناسب بود. بحث و نتیجه گیری: با توجه به نتایج این مطالعه می توان نتیجه گرفت که اجتماع ماکروبنتوزی شاخص بسیار موثری برای ارزیابی شرایط زیست محیطی رودخانه صوفی چای هستند. در مجموع، نتایج این مطالعه کیفیت نسبتاً مناسب آب رودخانه صوفی چای را نشان می دهد.

زمینه و هدف: پراکنش درختان در طبقات تاج پوشش از مهم ترین ویژگی های ساختاری توده های جنگلی زاگرس است. تعیین الگوی برازش درختان در طبقات مختلف تاج پوشش جنگل های زاگرس، در مراحل زمانی مختلف، نشان دهنده وضعیت کلی آن ها از نظر سیر تخریب و روند توالی بوم سازگان است. هدف از این پژوهش، ارزیابی توابع احتمالی-آماری جهت بررسی الگوی توزیع طبقات تاج پوشش در جنگل های چارطاق شهرستان اردل بود. روش بررسی: بدین منظور 50 هکتار از جنگل های منطقه چارطاق (3157 اصله درخت) به صورت صد در صد آماربرداری و مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفتند. توابع توزیع احتمال مورد بررسی شامل نمایی، گاما، نرمال، بتا، وایبول و لگ نرمال بود. مشخصه های هر یک از توابع با استفاده از روش بیشینه درست نمایی برآورد شد. از آزمون های آماری نیکویی برازش کولموگروف-اسمیرنوف، اندرسون-دارلینگ و کای دو برای مقایسه توزیع احتمال واقعی و توزیع احتمال به دست آمده از توابع مورد بررسی استفاده شد. یافته ها: نتایج آزمون های نیکویی برازش نشان داد که توزیع لگ نرمال برای مدل سازی طبقات مختلف تاج پوشش درختان در منطقه چارطاق مناسب تر است. بحث و نتیجه گیری: بنابراین در مطالعه هایی که هدف آن ها شبیه سازی روند تغییرات جنگل است، می توان از توزیع لگ نرمال برای مدل سازی طبقات مختلف تاج پوشش درختان استفاده کرد.

زمینه و هدف: با توجه به اهمیت و گستردگی گونه پسته خودرو در مناطق خشک و نیمه خشک و همچنین مشکلات جوانه زنی آن، این تحقیق با هدف تعیین اثر شیب دامنه، جهت جغرافیایی و ارتفاع از سطح دریای رویشگاه درختان مادری بر روی خصوصیات جوانه زنی بذر پسته (Pistacia vera) در شمال شرق کشور و در منطقه ای به وسعت 13250 هکتار انجام گردیده است. روش بررسی: ابتدا نقشه واحدهای شکل زمین تهیه شد و نمونه برداری ها بر اساس آن انجام گردید. سپس بذرهای جمع آوری شده از 23 واحد نمونه گیری جهت انجام عملیات آزمایشگاهی به آزمایشگاه بذر منتقل شد و درصد جوانه زنی، ارزش جوانه زنی و میانگین مدت جوانه زنی در هر یک از واحدها تعیین گردید. یافته ها: نتایج نشان داد که درصد جوانه زنی بذر پسته با ارتفاع از سطح دریا همبستگی مثبت معنی دار دارد (01/0p<)، اما با شیب و جهت جغرافیایی ارتباط معنی داری ندارد. همبستگی بین ارزش جوانه زنی و ارتفاع از سطح دریا معنی دار نیست، در حالی که شیب و جهت جغرافیایی همبستگی معنی داری با ارزش جوانه زنی دارند (01/0p<). بحث و نتیجه گیری: با توجه به نتایج، درصد جوانه زنی در ارتفاعات بالا بیشتر از ارتفاعات پایین است و با همدیگر تفاوت معنی داری دارد. ارزش جوانه زنی در ارتفاعات پائین و شیب 30-0 درصد بیشتر از بقیه جهات و شیب ها می باشد. بذرهای جمع آوری شده از جهت های شمال و جنوب و شیب بالای 60 درصد دارای میزان جوانه زنی بیشتری در مقایسه با بذرهای سایر جهات و شیب ها می باشند. همچنین میانگین مدت جوانه زنی در جهت شرق و شیب 30 تا 60 درصد کمتر از جهت ها و شیب های دیگر است.

زمینه و هدف: با توسعه کشاورزی، صنعت و رشد جمعیت، بهره برداری از منابع آب زیرزمینی افزایش یافته و کمیت، کیفیت آن را نیز تحت تأثیر قرار داده است. مدیریت بهره برداری بهینه آب زیرزمینی برای جلوگیری از بروز مشکلات کمی و کیفی آبخوان ها ضروری می باشد. هدف از این تحقیق، بهره برداری بهینه از منابع آب زیرزمینی و بررسی اثرات کمی و کیفی آن بر آبخوان دشت شهریار است. روش بررسی: تغییرات سطح آب زیرزمینی و کیفیت آن از منظر شاخص TDS در آبخوان دشت شهریار در بازه زمانی سال آبی 93 تا 95، توسط شبکه عصبی مصنوعی شبیه سازی شده اند. سپس TDS آب زیرزمینی توسط رگرسیون برآورد شده است. و در نهایت از الگوریتم ژنتیک چند هدفه (NSGA-II) به منظور بهره برداری بهینه از منابع آب زیرزمینی و با هدف حداقل نمودن تغییرات سطح آب زیرزمینی و کل مواد جامد محلول آب زیرزمینی، استفاده شد. یافته ها: نتایج نشان داد، معیار ارزیابی RMSE در سه وضعیت آموزش، آزمایش و صحت سنجی برای تغییرات سطح آب زیرزمینی به ترتیب برابر 06e-27/1، 0025/0 و 003/0 و برای کل مواد جامد محلول آب زیرزمینی برابر 24/0، 64/27 و 608/14 می باشد و معیار ضریب همبستگی (R) در سطح 05/0 در سه وضعیت برای هر دو متغییر معنی دار بود. همچنین در بازه زمانی مورد مطالعه، حجم برداشت بهینه از آبخوان به میزان 12/29 درصد کاهش یافته و مقدار بهینه TDS آب زیرزمینی به طور میانگین، به اندازه 87/120 میلی گرم بر لیتر کمتر از برآورد شبکه عصبی مصنوعی است. و سطح آب زیرزمینی نیز به طور میانگین به اندازه 27/9 متر در سال افزایش یافته است. بحث و نتیجه گیری: نتایج حاصل نتایج نشان داد که روش شبیه سازی-بهینه سازی پیشنهادی به عنوان یک ابزار کاربردی با عملکرد مناسب و کم هزینه و با سرعت مطلوب می تواند با سیاست بهره برداری بهینه همزمان از چند عامل مؤثر پشتیبانی کند. همچنین مشکلات کمی و کیفی آبخوان را کاهش داده و باعث افزایش پایداری سیستم آب زیرزمینی می شود.

زمینه و هدف: فضای سبز شهری نقش بسیار مهمی در پایداری شهر داشته و بررسی و تعیین سرانه فضای سبز از عناصر اصلی برنامه ریزی و مدیریت یک شهر است. بدین منظور در مطالعه حاضر به برآورد سرانه فضای سبز شهر خمین اقدام شده است. روش بررسی: به منظور بررسی سرانه پارک ها و فضای سبز از سنجش از دورو تصاویر ماهواره ای استفاده شد. در سال 1398، به این منظور ابتدا با استفاده از تصاویر Sentinel2 نقشه کاربری سرزمین در چهار کلاس شامل: اراضی بایر، سکونتگاه، پارک شهری و اراضی کشاورزی تهیه و لایه پارک شهری استخراج و بالایه نواحی چهار گانه شهر خمین تلفیق و سرانه فضای سبز هر ناحیه محاسبه شد. یافته ها: بررسی وضعیت سرانه با استفاده از رویکرد سنجش از دور نشان از کمبود شدید فضای سبز شهری در این شهر می دهد، به ویژه ناحیه 3 در جنوب شرقی شهر با سرانه 66/1 متر مربع، که علاوه بر داشتن پایین ترین میزان سرانه فضای سبز، دارای توزیع نامناسب و نامتوازن آن هم می باشد و بیشترین سرانه هم 43/3 در ناحیه 1 بود. نواحی 2 و 4 هم به ترتیب دارای سرانه ای معادل 22/3 و 27/3 متر مربع بود. بحث و نتیجه گیری: این نتایج نشان می دهد سرانه فضای سبز این شهر نسبت به استانداردها به شدت پایین بوده و نیازمند توجه خاص تصمیم گیران جهت افزایش و گسترش فضای سبز در این شهر است تا در آینده ای نزدیک تحلیل کامل و جامعی از فضای سبز این منطقه و دلایل کمبود آن ارائه شود.

زمینه و هدف: محبوبیت روز افزون رمزارزها به خصوص بیت کوین، موجب گردیده که استخراج کنندگان آن ها تمایل به استفاده از ارزانترین انرژی و دستیابی به آن از طریق سوخت های فسیلی باشند و هیچ اهمیتی به انتشار آلاینده ها و تأثیرات مخرب آن ها بر محیط زیست و نسل آینده بشر ندهند. درنتیجه هدف ما از تحقیق بررسی تأثیرات استخراج رمزارزها بر، انتشار گازهای گلخانه ای و درنتیجه آن بر محیط زیست است. روش بررسی: دراین پژوهش اثرات استخراج بیت کوین، بر انتشار گازهای گلخانه ای و آلودگی محیط زیست را با به کارگیری روش «تبدیل موجک پیوسته و ارتباط موجک» بررسی شد. برای دستیابی به این امر در این پژوهش که در سال 2021 صورت پذیرفته، از داده هایی چون نرخ هش بیت کوین (مصرف انرژی ناشی از استخراج بیت کوین)، و انتشار چهار گاز گلخانه ای یعنی؛ متان (CH4)، کربن دی اکسید (CO2)، نیتروژن دی اکسید (N2O) و سولفورهگزافلوراید (SF6) به صورت ماهانه و در طی سال های 2009 تا 2020 استفاده گردید. یافته ها: علی رغم این که از دید استخراج کنندگان صنعت رمزارز بیت کوین در کوتاه مدت سودمند است، نتایج نشان داد که تأثیرات و آثار مخرب آن بر محیط زیست در بلندمدت قابل مشاهده است. بحث و نتیجه گیری: صنعت رمزارز یکی از مهم ترین عوامل انتشار آلاینده ها و گازهای گلخانه ای است و استخراج بیشتر آن ها در بلندمدت تأثیر مثبت و معنی داری بر انتشار آلاینده های زیست محیطی و نوسانات آن ها دارد. با کمک این پژوهش می توان شاخص تاثیرگذاری رمزارزها بر محیط زیست، نسل های آتی و عدالت بین نسلی را به عنوان یک معیار برای ارزیابی این صنعت در چارچوب مالی اسلامی مطرح نمود.

زمینه و هدف: بسیاری از شهرهای کشور از جمله تهران با پدیده فرسایش محله های شهری مواجهند. این گونه بافت ها می تواند اثرات مخرب محیط زیستی، اقتصادی، و اجتماعی در پی داشته باشد. با توجه به وسعت زیاد بافت های فرسوده، جمع آوری و به هنگام سازی این میزان از داده توسط سازمان ها امری زمان بر و پرهزینه می باشد. بنابراین، هدف اصلی این پژوهش استفاده از ظرفیت مشارکت شهروندان یا علم شهروندی، به عنوان فرصتی مناسب برای گردآوری سریع و ارزان داده های مکانی بافت فرسوده می باشد. روش بررسی: در سال های اخیر راهبرد GIS شهروند محور مطرح شده است و در بسیاری از کاربردها، داده های مکانی سازمانی جای خود را به اطلاعات جغرافیایی داوطلبانه (VGI) داده اند. در این پژوهش نیز یک طراحی شیء-گرا برای جمع آوری اطلاعات مکانی بافت فرسوده ارائه می شود. بر این اساس یک پیاده سازی نمونه تحت وب با تأکید بر مولفه های متن باز در دستور کار قرار می گیرد. یافته ها: به کمک راهکار مطرح شده اولاً اطلاعات مکانی به صورت طبقه بندی شده و موضوعی قابل جمع آوری می باشند. 10 کلاس مختلف در رویکرد شیءگرا مد نظر قرار گرفت که از جمله می توان به مسیرهای نامطلوب، ساختمان های نا امن و قدیمی، و زمین های مخروبه و آلوده اشاره نمود. همچنین بر اساس چارچوب های متن باز از جمله جنگو (Django) و مولفه هایی چون GeoDjango، PostGIS و OpenLayers یک سامانه تحت وب کارآمد پیاده سازی شد. بحث و نتیجه گیری: علوم شهروندی رویکردی نوین برای جمع آوری اطلاعات مکانی بافت فرسوده است. نتیجه اجرای روش به کار گرفته شده تهیه سریع و کم هزینه اطلاعات، و افزایش نقش نظارتی شهرداری ها به جای تولید داده را در پی دارد. تحلیل هزینه فایده نشان داد که در یک دوره یک ساله این رویکرد می تواند به طور تقریبی به کاهش 15 برابری هزینه های اخذ داده بیانجامد.

زمینه و هدف: الگوی پراکنش مکانی گونه های جنگلی اطلاعات مفید و اساسی را در مورد هم زیستی و روابط بیولوژی بین گونه ها و پویایی جنگل فراهم می کند. ازاین رو یکی از ابزارهای مهم برای مدیریت بهتر عرصه های جنگلی می باشد. اهداف این تحقیق تعیین الگوی پراکنش مکانی توده ی انارشیطان در استان بوشهر و ارزیابی قابلیت توابع مختلف در تعیین الگوی پراکنش مکانی می باشد. روش بررسی: ابتدا توده انارشیطان در دو منطقه علی آباد و شهنیا با مساحت 10 و 2 هکتار در بهار 1394 آماربرداری صدرصد شدند. سپس برای تعیین الگوی پراکنش مکانی توده انار شیطان، روش فاصله–, آزیموت به کار گرفته شد. در نهایت برای تحلیل الگوی پراکنش مکانی درختان از توابعK رایپلی، L، G، F در این تحقیق استفاده شد. یافته ها: آزمون نیکویی برازش کولموگروف-اسمیرنف نشان داد که توزیع درختان انارشیطان در دو منطقه مورد مطالعه به طور معنی دار ناهمگن هستند (001/0P<). توابع K رایپلی و L ناهمگن، الگوی کپه ای را در مناطق مورد مطالعه نشان دادند. تابع G در منطقه علی آباد تا فاصله 150 متری الگوی کپه ای را نشان می دهد در حالی که در منطقه شهنیا این تابع الگوی های مختلفی را در فواصل مختلف نشان می دهد. بحث و نتیجه گیری: در مجموع هر چهار تابع، الگوی پراکنش مکانی توده های انارشیطان را به شکل کپه ای نشان دادند و تابع G بیشترین جزئیات را در مقایسه با دیگر توابع در رابطه با الگوی پراکنش مکانی نشان داد. وجود الگوی کپه ای در توده های انارشیطان احتمالاً به دلیل شرایط خشک و کمبود رطوبت آن است که چنین الگوی پراکنشی را موجب شده است. بنابراین برای احیا و جنگلکاری مناطق مستعد، استفاده از الگوی کاشت کپه ای می تواند کمک موثری به ایجاد سایه و حفظ بیشتر منابع رطوبتی خاک داشته باشد که در نهایت می تواند منجر به احیا موفق تر این منطقه ها باشد.

میزان مصرف سموم دفع آفات نباتی نشان دهنده ی گوشه ای از وخامت وضع استانداردهای کشاورزی است. به دلیل اثرات آلاینده ی این سموم در حیات جانوری و انسانها، کشور ما با پایبندی به اجرای قوانین و مقررات مرتبط، سبب ارتقای کیفیت و بهره گیری هر چه صحیح تر از سموم دفع آفات نباتی شده است. دراین راستا نقش سازمان هایی همچون قوه قضاییه، سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت بهداشت، جهاد کشاورزی، سازمان حفظ نباتات در تدوین و اجرایی نمودن قوانین و مقررات مرتبط با سموم دفع آفات نباتی روشن و آشکار می گردد. این پژوهش بر اساس مطالعات کتابخانه ای و آمار رسمی موجود انجام پذیرفته است. با امعان نظر به مطالعه در خصوص تبیین وضعیت حقوقی مدیریتی ناظر بر تولید و مصرف سموم دفع آفات نباتی و کودهای شیمیایی، ابعاد حقوقی، محیط زیستی و مدیریتی اجرائی مد نظر قرار گرفته است. در پرتو این پژوهش ضمن بررسی قوانین و مقررات مرتبط با سموم دفع آفات نباتی در ایران، رهیافت ها و راهبردهای موثر در پرتو رویه های موجود جهت مهار آفات و سموم شیمیایی مورد بررسی قرار گرفته است. نتیجه حاصل از این پژوهش نشان از محدودیت قواعد موجود در دفع سموم آفات نباتی در ایران دارد و به نظر می رسد این قواعد بایستی بواسطه چارچوب موثر تری که می تواند الگوی مناسب تری برای اجرا باشد، تکمیل گردد.

زمینه وهدف: یکی از اصلی ترین شاخص های توسعه یافتگی کشورها و جوامع، تولید و مصرف فولاد می باشد. مطالعه حاضر با هدف شناسایی و تجزیه و تحلیل ریسک های تهدید کننده کارخانه فولاد ویان در سال 1395 به انجام رسید. روش بررسی: پس از شناسایی ریسک ها، تجزیه و تحلیل و رتبه بندی آن ها با استفاده از روش TOPSIS صورت پذیرفت. جهت تعیین نمره احتمال ریسک از روش ANP استفاده شد. در نهایت با استفاده از روش TOPSIS شدت احتمال وقوع ریسک و منابع آلودگی ریسک محاسبه گردید. یافته ها: بر اساس نتایج حاصل از محاسبه ­, های ریسک­, ها در رده­, های مختلف می­, توان بیان کرد که از میان ریسک­, های محیط­, زیستی کارخانه فولاد ویان، 14 ریسک در رده جزئی تا متوسط و 3 ریسک در رده غیر­, قابل تحمل قرار دارند. بر اساس مقایسات زوجی انجام­, شده در محیط نرم­, افزار Super Decisions بهترین راهکار در بین همه راهکارها، نصب دستگاه های کنترل ذرات و گاز مانند سیکلون­, ها و غبارگیرهای کیسه ای و کم­, ترین راهکار وقوع ریسک، تعمیر به موقع دستگاه­, ها به منظور کاهش انتشار گازهای آلاینده شناسایی گردید. بحث و نتیجه گیری: نتایج حاصل از روش TOPSIS نشان داد که مراحل تولید فاضلاب بهداشتی و چک و بازدید دستگاه های لوله گذاری، خط انتقال آب و گاز هر دو به سطح ریسک خیلی بالا می­, باشند که می توان با اقدامات پیشگیرانه و کنترلی، نسبت به حذف یا کاهش آن ها اقدام نمود.

زمینه و هدف: افزایش فعالیتهای صنعتی در عصر حاضر باعث ایجاد مشکلات بحرانی از قبیل: کاهش تنوع زیستی، گرمایش جهانی و کاهش لایه اوزون بر سر راه محیط زیست شده است. توسعه صنعتی بدون حفظ محیط زیست، توسعه ای ناپایدار خواهد بود. در چند دهه اخیر مسئله ی حفاظت از محیط زیست، تبدیل به یکی از ارکان اصلی در تصمیم گیری های سیاسی شده است. برای کاهش این آثار زیانبار صنایع و شرکتها نیازمند استفاده از سیستم مدیریت زیست محیطی(EMS) برای پاسخ به مشکلات می باشند. سیستم مدیریت زیست محیطی شیوه ای برای همراستا کردن اهداف شرکتها با اهداف و خط مشی های زیست محیطی است. پژوهش حاضر با هدف ارائه الگوی سیستم مدیریت زیست محیطی با رویکرد مدل تعالی سازمانی EFQM در صنایع مس ایران انجام گرفته است. روش بررسی: روش تحقیق حاضر توصیفی و از نوع پیمایشی و ابزار گردآوری داده ها چک لیست بوده است. جامعه آماری متشکل از مدیران، کارشناسان و صاحب نظران واحد ایمنی، بهداشت و محیط زیست مجتمع مس سرچشمه می باشند و این تحقیق در بین سال های 1399-1400 انجام شده است. برای تجزیه و تحلیل داده های تحقیق از نرم افزار SPSS نسخه 22 و Lisrel استفاده شده است. یافته ها: نتایج نشان داد که رابطه ی معنی دار و مستقیمی بین تمامی متغیرهای EMS و EFQM وجود دارد. همچنین ضرایب همبستگی نشان می دهد که اجرای الگوی مدیریت زیست محیطی تاثیر زیادی بر عملکرد صنایع مس خواهد داشت و در بین متغیرهای تحقیق، متغیر راهبرد ها و خط مشی (42/10) با ضریب همبستگی 81/0 بیشترین میزان رابطه ی معنی داری را داشته است. بحث و نتیجه گیری: با توجه به نتایج تحقیق، مدل مفهومی پژوهش حاضر در زمینه اجرای سیستم مدیریت زیست محیطی، مدل موثر و قابل قبولی برای صنایع مس ایران است. علاوه بر این، مدل تاثیر هر یک از متغیرهای EMS بر روی متغیرهای EFQM را مورد بررسی قرار داده و به آن اعتبار می بخشد.

زمینه و هدف: تغییرات پوشش سرزمین در نتیجه فعل و انفعالات پیچیده ی فاکتورهای ساختاری و عملکردی آثار گسترده ای بر سیمای سرزمین دارد لذا مطالعه ساختار سیمای سرزمین بر اساس اصول اکولوژی و سنجه های سیمای سرزمین به عنوان اجزای تشکیل دهنده آن ابزاری مناسب برای نقشه سازی و کمی کردن خصوصیات مکانی هر کاربری محسوب می شوند. زمینه و هدف: تغییرات پوشش سرزمین در نتیجه فعل و انفعالات پیچیده ی فاکتورهای ساختاری و عملکردی آثار گسترده ای بر سیمای سرزمین دارد لذا مطالعه ساختار سیمای سرزمین بر اساس اصول اکولوژی و سنجه های سیمای سرزمین به عنوان اجزای تشکیل دهنده آن ابزاری مناسب برای نقشه سازی و کمی کردن خصوصیات مکانی هر کاربری محسوب می شوند. روش بررسی: در مطالعه حاضر پس از تهیه نقشه های پوشش سرزمین و استخراج سنجه ها در دو سطح کلاس و سیما، از تحلیل مولفه های اصلی (PCA) جهت انتخاب سنجه های مناسب در تحلیل تغییرات سیمای سرزمین شهرستان بهبهان در بین سال های 1378 و 1392 استفاده شد. یافته ها: سنجنده های مساحت کلاس (CA)، تعداد لکه (Np)، شکل سیمای سرزمین (LSI)، تراکم حاشیه (ED)، درصد پوششی سیمای سرزمین (PLAND) و سنجه شاخص تنوع شانون (SHDI) به عنوان مناسب ترین سنجه ها انتخاب گردید. نتایج حاکی از افزایش مساحت در کاربری های مسکونی (1551 هکتار)، اراضی کشاورزی (8036 هکتار) و مناطق آبی (287 هکتار) و افت شدید در مراتع (4560 هکتار) و جنگل های شهرستان (2081 هکتار) است. بحث و نتیجه گیری: در اثر دخل و تصرف انسان ساختار سیمای سرزمین شهرستان ریز دانه شده و تعداد تکه های انسان ساخت و نیمه طبیعی افزایش یافته است. همچنین بیشتر تغییرات ناشی از هضم لکه های مرتع در میان پوشش های انسان ساخت به ویژه یکپارچه سازی اراضی کشاورزی بوده است.

زمینه و هدف: جداره های ساختمان خارجی ترین پوسته بنا هستند که در معرض مستقیم هوا و تغییرات دما قرار دارند. لذا به لحاظ تبادل حرارت و کنترل مصرف انرژی ساختمان حایز اهمیت می باشند. جدار سقف ساختمان از جنبه تبادل حرارت، نسبت به سایر جداره های بنا از اهمیت بیشتری برخوردار است؛ چراکه به عنوان یک جداره وسیع افقی مساحت و زمان بیشتری را نسبت به سایرجدارها در معرض تابش خورشید و سایرعوامل جوی است؛ و تبادل حرارتی این جداره نسبت به سایر جداره های بنا بیشتر است. این مقاله با هدف کاهش انرژی مصرفی ساختمان در شهر شیراز به وسیله بهینه سازی جداره سقف ساختمان به دنبال پاسخ به این سوال است که: " بهینه ترین حالت آرایش مصالح و بهترین تکنیک غیر فعال سقف در راستای کاهش مصرف انرژی در اقلیم گرم و خشک شیرازکدام است و تا چه اندازه مصرف انرژی را کاهش خواهد داد؟ " روش بررسی: روش تحقیق کمی با استفاده از نرم افزار شبیه ساز انرژی "انرژی پلاس" می باشد. این تحقیق در سال 1398 انجام شده و داده های آب و هوایی شهر شیراز در این بازه زمانی یکساله از سایت انرژی پلاس استخراج شده است. جهت محاسبه انرژی مصرفی بنا، ساختمان انتخابی در نرم افزار انرژی پلاس مدل سازی و جهت پیشنهاد بهینه ترین حالت متغیرهای سقف از الگوریتم ژنتیک استفاده گردید؛ تابع هدف این الگوریتم کمینه سازی مصرف انرژی ساختمان بوده است. یافته ها: در این راستا متغیر های سقف ذیل سه دسته: سیستم غیر فعال انرژی، ویژگی های کالبدی سقف و موقعیت قرارگیری تعریف و روند بهینه سازی توسط الگوریتم ژنتیک و نرم افزار انرژی پلاس صورت گرفت. بحث و نتیجه گیری: نهایتا مدل های بهینه آرایش مصالح سقف ساختمان مسکونی سه طبقه در شهر شیراز ارائه شد. محاسبات شبیه ساز انرژی ساختمان و خروجی تابع هدف الگوریتم ژنتیک نشان داد که بهینه ترین آرایش مصالح سقف مصرف انرژی ساختمان را به میزان 6/9 درصد کاهش میدهد؛ و تکنیک های بهینه طراحی سیستم غیر فعال انرژی شامل: بام سبز، عایق حرارتی، سقف کاذب، به ترتیب 1/9، 4/13و 6/12 درصد مصرف انرژی ساختمان را کاهش داده اند.

زمینه و هدف: پدیده مخرب بیابان زایی یکی از بحران های جدی اکولوژیکی با اثرات گسترده و بلند مدت طبیعی و انسانی است. لذا اقدامات اجرایی در این زمینه باید متکی به شناخت وضعیت فعلی بیابانی شدن اراضی و شدت آن باشد. از طرفی ضعف روش های اندازه گیری شدت بیابان زایی، همواره نیاز به ارائه روش های نوین و کمی را ایجاب می کند. بنابراین لزوم پرداختن به روش هایی که بتواند پهنه بندی را بر مبنای منطق و اصول قوی و مبانی نظری مستدل ارایه دهد، ضروری به نظر می رسد. از این رو این پژوهش با هدف ارزیابی خطر بیابان زایی با استفاده از منطق تاپسیس فازی و به صورت موردی در دشت یزد-خضرآباد طی سال های 1399 تا 1400 به انجام رسید. روش بررسی: در این پژوهش سعی شد پهنه بندی شدت بیابان زایی توسط روش تاپسیس فازی به انجام رسد. در این روش پس از تعیین و ارزش دهی شاخص های موثر از روش دلفی فازی و تهیه لایه واحدهای کاری، اقدام به فازی سازی داده ها از روش چن و هوانگ شد و در ادامه فرایند تحلیل فازی بر روی داده ها صورت گرفت و در نهایت ماتریس تصمیم گیری فازی موزون حاصل شد، که در چارچوب این ماتریس و از روش تاپسیس، برآورد شدت بیابان زایی به انجام رسید. یافته ها: نتایج نشان داد که 34/9% درصد از کل منطقه مطالعاتی به صورت خیلی شدید، 71/7% درصد شدید و 57/%12 درصد به صورت نسبتاً شدیدی تحت فرایند بیابان زایی می باشد و بیابان زایی با شدت ناچیز (57/46%) و متوسط (81/23%) به ترتیب، بیشترین سهم را در منطقه مطالعاتی به خود اختصاص داده است. به طور کلی ارزش کمی شدت بیابان زایی برای کل منطقه از مجموع عوامل 262/0 (کلاس نسبتاً متوسط یا III) به دست آمد. بحث و نتیجه گیری: مطالعه صورت گرفته نشان از کارایی و سهولت کاربرد منطق فازی در ارزیابی شدت بیابان زایی داشت. همچنین نتایج این پژوهش امکان برنامه ریزی را برای به حداقل رساندن بیابان زایی در اثر انجام طرح های توسعه فراهم می سازد و می تواند شرایطی را ایجاد کند که با توجه به اولویت ها و پهنه بندی آسیب پذیری منطقه مطالعاتی، تعادل بین طرح های توسعه و محیط امکان پذیرگردد.

زمینه و هدف: هدف از این مطالعه بررسی میزان تاثیر اقدامات مدیریت منابع انسانی سبز بر افزایش رفتار سازگار با محیط زیست کارکنان است و اینکه آیا این اقدامات می تواند منجر به کاهش خسارت های زیست محیطی کارکنان و در عین حال بهبود عملکرد محیطی هتل ها گردد؟ همچنین شدت و ضعف این روابط، در دو گروه زنان و مردان نیز مورد بررسی قرارگرفته است. روش بررسی: این مطالعه از نظر هدف کاربردی و از حیث ماهیت توصیفی-همبستگی به شمار می آید. از ابزار پرسشنامه استاندارد کیم و همکاران (2019) برای سنجش متغیرها در نمونه ای بالغ بر 204 نفر از کارکنان 35 هتل فعال در سطح شیراز، استفاده شده است. فرضیه های تحقیق نیز با استفاده از روش مدل سازی معادلات ساختاری با استفاده از نرم افزار 3. 0 Smart-PLS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته ها: نتایج حاکی از آن است که مدیریت منابع انسانی سبز بر رفتار سازگار با محیط زیست (423/0 β, =و734/6 t=) و همچنین عملکرد محیطی (637/0 β, =و90/10 t=) تاثیر مثبت و معناداری دارد و همچنین رفتار سازگار با محیط زیست رابطه بین دو متغیر مدیریت منابع انسانی سبز و عملکرد محیطی را میانجیگری می کند (099/0 β, =و 840/ 2 t=و05/0 α, = ). همچنین مشخص گردید که جنسیت افراد نمی تواند روابط بین متغیرها را تعدیل نماید. بحث و نتیجه گیری: اقدامات مدیریت منابع انسانی سبز نه تنها باعث تقویت رفتار سازگار با محیط زیست کارکنان می گردد بلکه باعث بهبود عملکرد محیطی هتل ها نیز می شود. این پدیده در بین زنان و مردان یکسان است. هتل هایی که در حفظ محیط زیست قدم برندارند، به تدریج طرد خواهند شد و مورد استقبال کمتری قرار خواهند گرفت.

زمینه و هدف: کبوترخانه ها از لحاظ معماری، سازه و تزئینات دارای ویژگی های برجسته ای هستند؛ تحلیل هندسه شکلی و گونه شناسیِ آن ها، نه تنها نقش به سزایی در شناختِ معماری سنتی ایرانی دارد، بلکه می تواند از فراموشیِ این بناهای همسان و تابع محیط طبیعی نیز جلوگیری کند. به اعتقاد نگارندگان بین خلاقیت معماران سنتی، تناسبات، فرم و اندازه ی پلان، با انواع کبوترخانه های محدوه اصفهان، رابطه مستقیم وجود دارد. لذا هدف، تحلیلِ نقش هندسه در فرم نهایی کبوترخانه های اصفهان است. کبوترخانه ها برای نخستین بار به-صورت توصیفی مورد توجه سیاحان قرار گرفتند و برخی علاوه بر بررسی جنبه های شکلی، کالبد و سازه ی آن ها را دسته بندی کرده اند. این پژوهش گونه شناسیِ جامعی از کبوترخانه ها با دیدگاه هندسی ارایه خواهد کرد. روش بررسی: روش تحقیق توصیفی، مقایسه ای و تحلیلی، است. اطلاعات از طریق منابع کتابخانه ای و میدانی، به دست آمده است. یافته ها: مشخص گردید که بین ارتفاع با تعداد طبقات، قطر کبوترخانه، استوانه های میانی و ضخامت دیواره ی آن، ارتباط معناداری وجوددارد. شکل ها، هندسه کالبد و ابعاد گوناگون پلان از یکسو و خلاقیت معماران از سوی دیگر، احجام گوناگونی را در ساختار کبوترخانه های شهر اصفهان پدید آورده اند. بحث و نتیجه گیری: براساس یافته ها به لحاظ هندسه ی پلان، دوازده گونه(رایج ترین مدور ساده)، از نظر حجم چهارگونه ی اصلی، و برپایه ی تعداد طبقات سه گونه شناسایی شد. همچنین به طور معمول نسبت ارتفاع به دهانه حدود دوبرابر است.

زمینه و هدف: امروزه به دلیل تاکید بر رشد اقتصادی و بهره برداری های بی رویه از منابع طبیعی و زیست محیطی، کلان شهرها با مسائل و مشکلات عدیده ای در زمینه محیط زیست و امنیت زیست محیطی مواجه شده اند. هدف از انجام این تحقیق شناسایی چالش های زیست محیطی در شهر تهران، تعیین مولفه های زیست محیطی، تحلیل استراتژی ها و ارائه مدل مناسب جهت ارتقای امنیت زیست محیطی در شهر تهران می باشد. روش بررسی: این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و از نظر ماهیتی توصیفی-تحلیلی با ماهیت پیمایشی است. در این پژوهش از پرسشنامه ویژه صاحب نظران و کارشناسان در حیطه محیط زیست استفاده شد. جهت تحلیل عوامل داخلی (ضعف، قوت) و خارجی (تهدید و فرصت) شهر از روش SWOT و جهت آزمون فرضیه از آزمون تی تک نمونه ای، استفاده گردید. جهت تحلیل مصاحبه ها و شناسایی نهایی پیامدها از روش دلفی استفاده شد. همچنین با استفاده از مدل برنامه ریزی استراتژیک برایسون و با توجه به استراتژی ها و اولویت های آن ها نسبت به تدوین مدل برنامه ریزی استراتژیک توسعه شهری که تاکید بر امنیت زیست محیطی دارد، اقدام شده است. در نهایت با استفاده از ماتریس QSPM استراتژی ها اولویت بندی شدند. این تحقیق در بازه زمانی 1400-1397 انجام شده است. یافته ها: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده ها نشان می دهد که مهمترین استراتژی از دیدگاه متخصصان و صاحب نظران در بین این مولفه ها، مولفه های سیاسی و نظارتی هستند. همچنین مهمترین استراتژی ها از دیدگاه متخصصان اجرای طرح های هدفمند برای جلوگیری از کاهش تخریب و استراتژی های مناسب به منظور مدیریت بهینه کیفیت هوا می باشد. بحث و نتیجه گیری: طبق بررسی ها وضعیت امنیت زیست محیطی شهر تهران در وضعیت بحرانی می باشد و مهم ترین استراتژی های ارائه شده از طریق ماتریس QSPM شامل به کارگیری ابزارهای کاهش دهنده آلودگی، اصلاح الگوی مصرف انرژی و بهینه سازی آن، جلوگیری از گسترش شهرنشینی و حاشیه نشینی، استفاده از سیستم های مدیریت و کاهش مصرف انرژی و اجرای طرح های هدفمند برای جلوگیری از کاهش تخریب می باشند.

زمینه و هدف: آب زیرزمینی یکی از مهم ترین منابع برای شرب و آبیاری است. استانداردهای جهانی کیفیت آب، توسط سازمان بهداشت جهانی، به عنوان استانداردهای پایه مورد استفاده قرار می گیرند. هدف از این مقاله ارزیابی شیمی آب زیرزمینی و تاثیر آن بر کیفیت آب زیرزمینی جهت بررسی مطلوب بودن آن برای شرب و آبیاری در محدوده قیدار در استان زنجان می باشد. روش بررسی: به منظور تعیین پارامترهای فیزیکی-شیمیایی، آنیون ها، کاتیون ها و فلزات سنگین در مهرماه 1399 از تعداد 52 نمونه از چاه ها و چشمه های ناحیه مورد مطالعه نمونه برداری و به روش های مختلف اندازه گیری گردید. یافته ها: رخساره های آب زیرزمینی در منطقه مورد مطالعه، دارای تیپ بی کربنانه تا کلروره بوده وبر حسب پارامتر سختی کل، به غیر از دو نمونه تمامی نمونه ها دارای آب کاملاً سخت هستند. بر حسب EC و نسبت جذب سدیم (SAR)، درصد سدیم و کربنات سدیم باقیمانده (RSC)، مشخص گردید که آب زیرزمینی در بیشتر نمونه ها خیلی شور و برای کشاورزی نامناسب است. علاوه بر این، غلظت عناصر سنگین محلول در آب زیرزمینی در محدوده قیدار در برخی از نمونه ها برای برخی عناصر و یون ها مانند آرسنیک، سلنیوم، سدیم، نیترات و سولفات بیشتر از حدود مجاز تعیین شده توسط WHO می باشد. بحث و نتیجه گیری: استفاده از نسبت های یونی، نمودار گیبس و شاخص اشباع و تجزیه و تحلیل چند متغیره جهت نشان دادن منشا مواد حل شونده غیرآلی در آب های زیرزمینی، نشان داد که منابع کربناته و تبادل یونی دارای بیشترین تاثیر بر شیمی آب در محدوده هستند. شاخص فلزی(MI) غیر قابل شرب بودن برخی از نمونه ها را نشان داد. همچنین نتایج بدست آمده از تحلیل عاملی نشان دهنده تاثیر میزان شوری، کشاورزی، زمین شناسی و گسلها در محدوده مطالعاتی قیدار بود.