پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی
سال:1391 | دوره:16 | شماره:26 |تعداد مقالات:8

هدف مقاله حاضر، بررسی دو پرسش و پاسخ به آنهاست: 1) چهارچوب و الگوی مناسب برای تدوین متون دروس مصوب رشته اقتصاد اسلامی چیست؟ و 2) آیا امکان تدوین متن درسی برای دروس مصوب رشته اقتصاد اسلامی وجود دارد؟برای ارائه پاسخی مناسب، مقاله ابتدا با معرفی چهارچوبی نظری و تحلیل آن، الگویی رای تدوین متون درسی اقتصاد اسلامی ارائه می کند و سپس با مرور فهرست تفصیلی یک درس مصوب (برای نمونه، اقتصاد خرد اسلامی 1) به تحلیل تطبیقی این فهرست با چهارچوب پیشنهادی می پردازد. نتیجه اصلی این است که این چهارچوب و الگوی مناسب برای تدوین متون درسی رشته اقتصاد اسلامی دارای نه ویژگی اصلی است که در فهرست مصوب درس اقتصاد خرد اسلامی 1 به طور عمده در نظر گرفته شده است.

«تعریف» اصطلاحات و واژه ها بخش اساسی و جدایی ناپذیر کتاب درسی دانشگاهی است و منبعی است برای یادگیری. این جستار تلاشی است در جهت کاربرد مفاهیم زبانشناسی متن و نظریه نقش گرای هلیدی در توصیف «تعریف» که سنتا با رویکردهای منطقی و فلسفی بررسی شده است. نگارندگان در پی آن هستند با آسیب شناسی نمونه ای از تعاریف مندرج در کتابهای درسی دانشگاهی، بابی را برای نقد و ارزیابی روشمند این مقوله بگشایند.این مقاله، ابتدا به توصیف «تعریف» و ساختار و شاخصهای آن می پردازد و سپس هفت عامل ایجاد متن (انسجام، پیوستگی، آگاهی بخشی، بافت مندی، بینامتنیت، مقبولیت، و قصدمندی)، و هفت عامل ایجاد انسجام (وابستگی و پیوند، ضمایر، حذف، تکرار، روابط معنایی، صفات تفضیلی، شماره گذاری) را در 70 نمونه از تعاریف کتابهای درسی دانشگاهی بررسی می کند. این بررسی نشان خواهد داد که تعریف از ویژگیهای متن برخوردار است، و در ضمن به موارد زیر اشاره خواهد کرد: متداولترین عوامل متنی و انسجامی تعاریف؛ ساخت اطلاعی غالب تعاریف؛ عوامل متنی و انسجامی آسیب دیده در تعاریف نمونه.

هدف این پژوهش، مطالعه و مقایسه انواع مختلفی از ساختار متن تفسیری از طریق پاراگراف بندی بر روی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی بوده است.نمونه مورد مطالعه عبارت بود از دانشجویان مشغول به تحصیل در واحد تهران شرق که به روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شدند. آزمودنیها پس از نمونه گیری تصادفی، در یک طرح عاملی یک راهه به صورت تصادفی جایگزین شدند. ابزارها عبارت بودند از متون، پرسشنامه درک مطلب. به منظور تحلیل داده ها نیز از تحلیل واریانس یک راهه و آزمون تعقیبی استفاده شد. بخشی از یافته های آماری نشان دادند که پاراگرافبندی متن منجر به افزایش درک مطلب می شود.

با گذشت یکصد و پنجاه سال از آغاز فعالیتهای باستان شناسی در ایران و نیز قریب هشت دهه از آغاز آموزش رشته باستان شناسی هنوز محتوای آموزشی دروس این رشته ماهیت کاربردی مطلوبی ندارد؛ به نحوی که دانش آموختگان این رشته برای فعالیتهای عملی و کسب تجربه و مهارتهای فنی و حرفه ای لازم نیازمند گذراندن دوره های کار عملی و میدانی در هیاتهای علمی باستان شناسی کشور هستند. همچنین رابطه این دروس با رشته های مختلف علوم و مرزهای دانش بشری و میزان علمی و یا روایی و ذهنی بودن آنها به قدر کافی مشخص و متمایز نشده، و گرایشهای مختلف مورد نیاز باستان شناسی کشور و دروس وابسته به آنها به طور کامل تبیین و ارائه نشده است. هدف از ارائه این پژوهش و نوشتار بررسی روند تحول دروس و منابع آموزشی رشته باستان شناسی از بدو ورود سیستم نوین آموزشی است که بر اساس آن آموزش این رشته و فراز و نشیب آن در دوره های پنجگانه مورد مطالعه و تحلیل قرار می گیرد.

متون زبان و ادبیات فارسی از قدیم از سه جهت با علوم دیگر بخصوص علوم انسانی عجین بوده است: یکی از جهت تکوین، دیگر از جهت تفسیر و سوم از جهت کارکرد. در نتیجه در مطالعه متون ادبی گذشته استفاده از روشهای دانشهای دیگر نیز ضروری است.تاکنون در این زمینه اقدامات متنوعی صورت گرفته که از جمله آنها تاسیس گرایشهای بین رشته ای است. بررسیها نشان می دهد این اقدامات اگرچه گامی رو به پیش بوده، در به کارگیری مفاهیم و روشها، دچار سطحی نگری است، و در تعریف رشته ها و درسها، به چگونگی رابطه شبکه ای مفاهیم و دروس، به خوبی توجه نشده است. بنابراین، سامان دهی این نوع مطالعات و برنامه ریزیها ضروریست و شکافی که در اثر تخصصی شدن بیش از حد علوم و پاره پاره شدن آنها پدید آمده است باید ترمیم شود.تعریف برنامه ها و سرفصلهای درسی جدید بین رشته ای در حوزه زبان و ادبیات فارسی از راهکارهای بنیادی برای توسعه و اصلاح و ساماندهی این نوع مطالعات است؛ و اینکه این برنامه ها باید مربوط به کدام مقطع تحصیلی باشد، چه موضوعاتی را دربربگیرد و در بین نیازهای متعدد به کدامها اولویت بدهد، و سپس آنها را با چه ساختار و قالبی از قبیل رشته یا گرایش یا درس تعریف کند مسائلی است که در این مقاله مورد توجه و تامل قرار گرفته و چند پیشنهاد نیز ارائه شده است.

تحقیق حاضر به تحلیل گفتمان انتقادی کتاب “Reader’s Choice” می پردازد. هدف این تحقیق بررسی میزان پنهان کاری و جهت گیریهای ایدئولوژیکی در کتاب مذکور است؛ و این که آیا محتوای این کتاب برای متنی درسی مناسب است یا خیر؟ به این منظور، چهار متن درک مطلب از کتاب نامبرده به طور اتفاقی انتخاب شده است. این متون عبارت اند از: “the midnight visitor”، "sonar for the Blind"،"pockety women unite?"  و ."the 800th lifetime" ساختارهای گفتمان مدار این چهار متن بر اساس چهارچوب هاج و کرس (1996) بررسی شده است. این چهارچوب از چهار مقوله نام دهی، اسم سازی، جملات معلوم در مقابل مجهول و جملات کنشی در مقابل اسنادی تشکیل شده است؛ و در آن فراوانی به کارگیری ساختارهای گفتمان مدار محاسبه گردیده است.نتایج این تحقیق نشان دهنده نبود جهت گیریهای فردی و اجتماعی و عدم پنهان کاری است؛ و این که این کتاب با توجه به فاکتورهای مورد نظر تحقیق حاضر، کتاب درسی مناسبی است.

هدف پژوهش حاضر، نقد و شناسایی قوت و ضعف کتابهای درسی دانشگاهی رشته علوم تربیتی کشور است. روش مورد استفاده در این پژوهش، تحلیل محتواست. جامعه آماری شامل کلیه کتب درسی علوم تربیتی در حال تدریس دانشگاههای کشور است که 80 کتاب پرکاربرد به شیوه نمونه گیری هدفمند برای نمونه انتخاب شده اند. ابزار اندازه گیری داده ها چک لیست (فرم) نقد کتب درسی دانشگاهی شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی است که روایی آن از طریق روایی محتوایی و پایایی آن از طریق اجرای آن در 20 کتاب درسی و بر اساس آلفای کرونباخ برابر با 0.88 برآورد شده است. برای انجام نقد، هر کتاب توسط دو استاد متخصص، نقد و با تلفیق نظرات آنها، پاسخهای سوالات به دو صورت کمی و کیفی استخراج شده است. برای تحلیل داده ها در بخش کیفی از روش هولستی و در بخش کمی از رویکرد «تحلیل محتوای کمی» رایف، لیسی و فیکو استفاده شده است. بر اساس یافته های پژوهش، مهم ترین نقاط قوت کتابهای درسی در بخش شکلی و محتوایی، مواردی چون سلیس و قابل فهم بودن نگارش اثر، رعایت قواعد ویرایشی و نگارشی و معادل سازی مناسب و استفاده از اصطلاحات تخصصی است؛ و از مهم ترین نقاط ضعف آنها در همین بخشها می توان به داشتن غلطهای چاپی، نامناسب بودن طرح جلد، صحافی و کیفیت چاپ، و استفاده نکردن از ابزارهای علمی، و تطابق نداشتن با سرفصلهای شورای عالی ‏برنامه‏ریزی اشاره کرد.

بدون تردید هر اثر یا آفرینش ادبی (یا با رویکرد ادبی) منظره خاصی دارد که نوع نگاه و نگرش نویسنده را به جهان نشان می دهد. نویسنده سعی می کند واژه ها را به هم بریزد و روابطی جدید بین آنها تعریف کند. این روابط به تبیین نظام فکری ای می انجامد که مثلث ضمیر درون، جهان بیرون و نوشتار نام دارد.منظور ما از نگارش این مقاله تبیین قواعد نوشتار یا بیان هنجار گفتار نیست، بلکه بررسی مثلثی است که به نوشتاری خاص منتهی می شود. چینش صورت اشیا در ذهن نویسنده در قالب صورتهای ترجیحی و نوشتاری خاص تجلی می یابد و در واقع منظره یا اندیشه - منظره او را شکل می دهد. نوشتار تخصصی، خلاقانه، و منسجم منظره ای می سازد که خود از منظره برتر و افق بلند نویسنده آن حکایت دارد.کتاب بن لایه های شناخت علاوه بر اینکه منظره است (دارای صورت و معناست)، اندیشه - منظره هم هست؛ زیرا به بیان چگونگی شکل گیری اندیشه (تجربه حسی) متاثر از منظره می پردازد. هدف از پرداختن به لایه های بنیادین شناخت در کتاب بن لایه های شناخت، دستیابی به تفاهمی اصولی و استفاده از زبانی مشترک برای شناخت علم است، و اگر درست برداشت شود باید بسیاری از سوء تفاهمها پایان یابد.