خدای نامه
سال:1391 | دوره:1 | شماره:1 |تعداد مقالات:7

امامت مهم ترین اصل بنیادی تفکر اسماعیلیه مانند دیگر فرق شیعه است. از آنجا که امام در تشیع تجلی اسما و صفات خداوند روی زمین و انسان کامل است و اسماعیلیه نیز با تکیه بر همین معنی حکومت شیعی برپا ساختند، همواره به احادیثی که به مضمون الوهیت امام اشاره دارد توجه ویژه نموده و آن ها را به عنوان دلیلی بر تایید امامان خویش و حکومت آنان مورد استشهاد قرار دادند. نزاریان ایران نیز بر همین اساس به خطبه البیان که به وضوح به بیان الوهیت امام در جایگاه انسان کامل می پردازد توجه نموده و ترجمه فارسی بخش هایی از آن را در هفت باب بابا سیدنا نقل کرده اند. در این مقاله پس از معرفی خطبه البیان نشان خواهیم داد که نزاریه ایران با تکیه بر آن سعی داشتند که مقام حسن صباح و جانشینانش را به مثابه مقام امام علی و اهل بیت ایشان قلمداد نمایند. همچنین با تکیه بر متن این اثر به بازنگری جایگاه امام به عنوان انسان کامل در سلسله مراتب دینی این فرقه و ضرورت تعلیم یافتن از او و تلقی حسن صباح از این مفهوم در برپایی دعوت جدید اسماعیلی نزاری در ایران خواهیم پرداخت.

در ساختار جامعه گرایی توحیدی، حقوق و اخلاق به عنوان دو مرتبه از ساختار وجودی انسان، هر دو به ساحت اعتباری و صفاتی «وجود انسان» تعلق دارند و نه به ساحت ذاتی و ماهوی انسان. گرچه افراد انسانی پایه طبیعی این ساحت وجودی هستند و با آن «دور هرمنوتیکی» دارند، بایدهای حقوقی و اخلاقی از افراد انسانی، اعم از ذات «من» و «دیگری» استعلاء می یابند و در «منطقه سوم اعتباری انسانیت» شکل می گیرند. حقوق و اخلاق گرچه هر دو به این منطقه تعلق دارند، با همدیگر اختلاف کیفی و طوری دارند؛ اخلاق طور و پرده ای بالاتر و باطنی تر از حقوق است. در عین حال، آن دو در یک دور هرمنوتیکی ابعاد همدیگر را توسعه می دهند و یا این ابعاد را محدود می کنند که از این وجه ارتباطی آن ها، به «تاثیر متقابل» یاد می شود. در وجه مثبت این تاثیر متقابل، وقتی عدالت و آزادی های حقوقی تحقق یافت، زمینه برای عدالت و آزادی های اخلاقی فراهم می شود و در نتیجه با گسترش دایره اخلاق، آن نیزبه طور متقابل به ارتقای قانون گرایی و کاهش جرایم و ترمیم نظم عمومی گسیخته شده کمک می کند. در وجه منفی آن نیز، اگر حقوق زمینه استعلای انسان ها به مرتبه اخلاق را فراهم نکند، گسترش روابط غیراخلاقی روابط حقوقی را سست خواهد کرد.

عقل و عشق به عنوان یکی از ویژگی های بارز انسان، همواره محل نزاع حکما و عرفا بوده است. بین عرفا نیز در تعیین حدود و ثغور این دو، معمولا اختلاف نظر وجود داشته است. عطار نیشابوری، به عنوان حکیمی عارف در آثار خویش عقل را، تابع شرع می داند و آن را در مقابل عشق تحقیر می کند. وی عشق را یکی از منازل سلوک می شمرد و منشا آن را درد و کمال آن را در اشک، آتش و خون و اثر مهم آن را فنا می داند. نجم الدین رازی نیز عقل مقابل عشق را «عقل انسانی» نامیده و معتقد است که اگر عقل بی نور شرع در معرفت قدم نهد، به شبهه می افتد. نهایت عشق نیز به فنا می انجامد. در این نوشتار برآنیم تا دیدگاه این دو عارف بزرگ را در زمینه عقل و عشق مورد واکاوی قرار دهیم.

شمس الدین محمد بن علی بن ملک داد تبریزی، مشهور به شمس تبریزی، از عرفای قرن هفتم و شخصیتی بسیار موثر در تحول احوال جلال الدین محمد بلخی است. از زندگی و احوال روحی و معنوی این عارف نامدار، بسیار کم می دانیم و اگر مقالات وی یافت نمی شد، تصور می شد چنین شخصی اصلا وجود نداشته یا تحول حال مولانا چندان ارتباطی با احوال و افکار وی نداشته است و او تنها بهانه و جرقه ای برای تغییری عظیم در شخصیت مولانا بوده است. اما مقالات شمس سندی است بر وجود وی و مقام معنوی اوست. در این پژوهش با استناد به این مقالات به بازسازی زندگی شمس و نقد منابع دیگر در این باره و نیز شرح احوال و افکار او می پردازیم.

ازدواج در یهودیت امری قراردای است و به لحاظ الهیاتی قداستی ندارد، اما از آنجا که موجب تقویت قوم خدا و نیز جلوگیری از بی بند و باری می شود، امری بسیار موکد است. این نوشتار بر آن است که ضمن تبیین اجمالی مفهوم و جایگاه ازدواج در یهودیت، به بیان مراحل مختلف، لوازم و نتایج آن بپردازد. در این نوشتار مراحل مختلف ازدواج؛ از قبیل نامزدی، عقد ازدواج، حقوق و تکالیف زن و مرد در چارچوب ازدواج، قباله نکاح و مفاد آن، ازدواج های حرام، اعم از حرمت دائم و موقت مطالعه می شود. مطالعه احکام ازدواج نشان می دهد این مقوله در ادوار مختلف توراتی، تلمودی، قرون وسطی و جدید دچار تحولات بسیار و گاهی اساسی شده است. این مقاله با روش توصیفی - تحلیلی نوشته شده است.

این نوشتار در پی بررسی آراء فلسفی دین جاین، هستی شناسی، کرمه، اخلاق و نجات است. در این دین، وجود به دو گروه اصلی «جیوه» (روح) و «اجیوه» (اجسام) تقسیم می شود و در تحلیل خود از روانشناسی انسان ثنویت گراست. هر دو جوهر وجودشناختی ازلی، ابدی و نامخلوق اند. جیوه به دو گروه «دربند» و «رهایی یافته» تقسیم می شود و اصل نامدرک یا جیوه، شامل پنج جوهر ماده، دهرمه و ادهرمه، فضا و زمان است. در دین جاینی به دلیل این که اعتقادی به خدای شخصی وجود نداشت، کرمه اصل بنیادینی بر بازپیدایی است. اوضاع دنیوی جیوه را مشخص می کند. درباره اخلاق نیز هدف اصول اخلاقی دین جاین رسیدن به نیروانه و محور اخلاق جاینی زهد و ریاضت است. پس رهایی در این آیین بسیار مشکل و مستلزم زندگی رهبانی است. با خودداری از کرمه حیات گذشته و کرمه جدید حاصل می شود. در این مقاله که به صورت توصیفی و تحلیلی فراهم شده است، این نتیجه حاصل می شود که اصول مهم این دین ریاضت و اهیمسا است و تمام آراء فلسفی آن مطابق اهیمسا است.

کثرت گرایی دینی، به مثابه یکی از مسائل مهم کلام جدید، گرچه خاستگاهی غربی و مسیحی دارد، به سبب رشد روزافزون ارتباطات انسانی در عصر جهانی شدن، به دغدغه ای اساسی برای اغلب خردورزان کشورهای در حال توسعه و همه دین دارانی تبدیل شده است که در اندیشه برقراری همزیستی مسالمت آمیز با غیرهم کیشان خویش چه در کلان شهرها و جوامع سکولار و چه در دهکده بزرگ جهانی هستند. شاید این امر که ادیان بزرگ، در ورای انگیزه های ذهنی پیروانشان و در پیشینه تاریخی خود، رابطه ای مثبت با امر مطلق دارند، تنها راهی است که بر اساس آن، شالوده کلامی گفت وگوی بین ادیان و برقراری تعاملی عاری از تنش در بین متدینان طرح ریزی می شود. بر این اساس متدینان باید بکوشند ضمن درک همدلانه باورهای یکدیگر، تمام توان اخلاقی و معنوی خویش را به کار گیرند تا به بازنگری باورهای جزم اندیشانه خویش بپردازند و الگویی متناسب با حیات اجتماعی عصر خویش فراهم کنند.