تحقیقات غلات
سال:1392 | دوره:3 | شماره:3 |تعداد مقالات:7

به منظور ارزیابی تحمل به تنش شوری در مرحله گیاهچه ای، 17 ژنوتیپ بومی و اصلاح شده در آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار مقایسه شدند. تنش شوری در مرحله ابتدایی رشد رویشی و در 4 سطح شوری NaCl، (4، 8 و 12 دسی زیمنس بر متر و تیمار شاهد با هدایت الکتریکی 1.19 دسی زیمنس بر متر) اعمال شد. نتایج حاصل نشان داد که ژنوتیپ ها از نظر امتیاز ژنوتیپی متفاوت بودند. ویژگی های مورفولوژیک شامل طول شاخساره و ریشه، وزن خشک شاخساره و ریشه، نسبت طول ریشه به طول شاخساره و بیوماس رویشی اندازه گیری شدند. امتیازبندی تحمل به شوری ژنوتیپ ها برای همه صفات در سطح احتمال 1% معنی دار شد که نشان دهنده وجود تنوع ژنتیکی معنی دار بین آن ها بود. مقایسه میانگین ها نشان داد که طول ریشه و طول شاخساره با افزایش سطوح شوری کاهش یافت. بیشترین و کمترین ارتفاع شاخساره به ترتیب در رقم شاه پسند و حسن سرایی (رقم محلی) مشاهده شد. بیشترین مقادیر شاخص های STI، MP، GMP و HM متعلق به ارقام شاه پسند، سنگ جو و لاین 416 بود. بر اساس نتایج حاصل از همبستگی میان شاخص ها و تجزیه به مولفه های اصلی در سه سطح شوری، STI، GMP و HM به عنوان شاخص های مطلوب مقاومت تعیین شدند. نتایج حاصل از تجزیه به مولفه های اصلی و تجزیه خوشه ای برای گروه بندی ژنوتیپ ها با استفاده از این شاخص ها نیز نشان داد که از بین ژنوتیپ های مطالعه شده، رقم محلی شاه پسند و لاین اصلاح شده 416 متحمل ترین ژنوتیپ ها به تنش شوری در مرحله گیاهچه ای بودند.

خوابیدگی بوته یکی از مشکلات عمده در زراعت برنج است که بسته به زمان وقوع می تواند تا 50 درصد کاهش عملکرد محصول را به دنبال داشته است. شناسایی صفات موثر در مقاومت به خوابیدگی بوته در ژنوتیپ های مقاوم، می تواند در برنامه ریزی بهتر برای روش های مقابله و کاهش خسارت ناشی از خوابیدگی استفاده شود. این آزمایش به منظور ارزیابی صفات مرفولوژیک مرتبط با خوابیدگی بوته در ارقام بومی و اصلاح شده برنج، در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در موسسه تحقیقات برنج کشور رشت در سال 1391 اجرا شد. ارقام برنج مورد آزمایش شامل سه رقم بومی (هاشمی، سنگ جو و علی کاظمی) و سه رقم اصلاح شده (کادوس، خزر و گوهر) بودند. با توجه به نتایج ضرایب همبستگی، همبستگی مثبت و معنی داری بین ضخامت میانگره سوم با مقاومت به شکستگی میانگره سوم (r=0.914**) و ضخامت میانگره چهارم با مقاومت به شکستگی میانگره چهارم (r=0.84**) و ضخامت میانگره سوم و چهارم با مقاومت فشاری بوته (به ترتیب r=0.935** و **0.926=r) وجود داشت. همچنین، این همبستگی مثبت و معنی دار بین نسبت وزن تر به طول میانگره با مقاومت به شکستگی در میانگره سوم (**0.937=r) و مقاومت فشاری بوته (**0.870=r)، نسبت وزن تر به طول میانگره با مقاومت به شکستگی در میانگره چهارم (r=0.922**) و مقاومت فشاری بوته (r=0.835**) مشاهده شد. نتایج تجزیه رگرسیون گام به گام نشان داد که تنها صفت ضخامت میانگره روی مقاومت فشاری بوته اثر معنی داری داشت که به تنهایی 83 درصد از تغییرات را توجیه کرد. در مرحله بعد با در نظر گرفتن مقاومت به شکستگی میانگره به عنوان متغیر وابسته و سایر صفات مورفولوژیک به عنوان متغیرهای مستقل و انجام تجزیه رگرسیون گام به گام، دو صفت نسبت وزن تر به طول میانگره و وزن خشک به طول میانگره در مدل رگرسیونی باقی ماندند که با نتایج حاصل از ضرایب همبستگی مطابقت داشت. به نظر می رسد که صفات ضخامت و نسبت وزن به طول میانگره اهمیت زیادی در مقاومت به خوابیدگی برنج دارند و می توانند به عنوان شاخص های غیر مستقیم جهت انتخاب ارقام با مقاومت بالا به خوابیدگی در نظر گرفته شوند.

بیماری زنگ زرد گندم با عامل Puccinia striiformis Westend. f. sp. tritici، یکی از خسارت زا ترین بیماری های گندم در ایران به شمار می رود. مقاومت میزبانی به ویژه مقاومت غیر اختصاص–نژادی (Race nonspecific)، اقتصادی ترین روش مدیریت زنگ زرد است. اگرچه طول عمر ژن های مقاومت اختصاص–نژادی (Race specific) با ترکیب ژن های مقاومت موثر می تواند طولانی شود. روش جایگزین، به کارگیری ارقامی است که دارای مقاومت غیراختصاص نژادی بر اساس ترکیب ژن های دارای مقاومت تدریجی (Slow rusting) و یا کوچک اثر است. به منظور ارزیابی مقاومت غیراختصاص نژادی در این پژوهش، واکنش گیاهچه ها و گیاهان کامل 22 لاین امید بخش گندم همراه با شاهد حساس ارزیابی شدند. واکنش گیاهچه ای در شرایط گلخانه ای با استفاده از نژاد 6E150A+Yr27 و واکنش گیاه کامل با اندازه گیری شدت نهایی بیماری (FRS) و ضریب آلودگی (CI) تحت شرایط آلودگی طبیعی با دو بار آلودگی مصنوعی ارزیابی شد. آلودگی مصنوعی با مایه زنی اینوکلوم زنگ زرد که دارای ویرولانس روی ژن های Yr2، Yr6، Yr7، Yr9، Yr22، Yr23، Yr24، Yr25، Yr26، Yr27، YrA و YrSU بود، انجام شد. آزمایش مزرعه ای بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در ایستگاه تحقیقات کشاورزی اردبیل طی سال زراعی 91 1390 انجام شد. نتایج این بررسی نشان داد که لاین های S 90 1، S 90 14، S 90 16،S 90 17 ، S 90 20، S 90 21 و S 90 22 همراه با شاهد حساس بیشترین مقدار FRS و CI را داشتند. لاین های S 90 2، S 90 3، S 90 4،S 90 9 ، S 90 11، S 90 13 و S 90 18 در مرحله گیاهچه ای حساس و در مرحله گیاه کامل مقادیر پایین FRS و CI را نشان دادند. بنابراین، این لاین ها بر اساس نتایج این پژوهش و اطلاعات شجره ای آن ها، دارای درجات متفاوتی از مقاومت تدریجی (مقاومت غیر اختصاص نژادی یا پایدار) بودند. بقیه لاین ها که در مرحله گیاه کامل و گیاهچه ای مقادیر پایین آلودگی را نشان دادند، به عنوان لاین های نیمه مقاوم یا مقاوم انتخاب شدند.

به منظور بررسی عکس العمل عملکرد و اجزای عملکرد گندم به قارچ های میکوریزا و شبه میکوریزا در سطوح مختلف مواد آلی و همچنین روابط بین صفات موثر بر عملکرد دانه، آزمایشی گلخانه ای در بهار 1389 در گلخانه موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه کاملا تصادفی با چهار تکرار اجرا شد. تیمارها شامل ماده آلی از منبع کمپوست مصرف شده قارچ خوراکی در سه سطح (صفر، 25 و 50 تن در هکتار) و همزیستی قارچی در چهار سطح (عدم تلقیح، میکوریزا (Glomus mosseae)، شبه میکوریزا (Piriformospora indica) و تلقیح همزمان دو قارچ) بود. صفات مورد اندازه گیری شامل عملکرد و اجزای عملکرد گیاه و همچنین صفاتی مانند طول پدانکل، طول اکستراژن، ارتفاع بوته و طول سنبله بود. نتایج نشان داد که استفاده از کمپوست در تمامی صفات مورد مطالعه به جز وزن هزار دانه اثر مثبت معنی داری داشت. هرچند در سطوح پایین ماده آلی، قارچ P. indica و در سطوح متوسط و بالای آن قارچ G. mosseae عملکرد دانه و بیولوژیک بالاتری داشتند اما در مجموع صفات مورد مطالعه تلقیح همزمان دو قارچ بهترین کارایی را نشان داد. تجزیه رگرسیونی گام به گام و تجزیه علیت به طور جداگانه در هر سطح ماده آلی نشان داد که در تیمار بدون کمپوست صفات تعداد دانه در بوته و وزن هزار دانه، در تیمار مصرف 25 تن کمپوست صفات عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت و درصد باروری سنبلچه و در تیمار مصرف 50 تن کمپوست عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت در فرمول نهایی وارد شدند که از این میان در کمپوست صفر تعداد دانه در بوته و در 25 و 50 تن عملکرد بیولوژیک بیشترین اثر مستقیم را روی عملکرد دانه داشتند.

عناصر سنگین، به ویژه کادمیم، از راه خاک و گیاه وارد زنجیره غذایی انسان می شوند. شناخت مکان ها و محصولات آلوده به این عنصر، نقش مهمی در کاهش گسترش گزند ناشی از این آلاینده دارد. با توجه به نقش گندم در زنجیره غذایی انسان، هدف از این پژوهش تعیین توزیع مکانی غلظت کادمیم در خاک مزارع و بذر گندم بود. بدین منظور، در دوره رسیدگی گندم، تعداد 255 مزرعه در کل استان خوزستان (با مساحت حدود 355 هزار هکتار) برداشت شد. نمونه برداری از گندم زارها در شهرستان های مختلف به صورت وزنی انجام شد. بدین صورت که تعداد نمونه ها در هر شهرستان با توجه به سطح زیر کشت و نیز الگوی پراکنش مزارع گندم انتخاب شد. سپس، نمونه برداری مرکب از عمق صفر تا 20 سانتی متری خاک و سنبله گیاه صورت گرفت. غلظت کل و قابل عصاره گیری کادمیم با DTPA در خاک و نیز غلظت کادمیم بذر اندازه گیری شد. همچنین، توزیع مکانی غلظت کادمیم در خاک و بذر گندم با استفاده از روش زمین آماری کریجینگ نرمال تعیین شد. نتایج نشان داد که غلظت کادمیم کل خاک در 95 درصد نمونه ها بیشتر از 0.8 میلی گرم در کیلوگرم و غلظت کادمیم قابل جذب خاک در 25 درصد نمونه ها بیشتر از 0.1 میلی گرم در کیلوگرم می باشد. همچنین، غلظت کادمیم موجود در بذر گندم در 95 درصد نمونه ها بیش از 0.2 میلی گرم در کیلوگرم بذر بدست آمد. مطالعه نیم تغییر نماهای حاصل نشان داد که مدل کروی بهترین برازش را بر مقادیر کادمیم خاک و بذر دارد. توزیع مکانی کادمیم کل خاک با استفاده از روش کریجینگ نرمال نشان داد مناطق جنوبی و غربی استان، دارای غلظت زیادی از کادمیم می باشند. همچنین توزیع مکانی کادمیم قابل جذب در مناطق شرقی و جنوبی استان غلظت های بیشتری دارند. پراکنش مکانی کادمیم موجود در بذر گندم، زیاد بودن غلظت این عنصر را در مناطق شرقی، غربی و برخی از مناطق جنوبی نشان داد.

به منظور بررسی واکنش برخی ارقام ذرت شیرین و علف های هرز به علف کش های جدید سولفونیل اوره آزمایشی در سال 1391 در مرکز تحقیقات خراسان رضوی اجرا شد. تیمارهای آزمایش عبارت از سه رقم ذرت شیرین شامل دانه طلایی KSC403su، مریت Merit و چیس Chase و کاربرد علف کش ها شامل نیکوسولفورون، نیکوسولفورون+بروموکسینیل+ام سی پی ای، فورام سولفورون، ریم سولفورون+نیکوسولفورون، مزوتریون+ اس متولاکلر+تربوتیلازین به همراه دو شاهد وجین آلوده به علف هرز و عاری از علف های هرز بودند. آزمایش در قالب طرح فاکتوریل بر پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار به اجرا درآمد. میزان گیاه سوزی ذرت شیرین بر اساس روش EWRC ارزیابی و زیست توده ارقام ذرت شیرین و علف های هرز در 4 هفته پس از کاربرد علف کش ها اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که واکنش ارقام ذرت به علف کش بسیار متفاوت بود. رقم مریت با صد درصد گیاه سوزی و بدون بازیابی نسبت به علف کش های نیکوسولفورون، نیکوسولفورون+بروموکسینیل+ام سی پی ای، ریم سولفورون و فورام سولفورون، به عنوان حساس ترین رقم، و ارقام طلایی و چیس با داشتن حداقل درصد گیاه سوزی (گاها تا 10 درصد) متحمل ترین ارقام به علف کش های مورد بررسی بودند. مزوتریون+ اس متولاکلر + تربوتیلازین تنها علف کش قابل استفاده در رقم مریت بود. اثر علف کش ها بر قطر ساقه، تعداد برگ، وزن خشک تک بوته، ارتفاع بوته، طول بلال، قطر بلال، وزن دانه در بلال و وزن چوب بلال معنی دار بود. در بین ارقام، رقم چیس و مریت به ترتیب دارای بالاترین و کمترین وزن دانه بوته ذرت و رقم طلایی دارای وزن دانه متوسطی در بین این دو رقم بود. همچنین، نتایج نشان داد تمامی علف کش ها تراکم و وزن خشک علف های هرز تاج خروس، خرفه، پیچک، سلمه تره، اویارسلام و تاج ریزی را به طور معنی داری نسبت به شاهد بدون مبارزه کاهش دادند. به طور کلی می توان گفت مزوتریون+اس متولاکلر+تربوتیلازین بهترین علف کشی بود که ضمن کنترل مناسب علف های هرز بدون خسارت به ذرت شیرین در تمامی ارقام ذرت شیرین قابل استفاده بود.

جهت بررسی و انتخاب بهترین روش تولید برنج در استان گیلان، از بین روش های سنتی، نیمه مکانیزه و مکانیزه از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) استفاده شد. بدین منظور از داده های بدست آمده از 25 کارشناس بخش کشاورزی و 18 کشاورز پیشرو استان گیلان در سال زراعی 1391 استفاده شد. در این روش ارزیابی، پنج معیار اصلی در نظر گرفته شد که شامل: 1 معیار زراعی 2 معیار مدیریت مصرف انرژی 3 معیار اقتصادی 4 معیار اجتماعی 5 معیار ارگونومیکی (آلودگی محیطی و راحتی کار در کشت) بودند. اساس کار این روش تعیین میزان اهمیت و رتبه بندی معیارهای موثر در انتخاب بهترین روش تولید برنج از طریق تخصیص وزن نسبی به معیار ها با توجه به نظرهای ارایه شده در پرسش نامه ها بود. با استفاده از نرم افزار (Expert Choice) تحلیل سلسله مراتبی انجام گرفت. نتایج تجزیه و تحلیل این بررسی با روش AHP نشان داد که در بین معیارهای مورد بررسی معیار ارگونومیکی بیشترین و معیار انرژی مصرفی کمترین اهمیت را برای کارشناسان و کشاورزان در بخش زراعت برنج دارد. در بین سیستم های های تولید برنج، روش مکانیزه با میانگین وزنی 0.347، مناسب ترین روش تولید برنج است و روش نیمه مکانیزه با میانگین وزنی 0.329 و روش سنتی با میانگین وزنی 0.324 به ترتیب در رتبه های بعدی قرار داشتند. با این وجود نتایج بدست آمده نشان داد که تولید برنج به روش مکانیزه از لحاظ معیار اجتماعی نسبت به دیگر روش ها از مقبولیت کمتری بین کشاورزان برخوردار است. این موضوع بیانگر این واقعیت است که تولید برنج در گیلان نیاز به همت بیشتر مسوولین دارد تا در مدیریت بهتر این روش و در صورت امکان با فرهنگ سازی مناسب راهی برای افزایش استفاده از سیستم های مکانیزه در نظر گرفته شود.