تحقیقات غلات
سال:1395 | دوره:6 | شماره:4 |تعداد مقالات:10

دانش کافی از روابط میان صفات در برنامه های اصلاحی برای اصلاح ارقام جدید برنج ضروری است. هدف از تحقیق حاضر، بررسی پایداری هفت ژنوتیپ برنج در محیط های مورد مطالعه، تعیین روابط میان صفات و شناسایی صفات مناسب برای انتخاب غیرمستقیم جهت بهبود عملکرد دانه برنج بود. شش لاین امیدبخش، انتخاب شده از آزمایش مقدماتی عملکرد سال 1390-1389، به همراه رقم شاهد شیرودی، در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در دو منطقه استان مازندران (تنکابن و ساری) طی سه سال زراعی 1392-1390 مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد که اثر ژنوتیپ و برهمکنش ژنوتیپ × محیط برای صفت عملکرد دانه معنی دار بود. تجزیه گرافیکی GGE بای پلات نشان داد که ژنوتیپ 6 بر اساس دو معیار میانگین عملکرد و پایداری با بیشترین عملکرد دانه (6218.06 کیلوگرم در هکتار) در رتبه دوم از نظر پایداری قرار گرفت. تجزیه گرافیکی ژنوتیپ × صفت (GT) نیز نشان داد که عملکرد دانه همبستگی مثبت و معنی دار با تعداد دانه پر، تعداد کل دانه و ارتفاع بوته و همبستگی منفی و معنی دار با تعداد پنجه در بوته و طول خوشه داشت. بنابراین، تعداد دانه پر، تعداد کل دانه و ارتفاع بوته صفاتی بودند که برای بهبود عملکرد دانه برنج از طریق انتخاب غیرمستقیم مناسب بودند. در مجموع، ژنوتیپ های 6 (شماره 39 از [(رمضانعلی طارم × آمل 3) × [IR 67015-22-6-2- (A37632) و 5 (شماره 126 از [(رمضانعلی طارم × آمل 3) × [IR 67015-22-6-2- (A37632) بهترین ژنوتیپ ها بودند که می توانند به منظور معرفی رقم های جدید مورد توجه قرار گیرند.

ارقام مختلف شلتوک به دلیل ویژگی های ذاتی متنوع، واکنش های متفاوتی نسبت به شرایط خشک کردن و عملیات تبدیل نشان می دهند. از این رو، تعیین عوامل مطلوب خشک کردن شلتوک و انتخاب سیستم تبدیل مناسب می تواند نقش به سزایی درکاهش ضایعات در فرآیند تبدیل داشته باشد. در این راستا، به منظور مطالعه اثر عوامل خشک کردن شلتوک و نوع سفیدکن بر درصد برنج سالم و ویژگی های کیفی دو رقم برنج محلی و دو رقم پرمحصول شمال ایران، از آزمایش فاکتوریل چهار فاکتوره در قالب طرح کاملا تصادفی استفاده شد. چهار فاکتور شامل نوع رقم در چهار سطح (هاشمی و طارم، گوهر و کشوری)، نوع سفید کن در دو سطح (سایشی و مالشی)، رطوبت نهایی شلتوک در دو سطح (10-9 و 12-11 درصد) و دمای خشک کن در دو سطح (40 و 50 درجه سلسیوس) بودند. نتایج نشان داد که جذب آب ارقام گوهر و کشوری کمتر از ارقام هاشمی و طارم بود، اما اثر نوع سفیدکن بر جذب آب معنی دار نبود. بیشترین و کمترین از دست دادن مواد جامد نیز به ترتیب متعلق به ارقام گوهر و طارم بود. در مجموع مقایسه فاکتورهای مورد مطالعه در این تحقیق نتایج نشان دادکه خشک کردن شلتوک با دمای 40 درجه سلسیوس و رطوبت نهایی 12-11 درصد و به کارگیری سفید کن سایشیبرای تبدیل ارقام محلی و پرمحصولباعث تولید برنج سالم بیشتری شد، امابرای تبدیل شلتوک با سیستم اصطکاکی، رطوبت نهایی 10-9 درصد منجر به تولید برنج سالم بیشتری شد.

برای رسیدن به کشاورزی پایدار، تعیین مقدار تلفات کود مصرفی در مدیریت عناصر غذایی، حاصل خیزی خاک و آلودگی آب های سطحی و زیرزمینی دارای اهمیت زیادی است. به منظور بررسی تاثیر کاربرد کودهای آلی و شیمیایی در رژیم های مختلف آبیاری بر ویژگی های شیمیایی خاک شالیزار، آزمایشی به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در موسسه تحقیقات برنج کشور در سال های 1392 و 1393 اجرا شد. فاکتور اصلی آزمایش سه نوع رژیم آبیاری شامل میزان 1.3 (شاهد)، 1 و 0.7 برابر تبخیر از تشت تبخیر و فاکتور فرعی آزمایش شامل شاهد بدون کود (C1)، N60- P30- K60 کیلوگرم در هکتار (C2)، 5 تن در هکتار کمپوست + N60- P30- K60 کیلوگرم در هکتار (C3)، 5 تن در هکتار کمپوست + N60 کیلوگرم در هکتار (C4)، 5 تن در هکتار کمپوست + P30- K60 کیلوگرم در هکتار (C5) و 5 تن در هکتار کمپوست (C6) بود. به منظور بررسی تلفات کود، غلظت نیتروژن و پتاسیم عصاره خاک در فاصله زمانی 15، 25 و 50 روز پس از انتقال نشاها به زمین اصلی اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که با وجود اثر معنی دار تیمارها بر خصوصیات اندازه گیری شده، با تغییر روش آبیاری از غرقاب دائم به یک و 0.7 برابر تبخیر، 21.18 و 42.46 درصد در مقدار آب صرفه جویی می شود. با کاربرد کمپوست در خاک به جای کودهای شیمیایی نیز به ترتیب 39.19 و 48.15 درصد از نیتروژن و پتاسیم در عصاره خاک کاسته شد. به طور کلی، نتایج این تحقیق نشان داد که استفاده تلفیقی از 5 تن در هکتار کمپوست و 60 کیلوگرم در هکتار نیتروژن همراه با آبیاری به اندازه یک برابر تبخیر از تشت تبخیر، می توان ضمن صرفه جویی در مصرف آب و حفظ محیط زیست، بیشترین محصول را نیز تولید کرد.

به منظور مطالعه برهمکنش ژنوتیپ × محیط و سازگاری بیست ژنوتیپ پیشرفته گندم نان بهارهاز نظر عملکرد و اجزای عملکرد دانه، آزمایشیبا استفاده از طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با دو تکرار طی سال هایزراعی 93-1390درایستگاهتحقیقاتکشاورزیتبریز و میانهدر مجموعدرپنجمحیط (ترکیب سال و مکان) اجرا شد. تجزیه مرکب داده ها نشان داد که برهمکنش ژنوتیپ × محیط برای تمام صفات مورد اندازه گیری (عملکرد دانه، وزن هزار دانه، تعداد دانه در سنبله و تعداد سنبله در واحد سطح) حداقل در سطح احتمال پنج درصد معنی دار بود. بر این اساس، تجزیه پایداری ژنوتیپ هابر اساس روش ابرهارت و راسل، روش غیرپارامتری رتبه ای و روش گزینش همزمان برای عملکرد دانه و اجزای آن انجام شد. نتایج تلفیق این روش ها نشان داد که از نظر وزن هزاردانه ژنوتیپ های شماره 5، 14 و 8، تعداد دانه در سنبله ژنوتیپ های شماره 1، 5 و 6، تعداد سنبله در واحد سطح ژنوتیپ های شماره 6، 17 و 1، ضمن داشتن برهمکنش کمتر با محیط نسبت به سایر ژنوتیپ ها، از پتانسیل تولید بالاتری نیز برخوردار بودند، اما از نظر عملکرد دانه، ژنوتیپ شماره 5 با شجره Yang87-158 و ژنوتیپ شماره 8 با شجره Milan CM75118-B-5M-1Y-05M به ترتیب با عملکرد 6.47 و 6.38 تن در هکتار سازگاری بیشتر و برهمکنش کمتری با محیط داشتند و قابل توصیه جهت کشت در اقلیم مشابه از نظر آب و هوایی هستند. همچنین،نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که در تجزیه اثرمتقابل ژنوتیپ× محیط، روش رتبه ای تا حدود زیادی نتیجه مشابه ای با روش گزینش همزمان ارایه می دهد.

به منظور بررسی و مقایسه اثر تنش های شوری و کم آبی بر ویژگی های مورفو-فیزیولوژیکی گیاهچه های گندم (رقم فلات)، آزمایشی گلدانی به صورت طرح کاملا تصادفی با سه تکرار در گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه یاسوج در سال 1394 انجام شد. در مجموع هفت تیمار شامل سه سطح از هر یک از تنش های شوری و کم آبی القاء شده با پتانسیل اسمزی مشابه (-2.47، -4.94 و -7.42 بار) به همراه یک تیمار شاهد مورد مطالعه قرار گرفت. تنش شوری با استفاده از کلرید سدیم و تنش کم آبی با استفاده از پلی اتیلن گلیکول 6000 اعمال شدند. وزن خشک اندام هوایی در تیمارهای مختلف تنش شوری و تنش کم آبی نسبت به شاهد، کاهش معنی داری نشان داد. تنش کم آبی سبب افزایش وزن خشک ریشه شد و بیشترین میزان وزن خشک ریشه در تیمار -7.42بار پلی اتیلن گلیکول مشاهده شد. بیشترین میزان محتوای سدیم اندام هوایی و ریشه در تیمار تنش شوری -7.42 بار و کمترین آن در شرایط تیمار شاهد مشاهده شد که با سطوح تنش کم آبی تفاوت معنی داری نداشت. همچنین تیمار تنش شوری -7.42 بار موجب کاهش معنی دار محتوای پتاسیم اندام هوایی و ریشه شد. بالاترین نسبت پتاسیم اندام هوایی به ریشه در تیمار شاهد و کمترین آن در تیمار تنش شوری -7.42 بار مشاهده شد. با افزایش سطح هر دو تنش شوری و کم آبی، میزان پروتئین های محلول و فعالیت آنزیم های کاتالاز و پراکسیداز افزایش معنی داری نشان دادند. در مجموع، نتایج این تحقیق نشان داد که تنش شوری نسبت به تنش کم آبی تاثیر منفی بیشتری بر گندم دارد و وزن خشک اندام هوایی و ریشه را کاهش می دهد.

به منظور مطالعه اثر تاریخ کاشت و کود نیتروژن بر مراحل مختلف نموی گندم، آزمایشی به صورت کرت های دوبار خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی 1393-1392 در مرکز تحقیقات خراسان رضوی اجرا شد. تیمارها شامل تاریخ کاشت در سه سطح (10 مهر، 5 آبان و 30 آبان) در کرت های اصلی، کود نیتروژن در سه سطح (صفر، 150 و 300 کیلوگرم اوره در هکتار) در کرت های فرعی و شش رقم گندم (زرین، گاسکوژن، سایونز، پیشگام، الوند و میهن) در کرت های فرعی فرعی در نظر گرفته شدند. نتایج نشان داد که رقم پیشگام و میهن با 2516.77 و 2422.17 به ترتیب بیشترین و کمترین نیاز حرارتی برای طی کردن مرحله نمو را به خود اختصاص دادند و تاخیر در کاشت سبب کاهش طول مراحل نموی و کاهش درجه - روز لازم برای اتمام مراحل نموی شد. کاربرد بیشتر نیتروژن، طول مراحل نموی گندم به ویژه مرحله برجستگی دوگانه تا سنبلچه انتهایی و سنبلچه انتهایی تا گرده-افشانی را به ترتیب 11.12 و 11.35 درصد افزایش داد. از بین مراحل نموی نیز مراحل ابتدایی که تعیین کننده تعداد دانه هستند، بیشترین همبستگی را با عملکرد دانه داشتند. بنابراین، در صورت تاخیر در کاشت می توان با مصرف بیشتر کود نیتروژن مراحل نموی گندم را به تاخیر انداخت. بر اساس نتایج این تحقیق، رقم پیشگام در تاریخ کاشت مناسب (10 مهر) و رقم الوند در تاریخ های کاشت دیر (5 و 30 آبان) در بیشتر مراحل رشد نسبت به سایر ارقام برتری داشتند.

به منظور بررسی اثر عوامل کمی و کیفی مدیریت زراعی بر بیماری های قارچی و عملکرد گندم، مطالعه ای در بهار سال 1389 در 67 مزرعه از هشت روستا واقع در چهار جهت شهرستان گرگان صورت گرفت. نمونه برداری از مزارع گندم با استفاده از کادر 0.25 مترمربعی صورت گرفت. سپس بیماری های قارچی شناسایی و برای محاسبه تنوع زیستی قارچ های بیمارگر از دو شاخص هتروژنیتی شانون- وینر و سیمپسون استفاده شد. عوامل کمی و کیفی مدیریتی در قالب پرسش نامه از کشاورزان تهیه شد. تجزیه و تحلیل داده ها با روش درخت تصمیم گیری CART ((Classification and Regression Trees نشان داد که کود نیتروژن، تراکم گیاهی و کود پتاس مهم ترین عوامل مدیریتی اثرگذار بر تغییرات شاخص تنوع شانون- وینر و کود نیتروژن، تراکم گیاهی و کود فسفر مهم ترین عوامل مدیریتی اثرگذار بر تغییرات شاخص سیمپسون بودند. علاوه بر این، بیشترین تغییرات عملکرد گندم به طور عمده توسط سه عامل مدیریتی میزان بذر، کود نیتروژن و تناوب پاییزه دو سال قبل نشان داده شد. به طور کلی دو عامل مدیریتی کود نیتروژن و میزان بذر مصرفی یا تراکم گیاهی در بین شاخص های تنوع و عملکرد گندم مشترک بودند که کود نیتروژن به ترتیب 38 و 31 درصد از تغییرات شاخص های شانون- وینر و سمپسون و میزان بذر مصرفی 46 درصد از تغییرات عملکرد گندم را شامل شدند. نتایج این تحقیق نشان داد که مقدار مناسب کود نیتروژن و تراکم گیاهی مطلوب راهکارهای مدیریتی مؤثر در بهبود عملکرد گندم و کاهش بیماری های قارچی آن در استان گلستان هستند.

در این تحقیق، اثر مقادیر مختلف کود نیتروژن، تراکم بوته و رقم بر مدیریت علف های هرز گندم با تاکید بر کنترل یولاف وحشی زمستانه (Avena ludoviciana) و خاکشیر (Descurainia sophia) مورد ارزیابی قرار گرفت. آزمایش به صورت کرت های خردشده فاکتوریل در قالب بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی مؤسسه تحقیقات گیاه پزشکی کشور واقع در ورامین در سال زراعی 1390 انجام و کود به عنوان عامل اصلی و ترکیب رقم-تراکم به عنوان عامل فرعی در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد که با افزایش تراکم گندم در دو رقم پیشتاز و طوس، وزن خشک و فراوانی یولاف وحشی زمستانه، خاکشیر و کل علف های هرز کاهش می یابد، به طوری که کم ترین فراوانی یولاف در تراکم 700 بوته در متر مربع در رقم های پیشتاز و طوس به ترتیب با 3.55 و 3.66 و خاکشیر به ترتیب با 3.33 و 3.66 عدد بود. این در حالی بود که افزایش کود اوره، سبب افزایش فراوانی و وزن خشک یولاف وحشی زمستانه، خاکشیر و کل علف های هرز شد، به طوری که کم ترین فراوانی علف های هرز (9.33 عدد در مترمربع) در تراکم 700 بوته در متر مربع و در سطح کودی 250 کیلوگرم در هکتار در رقم طوس مشاهده شد. نتایج نشان داد که تراکم بالاتر به دلیل رقابت درون گونه ای منجر به کاهش عملکرد شد. با توجه به کاهش عملکرد در رقم طوس، تراکم مناسب برای این رقم 500 بوته بود، در حالی که رقم پیشتاز هم به سطوح کود و هم به تراکم واکنش مثبت نشان داد و مقدار 600 بوته در متر مربع برای غلبه آن بر یولاف وحشی، خاکشیر و کل علف های هرز مناسب بود. اگرچه کود اوره منجر به افزایش وزن خشک یولاف وحشی زمستانه، خاکشیر و کل علف های هرز شد، اما جهت رسیدن به عملکرد دانه مطلوب، مقادیر 250 و 450 کیلوگرم در هکتار کود اوره به ترتیب در ارقام طوس و پیشتاز مناسب بودند. از آنجا که جهت کنترل علف های هرز با استفاده از افزایش تراکم گندم، باید مصرف کود را نیز افزایش داد، بنابراین در صورت استفاده از این روش ها با رویکرد کاهش مصرف علف کش، بین این عوامل باید تعادل مناسبی برقرار کرد.

به منظور بررسی اثر تنش کم آبی بر سه هیبرید ذرت (SC704، SC740 و NS640)، آزمایشی به صورت کرت های خرد شده در قالب بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار تحت شرایط بدون تنش و تنش کم آبی (قطع آبیاری قبل از گلدهی) در ایستگاه تحقیقات کشاورزی دانشگاه تبریز در سال زراعی 92-1391 اجرا شد. تجزیه الکتروفورزی برای فعالیت سوپراکسید دیسموتاز (Mn-SOD) با استفاده از ژل های پلی آکریلامید هشت درصد انجام گرفت و میزان «مساحت × شدت» نوارهای روی ژل با استفاده از نرم افزار MCID ارزیابی و به عنوان فعالیت آنزیمی ثبت شد. میزان مالون دی آلدئید (MDA) نیز تحت دو شرایط آزمایشی در هیبریدهای مورد مطالعه به عنوان شاخص اکسیداسیون سلولی ارزیابی شد. نتایج نشان داد که تنش کم آبی به طور معنی داری سبب کاهش صفات عملکرد دانه، وزن صد دانه، طول بلال، قطر بلال، ارتفاع بوته، قطر بوته، دمای برگ، شاخص کلروفیل، تعداد شاخه کاکل و طول کاکلدر هیبریدهای مورد مطالعه شد. با افزایش تنش کم آبی، شاخص اکسیداسیون سلولی (MDA) در سینگل کراس 704 افزایش نشان داد. میزان فعالیت دنسیومتریک Mn-SOD نیز در سینگل کراس 704 تحت تنش کم آبی افزایش یافت که نشان دهنده افزایش رادیکال های آزاد اکسیژن تحت تنش کم آبی بود. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که سینگل کراس 704متحمل به تنش کم آبی است.

در این مطالعه، از نشانگرهای مولکولی AFLP برای بررسی تنوع ژنتیکی بین 24 ژنوتیپ جو استفاده شد. هشت ترکیب آغازگری EcoRI/Tru1I، در مجموع 332 نوار قابل امتیازدهی ایجاد کردند که 292 عدد (89.15 درصد) از آن ها چند شکل بودند. تنوع ژنتیکی محاسبه شده با روش نی در محدوده 0.29-0.38 بود.شباهتژنتیکیژنوتیپ ها نیز بین 0.20 تا 0.56 متغیر بود. بیشترین و کمترین درصد چندشکلی به ترتیب در ترکیب های آغازگری EcoRI+ACG-Tru1i+CGA، (0.47 درصد) و EcoRI+ACT - Tru1I+CCG، (0.26 درصد) به دست آمد. دندروگرام حاصل از تجزیه خوشه ای با استفاده از ضریب تشابه جاکارد و روش UPGMA ژنوتیپ ها را به چهار گروهاصلی تقسیم کرد. در گروه های اول و دوم ژنوتیپ های شش ردیفه و در گروه های سوم و چهارم ترکیبی از ژنوتیپ های شش ردیفه و دوردیفه قرار گرفتند. بر اساس ماتریس ضرایب شباهت، کمترین فاصله ژنتیکی بین رقم نیمروز و ژنوتیپ جمعیتی خراسان رضوی و نیز بین نمونه جمعیتی TN2173 کرج و لاین EB-86-3 مشاهده شد. ژنوتیپ جمعیتی تیل آباد و تلاقی F1)) ALISOS/CI03909-2 نیز بیشترین فاصله ژنتیکی را نشان دادند. با توجه به مشاهده میزان بالای چندشکلی در بین ژنوتیپ های مطالعه شده در این تحقیق می توان از نشانگر AFLP و به ویژه ترکیب آغازگری EcoRI+ACG-Tru1I+CGA که درصد چندشکلی بالاتری را تولید کرد، به عنوان یک ابزار توانمند در تمایز ژنوتیپ های نزدیک و سایر برنامه های اصلاحی جو استفاده کرد.