نقش جهان
سال:1398 | دوره:9 | شماره:1 |تعداد مقالات:7

حفاظت از میراث صنعتی، که رفت هرفته با بافت شهرهای امروزی عجین می شود، اهمیت بسزایی دارد؛ زیرا حاوی اطلاعات ارزشمندی در زمینه علوم و فناوری زمان خویش بوده و ویژگی های معمارانه آن علاوه بر دارابودن ارزش زیبایی شناختی، بخشی از هویت شهری را شکل می بخشد. هدف از این مقاله این است تا با استفاده از روش ترکیبی گونه شناسی و دستورزبان شکل تحلیلی، فرآیندی موثر برای تحلیل ویژگی های معماری میراث صنعتی پیشنهاد نماید. پارادایم این مقاله آزادپژوهی بوده و با روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از مطالعات کتابخانه ای ابتدا به تحلیل مبانی نظری در زمینه روش های تحلیل معماری می پردازد، سپس با استفاده از روش گونه شناسی زیرشاخص های تحلیل نمونه های موردی، از میان کارخانه های نساجی دو شهر اصفهان و یزد در دوره پهلوی، تعیین شده و ساختارهای اصلی نمونه ها مشخص می شود. در انتها با استفاده از روش دستورزبان شکل تحلیلی، قوانین سازنده و مولد نمونه های موردی استخراج می شود. دستاورد پژوهش حاضر، علاوه بر تحلیل معماری نمونه های موردی، ارایه فرآیندی است که با روش ترکیبی، شناخت و تحلیل دقیق کیفی و کمی میراث صنعتی را امکان پذیر می نماید. کاربرد این فرآیند جهت مدل سازی رویه ای و مدل سازی اطلاعات ساختمان های تاریخی بوده و می تواند بستر مناسبی برای پژوهش های آتی در زمینه پیاده سازی روش های محاسباتی تحلیل میراث صنعتی باشد.

مبادی ورودی شهری به عنوان اولین فضای القاکننده حس ورود به هر شهر، نماینده ویژگی ها و خصوصیات کالبدی، فرهنگی، اجتماعی و تاریخی آن بوده و نقش موثری را در بازتعریف خصوصیات شهرها ایفا می نمایند؛ اما امروزه این عناصر شهری به فضایی با سیمای نامطلوب وکاربری های ناسازگار با محیط شهری، بدل شده و فاقد کیفیت های خوانایی، سازگاری، هویت بخشی و خاطره انگیزی هستند. این در حالی است که توجه به میراث صنعتی مستقر در سلسله مراتب مبادی ورودی اغلب شهرها می تواند در شناخت ارزش ها، ابعاد مهم تاریخی، فرهنگی و اقتصادی آن منطقه به ویژه هویت معماری آن نقش موثری داشته و ویژگی های کیفی این مبادی را ارتقا بخشد. این پژوهش در تلاش است تا با بازخوانی و توجه به میراث صنعتی (کوره های آجرپزی) مستقر در ورودی شهر همدان که مد تهاست مغفول مانده، زمینه ایجاد فضایی با کیفیت مناسب را در مدخل ورودی این شهر به وجود آورد. روش این پژوهش، توصیفی-تحلیلی بوده، در فرآیند انجام پژوهش، حوزه های مبادی ورودی شهر همدان بر پایه نقش میراث صنعتی (کوره های آجرپزی) در ارتقای ویژگی های کیفی (فعالیتی-کارکردی، زیبایی شناختی و زیست محیطی) سلسله مراتب این حوزه ها تفکیک شده و نتایج نشان می دهد که کوره های آجرپزی مستقر در مبادی ورودی این شهر، نقش موثری را در هویت بخشی به شهر همدان دارا بوده و با حرکت از حوزه بیرونی به سمت حوزه درونی، نقش و اثر انکارناپذیر این میراث برجسته تر می شود.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

به واسطه زلزله های مکرر، مداخلات صنعتی و به تاثیر از اتفاقات سیاسی ایران، شهر تبریز در دوره پهلوی اول، شاهد تغییرات زیادی در عرصه های معماری و شهری بوده است. در این دوره با ورود فناوری های ساخت و ایجاد سازه های جدید و اندیشه های حاکم بر آن، معماری صنعتی و کارخانه ای شکل گرفت. به طوری که به واسطه همسایگی با دول روس و عثمانی و حضور مهندسان آلمانی و لهستانی عامل شکل گیری بناهای صنعتی در نقاط شهری مختلف آن است. هدف پژوهش حاضر، الگوشناسی معماری صنایع کارخانه ای شهر تبریز در دوره پهلوی اول و پاسخ گویی به سوال زیر است: الگوی معماری کارخانه های شهر تبریز و ارزش ها و قابلیت های بالقوه موجود آن در دوره پهلوی چیست؟ روش تحقیق، برآیندی از روش تحقیق میدانی، تاریخی-تفسیری و تحلیلی-توصیفی است. جمع آوری اطلاعات از منابع کتابخانه ای نشات گرفته و اساس کار بر تحلیل و استنباط محققان بوده و به لحاظ هدف و استفاده از نتایج، کاربردی است. نمونه های مورد مطالعه، کارخانه های سالامبورسازی، چرم سازی خسروی، حاج ابوالقاسم جوان و پشمینه تبریز هستند. نتایج تحقیق نشان می دهد الگوی معماری کارخانه های صنعتی در دوره پهلوی، ساده، بدون پیچیدگی و دارای ویژگی های مشابهی است که از آن جمله می توان به پلان های چهارگوشه، نمای آجری با قاب های آجری، پوشش شیروانی با استفاده از خرپای چوبی و فلزی و همچنین سیستم دیوار باربر با طاق ضربی، استفاده از هره چینی و تزیینات آجری ساده شده در نماها اشاره کرد.

انتقال از دوران قبل از صنعت یشدن به دوره صنعتی در اواخر قرن نوزدهم و پس از آن عصر پساصنعت در انتهای دهه 1980 میلادی سبب شد برخی از شاخص ترین تغییرات در طراحی شهری اتفاق بیفتد. با شدت یافتن آگاهی های زیست محیطی، مجموعه های صنعتی کاربری خود را در دل شهرها از دست دادند و فضاهایی متروک بر جای گذاشتند. از طرفی در همین دوره آثار به جای مانده از عصر صنعت ارزشمند شمرده شده و تحت عنوان میراث صنعتی شایسته حفاظت شد. بنابراین آنچه که در ابتدا یک تهدید بنظر می رسید، اکنون فرصتی را به همراه داشت. بناهای صنعتی به دلیل ویژگی های خود می توانند فرصتی برای تغییر باشند. به کارگیری مجدد آنها در عین حفاظت از میراث و حفظ ارزش های اجتماعی و فرهنگی؛ پایداری اقتصادی و زیست محیطی را به دنبال خواهد داشت. به طور ویژه تغییرکاربری تطبیقی میراث صنعتی، از منظر بهره وری و ذخیره انرژی نهادینه و نیز همسو با مفهوم پایداری مزایایی را به دنبال دارد که هدف مقاله حاضر برجسته کردن آنها است. به این منظور پژوهشی از نوع کیفی و توصیفی با روش مطالعه کتب، مقالات، اسناد و منشورهای مرتبط و بر مبنای استدلال منطقی به انجام رسیده است. با توجه به نتایج به دست آمده، در گام اول مداخله بهبودبخشی برای افزایش کارآیی انرژی و در گام دوم فرآیند تغییر کاربری تطبیقی به دلیل قابلیت تطبیق پذیری بناهای صنعتی منجر به استفاده مجدد از انرژی نهادینه و کاهش انتشار کربن می شود.

ظهور کارخانجات متروکه، در مجاورت بافت های مسکونی شهری، باعث بروز مشکلاتی برای شهرنشینان شده است که از آن جمله معضلات زیست محیطی، اجتماعی و آلودگی های بصری مناظر شهری است. با توجه به ارزش های تاریخی، هویتی و میراث صنعتی این سایت ها، امروزه احیای این گروه از مناظر شهری یکی از مهم ترین اهداف برنامه ریزان، طراحان و معماران منظر است که در این نوشتار نیز به عنوان اصلی ترین هدف مورد تاکید قرار گرفته است. چگونگی احیای مناظر پساصنعت با ویژگی تقویت مولفه های مسرت بخشی به عنوان عاملی موثر در ارتقای کیفیت مکان مساله اصلی این تحقیق است. در این راستا از طریق روش تحقیق تحلیلی-توصیفی و با استفاده از روش های جمع آوری اطلاعات به صورت های کتابخانه ای و میدانی (مصاحبه با نخبگان و صاحب نظران) و نیز بازخوانی بیانیه های بین المللی (ICOMOS) و تیکی (TICCIH) به استخراج مفاهیم مرتبط با مناظر پساصنعت و نیز مولفه های موثر در تقویت حس مسرت شهروندان پرداخته شده است. شناخت صحیح، رویکردها و سیاست های احیا، ترمیم و آبادسازی سایت های پساصنعت به همراه استفاده درست از پتانسیل مناظر پساصنعت در افزایش احساس مسرت شهروندان از مه مترین یافته های این مقاله است. نتایج حاصل از این مقاله سیاست های کلانی است که می تواند در احیای مناظر پساصنعت به تقویت مسرت بخشی در شهروندان شود. برای تدقیق موضوع، سیاست های مذکور از طریق پرسش از نخبگان ارزش گذاری شده است. در نهایت مدلی جامع برای احیای مناظر پساصنعت با هدف افزایش مسرت در منظر شهری ارایه شده است.

توسعه پایدار یکی از موضوعات قابل توجه در زمینه حفاظت از محیط به شمار می آید. یکی از عوامل موثر بر پایداری محیط مدیریت کاربری زمین است. در این راستا تغییر کاربری بناهای متروکه صنعتی در سا لهای اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته است، زیرا زمینه لازم را برای پایداری اقتصادی، فرهنگی-اجتماعی و زیست محیطی فراهم می آورد. هدف از این تحقیق ارزیابی تاثیر تغییر کاربری سازگار بر پایداری محیط به ویژه در مناطق متروکه صنعتی است. در راستای دستیابی به هدف تحقیق، ابتدا به تعریف تغییر کاربری سازگار و تاثیر آن بر پایداری محیطی می پردازیم، آنگاه شاخصه های پایداری را در آن دسته از بناهای متروکه میراث صنعتی که تغییر کاربری داده اند، ارزیابی می کنیم. روش مورد استفاده در این تحقیق، روش تفسیری-تاریخی مبتنی بر تکنیک های تحلیلی-توصیفی است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که اصل توسعه پایدار با فراوانی متوسط در آثار متروکه میراث صنعتی ایران مورد توجه بوده است. از طرف دیگر در میان شاخصه های پایداری، شاخصه های زیست محیطی کمتر مورد توجه قرار گرفته اند که علت این امر را می توان در عدم بهره وری در مصرف انرژی و نیز عدم استفاده از انرژی های تجدیدپذیر جست.