پژوهش در آموزش شیمی
سال:1402 | دوره:5 | شماره:3 (پیاپی 19) |تعداد مقالات:7

آموزش و یادگیری در حوزه های علمی از جمله شیمی همیشه یکی از پایه های اصلی توسعه و پیشرفت جوامع بشری بوده است. در دنیای امروز، با پیشرفت سریع فناوری و علم، نیاز به نگرش ها و رویکردهای نو در آموزش شیمی نیز احساس می شود. یکی از مهم ترین حوزه ها در این زمینه، پژوهش و نوآوری در فرایند آموزش است. با مطالعه و تجزیه و تحلیل روش های آموزشی موجود و ارزیابی نتایج آموزشی، می توان روش های بهتری را شناسایی کرد. پژوهش در آموزش شیمی کمک می کند تا روش های نوین و جذاب تری برای یادگیری ایجاد شود. برای مثال استفاده از فیلم های آموزشی، شبیه سازی های کامپیوتری و آزمایشگاه های مجازی، از جمله نتایج پژوهش در این حوزه است که به بهبود فرآیند یادگیری کمک می کند. نوآوری نیز عامل مهمی در پیشرفت آموزش شیمی است. ایجاد روش های نوین در آموزش، می تواند اشتیاق دانش آموزان را بالا ببرد و یادگیری را برای آن ها جذاب تر کند. همچنین، نوآوری در محتوای آموزشی و ارتباط آموزش با دنیای واقعی، دانش آموزان را به یادگیری عمیق تر و کاربردی تر ترغیب می کند.

هدف پژوهش حاضر، بررسی تحلیل محتواهای صورت گرفته بر روی کتاب های شیمی دورة دوم متوسطه در سال­های1399-1390 است. این پژوهش به شیوة استنادی و مطالعة کتابخانه­ای با بررسی مقالات طی این ده سال اخیر انجام شده است. جامعة آماری مقالات تحلیل محتوا کتاب شیمی دوره دوم متوسطه و نمونة آماری تمام شماری این مقالات انتخاب شده است. نتایج این پژوهش نشان داد: با توجه به تحلیل­های محتوای انجام شده بر کتاب­های دوره­های مختلف تحصیلی در سال­های اخیر در بیست موضوع مختلف، بیش از 53 درصد مقالات تحلیل محتوای کتاب شیمی دورة دوم متوسطه در مورد تعیین مقوله­های فعال و غیر فعال (ویلیام رومی) بوده است و در موضوعات مختلف تحلیل محتوا کمترین تحلیل محتواها انجام شده یا اصلاً تحلیلی انجام نشده است. لازم است متخصصان با توجه به اهمیت محتوا در فرایند یاددهی و یادگیری و بررسی میزان تحقق اهداف آن مطابق اسناد بالادستی (سند تحول بنیادین، برنامه درس ملی و. . . ) برنامه­ریزی و پژوهش انجام دهند.

با توجّه به ضرورت آموزش و یادگیری در فرایند تربیت، طرّاحی آموزشی و برنامه ریزی در جهت بهبود و ارتقای کیفیّت آموزشی از جایگاه خاص و ممتازی برخوردار است. آموزش مؤثّر و سودمند نیازمند طرح و برنامه است. جهت دستیابی به اهداف آموزشی، طرّاحی فعّالیت های یادگیری و تعیین اهداف و پیامد ها امری ضروری است. طرّاحی فعّالیت های یادگیری مجموعه ای از مراحل به هم پیوسته و وابسته است که وقایع یا رویداد های لازم به منظور تسهیل یادگیری را طرّاحی می کند. پژوهش حاضر با محوریت طرّاحی فعّالیت یادگیری به منظور آموزش رسم مدل بور برای دانش آموزی از پایه هشتم که در این مبحث مشکل داشت، طرّاحی و اجرا گردید. ابتدا با رویکرد مشاهده تأملی، وضعیت دانش آموز مورد بررسی قرار گرفت. پس از شناسایی مشکل، مدلی به منظور آسان سازی یادگیری طرّاحی شده و سپس به اجرا در آمد. در مرحله بعد به منظور تعیین میزان موفقیت طرّاحی و اجرای فعّالیت، ارزشیابی از دانش آموز صورت گرفته و اطلاعات حاصل مورد تفسیر واقع شد. در نهایت پیامد های پیش بینی شده با پیامد های حاصل شده هم خوانی داشته و دانش آموز به کمک این فعّالیت توانست به سطح مطلوبی از یادگیری دست پیدا کند.

شاید بهترین توصیف برای واژه کج­فهمی، توجّه به معنی آن باشد. ابهام محتوا، پیچیدگی درس، برداشت شخصی، عدم انتخاب و روش تدریس مناسب می­تواند برای دانش­آموز چالش­برانگیز باشد. هدف از پژوهش حاضر، بررسی کج­­فهمی­های رایج دانش­آموزان پایۀ دهم از فصل اوّل کتاب شیمی، درباره مفاهیمی مثل مول و عدد آووگادرو، جرم اتمی وamu، ذرات زیراتمی و یون­ها، لایه­ها و انتقال­های الکترونی است. در این پژوهش، تعداد 60 نفر از دانش­آموزان دختر پایۀ دهم تجربی دبیرستان نمونه دولتی حضرت فاطمه الزهرا (س) شهرستان رباط­کریم مشارکت داشتند. برای انجام این پژوهش از روش­های تحلیلی-توصیفی و به منظور گردآوری اطّلاعات، از یک آزمون تشخیصی حاوی هشت سؤال چندگزینه­ای استفاده شد؛ سپس پاسخ­های دانش­آموزان بررسی شد و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته­های پژوهش نشان می­دهد که دانش­آموزان، تصوّرات و کج­­فهمی­های گوناگونی درباره مفاهیم نامبرده دارند. با تحلیل هر سؤال، کج­­فهمی­های دانش­آموزان در آن موضوع استخراج شد. نتایج پژوهش نشان داد که مباحث مول و عدد آووگادرو، جرم اتمی وamu، ذرات زیراتمی و یون­ها، لایه­ها و انتقال­های الکترونی در کتاب درسی شیمی پایۀ دهم، نیاز به بازبینی، تکمیل و ساده­سازی دارد. هم­چنین، دبیران شیمی می­توانند با به­کارگیری شیوه­های تدریس مناسب، در کاهش و رفع این کج ­فهمی­ها، گامی مؤثر بردارند.

راهبردهای یاددهی و یادگیری باید امکان درک و تفسیر پدیده ها، وقایع و روابط را در موقعیّت­های واقعی زندگی تدارک ببیند، به گونه­ای که شرایط را برای درک و تصمیم­گیری در مورد مسائلی که دانش­آموزان در موقعیّت­های مختلف با آن مواجه می­شوند، فراهم کند. هدف مطالعه حاضر تحلیل محتوای کتاب درسی علوم تجربی مبتنی بر مراحل راهبرد یادگیری مبتنی بر زمینه است. روش پژوهش تحلیل محتوا از نوع کمی است. جامعه آماری کتاب­ درسی علوم تجربی پایه هشتم و نمونه آماری فصل دوم با موضوع شیمی است. واحد ثبت شامل جملات، سؤالات، فعّالیت­های یادگیری، تجربه و آزمایش­هاست. ابزار جمع آوری اطّلاعات، عبارت است از جدول مقوله بندی که هر مقوله معیار توصیف مراحل راهبرد زمینه­محور است. نتایج پژوهش نشان می­دهد که در محتوا به برقراری ارتباط و مرحله به تجربه گذاشتن بیشتر توجّه شده است. اما سایر مراحل از فراوانی کمتری برخوردار است. بنابر این، لازم است محتوای کتاب درسی فعّالیت های بیشتری را در زمینه به کار بستن آموخته ها، به اشتراک گذاشتن و انتقال به موقعیّت جدید فراهم نماید.

انجام آزمایش بر پایه ی مفاهیمی که علم شیمی بر آن بنا شده است، در آموزش مباحث این علم نقش کلیدی دارد. این کار، دانش آموزان را به چالش کشیده، آنها را درگیر مباحث تدریس در کلاس می کند. همچنین روحیه همکاری، ارتباط صحیح با هم نوعان، اشتراک اطلاعات بین دانش آموزان و به نوعی هم دلی را در آنها تقویت می کند. در طی این نوع یاددهی و یادگیری، خلاقیت دانش آموزان بروز کرده و دانش آموزان را به یادگیرندگان فعال و عمیق تبدیل می کند. موضوعاتی در شیمی متوسطه مطرح است که درک عمیق آن برای دانش آموزان با چالش همراه است. مهم ترین این مباحث الکتروشیمی است که در آن سلول های گالوانی، الکترولیتی، برقکافت آب و خوردگی آهن، به خاطر عدم درک عمیق ساختار الکترونی اتم ها و یون ها، ساختار مولکول ها و همچنین واکنش های اکسایش-کاهش با چالش اساسی مواجه هستند. در این تحقیق، سعی شده تا طراحی نوینی برای آموزش موضوع تولید گاز هیدروژن و اکسیژن شیمی دوازدهم ارائه دهد. استفاده از فناوری­های نوین که شامل نرم افزارها و فیلم­های آموزشی است، به آموزش دانش آموزان کمک می­کند که در این رویکرد سعی شده لحاظ شود. در این رویکرد سعی می شود دانش آموزان در قالب فعالیت آزمایشگاهی، مفاهیم آموخته شده را در عمل تجربه کنند.

هدف از این پژوهش، بررسی تاثیر انجام آزمایش بر یادگیری واکنش پذیری عناصر شیمیایی در درس شیمی دانش آموزان پایه یازدهم می باشد. پژوهش به صورت نیمه تجربی با دو گروه کنترل و آزمایش با اجرای پیش آزمون و پس آزمون انجام گرفته است. جامعه آماری پژوهش را 170 نفر از دانش آموزان دختر دبیرستان های شهرستان باخرز در سال تحصیلی 1402-1401 تشکیل داده که 30 دانش آموز انتخاب شدند. ابزار اندازه گیری، آزمون پیشرفت تحصیلی محقق ساخته است. روایی آزمون پیشرفت تحصیلی به روش روایی صوری و محتوایی توسط چند تن از اساتید و دبیران مجرب شیمی بررسی و تأیید شد. پایایی آزمون پیشرفت تحصیلی با استفاده از نرم افزار SPSSبا روش آلفای کرونباخ 75/0 به دست آمد که بیانگر پایایی مناسب آزمون بوده است. پس از همسان سازی، دانش آموزان بر اساس نمرات شیمی ترم قبل آنها به صورت تصادفی به دو گروه کنترل و آزمایش تقسیم شدند. گروه آزمایش به مدت 8 هفته در درس شیمی با روش انجام آزمایش و گروه کنترل با روش تدریس سنتی آموزش داده شده اند. پس از این مدت از هر دو گروه آزمون به عمل آمد. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از روش آماری آزمون t انجام شد. نتایج تحقیق به طور کلی نشان داد که در سطح اطمینان 95% میانگین نمرات پیشرفت تحصیلی آزمون گروه آزمایش و کنترل با یکدیگر تفاوت معنی داری دارد و میزان یادگیری دانش آموزان در روش مبتنی بر آزمایش، بیشتر است.