سیاست دفاعی
سال:1394 | دوره:23 | شماره:4 (پیاپی 92) |تعداد مقالات:7

با بررسی اندیشه های امام خمینی (ره) می توان به مولفه هایی دست یافت که امنیت سیاسی کشور را ارتقا خواهد بخشید و در پرتو این مولفه ها می توان ثبات سیاسی و امنیت پایدار را به ارمغان آورد. این مقاله سعی دارد مولفه های امنیت سیاسی در اندیشه امام خمینی را مورد مداقه قرار دهد. سوال اصلی مقاله این است که مولفه های داخلی و خارجی امنیت سیاسی در اندیشه امام خمینی (ره) کدامند؟ یافته های مقاله نشان می دهند، اولا، حفظ نظام سیاسی، تقویت نهاد روحانیت، قانون گرایی، صیانت از اسلام، وفاق اجتماعی، مشارکت و حضور مردم، وفاداری متقابل مردم و مسوولان، نفی انحصارگرایی سیاسی، و حاکمیت نظم و قانون از مولفه های داخلی تحقق امنیت سیاسی هستند. ثانیا، استقلال سیاسی، همزیستی مسالمت آمیز، نفی ظلم پذیری، تاسیس تشکل های بین المللی مستقل، حمایت از ملت های مظلوم و زیر نظر داشتن سازمان های بین المللی از مولفه های خارجی امنیت سیاسی در اندیشه امام خمینی (ره) محسوب می گردند. برای پاسخ سوالات از روش تحلیلی-توصیفی و مطالعات اسنادی بهره گرفته می شود و مرجع اصلی بررسی اندیشه های امام، مجموعه بیست ودو جلدی صحیفه امام می باشد.

این تحقیق با هدف کاربست سیاست دفاعی با راهبرد دفاعی و راهبرد نظامی انجام شده است. پژوهش از نوع کاربردی بوده و به روش زمینه ای-موردی انجام گردیده است. جامعه آماری 227 نفر است که با استفاده از فرمول کوکران، حجم نمونه 68 نفر تعیین شده است. سیاست دفاعی چندگانه و قابلیت محور راهنمای عمل و چارچوبی برای راهبرد دفاعی بوده و منجر به اقتدار دفاعی همه جانبه و اقتدار نظامی قابلیت محور می گردد.اقتدار دفاعی و نظامی از طریق راهبرد بازدارندگی تهاجمی که رازآمیز و مبتنی بر ارعاب است، به دست می آید. سیاست دفاعی از طریق انعقاد پیمان های نظامی باعث ایجاد محیط امنیتی کم خطر و همگرایی با سایر کشورهای جهان می شود.راهبرد دفاعی با به کارگیری مولفه های قدرت ملی مانع از به وجود آمدن تهدیدات نظامی و جنگ سخت می گردد.راهبرد نظامی در نحوه سازماندهی نیروهای مسلح و انتخاب سیستم های جنگ افزار جهت اجرای ماموریت ‎‎ های محوله موثر می باشد.سیاست دفاعی ارزش محور و انسان محور علاوه بر نهادینه کردن فرهنگ مقاومت، باعث تقویت روحیه استکبارستیزی و صهیونیسم ستیزی می شود.

سند چشم انداز 20 ساله جمهوری اسلامی ایران، به عنوان سندی که همسویی برنامه ریزی ها و تلاش دستگاه های مختلف را رقم زده است، از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی بارها مورد تاکید قرار گرفته است. از این رو، شایسته است که بخشی از مجاهدت های علمی برای تبیین و تولید الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت به نسبت گزاره های این سند صورت پذیرد. از آنجا که هر حکومت برای پیشبرد جامعه نیازمند علوم حکومت داری است، یا این مهم را باید تولید نماید یا به علوم غیربومی که تناسبی با فرهنگ و ارزش های جامعه ندارد، روی آورد که این مساله باعث وابستگی می شود. رهبر معظم انقلاب در خصوص ضرورت تولید علم بومی و عدم به کارگیری علوم تولیدی دیگران در جامعه اعتقاد دارند که وجود علم بومی مایه اقتدار است و دارنده آن می تواند در سرنوشت و مقدرات دیگر ملت ها مداخله نماید.استفاده از علومی که توسط جهان بینی خاصی تولید گردیده، جامعه را به سمت آن جهان بینی سوق می دهد. از این رو، تولید علوم انسانی اسلامی یک ضرورت اجتناب ناپذیر در جامعه اسلامی است تا هم از انحراف مسیر جامعه به سمت باورهای مادی و غیرتوحیدی جلوگیری به عمل آید و هم صدور انقلاب اسلامی از طریق نرم افزار حکومتی محقق گردد. یکی از شقوق علمی موردنیاز جامعه، مساله امنیت است که متاسفانه در این زمینه هنوز از نظریات ناسازگار با ارزش های اسلامی استفاده می شود. بنابراین، تبیین مفاهیم و سپس نظریات امنیتی مبتنی بر جهان بینی اسلامی از اهم نیازهاست که باید انجام پذیرد. در این مقاله سعی بر آن است که علاوه بر بیان بخشی از مفاهیم و نظریات امنیت توحیدی، مولفه های امنیت توحیدی سند چشم اندازه 20 ساله جمهوری اسلامی بررسی و تبیین گردد. پس سوال اصلی این است که کدام یک از مولفه های امنیت توحیدی در سند چشم انداز 20 ساله جمهوری اسلامی ایران وجود دارد و هم چنین این مولفه ها از منظر تبیین بر اساس اصول اسلامی و قرآنی چه کیفیت، جایگاه و ارتباطی با یکدیگر دارند؟ برای پاسخ به این سوال از روش «اجتهادی» و مطالعات کتابخانه ای – اسنادی استفاده می گردد و مرجع اصلی این مقاله سند چشم انداز 20ساله جمهوری اسلامی می باشد.

روابط ایران و ترکیه، پس از انقلاب اسلامی ایران، تحت تاثیر عواملی چون اسلام گرایی، رقابت ژئوپلیتیکی، رقابت به منظور هژمون منطقه ای، اقتصادی و سیاسی بوده است. هر دو کشور ایران و ترکیه بر یکدیگر تاثیر دارند و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران از این کشور مهم تاثیرپذیر می باشد، اما در این سال ها روابط دفاعی و نظامی دو کشور پیشرفتی نداشته اند. هدف از این تحقیق شناخت ترکیه و دستیابی به مولفه ها و شاخص های نظامی موثر بر روابط دفاعی امنیتی جمهوری اسلامی ایران با کشور ترکیه و تعیین میزان تاثیر آنها بر روی یکدیگر می باشد.در این پژوهش، نوع تحقیق «کاربردی- توسعه ای» و روش تحقیق «توصیفی - تحلیلی» و سوال اصلی تحقیق «مولفه ها و شاخص های نظامی موثر بر روابط دفاعی امنیتی جمهوری اسلامی ایران با کشور ترکیه کدام است؟» می باشد. مدل مفهومی برگرفته از نظرات اساتید با پرسش نامه طیف لیکرت خودساخته به آزمون خبرگان گذاشته شد، با ضرایب آلفاگرونباخ 0.956 و لاشه بیش تر از 0.8 پایایی و روائی آن تایید گردید. در نهایت، با آزمون فریدمن، همبستگی و تحلیل بارهای عاملی، روابط دفاعی امنیتی با دو مولفه همگرایی و واگرایی نظامی و 19 شاخص به تایید رسید.

معاملات و نقل وانتقالات بین المللی تسلیحاتی به عنوان یک تجارت معظم و راهبردی، از سال 2013 با تصویب معاهده سازمان ملل در خصوص تجارت تسلیحات، تحت مقررات گذاری بین المللی در آمده است. از آنجا که سلاح نوعی کالاست، اصولا احکام مربوط به تجارت بین المللی آن نیز باید بر اساس مقررات سازمان تجارت جهانی و بالاخص موافقت نامه عمومی تعرفه و تجارت (گات) 1994 تعیین شود.از طرف دیگر، معاهده تجارت تسلیحات ضوابط و محدودیت هایی را به منظور کنترل و ردیابی تسلیحات معامله شده در نظر گرفته که با اصل آزادی تجارت در سازمان تجارت جهانی مغایرت دارد. بنابراین، یا ضوابط مندرج در معاهده تجارت تسلیحات بایستی به نحوی تعبیر شوند که با مقررات سازمان تجارت جهانی در تعارض نباشند و یا مقررات اخیر به نقع ضوابط مندرج در معاهده تفسیر شود. با توجه به این که اصل آزادی تجارت با استثنائاتی در مقررات سازمان تجارت جهانی همراه است، بنابراین، هرگونه محدودیت فراروی تجارت آزاد بایستی ذیل استثنائات مصرح در موافقت نامه های سازمان بگنجد. مهم ترین این استثنائات تحت عنوان استثنائات کلی و امنیتی به ترتیب در مواد 20 و 21 گات 1994 مطرح شده اند. چون موضوع و هدف معاهده تجارت تسلیحات تضمین و ارتقای صلح و امنیت بین المللی از رهگذر کنترل تجارت تسلیحات متعارف بوده و مستقیما به موضوع تسلیحات می پردازد، در نتیجه، ضوابط و محدودیت های مندرج در آن، در چارچوب ماده 21 گات 1994 (استثنائات امنیتی) قابل توجیه و تفسیر بوده و با مقررات سازمان تجارت جهانی و هم چنین تعهدات اعضای معاهده بر اساس آن، در تعارض نیست.

مصر از دیدگاه سیاسی و فرهنگی یکی از مهم ترین کشورها در جهان عرب و خاورمیانه است که همواره رابطه ای پیچیده را بین ارتش، حکومت و گروه های اسلام گرا تجربه نموده است.در همین راستا، بررسی این رابطه پیچیده به خصوص پس از بروز بیداری اسلامی و تحولاتی که ناشی از حضور پررنگ نظامیان در مصر پس از مبارک می باشد، حائز اهمیت است.بنابراین، ، در این پژوهش به بررسی نقش نظامیان در روند بیداری اسلامی مصر پرداخته شده است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که در مقطع پیش از پیروزی انقلاب، سیاست و جهت گیری ارتش عبارت بود از تلاش برای نزدیکی به ملت و افزایش مشروعیت مردمی خود، با هدف تصدی پست های سیاسی و تقویت جایگاه خود در نظام پساانقلابی. پس از پیروزی انقلاب و سقوط مبارک نیز نظامیان کوشیدند با تثبیت جایگاه خود در قانون اساسی و امنیتی کردن فضا، پایه های قدرت خود را تحکیم ببخشند. از سوی دیگر، سیاست نظامیان مصر این است که با معرفی اخوان المسلمین به عنوان عامل بی ثباتی و رواج خشونت در مصر و نیز تفرقه در بین گروه های اسلام گرا، روند بیداری اسلامی را در مصر مهار کنند.

هدف این مقاله بررسی نقش مدیریت بحران در کاهش آسیب پذیری خرده نظام های اجتماعی جنگ ایران و عراق می باشد. بدین منظور سعی شده است با تاکید بر نظریه پارسونز، آسیب پذیری خرده نظام های (زیستی، شخصیتی، اجتماعی و فرهنگی) در ابعاد زمانی بحران مورد بررسی قرار گیرد. با توجه به این که از زمان شروع جنگ ایران و عراق بیش از سه دهه می گذرد، روش این تحقیق اسنادی- کتابخانه ای می باشد. یافته های تحقیق نشان می دهد که در جنگ نظام زیستی آسیب زیادی دید و باعث شد تا بیش تر اهداف برنامه اول توسعه که توسط خرده نظام زیستی تدوین شده بودند، با ناکامی روبرو گردند، اما مدیریت بحران با کنترل قیمت نفت در جنگ ثابت کرد اقتصاد ایران از آنچه انتظار آن می رفت، انعطاف پذیرتر است. خرده نظام شخصیتی هرچند آسیب های زیادی را متحمل شد، اما مدیریت جنگ امام خمینی (ره)، الگوی منحصر به فردی از مدیریت بحران های سیاسی را نشان می دهد.خرده نظام اجتماعی نیز در آغاز جنگ با روی کار آمدن منافقین و گروهک ها آسیب زیادی دید، اما مدیریت بحران امام خمینی (قدس سره) با تاکید بر انسجام و وحدت درونی سبب از بین رفتن اختلافات شد، و عاقبت، خرده نظام فرهنگی نیز تحت تاثیر جنگ توانست مفاهیم ارزشی نظیر ایثار، مقاومت و دفاع را احیا کند و در سطح جامعه گسترش دهد.